Czwórnik symetryczny: po zmianie zacisków wej na wyj nie powod zmiany rozpły prądów i rozkładu U w tym obw

Czwórnik:El 4 zaciskowy z 2 parami zacisków:wejściowe (1-1') i wyjściowe(2,2').Czwórniki mogą zawierać El aktywne i pasywne,liniowe i nieliniowe.

Diamagnetyki:mają ujemną podatność magnet;wypychane z zewn pola magn Paramagnetyki: magnesują się zgodnie z zewnętrz polem magn

ferromagnetykiwykazują szczególne właśc magnet. dzięki uporządkowanej strukturze elementarnych momentów magnet

Elektryczny vs magnetyczny: 1) R elektr [Ω] /Rm [1/H]; 2) I prądu [A]/strumień magn [Wb]; 3)U [V]/siła magnetomotoryczna Ө[A];4)pojemność C[F]/indukcyjność L[H];5)E pola elektr {V/m]/Epola magn{A/m]

Indukcyjność własna:wielkość charakter dany układ elektr pod wzgl zjawiska samoind.Okr ile en może zmagazynować cewka indukcyjnaJest statyczna ind własna i dynamiczna. Indukcyjność własną L można zdefiniować jako Lm = 2Wm/I² lub Lu=SEM/(δI/δt); gdzie Wm -en pola magn.

Indukcyjność wzajemna:wielkość charak ukł 2óch obwodów elektr posidających wspólny strumień pola mang wytworzony przez prądy płynące w obw (tzw strumień skojarzony). Ind wzajemna: M_1,2=φ_1,2/I₁ ,gdzie φ_1,2 -strumień pola magn przenikający obwód 2,a wytw przez prąd o natężeniu I₁

Metody rozwiązywania obwodów prądu stałego: 1)klasyczna -stosI prawa Kirchhoffa dla węzłów i II prawa K dla oczek obwodu 2)oczkowa -wyznacza się prądy oczkowe zamykające się w poszczególnych oczkach obwodu. Prądy oczkowe można wyznaczyć układając równania zgodne z II p Kirchhoffa. 3)transfiguracji 4)superpozycja

Ochrona przed porażeniem:Środki podst:umieszczanie nie izolowanych kabli poza zasięgiem ręki;izolacje,izolowane chodniki koło maszyn elektr;osłony ochronne; bariery i przegrody;właściwa informacja o zagrożeniu.Środki dodatkowe:uziemienie ochronne;zerowanie ochronne;obniżenie U roboczego;izolacje ochronne;sieć ochronna;separacja odbiorników;izolacja miejsca pracy.

Param pradnic pradu stalego U - napiecie twornika;I(P) - prad (moc) obciążenia;If - I wzbudzenia;n - prędkość obrotowa

Pomiar mocy: 1watomierz:stos przy sym obciążeniu,gdy moce pobierane we wszystkich fazach są jednakowe. 2 watomierze-uk Arona stosuje do pomiaru P czynnej w uk trójfazowych,trójprzewodowych.Wtedy i_L1+i_L2+i_L3=0. P=√3UIcosφ

Pr. dla obw magnet: Ohma:prawo to pozwala na okr jednostki reluktancji na podst jednostek siły magnetomotor i strumienia magn: φ=F/R_m [Wb=A/ 1/H] 1K:Suma alg strumieni magn w węźle obw magn =0 Σφ_k=0 2K:W oczku obw magn suma spadków napięć magn ΣφR_mk = sumie sił magnetomotor ΣH_k∆l_k

Pr. dla Pr zmienego: 1K:a)suma alg wart chwilowych prądu w dowolnym węźle obw elektr =0 Σi_k=0 ;b) suma geom zespolonych wart skutecz prądów w węźle obw elektr=0 Σ I_k =0 2K Suma alg wart chwilowych U na wszystkich elem R,L,C =sumie SEMów w zamkniętym oczku obwodu Σ(U_Rk + U_Lk + U_Ck)= Σe_k .dla wart zespol: Σ(U_Rk + U_Lk + U_Ck) = Σ Ek

Prawo Ampere'a - prawo okr siłę, z jaką pole magnet o indukcji B działa na przewodnik, przez który płynie prąd o danym natężeniu I: dF = I (dL * B), gdzie dL - element przewodnika, dF - przyczynek siły działającej na element dL.

Regulacja prędkości obrotowej:przy momencie M=const prędk obrotową silników prądu stałego możemy regulowac przez: a)zmianę strumienia φ-regulacja bocznikowa b)zmianę rezystancji Rr -reg szeregowa c)zmianę U zasilającego

Rezonans RLC równoległy:spełniony gdy 1/ωL =ωC czyli przy f₀=1/2π√LC

Rezonans RLC szeregowy: częstotliwość drgań własnych obw RLC: f₀= 1/2π√LC pulsacja drgań własnych obw: ω₀= 2πf₀ .Występuje gdy f napięcia zasilania = f drgań własnych obw: X_c=X_l 1/ωC =ωL. Szeregowy to rezonans napięć-> U_L=U_c.Prąd zalezy jedynie od rezystancji

Rozruch Siln indukc 3fazowych: 1) właczenie szeregowo z silnikiem, na czas rozruchu rezystancji lub reaktancji; 2) zastosowanie autotransformatora rozruchowego; 3) zastosowanie przełącznika gwiazda-trójkąt

Samoindukcja: Jeżeli w dodolnym obw elektr płynie prąd,to jest on źródłem pola i strumienia magn skojarzonego z tym obw. Przy zmieniającym się prądzie w t,strumień magn wywoływany przez ten prąd będzie się zmieniał,co spowoduje pows SEM indukcji własnej czyli Samoindukcję.

Wartość skuteczna I taka wartość prądu stałego, która w ciągu czasu równego okresowi prądu przemiennego spowoduje ten sam efekt cieplny, co dany sygnał prądu zmiennego

4 przewodowe: 3fazowych symetrycznych 3przewody fazowe(zasilające) i jeden ochronny PE -TT;niesymetrycznych 3 przewody zasilające i 1 ochronno neutralny PEN- TN-C

TN-C: 1przewód PEN; TN-S: funkcję tę pełnią 2 oddzielne przewody-ochronny i neutralny; TT: bezpośr uziemienie pktów neutralnych,zaciski ochronne odbiorników są połączone przewodem ochronnym PE tylko z ziemią

ADMITANCJA Y [S] - inaczej przewodność pozorna. Jest odwrotnością impedancji [Y=1/Z] oraz wyraża się wzorem Y=SQRT(G²+B²).

BŁĄD BEZWZGLĘDNY: różnica wartości otrzymanej i rzeczywistej (B=α₀- α_RZ).

BŁĄD POMIARU niezgodność wyniku pomiaru względem wartości rzeczywistej lub jej przybliżenia;

BŁAD WZGLĘDNY: iloraz błędu bezwzględnego i wartości rzeczywistej (Δp=B/α_RZ*100%).

CEWKA zwinięty w postaci szeregu wojów, izolowany przewodnik elektryczny. Często osadzony na kadłubie, niekiedy z magnetowodem. Służy do wzajemnego przetwarzania prądu elektrycznego i pola magnetycznego. Podstawowym parametrem cewki jest jej indukcyjność L

~Idealna - element scharakteryzowany przez indukcyjność, która jest stała, nie posiadająca rezystancji ani pojemności. Podczas przepływu prądu sinusoidalnego gromadzi się w niej energia magnetyczna. Nic się nie zamienia na energie cieplną, po przepływie prądu cewka nie grzeje się.

~Rzeczywista - cewka ze stratami; przy przepływie prądu sinusoidalnego, cewka grzeje się, dlatego że występuje opór wewnętrzny. Wyróżniamy różne rodzaje cewek rzeczywistych: powietrzne o rdzeniu ferromagnetycznym, o rdzeniu proszkowym. CZĘSTOTLIWOŚĆ - dla drgania okresowego - liczba okresów drgań w danym przedziale czasu. Jednostką częstotliwości w układzie SI jest 1 Hertz (Hz) równy jednemu drgani na sekundę, jest odwrotnością okresu.

CZĘSTOTLIWOŚĆ GRANICZNA -W układach tranzystorowych; częstotliwość dla której współczynnik wzmocnienia alfa maleje o 3 dB.

CZWÓRNIK - jest elementem czterozaciskowym, mającym dwie pary zacisków: wejściowe (1-1') oraz wyjściowe (2-2'). Czwórniki mogą zawierać elementy aktywne i pasywne, liniowe i nieliniowe o stałych skupionych lub rozłozonych.

CZWÓRNIKI SYMETRYCZNE - po zmianie przyłączenia zacisków wejściowych na wejściowe do rozpatrywanego obwodu nie powoduje zmiany rozpływu prądów i rozkładu napięć w tym obwodzie.

FILTR CZĘSTOTLIWOŚCIOWY - układ, który przepuszcza bez tłumienia sygnały w określonym paśmie częstotliwości, a tłumi sygnały poza pasmem (w sprzęcie radiowym i telekomunikacyjnym do wytłumienia zakłóceń).

Rodzaje filtrów - zależą od położenia pasma przepustowego. Górno przepustowe - człon fazowy przyspieszany, modyfikacja funkcji: różniczkujący; Dolno przepustowe - człon fazowy opóźniony, mod. f: całkowy; Środkowo zaporowy - człon fazowy przyspieszano-opóźniany, mod. F. całkowo-różniczkowy.

IMPEDANCJA Z [Ω] - opór pozorny. Zapisana w postaci zespolonej wynosi Z=R+jX, a jej moduł jest równy Z=SQRT(R²+X²).

INDUKCYJNOŚĆ WŁASNA [H] -zjawisko wzbudzenia siły elektromotorycznej w cewce, przez którą płynie prąd przy zmieniającym się natężeniu, powodujące powstanie zmiennego pola magnetycznego. Wartość siły elektromotorycznej jest proporcjonalna do szybkości zmiany natężenia prądu w obwodzie.

INDUKCYJNOŚĆ WZAJEMNA [H] - jeśli ustawimy dwie cewki w taki sposób, że strumień magnetyczny wytwarzany przez prąd, wytwarzany w pierwszej z nich przenika przez zwoje drugiej, to w przypadku zmiany natężenia prądu, w pierwszej cewce zostanie wyindukowana siła elektromotorycznej indukcji wzajemnej. KONDENSATOR - przyrząd elektryczny zbudowany z 2 (lub więcej) elementów wykonanych z przewodnika, rozdzielonych dielektrykiem. Elementy przewodzące to okładki (dąży się do maksymalizacji ich powierzchni).

~ idealny - element obwodu elektrycznego, posiadający tylko jeden parametr - pojemność elektryczną C=Q/U, gdzie Q to ładunek doprowadzony do kondensatora, a U napięcie na zaciskach.

~ rzeczywisty - element obwodu elektrycznego odwzorowujący rzeczywisty stan, w którym istnieją trzy parametry charakteryzujące kondensator - pojemność C, rezystancję R i indukcyjność L.

KONDUKTANCJA G [S] - inaczej przewodność czynna. Jest odwrotnością oporu [G=1/R].

KOMUTACJA - przełączanie zwojów uzwojenia z jednej gałęzi do drugiej przy użyciu wycinków komutatora i szczotek oraz związane z tym zmiany zwrotu prądu w kolejnych zwojach (zakłócanie stanu ustalonego)

MASZYNA ~SYNCHRONICZNA: Są budowane jako silniki (stosowane głównie do napędu maszyn wymagających stałej prędkości obrotowej; są to maszyny prądu przemiennego w których m częstotliwością prądu i prędkością obrotowa wirnika zachodzi związek f=pn/60) i jako prądnice (trójfazowe Są obecnie stosowane przede wszystkim w elektrowniach do wytwarzania energii elektrycznej; największe instalowane jednostki posiadają moc nawet 500MW). Podobnie jak maszyny prądu stałego składają się z magneśnicy i twornika. W maszynach prądu stałego magneśnicą jest zwykle stojan; w maszynach synchronicznych takie rozwiązanie stosowane jest tylko w małych jednostkach do kilku KW; w jednostkach dużych, magneśnicą jest wirnik , gdyż łatwiej jest wyprowadzić duże prądy z nieruchomego stojana. Wirnik (magneśnica) maszyny synchronicznej może mieć bieguny jawne lub utajone.

~ ASYNCHRONICZNA: (prosta budowa, niski koszt budowy) zasadnicza jego częścią jest rdzeń w postaci pakietu blach mających w swoich żłobkach uzwojeń 3-fazowe zasilane z sieci. - z wirnikiem pierścieniowym (zawiera uzwojenie trójfazowe nawinięte przewodem izolowanym podobnie jak uzwojenie stojana; uzwojenie to połączone jest zazwyczaj w gwiazdę. Uzwojenie wirnika poprzez pierścienie i szczotki oraz zaciski jest połączone z opornikiem regulacyjnym. z wirnikiem klatkowym (ma w każdym żłobku pręt miedziany lub aluminiowy; pręty te połączone są po obu stronach rdzenia wirnika za pomocą pierścieni zwierających; w prętach klatki indukują się małe SEM, ale gdyż opory są małe, płyną duże prądy; małe SEM izolacja klatki względem rdzenia jest zbędna w wirnikach klatkowych, nie można wpłynąć na wartość oporu obwodu wirnika, na prąd wirnika i moment silnika jak również na wartości prądu rozruchowego, bo obwód wirnika jest stale zwarty.

~Z JAWNYMI BIEGUNAMI budowane do małych prędkości obrotowych (500-700 obr/min), natomiast biegunami utajonymi do dużych prędkości obrotów 1300-3000obr/min. Prąd stały doprowadzony do uzwojenia magneśnicy przez szczotki i pierścienie wytwarza strumień biegun dzielący się na strumień główny i rozproszenia. Odpowiednie ukształtowanie na biegunach w maszynach z biegun jawnymi lub sposób uzwojenia maszyny z biegunami utajonymi sprawiaj że rozkład indukcji strumienia wzdłuż wew. obwodu stojana jest prawie sinusoidalny. Nadając prędkość obrotowa uzyskuje się w szczelinie wirującej pole magnetyczne o sinusoidalnym rozkładzie przestrzennym. Bieguny lub nabiegunniki wirników jawno biegunowych są wykonane z blachy o grubości 1mm. Powoduje to zmniejszanie strat w stali. Stojan (twornik) zbudowany też jest z blach wzajemnie izolowanych, w których są wycięte rowki dla uzwojeń. Blachy umieszczone są jarzmie odlewanych lub spawanych. Uzwojenie stojana dostosowane do liczby par biegunów wirnika i liczby faz składa się z 3 par grup zwojów. Uzwojenie każdej fazy ma parę grup zwojów połączonych ze sobą szeregowo lub równolegle. Odległość miedzy osiami grup oraz rozpiętość każdej grupy jest równa podziałce biegunowej. 3 uzwojenia fazowe są łączone zwykle w gwiazdę.

METODY ROZWIĄZYWANIA OBWODÓW LINIOWYCH W SENSIE USTALONYM - Metoda klasyczna - związana z klasycznymi metodami rozwiązywania równań różniczkowo - całkowych;

Metoda operatorowa - związana z zastosowaniem przekształcenia Laplace'a lub innych przekształceń całkowych;

Metoda zmiennych stanu - Związana z funkcją macierzy;

Metoda analizy obwodu - oparta na sformułowaniu a następnie rozwiązaniu układu równań różniczkowych I stopnia (równań stanu).

METODA TECHNICZNA: polega na pomiarze prądu, napięcia i obliczenia rezystancji

wg Ohma. Do wykonania tej metody pomiaru potrzebny jest amperomierz i woltomierz, dlatego tez metoda ta nazywana jest metoda amperomierza i woltomierza. Woltomierz i amperomierz można połączyć w dwojaki sposób. MIERNIKI: do pomiaru wartości napięć i prądów stosuje się miliwoltomierze, woltomierze, amperomierze, które są stosowane do pomiaru napięć 5-600V i prądów 50mA-300A.

Woltomierz - jego zakres powiększa się przy użyciu rezystorów, które powodują, że woltomierze stają się kilkuzakresowe.

Amperomierz - o kilku zakresach uzyskuje się podłączając cewki z odczepami o różnej liczbie zwojów.

MIERNIKI MAGNETOELEKTRYCZNE - dzielimy na

z ruchomą cewką - wykorzystuje się oddziaływanie pola magnetycznego na przewód z prądem, do mierzenia natężenia prądu i napięcia prądu stałego; przyłącza się dodatkowy bocznik;

o ruchomym magnesie - prąd płynący w cewce oddziałuje na umieszczony wewnątrz magnes trwały i stara się go ustawić zgodnie z kierunkiem pola. OCHRONA PRZED PORAŻENIEM:

Środki podstawowe: umieszczanie nie izolowanych kabli poza zasięgiem ręki; izolacje, izolowane chodniki koło maszyn elektrycznych; osłony ochronne; bariery i przegrody; właściwa informacja o zagrożeniu.

Środki dodatkowe: uziemienie ochronne; zerowanie ochronne; obniżenie napięcia roboczego; izolacje ochronne; sieć ochronna; separacja odbiorników; izolacja miejsca pracy.

PASMO PRZEPUSTOWE - pasmo częstotliwości przepuszczane przez filtr tłumienia.

PASMO TŁUMIENIOWE I ZAPOROWE - pasmo częstotliwości tłumione w mniejszym bądź większym stopniu.

POMIAR MOCY ~PRĄDU STAŁEGO: w celu pomiaru mocy przy prądzie stałym wystarczy zmierzyć napięcie U na zaciskach i prąd

I płynący przez niego moc pobierana wyniesie P=U*I. Przy pomiarze mocy watomierzem można łączyć w układ: jeden (stosowany przy dużych R opornika), dwa (przy małych ).

~ CZYNNEJ PRĄDU SIN: mierzymy za pomocą watomierza/amperomierza lub obliczamy za pomocą wzoru: P=UIcosφ.

~BIERNEJ PRĄDU SIN: za pomocą waromierzy, lub za pomocą wzoru Q=UIsinφ. ~POZORNEJ PRĄDU SIN: S=UI=SQRT(P²+Q²).

~CZYNNEJ W UKŁADZIE TRÓJFAZOWYM - układ jednego woltomierza stosuje się przy obciążeniu symetrycznym, gdy moce we wszystkich fazach są jednakowe. Można wtedy zmierzyć moc w dowolnej fazie i pomnożyć przez 3;

układ dwóch woltomierzy (tzw. układ Aarona) jest stosowany do pomiaru mocy czynnej układów trójfazowych, trójprzewodowych, tzn. suma wartości chwilowych prądów fazowych =0;

układ trzech woltomierzy który mierzy moc czynną we wszystkich trzech fazach. POMIAR INDUKCYJNOŚCI - za pomocą amperomierza i watomierza.

Do zacisków układu doprowadzamy początkowe napięcie stałe, mierzymy napięcie U1, prąd I1 i korzystając z prawa Ohma, obliczamy rezystancje; doprowadzamy napięcie sinusoidalne i mierzymy U2 i prąd I2 i obliczamy impedancję Z, liczymy indukcyjność.

Za pomocą amperomierza, woltomierza i watomierza - impedancję liczymy ze wskazań amperomierza i woltomierza Z. Na podstawie pomiaru mocy czynnej obliczmy rezystancję, indukcyjność. Indukcyjność przy prądzie zmiennym liczy się korzystając z cewki o dużej lub małej impedancji.

POMIAR REZYSTANCJI - pomiar prądu i napięcia za pomocą amperomierza i woltomierza i obliczeniu rezystancji z prawa Ohma. Dwa sposoby: I mierzymy amperomierzem prąd Ia=I płynący przez rezystancję, a napięcie jest sumą napięc na amperomierzu i rezystancji. II napięcie mierzymy woltomierzem Uv=U, a amperomierz mierzy sumę prądów płynących przez rezystancję i woltomierz. PÓŁPRZEWODNIKI Półprzewodnikami nazywa się materiały, których rezystywność jest znacznie mniejsza niż rezystywność

izolatorów oraz znacznie większa niż rezystywność przewodników.

Półprzewodniki Samoistne materiały których szerokość pasma wzbronionego jest tak mała, że już w temperaturze ok. 20 st. C wykazują znaczną konduktywność. Półprzewodniki niesamoistne charakteryzują się tak dużą szerokością pasma wzbronionego, że w temp. Ok. 20 st. C mają znikomo małą konduktywność. Półprzewodnik typu n powstaje przez domieszkowanie monokryształu germanu lub krzemu pierwiastkiem o pięciu elektronach.

Półprzewodnik typu p powstaje przez domieszkowanie pierwiastkami o trzech elektronach walencyjnych.

PR. DLA PRĄDU STAŁEGO

~ I Kirchoffa : Suma algebraiczna wartości chwilowych prądów w dowolnym węźle obwodu elektrycznego jest równa zeru (dla zespolonych - suma geometryczna wartości skutecznych... =0)

~ II Kirchoffa : suma algebraiczna wartości chwilowych napięć na wszystkich elementach L, R, C i sił elektromotorycznych w zamkniętym oczku obwodu jest równa zeru.

PR. DLA PRĄDU ZMIENNEGO

~ I Kirchoffa: suma algebraiczna wartości chwilowych prądu w dowolnym węźle obwodu elektrycznego jest równa 0 dla wartości skutecznych (dla zespolonych - suma geometryczna zespolonych wartości skutecznych prądów w węźle obwodu elektrycznego jest =0)

~ II Kirchoffa : suma algebraiczna wartości chwilowych napięć na wszystkich elementach R,L,C = sumie SEM w zamkniętym oczku obwodu. Ohm - wartość natężenia prądu jaki płynie przez dany konkretny przewodnik jest wprost proporcjonalna do wartości napięcia wywołującego ten prąd.

PR. DLA OBWODU MAGNETYCZNEGO

~Ohm : prawo to pozwala na określenie jednostek siły elektromotorycznej i strumienia magnetycznego.

~ I Kirchoffa : suma algebraiczna strumieni magnetycznych w węźle obwodu magnetycznego jest równa 0

~ II Kirchoffa : dla oczka obwodu magnetycznego suma spadków napięć magnetycznych jest równa sumie sił magnetomotorycznych.

PRAWO JOULE'A - gdy prąd przepływa przez opornik o rezystancji R energia kinetyczna przemienia się w ciepło.

PR. PRZEPŁYWU PRZEZ PIERŚCIEŃ - jeżeli w polu magnetycznym obierzemy

dowolną krzywą zamkniętą i obliczymy całkę wzdłuż krzywej zamkniętej ze składowych stycznych wektora indukcji magnetycznej pomnożonej przez odpowiednie elementy długości krzywej, to wartość tej całki jest proporcjonalna do całkowitego prądu przepływającego przez powierzchnię, której brzegiem jest krzywa całkowania.

PRĄDNICA ~ PRĄDU STAŁEGO: określają ją 4 wart.: prędkość obrotów, prąd wzbudzenia I_W; napięcie na zaciskach prądnicy U_W; prąd obciążenia prądnicy I PRACA PRĄDNICY PRĄDU STAŁEGO: prędkość obrotowa; prąd wzbudzenia; Napięcie na zaciskach prądnicy; Prąd obciążenia.

~OBCOWZBUDNA - rezystor R włączony w obwód prądu wzbudzenia służy do regulacji SEM E przez regulację I, obwód wzbudzenia ma dużą indukcyjność L. I przerywanie prądu I powodowałoby indukowanie się SEM o znacznych wartościach mogących uszkodzić izolację uzwojenia. Aby temu zapobiec, przy włączaniu prądu I zwiera się uzwojenie wzbudzenia przez ustawienie suwaka s regulatora R na zacisku przeciwiskrowym q

~BOCZNIKOWA: Maszyna samowzbudna, może się wzbudzić tylko wówczas, gdy istnieje w niej magnetyzm szczotkowy o strumieniu Φ_SZ. Siła elektromotoryczna E_SZ powoduje przepływ prądu I_W i wzrost strumienia Φ. Tak też zwiększa się E, ponownie zwiększa się I_W i znowu E etc. Zmienność I_W oraz E po pewnym czasie zanika i następuje stan ustalony. PARAMETRY CHARAKTERYZUJĄCE ZMIANY NAPIĘCIA PRĄDNICY POD WPŁYWEM ZMIANY PRĄDU: Znamionowy spadek napięcia U=RI_W; Znamionowa zmienność napięcia I_N=(E₀-U_N)/U_N CHARAKTERYSTYKA ZEWNETRZNA PRĄDNICY BOCZNIKOWEJ: Re=const - opór regulacyjny w obwodzie wzbudzenia; n=const - prędkość obrotowa Imax=2-3In

REZYSTOR - dwu końcówkowy element elektryczny bierny, którego podstawowym parametrem jest rezystancja R, nie wykazuje własności indukcyjności ani pojemności, nie wytwarza pola magnetycznego. Zadaniem rezystora w obwodzie elektrycznym jest przede wszystkim ustalenie wartości prądu lub podziału napięcia. Składa się z korpusu, części oporowej i pokrycia zabezpieczającego część oporową przed uszkodzeniem. Ze względu na rodzaj materiału, z której wykonana jest część oporowa rozróżniamy rezystory: warstwowe, drutowe oraz objętościowe. REAKTANCJA X [Ω] - opór bierny. Może być indukcyjna (cewki) oraz pojemnościowa (kondensatory).

REGULACJA PRĘDKOŚCI

~W SILNIKACH BOCZNIKOWYCH - osłabienie strumienia „fi”, potrzebny jest opornik o zmiennej rezystancji; Przez zmianę napięcia sieci (w prądnicy), przy użyciu układu maszyn Leonarda lub prostowników regulowanych, w silnikach o dużej mocy, regulacja „góra-dół”.

~W SILNIKACH INDUKCYJNYCH - I przez zmianę poślizgu s powodowanym włączeniem opornika regulacyjnego R w obwód wirnika silnikowego [im większa rezystancja R tym prędkość obrotowa mniejsza]; II przez zmiane liczby par biegów, uzwojenie stojana wirnika ze zmianą prędkości pola wirującego odpowiednia budowa stojana pozwala na stopniową zmianę biegów (2-4).

RELUKTANCJA R [1/H] - opór magnetyczny. Jest to wielkość charakteryzująca obwód magnetyczny, równa się stosunkowi siły magnetomotorycznej obwodu magnetycznego do wytworzonego w tym obwodzie strumienia magnetycznego. REZONANS - Zjawisko występujące w obwodzie L R C, gdy częstotliwość napięcia zasilania jest równa częstotliwości drgań własnych obwodu

Rezonans napięć - występuje w obwodzie, gdzie L, R, C połączone są szeregowo; Rezonans prądów - wystepuje w obwodach, gdzie gałęzie RL, RC lub RLC połączone są równolegle.

ROLA BEZPIECZNIKÓW W OCHRONIE PRZECIWP:.

Bezpieczniki topikowe - podstawową częścią bezpiecznika topikowego jest wkładka topikowa zbudowana z drucika z metalu topikowego, o przekroju dostosowanym do danego natężenia prądu. Gdy natężenie wzrośnie zbyt dużo, drucik rozgrzewa się i topi, przerywając obwód prądu.

ROZRUCH - uruchomienie silnika, czyli przejście od postoju do pracy przy prędkości wynikającej z warunków zasilania i obciążenia.

ROZRUCH SILNIKÓW INDUKCYJNYCH - KLATKOWYCH I PIERŚCIENIOWYCH

1. włączenie szeregowo z silnikiem na czas rozruchu rezystancji R lub reaktancji X (rzadko używany);

2 zastosowanie autotransformatora rozruchowego;

3. zastosowanie przełącznika gwiazda-trójkąt.

STANY NIEUSTALONE - stanem nieustalonym w obwodzie elektrycznym nazywamy proces lub zbiór procesów fizycznych zachodzących przy przejściu obwodu elektrycznego z jednego do drugiego stanu ustalonego.

SPRZĘŻENIE OBWODÓW - Dwa obowdy elektryczne nazywamy obwodami sprzężonymi wtedy, gdy energia może być przekazywana między tymi obwodami. SPRZĘŻENIE MAGNETYCZNE (s. pośrednie) - tak bliskie umieszczenie wzajemne cewek indukcyjnych dwóch obwodów, że przy przepływie prądu zmiennego przez cewkę indukcyjną jednego obwodu, część jej strumienia magnetycznego przenika cewkę drugiego obwodu i wznieca w niej dzięki indukcji wzajemnej SEM. Współczynnik [k] sprzężenia cewki I z II - stosunek strumienia magnetycznego głównego cewki I do strumienia całkowitego tej cewki. Współczynnik sprzężenie obu cewek - k = (k₁*k₂)^1/2, gdy k=1 (sprzężenie idealne), k=0 (brak sprzężenia). SUSCEPTANCJA B [S] - inaczej przewodność bierna Wyraża się wzorem B=1/X_C-1/X_L.

SUPERPOZYCJI ZASADA - Odpowiedź obwodu elektrycznego na kilka wymuszeń jest równa sumie odpowiedzi na każde wymuszenie z osobna, tzn. że prąd w dowolnym oczku rozgałęzionego obwodu liniowego jest sumą algebraiczną prądów, wywołanych w tym oczku, przez każde napięcie źródłowe z osobna.

SILNIK ~ BOCZNIKOWY Rozruch : w chwili włączenie silnika do sieci jego prędkość

n=0 i SEM -E=0, pobierany wówczas prąd rozruchowy I=U/R osiąga przy U=U_N wartość I = (20-30) I_N powoduje szkodliwe iskrzenie na komutatorze, duży udar mechaniczny pochodzący od dużego momentu rozruch oraz chwilowe duże spadki napięcia w sieci zasilającej - niepożądane dla innych odbiorników do niej przyłączonych. Zmniejszenie prądu rozruchowego uzyskuje się przez włączenie rezystora R_R szeregowo z twornikiem na czas rozruchu. Wówczas I=U/(R+R_R). Wartość rezystancji R_R oblicza się z wymaganej wartości momentu

rozruchowego M_R. Prąd rozruchowy I będzie miał wartość najmniejszą wtedy gdy strumień Ф będzie największy. Stąd też w chwili rozruchu rezystor rozruchowy R_R ustawić należy na R_MAX, a rezystor regulujący na Rn=0.

Regulacja Prędkości Obrotowej : jedną z możliwości jest osłabienie strumienia Φ. Potrzebny jest do tego opornik o zmiennej R. Opornik ten włącza się w obwód wzbudzenia, zatem jego prąd oraz wymiary są niewielkie. Należy zwrócić uwagę przy małych wart prądu wzbudzającego, a także przy zwykłym przerwaniu obwodu

wzbudzenia, prędkość obrotowa szybko wzrasta i ze względu na siłę dośrodkową może doprowadzić do wzbudzenia silnika Dlatego podczas eksploatacji należy zwrócić uwagę na sprawne działanie obwodu wzbudzenia.

~INDUKCYJNY (ASYNCHRONICZNY) Rozruch : przed bezpośrednim uruchomieniem silnika indukcyjnego jego prąd rozruchu może osiągnąć w zależności od konstrukcji I=5-8 I_W. Duży prąd rozruchowy powoduje krótkotrwałe spadki napięć w sieci zasilającej mogące zakłócać prace innych odbiorników.

Regulacja Prędkości Obrotowej : sposoby: 1. Zmiana częstotliwości -zmieniając prędkość wirowania pola magnetycznego wytwarzanego przez stojan silnika; 2. Przez zmianę poślizgu powodowana włączeniem opornika R_R w obwód wirnika silnika pierścieniowego; im większa wart R_R tym prędkość obrotowa jest mniejsza, jest to wiec sposób regulacji `w dół'; 3. Zmianę liczby par biegunów uzwojenia stojana wirnika ze zmiany prędkości pola wirującego a wiec i prędkość silnika. Uzwojenie stojana wykonuje się tak, by można je przełączyć, przez co powstały by pola o rożnych parach biegunów stopniowa zmiana prędkości z ograniczoną liczbą stopni od 2-4 przy tym sposobie regulacji sprawność silnika jest wysoka ~~~KLATKOWY Rozruch : gł to, że w chwili włączenia silnika do sieci z wirnikiem nieruchomym (n=0,n=1) w najpierw istnieje stan zwarcia i płynie prąd rozruchowy równy prądowi zwarcia najczęściej stosuje się rozruch bezpośredni przez bezpośrednie włączenie stojana na pełne napięcie sieci bez żadnych urządzeń rozruchowych. Do 5,5 kW rozruch z przełącznikiem gwiazda-trójkąt z dodatkowymi oporami czynnymi lub biernymi w obwodzie stojana z autotransformatorem. ~~~ IERŚCIENIOWY Rozruch : głównie dokonuje się przy użyciu dodatkowych rezystorów włączonych w obwód wirnika; rezystory wraz z urządzeniami przełączającymi - rozrusznik; dobierając odpowiednio stopnie rozrusznika uzyskuje się ograniczenia prądu rozruchowego powyżej 2 I_W przy momencie rozruchu nie przekraczającym M_N

~ SYNCHRONICZNY Rozruch : r. dodatkowym silnikiem, r. częstotliwościowy, ale gł. jak r. w asynchronicznych (musi być wyposażony w specjalne uzwojenie rozruchowe, analogiczne do uzwojenia klatkowego w asynchronicznych; przyłączony do sieci zasilającej bezpośrednio lub przez dławiki szeregowe bądź autotransformator; obwód wzbudzenia, odłączony od źródła napięcia, jest w tym czasie zwarty przez rezystor tłumiący) oprócz synchronicznych.

SKUTKI PRZEPŁYWU PRĄDU PRZEZ ORG CZŁ:

00-01mA - dowolnie długi - niemal niewyczuwalny;

01-15mA - dowolnie długi - mrowienie, delikatne skurcze mięśni;

15-30mA - minuty - silne skurcze, utrudnione oddychanie;

30-50mA - sekundy, minuty - nieregularna praca serca, wzrost ciśnienia krwi, skurcze, utrata świadomości;

50-500mA - poniżej okresu bicia serca - silny szok, brak migotania komór serca;

50-500mA - powyżej okresu bicia serca - migotanie komór serca, utrata świadomości, znamiona prądowe;

>500mA - poniżej okresu bicia serca - migotanie komór serca, utrata

świadomości, znamiona prądowe;

>500mA - powyżej okresu bicia serca - odwracalne zahamowanie pracy serca. STAN NIEUSTLONY -proces zachodzący przy przejściu obwodu elektrycznego z jednego do drugiego stanu ustalonego, spowodowany włączaniem lub wyłączaniem energii lub zmianami parametrów obwodu, pozwala na wyznaczenie odkształcenia sygnałów elektrycznych przy przechodzeniu przez wzmacniacze lub filtry. Prąd płynący przez indukcyjność nie może zmienia się skokowo. Napięcie na pojemności nie może

podlegać skokowym zmianom.

TW. NORTONA (THEVENINE'A) - każdy obwód liniowy rozpatrywany między zaciskami m-n można zastąpić obwodem zastępczym złożonym ze źródła prądu (napięcia), konduktancji (rezystancji) zastępczej obwodu widzianego z zacisków m-n oraz (rezystancji) konduktancji gałęzi między zaciskami gałęziami m-n, połączonych równolegle (szregowo), przy czym prąd źródłowy jest równy prądowi płynącemu w gałęzi m-n po zwarciu zacisków m-n (SEM źródła zastępczego jest równa napięciu między zaciskami m-n w stanie

jałowym).

UKŁADY TRÓJFAZOWE - Układ wielofazowy - zbiór obwodów elektrycznych w których działają napięcia źródłowe sinusoidalne o jednakowej częstotliwości, przesunięte względem siebie w fazie i wytwarzane przeważnie w jednym źródle zwanym generatorem wielofazowym .

Układ nieskojarzony - fazy układu wielofazowego tworzą niezależne obwody.

Układ skojarzony - fazy układu wielofazowego połącozne w jedno.

Przewód neutralny - łączy punkty zerowe źródła i odbiornika.

Przewody fazowe - reszta przewodów w układzie.

Układ trójfazowy - suma prądów przewodowych musi być równa zero, a moce oblicza się oddzielnie.

Układ trójfazowy symetryczny - jeżeli SEM mają jednakowe moduły i kąty przesunięcia, a impedancje Z układu trójfazowego są we wszystkich fazach jednakowe co do modułu i argumentu.

UZIEMIENIE OCHRONNE - połączenie z ziemią przez odpowiednio mały opór tych metalowych urządzeń elektrycznych, które mogą przez przypadek znaleźć się pod napięciem roboczym. Uziemienie ochronne zapobiega wystąpieniu niebezpiecznego napięcia na częściach normalnie nie będących pod napięciem oraz powoduje odłączenie napięcia zasilającego.

WARTOŚĆ SKUTECZNA I ŚREDNIA - Wartość skuteczna - taka wartość prądu stałego, która w ciągu czasu T wydzielałaby na rezystorze R, taką samą ilość energii w postaci ciepła, co prąd sinusoidalnie zmienny w tym samym czasie.

Wartość średnia - jest równa natężeniu prądu stałego, który płynąc przez pół okresu przeniesie ładunek taki sam, jak prąd zmienny.

WYŁĄCZNIK RÓŻNICOWY: Działa na zasadzie porównania prądu

na wejściu do i wyjściu z urządzenia; może być poprzeczny bądź wzdłużny, który służy do zabezpieczania pojedynczego elementu. W obwodzie przekaźnika różnicowo - prądowego indukuje się napięcie, płynie prąd różnicowy, jeśli wartość prądu różnicowego przekroczy wartość prądu pobudzenia przekaźnika, to następuje jego zadziałanie wywołujące wyłączenie wyłącznika.

ZEROWANIE: polega na połączeniu dostępnych części przewodzących podlegających ochronie z uziemionym przewodem ochronnym PE lub ochronno - neutralnym PEN. Celem zerowania, podobnie jak uziemienia ochronnego, jest dostatecznie szybkie odłączenie od sieci uszkodzonego urządzenia w przypadku pojawienia się na zerowanych częściach napięcia niebezpiecznego względem ziemi. Zerowanie wolno stosować w sieciach prądu przemiennego o napięciu znamionowym do 500 V, typu TN, mających punkt neutralny, bezpośrednio uziemiony. Obwód zerowania stanowią: przewód neutralny i przewody zerujące, uziemienia punktu neutralnego i przewodu neutralnego, zabezpieczenia (wyłączniki, bezpieczniki).

Wymagania impedancje przewodów fazowych, neutralnych, ochronnych, zerujących powinny być tak małe, aby prąd Ik>=Ia powodował ostatecznie szybkie odłączenie uszkodzonego odbiornika przy zwarciu; Przewód neutralny powinien być wielokrotnie uziemiony; Przewody neutralny i zerujący powinny spełniać te same warunki mechaniczne i cieplne, co przewody fazowe; W przewodzie neutralnym służącym do zerowania nie wolno instalować bezpieczników.

Sprawdzanie skuteczności zerowania polega na wyznaczeniu impedancji obwodu (pętli) prądu zwarciowego Ik i porównaniu go z prądem wyłączeniowym Ia.

ŹRÓDŁO PRĄDU - urządzenie służy do wytwarzania prądu elektrycznego (z niezerowym SEM). Ze względu na mechanizm wytwarzania prądu dzielimy źródła na: mechaniczne; chemiczne; termiczne; jądrowe

~ Idealne - źr. idealne, prądu przedstawia element aktywny, którego prąd nie zależy od napięcia występującego na zaciskach; Utrzymują stałą wartość prądu w obwodzie, niezależnie od wartości rezystancji odbiornika.

~ Rzeczywiste - składa się z idealnego źródła prądu oraz równolegle dołączonej rezystancji wewnętrznej źródła prądu o bardzo dużej wartości

---