Nowatorska metoda, którą pragnę przybliżyć wszystkim czytelnikom dotyczy wczesnej nauki czytania. Znajduje ona zastosowanie już u bardzo małych dzieci (2 - 3 latków). Jej autorka, dr Irena Majchrzak, socjolog z wykształcenia, wprowadziła i sprawdziła jej skuteczność najpierw w Meksyku, a od kilkunastu lat „ odimienna nauka czytania” cieszy się również w Polsce dużą popularnością.

Wg. koncepcji I. Majchrzak rozumienie słowa powinno wyprzedzać umiejętność jego odczytania, „bo to nie litery się czyta, tylko sens”. O nabyciu umiejętności czytania decydują umysł i wzrok. Dziecko od samego początku wchodzi w świat pisma jako w świat znaczeń, a nie poszczególnych liter. W swoich założeniach koncepcja pomija prawie zupełnie analizę i syntezę słuchową, a nowością jest to, że naukę rozpoczyna od imienia, które jest słowem „otwierającym świat pisma”. Jest kluczem za pomocą którego dziecko może w sposób dla siebie najłatwiejszy i najbardziej naturalny odkryć alfabetyczną strukturę pisma, czyli reakcję znaczeniową między wyrazem napisanym a słowem mówionym oraz reakcję brzmieniową między literą a fonemem.

Do niedawna w polskich przedszkolach nauka czytania rozpoczynała się bardzo intensywną pracą dopiero w tzw. „zerówce". Więc edukacja przedszkolna w tym zakresie trwała jedynie rok. Z doświadczenia wiemy, że to mało czasu, a tempo było dość duże i nie wszystkie dzieci nadążały za nim. Zaś wczesną naukę czytania rozpoczynamy już od najmłodszej grupy dzieci przedszkolnych i możemy kontynuować ją, aż do „zerówki”. Mamy więc około 4-lat nauki.
Obecnie ułatwieniem we wdrażaniu wczesnej nauki czytania jest wydany program dr I. Majchrzak pt.: „Nazywanie świata - odimienna metoda nauki czytania” i 2 książki z cyklu: „Opowieści sowy”, wg. których wprowadzamy kolejne działania edukacyjne.

Wczesne czytanie przebiega zgodnie z pewnymi etapami:

1. Akt inicjacji - wprowadzenie wizytówek z imionami dzieci. Na wizytówkach wpisujemy imiona według propozycji dzieci. Mogą być zdrobnienia. Wizytówki wypisujemy przy dziecku, objaśniając każdą napisaną literę. Następnie wizytówki rozwieszamy w sali, w miejscach wybranych przez przedszkolaków np. na szufladkach, ścianach, bokach szafek itd.

2. Ściana pełna liter - Na długiej taśmie przygotowujemy alfabet do demonstracji z literami pisanymi i drukowanymi, dużymi i małymi, który jest na stałe przymocowany do tablicy lub jednej ze ścian w sali. Alfabet uzmysławia dzieciom, że wszystkie, tak różne w brzmieniu imiona, zostały zapisane za pomocą ograniczonej liczby znaków. Dzieci w sposób spontaniczny odszukiwały litery, które są w imionach.

3. Prezentacja alfabetu - nauczycielka prezentuje wszystkie litery alfabetu duże i małe. Jedna litera na dzień. Omawia ich kształt oraz brzmienie. Dzieci sprawdzają, czy wskazana litera znajduje się w ich imieniu.

4. Targ liter- Polega na wymianie z innymi dziećmi poszczególnych liter zawartych we własnym imieniu lub nazwach wybranych do zabaw desygnatów. Ten etap jest przeplatany różnorodnymi czynnościami manualnymi, aktywizującymi dziecko i utrwalającymi poznane liter. „Targ liter” to okres różnych zabaw i gier z wykorzystaniem liter, sylab i wyrazów o prostej budowie. W czasie tych zabaw dziecko powinno kojarzyć dźwięk(głoskę) z jej zapisem graficznym (literą).

5. Gry w sylaby - Na kartkach papieru piszemy sylaby, zrazu tylko najprostsze, później bardziej skomplikowane i rozdajemy je dzieciom pytając ,, Masz słowo, czy nie masz słowa?” Komu sylaby ułożą się w słowa ten wygrywa.
6. Nazywanie świata - to ćwiczenie, które polega na przyporządkowaniu odpowiedniej nazwy do wszystkiego co znajduje się wokół nas. To zabawa, w której dzieci etykietują przedmioty w sali. Im więcej liter dziecko poznało, tym łatwiej dochodzi do rozszyfrowania znaczenia danego słowa.

Przykłady zabaw do poszczególnych etapów wczesnej, odimiennej metody nauki czytania:

INICJACJA

Znam twoje imię - Dziecko bierze jedną z wizytówek rozłożonych na podłodze i wręcza ją właścicielowi. Jeżeli żadnej nie rozpoznaje to odszukuje swoją.
Który samolot startuje? - Wszystkie dzieci jako samoloty stoją na lotnisku. Nauczycielka pokazuje jedną z liter i te dzieci, które mają ją w swoim imieniu startują do lotu.
Krąży, krąży moje imię - Wszyscy siedzą w kole. Początkowo nauczycielka, później któreś z dzieci, podaje pierwszemu koledze wizytówkę. Kartka przechodzi z rąk do rąk, aż trafi do właściciela imienia. Po chwili po-dajemy kolejną wizytówkę. Kartki krążą w kole, aż znajdą właścicieli.

ŚCIANA PEŁNA LITER

Imię na i w kopercie- Nauczycielka daje dzieciom koperty, w których znajdują się napisane na oddzielnych kartkach litery składające się na ich imiona. Zadaniem dziecka jest złożenie swojego imienia najpierw według wzoru, potem z pamięci. Dzieci układają swoje imiona nawzajem, wyszukują wspólnych liter.
Literowe pudełeczko- Jedno dziecko trzyma pudełko, w którym są litery z konkretnego imienia. Obok dziecka z pudełkiem ustawia się czworo dzieci, każde z nich wyciąga jedna literę. Zadaniem dzieci jest takie ustawienie się, by utworzyć imię kolegi. Następnie nauczycielka wrzuca do pudełeczka literki z innego imienia.
Domki literek- Zabawa przy muzyce. Na podłodze dzieci rozkładają domki wycięte z papieru a na nich nauczycielka układa po jednej literze z alfabetu. Dzieci próbują nazywać te litery i wyszukać je w alfabecie ściennym. Następnie w rytm muzyki dzieci poruszają się po sali. Gdy muzyka milknie każde dziecko podbiega do tego domku, który ma pierwszą literę z jego imienia. Modyfikacja: ostatnią literkę z jego imienia lub do domku z literka A czy K itd.

NAZYWANIE ŚWIATA

Wyrazowe zadania- Dzielimy dzieci na III zespoły.
I zespół - ma za zadanie powyjmować karteczki z rzeczownikami z tzw. „Magicznego pudełka” i poukładać je , poprzypinać lub ponaklejać do odpowiednich przedmiotów w sali.
II zespół - Otrzymuje kilka kartek ze zdaniami ( np. Klocki leżą w pojemniku), które kładą w odpowiednich miejscach sali.
III zespół - sprawdza czy wszystko zostało poprawnie ułożone, czyli dobrze dopasowane rzeczowniki lub zdania .
Często powtarzamy zabawę , zmieniając skład zespołów oraz treść zapisanych zdań i wyrazów.
Etykietki- Dzieci losują napisy, odczytują, wybierają odpowiednią zabawkę i układają ją na stoliku, obok ustawiają etykietę. Lub po cichym odkryciu słowa odszukuje wzrokiem przedmiot i głośno określa jego charakterystyczne cechy.

GRY CZYTELNICZE

Zgaduj -zgadula- Na stoliku leży sześć ponumerowanych karteczek od 1do 6. Dziecko rzuca kostką, liczy ilość wylosowanych kropek. Wybiera karteczkę z cyfrą sześć i odczytuje pierwsze wyrazy np. W ogrodzie rosną..... Dokańcza zdanie rysunkiem lub słownie.

Moja autorefleksja

Zauważyłam, iż wprowadzenie w placówce wczesnej nauki czytania wzbogaciło oferowane przez nas usługi edukacyjne. Rodzice chętniej wybierają „nasze przedszkole”, wśród sąsiadujących, gdyż jak mówią „… słyszeli, że w tym przedszkolu „ maluchy” uczą się czytać…”. Wczesna nauka czytania okazała się szansą, dla wolniej rozwijających się dzieci, gdyż rozbudzenie ciekawości słowem pisanym, wpłynęło korzystnie na ich rozwój poznawczy.
Wdrażana metoda w naturalny sposób pobudza pozytywną motywację dzieci do czytania. Pozwala przedszkolakom na rozwiązywanie zadań i podejmowanie działań zgodnie z ich indywidualnymi możliwościami, a przede wszystkim rozbudza zainteresowania czytelnicze, co z kolei inspiruje je do nauki czytania.
Ponadto coraz częściej obserwujemy, iż „nasze przedszkolaki” od samego porządku uczą się czytania całymi wyrazami / bez literowania /. Lepiej też rozumieją tekst, nie koncentrując się na technice czytania.
Ale najważniejszy jest poziom zadowolenia rodziców i radość „milusińskich” z ze zdobytych umiejętności. Zabawa w czytanie staje się czynnikiem motywującym przedszkolaki do dalszej nauki w szkole.

Jak szybko oraz bezstresowo nauczyć dziecko czytać ?

Poziom umiejętności dzieci wkraczających do grupy "zerówkowej" jest bardzo zróżnicowany. Niektóre 6-latki potrafią już czytać, a inne z trudem dzielą wyrazy na sylaby i głoski. Nauka czytania jest procesem długotrwałym, dlatego warto rozpocząć ją jak najwcześniej. Dzieci, które posiadły umiejętność czytania
w przedszkolu mają łatwiejszy start w szkole. Nauka czytania najczęściej rozpoczyna się dopiero w ostatnim roku edukacji przedszkolnej i zazwyczaj opiera się na metodzie analityczno-syntetycznej. Z naszego doświadczenia w pracy ze "starszakami" wynika, iż stosowanie tej, jednej metody nie zawsze przynosiło oczekiwane rezultaty. Dzieci mniej zdolne nie były w stanie nadążyć za czytającymi kolegami. Wprowadzane, więc były elementy innych metod ( I. Majchrzak, Dobrego Startu), a uzyskane efekty ukazały celowość ich rozszerzenia i systematycznego stosowania.

W roku szkolnym 2004/2005 poszukując różnych, ciekawych rozwiązań dotyczących procesu nauki czytania sięgnęłyśmy do książki Ireny Majchrzak pt. "Wprowadzenie dziecka w świat pisma". Autorka prezentuje w niej własną innowacyjną metodę nauki czytania. Lektura tej pozycji zainspirowała nas do stworzenia innowacji pedagogicznej w oparciu o tę metodę.

W tym samym roku opracowałyśmy innowację pedagogiczną o charakterze metodycznym pt.: "Jak szybko i bezstresowo nauczyć dziecko czytać". Innowacja ta wdrażana była w grupie dzieci 3-4letnich od 01.09.2005r. Innowacja powstała w celu wspomagania dzieci w zakresie wczesnego przyswajania nauki czytania, poprzez wydłużenie w czasie procesu poznawania liter oraz globalnego odczytywania swoich imion i prostych wyrazów. Wdrożenie jej już w grupie 3-4-latków, będzie szansą na osiągnięcie sukcesu dla dzieci rozwijających się wolniej, które w swoim tempie i bez niepotrzebnego stresu będą się oswajały się z symbolami liter.

Już od kwietnia 2005 roku rozpoczęłyśmy pierwsze przygotowania do wdrażania innowacji czyli, założenie bazy dydaktycznej. Gromadziłyśmy gotowe pomoce dydaktyczne, które znajdowały się w przedszkolu oraz pozyskane od sponsorów. Zasadniczą część naszej bazy dydaktycznej stanowiły jednak pomoce wykonane własnoręcznie. Były to między innymi: litery demonstracyjne i na "ścianę liter", ruchome wizytówki, ilustracje z podpisami, rozsypanki obrazkowo-wyrazowe i literowe, puzzle literowe i wyrazowe, napisy do czytania globalnego, karty sylabowe, etykiety, układanki słowno-obrazkowe. Także pózniej w ciągu całego roku systematycznie wzbogacałyśmy utworzoną bazę dydaktyczną dokupując odpowiednie książeczki, pojemniki na pomoce do ćwiczeń i zabaw oraz indywidualne pudełka na skompletowane alfabety dla każdego dziecka, "alfabety piankowe", szablony liter i "kreatywne druciki".

Przed rozpoczęciem wdrażania innowacji konieczne było odpowiednie przygotowanie klasy (odpowiednie ustawienie mebli tak, aby odsłonięta była ściana, na której miały być wyeksponowane litery i imiona dzieci - " ściana liter", kącik "Sam czytam i piszę" oraz "Klasowa biblioteczka"). Jeszcze przed pierwszym wejściem dzieci do klasy na przygotowanej ścianie wyeksponowałyśmy taśmę z literami, aby dzieci od pierwszych chwil pobytu w przedszkolu miały możliwość opatrzenia się z wyglądem poszczególnych liter. Od samego początku dzieci były bardzo zainteresowane tymi literkami, dopytywały się o nie, prosiły abyśmy mówiły im które literki jak się nazywają. Ponieważ kilkoro dzieci chwaliło się przed innymi znajomością pojedynczych liter, wskazywało je i nazywało, zaciekawiło to i zainspirowało pozostałe do poznawania i odczytywania liter, pojedynczych wyrazów i krótkich zdań. Również prowadzone zabawy i ćwiczenia wyzwalały
u dzieci motywację do samodzielnego manipulowania literami i zachęcały do ich poznawania.

Na pierwszym zebraniu (na początku września) zapoznałyśmy rodziców z założeniami i głównymi celami innowacji oraz z etapami jej przebiegu (przedstawienie przykładowych zabaw, ćwiczeń oraz kart pracy). Rodzice byli bardzo zadowoleni, że w grupie, do której uczęszczają ich dzieci będzie wdrażana tego typu innowacja i wyrazili chęć współpracy choćby w formie finansowej(sponsorowali zakup niektórych pomocy, wzbogacających bazę dydaktyczną innowacji), doposażali kąciki w książeczki, przynosili papier przeznaczony do kserowania kart pracy oraz teczki papierowe do przechowywania prac plastycznych dotyczących innowacji i kart pracy. Byli również poinformowani o zajęciach otwartych dotyczących wdrażanej innowacji. Zainteresowani rodzice mieli także możliwość uczestniczenia w codziennych zajęciach o różnych porach dnia w miarę ich możliwości czasowych.

Wstępne obserwacje przeprowadzone na początku roku szkolnego pozwoliły nam na dostosowanie stawianych zadań do potrzeb, możliwości i zainteresowań indywidualnych każdego dziecka. Czworo dzieci nie potrafiło mówić a pięcioro mówiło bardzo niewyraznie. Większość dzieci nie znała liter i nie rozumiała ich znaczenia. Tylko troje z nich znało pojedyncze litery.

Wdrażanie innowacji rozpoczęłyśmy w pazdzierniku odI etapu - "Aktu inicjacji", podczas którego pisałyśmy dzieciom ich imiona na białych kartonikach (tzw. wizytówkach) szczegółowo omawiając wygląd i brzmienie każdej napisanej literki wchodzącej w skład danego imienia. Odbywało się to indywidualnie z każdym dzieckiem najczęściej w ranku lub po południu. Wizytówki te były pisane wielokrotnie, gdyż początkowo dzieci chciały zabierać je do domu. Otrzymując swoje wizytówki były bardzo przejęte i dość szybko zaczęły kojarzyć siebie z napisem na kartce. Dopiero kolejne wizytówki zostawały w klasie, umieszczały je dzieci
w dowolnym miejscu na ścianie liter oraz porównywały poszczególne literki swojego imienia napisane na wizytówce z literami znajdującymi się na taśmie. Potem pojawiły się wizytówki ruchome, które wykorzystywałyśmy do różnorodnych zabaw. Dzieci wieszały swoje wizytówki na tablicy magnetycznej, zaznaczając swoją obecność w klasie oraz odnajdywały je ukryte wśród innych. Z czasem dzieci nauczyły się rozpoznawać także imiona kolegów. Do końca listopada wszystkie dzieci "poznały" swoje imiona i rozpoznawały je na wizytówkach. W pierwszej fazie dzieci miały okazję poznać tylko część liter - te zawarte
w poznawanych imionach.

Następny II etap to "Prezentacja liter". Dzieci poznawały i utrwalały wygląd i brzmienie kolejnych liter alfabetu. Słuchając jak charakteryzowałyśmy poszczególne litery, oglądając "litery demonstracyjne", dzieci odszukiwały je w swoim imieniu, w imieniu kolegi lub w wyrazach do czytania globalnego, umieszczonych
w klasie. Prezentacja alfabetu odbywała się w rytmie zgodnym z zainteresowaniem dzieci. Zakładałyśmy poznawanie jednej litery dziennie, ale bywało różnie, czasem jednego dnia wprowadziłyśmy dwie a czasem żadnej. Jedna litera miała swoje urodziny jednego dnia a dzieci, których imiona zaczynały się od tej właśnie litery, były w tym dniu uroczyście koronowane na króla lub królową literek. Litery prezentowane były raz, jednak rotacja dzieci powodowała konieczność indywidualnego powtarzania prezentacji. Pózniejsze zabawy i loteryjki służyły utrwalaniu poznanych liter. Do kolejnych etapów mogły przejść dzieci dopiero po osiągnięciu umiejętności zakładanych
w I i II etapie, więc praca indywidualna przebiegała na bardzo zróżnicowanych poziomach. By ułatwić zapamiętanie wyglądu poszczególnych liter stosowałyśmy tu różnorodne zabawy twórcze i inne metody wspierające ogólny rozwój dzieci.

Dzieci, które przeszły doIII etapu "Targ liter"- chętnie kompletowały litery swojego imienia, układały z nich nie tylko swoje imiona ale i pojedyncze wyrazy. Pozostałe dzieci nadal bawiły się i ćwiczyły na poziomie wcześniejszych etapów. Pomocnymi okazały się tu: maszyna do pisania, klawiatura komputerowa oraz tablica z magnetycznymi literkami.

W ramachIV etapu "Gra w sylaby"- prowadziłyśmy zabawy z nieliczną grupką dzieci, ponieważ większość 3-latków nie opanowała jeszcze umiejętności założonych w III etapie. Były to najczęściej zabawy kartami i klockami sylabowymi (odnajdywanie takich samych sylab lub układanie wyrazów).

Etap V "Nazywanie świata"wprowadzono w pierwszym półroczu, nie czekając na osiągnięcie przez wszystkie dzieci umiejętności założonych we wcześniejszych etapach, co wynikało z zainteresowań i inicjatywy dzieci, które od początku chętnie oglądały książeczki z podpisami do obrazków, odgadywały podpisy
i próbowały je odczytywać. Także wyrazy do czytania globalnego cieszyły się dużym zainteresowaniem. Dzieci chętnie etykietowały przedmioty w sali zabaw, dobierały podpisy do obrazków, bawiły się układankami wyrazowo-obrazkowymi.

Przygotowywane przez nas karty pracy były raczej przeznaczone dla dzieci starszych (4-latków) i spełniały rolę ewaluacyjną zdobytych przez nie umiejętności, gdyż zauważyłyśmy, że nie cieszą się zbyt wielkim zainteresowaniem ze strony dzieci. Wolały one raczej manipulować różnego rodzaju klockami, układankami
i literami niż wykonywać ćwiczenia na kartach pracy.

Metodami wspomagającymi włączonymi w proces dydaktyczny były również: Metoda Dobrego Startu, metoda Pedagogiki Zabawy oraz metoda P. Dennisona. Wykorzystywanie elementów tych metod pozwalało nam na urozmaicenie zabaw i ćwiczeń dotyczących poznawania liter a dzieciom na odkrywanie i poznawanie własnych możliwości. Stosowanie ich jednak pomagało nam przede wszystkim w pracy z dziećmi o specyficznych potrzebach edukacyjnych. Ćwiczenia P. Dennisona poprzedzały najczęściej te właściwe z literkami. Pomagały one dzieciom w koncentracji uwagi, w lepszym słyszeniu, widzeniu i zapamiętywaniu. Wpływały na uspokojenie i wyciszenie dzieci nadpobudliwych. Przede wszystkim jednak dostarczały zadowolenia, wprawiały dzieci w wesoły nastrój.

W pierwszym półroczu utworzone zostały w klasie kąciki takie jak: "Klasowa biblioteczka", "Ekspozycja twórczości" i "Sam czytam i piszę". Powstawały one sukcesywnie w miarę zdobywania przez dzieci umiejętności związanych z wdrażaną innowacją. W "Klasowej biblioteczce" gromadzone były książeczki zakupione w sklepie (składane - obrazek z podpisem), zgromadzone wcześniej przez nauczycielki oraz przynoszone z domu przez dzieci w formie darowizny od rodziców. Nauczycielki i dzieci tworzyły również własne książeczki tematyczne. W kąciku tym znajdowały się półki z książeczkami i stolik z krzesełkami, przy którym dzieci mogły w spokoju korzystać ze zgromadzonej tam "literatury". Obok znajdował się kącik "Sam czytam i piszę", w którym zgromadzone były: litery, ruchome wizytówki, ilustracje i podpisy, karty sylabowe, etykiety, układanki słowno-obrazkowe pudełka przeznaczone do kompletowania alfabetów oraz wiele innych pomocy, w które doposażany był kącik w trakcie wdrażania innowacji. Dzieci chętnie przebywały w tym kąciku, gdyż miały możliwość korzystania w nim
z klawiatury komputerowej, maszyny do pisania i tablicy magnetycznej z literami na magnesy. Mogły tam również manipulować różnymi klockami z literami, układankami oraz szablonami liter.

W kąciku "Ekspozycja twórczości" przedszkolaki same przyczepiały swoje prace plastyczne dotyczące innowacji. Były to między innymi wyklejanki literowe (plasteliną, papierem samoprzylepnym, papierem kolorowym, tworzywem przyrodniczym), przekształcenia, elementy składowe wykonywanych przez nie książeczek, ozdabiane litery itp... .

Wyniki obserwacji końcowej wykazały, że:

 dzieci stały się bardziej komunikatywne, chętniej podejmowały rozmowy z rówieśnikami i dorosłymi,

 chętniej wypowiadają się na zajęciach, budując coraz dłuższe zdania,

 te dzieci, które nie potrafiły mówić, zaczęły właściwie artykułować pojedyncze głoski, a nawet krótkie wyrazy i proste zdania a te, które mówiły niewyraznie
w znacznym stopniu, poprawiły swoją wymowę,

 wszystkie dzieci znacznie wzbogaciły zasób słownictwa biernego i czynnego,

 każde dziecko potrafi rozpoznać i nazwać większość liter alfabetu, jedno zna ich więcej, inne mniej,

 wszystkie rozpoznają i odczytują swoje imię, a niektóre z nich także imiona kolegów,

 połowa grupy potrafi ułożyć z liter swoje imię, ale tylko jedno dziecko układa je w różnych formach,

 przeszło połowa grupy odczytuje ze zrozumieniem wyrazy jednosylabowe, a tylko jedno z nich odczytuje wyrazy wielosylabowe i krótkie zdania,

 większość dzieci w grupie potrafi dobrać podpisy do przedmiotów z najbliższego otoczenia, a połowa dobiera podpisy do wybranych obrazków.

---