Ks. Adam Skreczko
DIALOG WYCHOWAWCZY W RODZINIE
Współcześnie można zauważyć dużą popularność słowa „dialog”. Używane jest ono przez polityków, gdy chodzi o rozwiązywanie różnych kwestii społecznych, czy przywódców państw, którzy na zasadach wzajemnego dialogu pragną rozwiązywać przeróżne międzynarodowe konflikty. Dialog staje się zatem jakby zjawiskiem uniwersalnym i powszechnym oraz wieloaspektowym. Można wyróżnić wiele jego rodzajów i sposobów prowadzenia. Ma on znaczenie w różnych obszarach życia człowieka, ale niewątpliwie w sposób wyjątkowy w odniesieniu do rzeczywistości wychowywania w rodzinie. Jest on jednym z najistotniejszych warunków i czynników tego wychowania. Rodzice powinni starać się od najmłodszych lat nawiązać dialog z dzieckiem, słuchać go, uczyć się i dojrzewać razem z nim. Rodzina jest niejako kolebką dialogu.
Istotę dialogu stanowi dążenie podmiotów do wzajemnego zrozumienia, zbliżenia się i współdziałania. Dialog rodzica z dzieckiem umożliwiający poznanie go, zbliżenie się do niego i współpracę — staje się wręcz koniecznością. Przez dialog istnieje szansa wzajemnego odkrywania siebie, nowych rzeczywistości, a to jest możliwe właśnie dzięki stawianiu pytań, ale i słuchaniu, milczeniu, i wreszcie dyskusji. Nieraz trzeba pokonać wiele przeszkód, aby rozpocząć dialog i wiele cierpliwości, by go kontynuować. Trzeba nie tylko przezwyciężyć lęk i usunąć uprzedzenia, ale również znaleźć taki język, który dla obu stron znaczy to samo.
Warunkiem prowadzenia dialogu jest otwartość, szczerość i autentyczność. Taki dialog to twórcze rozbudzenie pod względem umysłowym, emocjonalnym i działaniowym obu stron. To wejście na drogę wspólnego poszukiwania Prawdy, Dobra, Piękna i Miłości.
Dialog wychowawczy to proces powolny, nieznoszący narzucania oficjalnego programu, pozwalający natomiast na zrozumienie odrębności osób i nawiązanie emocjonalnego kontaktu, pobudzający do refleksji nad własnym postępowaniem, sensem istnienia.
Niewątpliwie dialog ma wymiar intelektualny, dotyczy bowiem rozumienia tego, co rodzice słyszą od swego dziecka. W postawie tej ważna jest akceptacja odrębności myśli, szacunek dla niego i jego myślenia.
Z rozumieniem wiąże się też kwestia umiejętności werbalizacji własnych myśli i uczuć oraz aktywne słuchanie. Oto praktyczny przykład: by lepiej poznać poglądy dziecka i upewnić się o zgodności własnych odczuć z treścią komunikatu, którego byliśmy odbiorcą, warto podczas rozmowy zastosować parafrazę usłyszanej odpowiedzi — tzn. wypowiedzenie własnymi słowami usłyszanych treści. Nie można mówić o pełnym dialogu bez serdecznego stosunku do rozmówcy. Nasza postawa, ton, mimika twarzy i poniekąd mowa ciała są wyrazem naszej otwartości i gotowości do nawiązania kontaktu. Serdeczność i zaangażowanie w rozmowę gwarantuje jej prawidłowy przebieg.
Tak więc dialog wychowawczy powinien być oparty na podstawowych zasadach dialogu, gdzie słuchanie ma pierwszeństwo przed mówieniem; rozumienie ma pierwszeństwo przed osądzaniem; dzielenie się doświadczeniem ma pierwszeństwo przed pouczaniem.
Miłość do dziecka umożliwia prowadzenie dialogu, a dialog chroni i umacnia miłość, wyrywa z ciasnego kręgu własnego świata zamkniętego i zakazanego dla drugiej osoby. Dialog miłości — wyrażający się chociażby spojrzeniem — to też zasadniczy rys modelu wychowania chrześcijańskiego. Chrześcijanom powinna przyświecać prawda, iż Mistrzem dialogu wszechczasów jest Jezus. Aby więc chrześcijańscy rodzice mogli odpowiednio dialogować ze swoimi dziećmi, powinni nieustannie prowadzić dialog z Jezusem i uczyć się dialogu od Niego.
Lekcją poglądową dialogu Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem są dialogi Jezusa opisane na kartach Ewangelii, np. dialog z Samarytanką. Jezus nawiązuje z nią rozmowę. Kobieta podejmuje dialog. Ten dialog jest na tyle ważny i interesujący, że św. Jan poświęca mu niemal cały rozdział. Bóg chce rozmawiać z każdym człowiekiem, nie ma dla Niego znaczenia, czy jest to mężczyzna, czy kobieta, nie jest też ważne z jakiego narodu pochodzi. W trakcie tego dialogu Jezus znając duszę kobiety i jej życie, tak kieruje rozmową, aby ona mogła odkryć prawdę. Odsłania jej życie. Dialog Boga z człowiekiem zmierza do ukazania człowiekowi prawdy o jego kondycji moralnej oraz do odsłonięcia prawdy kim jest On sam. Ten ewangeliczny dialog Jezusa z Samarytanką, jest znakomitą lekcją naszego dialogu z Bogiem, ale też i z drugim człowiekiem. Jezus Chrystus jest wspaniałym partnerem do prowadzenia z nami dialogu. Wsłuchując się w to, co do nas mówi, możemy wiele od Niego nauczyć się. Przede wszystkim uczymy się prawdy o Nim i o sobie. Jezus chce dialogu z nami, gdyż nas kocha.
Prowadzenie dialogu wydaje się być rzeczywistością zakorzenioną w naturze ludzkiej. Egzystencja ludzka posiada bowiem charakter dialogiczny. Człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo trójjedynego Boga, Boga relacji i odniesień. Stąd człowiek nie jest w stanie żyć i rozwijać się prawidłowo bez drugiego człowieka.