Podstawy dydaktyki ogólnej

1. Proces kształcenia: pojęcie, charakterystyka.

2. Metody nauczania: pojęcie , klasyfikacja, charakterystyka wybranej metody.

3. Nauczanie problemowe, nauczanie programowe- charakterystyka tych metod.

4. Zasady dydaktyczne: pojęcie, klasyfikacja, charakterystyka; ich znaczenie w procesie kształcenia.

5. Formy organizacyjne kształcenia.

6. Metody kontroli i oceny osiągnięć szkolnych.

7. Środowiskowe determinanty niepowodzeń szkolnych: zapobieganie niepowodzeniom szkolnym uczniów.

1. Pojęcie kształcenia: pojęcie, charakterystyka.

Kształcenie to proces uczenia się i nauczania..

Nauczanie to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami polegająca na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości. Nauczanie jest działalnością intencjonalną.

Uczenie się jest procesem w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.

Niektórzy pedagodzy jak A. Dobrowolski, S. Essen utożsamiali kształcenie z wychowaniem. Jednak popularne jest stanowisko odmienne. Polega ono na oddzieleniu w sposób radykalny kształcenia od wychowania.. Dla Muszyńskiego kształcenie jako nauczanie jest działaniem zmierzającym do rozwoju dyspozycji instrumentalnych ( wiedzy, umiejętności, inteligencji) podczas gdy wychowanie ma zmierzać do kształtowania dyspozycji kierunkowych w osobowości jednostki.

Składniki systemu kształcenia:

• Nauczyciele, ich kompetencje, metody pracy, zaangażowanie

• Uczniowie, ich potrzeby, motywacje

• Treści kształcenia, jej dobór oraz sposoby sprawdzania osiąganych wyników

• Środowisko kształcenia

Przez system kształcenia będziemy rozumieć zatem ukierunkowany przez społecznie wyznaczone cele, dynamicznie działający zespół elementów, obejmujący nauczycieli, uczniów, treści kształcenia i społeczno materialne środowisko oraz wzajemne związki między tymi elementami.

II. Metody nauczania: pojęcie, klasyfikacja, charakterystyka wybranej metody.

Rozwój metod nauczania.

Metody nauczania mają swoją długą historię. Najstarszą historycznie grupę stanowią metody słowne, w których dominującym sposobem nauczania było przekazywanie przez nauczyciela gotowych wiadomości za pomocą słowa mówionego, pisanego, a potem i drukowanego oraz przyswajanie ich przez uczniów. Przyjmowały one postać metody wykładowej lub katechetycznej. Przetrwały one do XX w Bardziej udoskonaloną postać metody katechetycznej która polega na stawianiu pytań i dawaniu odpowiedzi stanowiła metoda heurystyczna, zwana też metodą poszukującą. Formułowane przez nauczyciela pytania na ogół zmuszają ucznia do myślenia i do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi.

We wszystkich polskich podręcznikach lat międzywojennych, w klasyfikacji metod nauczania uwzględniano tylko metody słowne. Pozwoliło to podzielić metody na:

- erotematyczne- pytające, obejmowały zazwyczaj metodę katechetyczną oraz heurystyczną(poszukujące)

- akroamatyczne- wykładowe, opis, opowiadanie lub wykład. (podające)

Później metody słowne traciły stopniowo i w teorii i w praktyce pedagogicznej. Obok nich zaczął w XIX w występować inny sposób opracowany przez klasyków dydaktyki i wprowadzony do szerokiej praktyki przez pestalocystów. Jest to sposób polegający na czerpaniu wiadomości nie ze słów, czy książek ale poznawanie samemu. Metody nauczania posługujące się tym sposobem nazwano poglądowymi lub rzeczowymi. Zadaniem nauczyciela jest zgromadzić odpowiedni materiał empiryczny i zaciekawić nim uczniów, zorganizować obserwację oraz podsumować i utrwalić jej wyniki. Zadaniem zaś ucznia jest zdobyć na podstawie obserwacji pożądane wiadomości i następnie je zapamiętać. Pod koniec XIX w. w pracach teoretycznych J. Deweya pojawił się nowy sposób zaznajamiania uczniów z wiedzą - organizowanie działalności praktycznej uczniów, mające umożliwić im zdobycie wiedzy i sprawności. Rola nauczyciela polegała na planowaniu działalności ucznia i kierowaniu nią, rola zaś ucznia na realizowaniu określonych zadań praktycznych w celu osiągnięcia zaplanowanego wyniku oraz zdobyciu wiedzy o świecie.

Podsumowując, można mówić o trzech kategoriach metod nauczania:

- słowne- zaliczamy pogadanki, opis, opowiadanie, wykład i dyskusje oraz metodę posługiwania się książką

-oglądowe- metoda laboratoryjna oraz różne odmiany pokazu

-oparte na działaniu praktycznym- obejmuje duży wachlarz mało dotąd rozwiniętych metod od różnego rodzaju prac technicznych aż po zajęcia szkolne o charakterze produkcyjnym.

Poszukiwanie jednej najlepszej metody nauczania

Rozwiniętą koncepcją mono-metody jest teoria etapowego kształtowania czynności umysłowych opracowanych przez Galpierina w latach pięćdziesiątych. Koncepcję tą można scharakteryzować w następująco:

1. Etap pierwszy- obejmuje zaznajomienie się ucznia z daną czynnością, celem i warunkami jej wykonania. Tworzy się orientacja podstawy tej czynności

2. Etap drugi to formowanie czynności materialnych, kiedy już sami uczniowie wykonują daną czynność

3. Etap trzeci jest etapem mowy zewnętrznej. Wszystkie elementy tej czynności uczeń wyraża tu w mowie zewnętrznej

4. Czwarty etap - mowy wewnętrznej- tak samo jak poprzednio ale za pomocą mowy wewnętrznej, następuje stopniowa automatyzacja czynności

5. Piąty etap- umysłowy-

Metoda Galpierina różnicuje się ze względu na treść nauczania, pozostaje jednak metodą uniwersalną, zalecał też wprowadzić szósty etap , którym miało być rozwijanie odpowiedniej motywacji.

Forsowanie jednej metody nie spotyka się z uznaniem większości przedstawicieli dydaktyki, bywa również krytykowane przez psychologów. Nawroczyński uważał ze główną przyczyna nudy szkolnej była monotonia pracy metodycznej nauczycieli. Należy dodać ze system Galpierina wyróżnia się korzystnie wśród ujęć monometodycznych, stwarza bowiem uczniom na poszczególnych etapach szanse realizowania bogatego repertuaru czynności.

Skrajnie odmienne stanowisko zajmują zwolennicy systemów klasyfikacyjnych, w literaturze pedagogicznego wyodrębnia się trzy systemy klasyfikacyjne:

1. Do typu pierwszego należą klasyfikacje czynników związanych z nauczycielem ( kierowanie rozmową, przysłuchiwanie się, oczekiwanie, techniczna organizacja nauczania, kierowanie uczniem za pośrednictwem gestów i wyrazu twarzy)

2. Typ drugi odnosi się do klasyfikacji czynników związanych z nauczycielem i uczniem ( czynności werbalne, głównie wypowiedzi nauczyciela lub jednego ucznia. Każda z tych wypowiedzi jest rozpatrywana ze względu na jej Ce, wynikające z treści znaczeni, wyrażony przez nią klimat uczuciowy

3. Klasyfikacja trzeciego typu obejmuje czynniki dotyczące ucznia i środowiska( praca grupowa uczniów).

4. Wprawdzie Klasyfikacja trzeciego typu obejmuje czynniki dotyczące ucznia i środowiska( praca grupowa uczniów).

Wprawdzie doskonałej klasyfikacji nigdy nie stworzono, ale gdyby się to komuś udało na pewno zawierała by takie aspekty jak:

1. Treści kształcenia

Strukturyzacja - konwencjonalne ujęcie treści

Związek treści z rzeczywistością - oderwanie treści od realiów

Funkcjonalność treści - werbalizm

2. Styl pracy nauczyciela

Styl demokratyczny - styl autorytarny

Nacisk na uczenie się młodzieży - nacisk na nauczanie

Wielostronne rozwijanie młodzieży - nauczanie treści programowych

3. Styl pracy uczniów

Autonomia - heteronomia

Twórczość - naśladownictwo

Wielostronna aktywność - aktywność jednostronna

4. Społeczne uwarunkowania pracy uczniów

Łączenie różnych form pracy grupowej i jednostkowej - praca jednostkowa

Więź szkoły ze środowiskiem - izolacja szkoły od środowiska

Wszechstronny rozwój uczniów - jednostronny rozwój

PODSUMOWUJĄC!

Metodę należy rozumieć jako dynamiczny proces formowania człowieka, polegający na ciągłym wyborze treści, sposobów działania nauczyciela i ucznia oraz takim doborze warunków, aby wychowanek przeżywał kształcenie jako jego własny proces, sprawiający jemu samemu satysfakcje, a zarazem, aby jak najchętniej przystępował do jego realizacji i kontynuacji.

Wyodrębniamy cztery grupy metod kształcenia. Są to:

• Metody asymilacji wiedzy oparte na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym

• Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy- zwane problemowymi

• Metody waloryzacyjne- zwane eksponującymi

• Metody praktyczne-

METODY ASYMILACJI WIEDZY

Zwane tez metodami podającymi. W przypadku nauczania cała sztuka sprowadza się przede wszystkim do doboru treści oraz sposobu jej przekazywania. Do omawianej grupy należą:

1. POGADANKA- polega na rozmowie nauczyciela z uczniem, nauczyciel stawia pytanie na które zna odpowiedź. Ze względu na role dydaktyczną jaką może spełniać pogadanka, wyróżnia się trojakie jej zastosowanie:

1. pogadanka wstępna

2. pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości

3. pogadanka utrwalająca

Pogadanka wstępna ma przygotować uczniów do pracy, z jednej strony celem jest wytworzenie u uczniów stanu gotowości do poznania czegoś nowego, z drugiej ustalenie tematu i celu lekcji.

Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości ma postać rozmowy nauczyciela z uczniami, w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści przekazywane przez nauczyciela zostały przez wszystkich zrozumiane, powiązane z własnymi doświadczeniami i zapamiętane.

Pogadanka utrwalająca polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio

2. DYSKUSJA - to metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań pomiędzy nauczycielem i uczniami, przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób. Można wyróżnić kilka odmian dyskusji:

1. dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu, ma charakter spontaniczny

2. dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży. Dotyczy ona zazwyczaj spraw osobistych

3. dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów- ważna rolę mają w niej nie tyle argumenty i oceny, co dysponowanie bogatymi i pewnymi informacjami na dany temat

W dydaktyce zaleca się stosowanie metody dyskusji gdy uczniowie reprezentują znaczny stopień dojrzałości i samodzielności w zdobywaniu wiedzy . Dobrze prowadzona dyskusja ma duże walory kształcące i wychowawcze( uczy głębszego rozumienia problemów, samodzielnego zajmowania stanowiska, operowania argumentami, krytycznego myślenia, itd.)

3.WYKŁAD - polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Rodzaje wykładów:

a) konwencjonalny - w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci

b) wykład problemowy - który jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego

c) wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich zadań teoretycznych ,lub praktycznych.

Obok wykładu często stosuje się w praktyce opis i opowiadanie.

3. PRACA Z KSIĄŻKĄ - sposoby tej pracy:

1. uczenie się z podręcznika w celu zdobycia lub utrwalenia pewnych wiadomości

2. sporządzenie notatek (mogą przyjmować postać konspektu lub planu)

3. posługiwanie się lektura uzupełniającą ( własne argumenty)

METODY SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY

1. Klasyczna metoda problemowa - Deweyowska analiza problemu stała się podstawą klasycznej metody problemowej. Uwzględnia się cztery istotne momenty tej metody:

1. wytwarzanie sytuacji problemowej

2. formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązywania

3. weryfikacja pomyslów rozwiązania

4. porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym

Cecha charakterystyczną metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem. Polega na ciągłej interakcji między uczniem i nauczycielem, ale celem tej interakcji jest uchronienie sił ucznia, wzbudzenie jego wiary w siebie. Jest to wiec nie tylko kształcenie ale też wychowanie

2. METODA PRZYPADKÓW - polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku

3. METODA SYTUACYJNA - polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną

Sytuację za która przemawiają jakieś racje za i przeciw. Zadaniem uczniów jest zrozumieć ta sytuacje oraz podjąć decyzje w sprawie jej rozwiązania następnie przewidzieć skutki jej rozwiązania. Metoda trudna w realizacji, wymaga przygotowania opisów wraz z załącznikami, trudność metoryczną polega na wnikaniu przez uczniów w sytuacje dla nich nowe, z reguły nie nawiązujące do ich doświadczeń, a przy tym wymagające dojrzałego osądu i rzeczowych decyzji.

4. GIEŁDA POMYSŁÓW - nazywana burzą mózgów, polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązań jakiegos zadania. Przy czym dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu, stąd metodę tą traktuje się jako odroczonej oceny. Etapy:

1. wytworzenie sytuacji problemowej

2. wytwarzanie pomysłów

3. sprawdzenie, wartościowanie i wybór najlepszych pomysłów

5. MIKRONAUCZANIE - to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych. Stosuje się ja w małych kliku osobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający od 5 do 20 mi , a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów, już w ulepszonej wersji.

6. GRY DYDAKTYCZNE - wspólną cecha każdej z nich jest pierwiastek zabawy, a zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności. Gra polega na przestrzeganiu reguł , dzięki temu spełnia funkcje kształcąco- wychowujące: uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu przyzwyczaja zarówno do wygrywania jak i przegrywania. Wyróżniamy:

1. zabawy inscenizacyjne - polega na graniu roli w sytuacji fikcyjnej

7. GRY SYMULACYJNE - polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania

METODY WALORYZACYJNE ( EKSPONUJĄCE WARTOŚCI)

1. METODY IMPRESYJNE - sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, itd.

2. METODY PRAKTYCZNE

3. METODY ĆWICZEBNE - mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Podstawę stanowi ćwiczenie, które jest wielokrotnym wykonywaniem jakiś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniu umysłowym i praktycznym

4. METODY REALIZACJI ZADAŃ WYTWÓRCZYCH - mogą one polegac na kierowaniu zajęciami, w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe. Prace przebiegają według pewnego toku:

1. uświadomienie sobie przez uczniów celów, warunków i środków oraz efektu końcowego

2. opracowanie modeli prac, które mają być wykonane oraz harmonogramu czynności

3. przygotowanie materiałów i narzedzi

4. wykonywanie prac

5. samokontrola i kontrola wykonywanych prac

III. Nauczanie problemowe i nauczanie programowane- charakterystyka tych metod.

NAUCZANIE PROGRAMOWANE

Zasady nauczania
konwencjonalnego	programowanego
Poglądowości Świadomego i aktywnego udziału Przystępności Trwałości wiedzy Systematyczności Operatywności wiedzy Wiązania teorii z przktyką	Małych kroków Aktywizowania uczniów Natychmiastowej oceny odpowiedzi uczniów i korekty popełnianych błędów Indywidualizowania tempa i treści uczenia się Weryfikacji tekstów programowanych

PROGRAM LINIOWY

1. Zasada małych kroków- zgodnie z nią materiał nauczania należy dzielić na możliwie małe dawki, gdyż one są łatwiejsze do opanowania przez uczniów

2. Zasada natychmiastowego potwierdzenia odpowiedzi- natychmiast po udzieleniu odpowiedzi na zawarte w tekście programowanym pytania uczeń powinien sprawdzić czy odpowiedział dobrze

3. Zasada indywidualizacji tempa- wymaga ona by uczniowie przechodząc kolejno przez wszystkie ramki programu, pracowali w stosownym dla siebie tempie.

4. Zasada stopniowania trudności- liczba wskazówek naprowadzających podlega stopniowemu ograniczaniu, wskutek czego zwiększa się stopień trudności programu.

5. Zasada zróżnicowanego utrwalania wiadomości- materiał należy parokrotnie powtórzyć w różnych kontekstach treściowych.

Schemat programu liniowego ( Skindera)

PROGRAM ROZGAŁĘZIONY ( Crowder)

Drogą najkrótszą kroczą uczniowie którzy poprawnie odpowiadają na pytania zawarte w tzw ramkach głównych. Natomiast pozostali uczniowie SA odsyłani do ramek korektywnych, gdzie uzyskują dodatkowe informacje, umożliwiające im poprawienie błędów

• Materiał podzielony na małe dawki

• Po każdej dawce informacji występuje pytanie zmuszające do samodzielnego wyboru odpowiedzi spośród kilku odpowiedzi błędnych

• Sprawdzenie czy wybór był trafny jeśli nie program odsyła do ramki korektywnej

PROGRAM MIESZANY-

• Różne objętości dawek materiału w zależności od celu dydaktycznego jaki ma być osiągnięty ( powtórzenie, zaznajomienie z czymś nowym), wieku uczniów, metryczne właściwości tematu

• Uczeń dokonuje wyboru zarówno przez wybór poprawnych odpowiedzi, jak i wypełnianie luk w tekście

• Uczeń nie może przejść do kolejnej ramki dopóki nie opanuje dobrze materiału z poprzedniej

• Zasada stopniowania trudności

W nauczaniu programowanym wykorzystuje się podręczniki programowane i maszyny programowane ( informatory, egzaminatory, repetytory).

NAUCZANIE PROBLEMOWE

Nauczanie tradycyjne podające polega na tym przekazywaniu bądź udostępnianiu uczniom gotowych informacji przez nauczyciela lub podręcznik oraz na mniej lub wiecej skutecznym zapamiętywaniu ich przez uczniów. Trudności z dostosowaniem tempa nauki do wszystkich uczniów.

Nauczanie problemowe opiera się na uzyskiwaniu przez uczniów nowych wiadomości i sprawności za pośrednictwem rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych. Cechą istotną tego nauczania jest aktywność badacza- ucznia, pojawiająca się w określonej sytuacji i zmuszająca do stawiania sobie pytań, do formułowania hipotez i weryfikowania ich w toku operacji umysłowych i praktycznych.

Cechy nauczania problemowego:

• Nowe wiadomości uzyskują uczniowie za pośrednictwem rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych

• W toku rozwiązywania problemów uczeń pokonuje wszelkie przeszkody i jego aktywność i samodzielność osiąga tu wysoki poziom

• Tempo uczenia się jest zależne od ucznia lub od grupy uczniów. Uczniowie słabsi zyskują dzieki pracy z grupą

• Większa aktywność uczniów sprzyja rozwojowi pozytywnych motywów i zmniejsza potrzebę formalnego sprawdzania osiągnięć

• Efekty nauczania są stosunkowo wysokie i trwałe. Uczniowie łatwiej stosują wiadomości w nowych sytuacjach a jednocześnie rozwijają swoje sprawności umysłowe i zdolności twórcze

Proces rozwiązywania problemu przez uczniów realizuje się w trzech fazach:

1. tworzenie sytuacji problemowej

2. wytwarzanie pomysłu, hipotezy rozwiązania

3. sprawdzenie rozwiązania połączone z usystematyzowaniem nabytych wiadomości

IV. Zasady dydaktyczne: pojęcie, klasyfikacja, charakterystyka; ich znaczenie w procesie kształcenia.

Zasady nauczenia:

1. Zasada poglądowości- oparta jest na bezpośrednim poznawaniu rzeczywistości, a więc oparte na obserwacji, pomiarze i różnorakich czynnościach praktycznych, powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej z uczniami w tych przypadkach, gdy nie dysponują oni jeszcze takimi zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń, jakie są niezbędne do zrozumienia przez nich przerabianego na lekcji tematu. Podsumowując: nauczyciel powinien usunąć z procesu nauczania - uczenia się wszelkiego werbalizmu tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je ale często nie znane uczniom wyrazy

2. Zasada przystępności- stopniowania trudności- uwzględnianie w pracy dydaktyczno wychowawczej rozwojowych możliwości uczniów. Dostosowywanie metod nauczania do ich poziomu, aby umożliwiały im im w maksymalnym stopniu samodzielną pracę zarówno na lekcji, jak i podczas zajęć pozalekcyjnych. W nauczaniu należy przechodzić od tego co uczniom bliższe do tego co dalsze, od tego co dla uczniów łatwiejsze do tego co trudniejsze, od tego co znane do tego co nieznane. W procesie nauczania uczenia się należy uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów

3. zasada świadomego i aktywnego udziału- wymaga od nauczyciela aby w żadnym wypadku nie zastępował pracy uczniów własną pracą, a zarazem umiejętnie stopniował trudności stawianych im zadań. Nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy oraz stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowalnymi faktami a posiadaną wiedzą.

4. Zasada systematyczności- przed zaznajomieniem uczniów z nowym materiałem należy sprawdzić stan ich wiedzy wyjściowej, streszczenia i powtórzenia materiału powinny być stosowane nie tylko na początku lekcji, ale również po zakończeniu poszczególnych tematów cząstkowych. Równomierne zadawanie uczniom prac domowych, częste stosowanie sprawdzianów i oceny wyników nauczania.

5. Zasada trwałości- aby wiedza była trwałą, należy w procesie zaznajamiania dzieci i młodzieży z nowymi treściami przygotować tak zajęcia aby uczniowie brali w tym procesie możliwie aktywny udział. W tej regule akcentuje się aktywność uczniów w procesie utrwalania przyswojonej wiedzy oraz znaczenia stosowanych w tym celu metod. Powtarzanie i uczenie się na pamięć nie zapewniają na ogół tak trwałych wiadomości jak samodzielne rozwiązywanie dostępnych uczniom problemów.

6. Zasada operatywności wiedzy- reguła ta akcentuje potrzebę wdrażania dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych. Dzięki właściwej realizacji tych reguł uczniowie poddają wszechstronnej analizie problem, z jakim się zetknęli, tworzą na tej podstawie hipotezy jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle posiadanej wiedzy wybierając najlepszą, opracowując plan działania zgodny z wybraną hipotezą, wykonują go a następnie sprawdzają i oceniają uzyskane rezultaty

7. Zasada wiązania teorii z praktyką.

V. Formy organizacyjne kształcenia.

Do głównych kryteriów podziału form organizacyjnych kształcenia zalicza się :

- liczbę uczniów

- miejsce uczenia się dzieci i młodzieży

- czas trwania zajeć

Ze względu na pierwsze wymienione kryterium wyróżnia się jednostkowe i zbiorowe.. Natomiast ze względu na miejsce pracy uczniów: zajęcia szkolne oraz pozaszkolne. Z punktu widzenia czasu pracy dzieci można mówić o zajeciach lekcyjnych i pozalekcyjnych.

Zajęcia dydaktyczne uczniów

Szkolne pozaszkolne

klasowo-lekcyjne laboratoryjne świetlicowe praca domowa wycieczka zajęcia w zakładach

warsztatowo-produkcyjne produkcyjnych

Nauczanie jednostkowe

Jest to najstarsza forma organizacyjna kształcenia spotykana już w starożytności. Polega ona na tym że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając z bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciele. Umożliwia ona pełną indywidualizację treści i tempa uczenia, daje bardzo wysokie efekty. Ten typ nauczania ma oczywiście również swoje braki, jak chociażby brak umiejętności pracy w zespole, a wiadomo że ukształtowanie u wychowanka tych cech jest warunkiem wszechstronnego rozwoju

Nauczanie zbiorowe

W XVI w .uświadomiono sobie nieprzydatność nauczania jednostkowego i powstała przeciwna temu koncepcja edukacji zbiorowej, nosił nazwę system klasowo-lekcyjny:

- uczniowie w tym samym lub podobnym wieku tworzą odrębne klasy

- kazda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej planem rocznym

- podstawowa jednostką zajęć dydaktyczno-wychowawczych jest lekcja

- z wyjątkiem klas niższych każda lekcje przeznaczona jest w zasadzie tylko jednemu przedmiotowi nauczania

- pracą na lekcji kieruje nauczyciel, on też ocenia ich postępy.

System ten stosowany jest do dziś w nauczaniu zbiorowym. Ma on przejrzysta strukturę organizacyjną, stwarza możliwość współzawodnictwa.

Lekcja, jej struktura i typy

Nowocześnie pojmowana lekcja nie musi być sztywną godziną lekcyjną, nie musi być też oddzielona pauzą od innych zajęć. To nauczyciel sam rozdziela czas na poszczególne przedmioty, jest to powszechnie spotykane w klasach młodszychStruktura lekcji powinna być wyznaczana przez cele, treści, zadania dydaktyczne, wiek uczniów oraz metody i środki dydaktyczne. Lekcja spełnie funkcje dydaktyczne jak:

- sprawdzanie umiejętności, wiadomości, nawyków

- zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowym materiałem

- utrwalanie opanowanej przez uczniów wiedzy, czemu towarzyszy wiązanie teorii z praktyką ( Kupisiewicz).

Typy lekcji ( okoń):

a)Tok lekcji „podającej”:

- przygotowanie klasy do pracy

- sprawdzenie pracy domowej

- przedstawienie i opracowanie nowych treści

- integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi

- wyjaśnienie założeń pracy domowej

b) tok lekcji „problemowej”:

- stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie przez uczniów zagadnienia głównego

- ustalenie planu pracy i sformułowanie pomysłów rozwiązania

- sprawdzenie pomysłów rozwiązania na drodze teoretycznej

- usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości

- zastosowanie ich w nowych sytuacjach

c) tok lekcji operacyjnej:

Ten typ lekcji ma spowodować usunięcie bariery między teorią i praktyką. Tok lekcji polega na przedstawieniu zadania, omówienia reguł i zasad postępowania oraz wzorowe przedstawienie wykonania czynności przez nauczyciela. Potem to zadanie wykonują uczniowie oraz zadanie zadania domowego mające na celu usprawnienie tej umiejętności

d)tok lekcji „ ekspozycyjnej”:

Podstawową częścią tych zajęć jest jednorazowa lub wielokrotna ekspozycja jakiegos dzieła.

- zapoznanie uczniów z eksponowanym dziełem

- uczestnictwo w ekspozycji dzieła

- dyskusja na temat jego wartości

Praca domowa

Praca domowa jest uzupełnieniem pracy na lekcji, umożliwiający pogłębienie i utrwalenie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą. Ponadto spełnia rolę wychowawcza: podejmowanie codziennych obowiązków, kształtuje ich wole i charakter, rozwija systematyczność. Cele prac domowych:

- opanowanie nowego materiału- przygotowanie materiału do nowych lekcji bądź uzupełnienie materiału

- utrwalenie materiału przyswojonego-

- kształtowanie umiejętności i nawyków-

- rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów

VI. Metody kontroli i oceny osiągnięć szkolnych.

Do konwencjonalnych form sparzania wiedzy należy sprawdzanie bieżące, sporadyczne i końcowe.

Sprawdzanie bieżące opiera się na stałym obserwowaniu przez nauczyciela pracy całej klasy i poszczególnych uczniów.przedmiotem tej kontroli jest jest sprawdzenie i ocena wyników nauczania uzyskiwanych na poszczególnych lekcjach . W następstwie tych zabiegów podejmuje się zabiegi zmierzające do zlikwidowania bądź przynajmniej ograniczenia braków. Przyczyna a zarazem przejawem tych braków jest rozbieżność między założonymi do zrealizowania celami dydaktycznymi- a faktycznym stanem przyswojonej wiedzy.

Sprawdzanie sporadyczne i końcowe zwane często łącznie kontrolą okresową, stosowane zwykle przed promowaniem do następnej klasy lub przed ukończeniem jakiegoś kursu czy szkoły. Konwencjonalne formy sprawdzania opieraja się na bardzo prostych sposobach: rozmowie i pracach pisemnych, rzadziej na posługiwaniu się książką, a jeszcze rzadziej na pracach praktycznych.

1. ustne sprawdzanie- opiera się na rozmowie

2. prace pisemne- sprawdzające wiadomości uczniów i sprawności uczniów to przede wszystkim prace domowe, kartkówki

3. posługiwanie się książką jako sposób sprawdzania wiedzy najczęściej pojawia się w nauczaniu języka ojczystego i języków obcych. Sprawdza się w ten sposób umiejętność czytania, streszczania utworu, wynajdowania różnych form gramatycznych, tłumaczenia ,itd.

4. Obserwacja uczniów w toku ich pracy

5. Prace mające na celu sprawdzenie ich praktycznych umiejętności

Do nowszych sposobów kontroli osiągnięć szkolnych można zaliczyć testy dydaktyczne. Niemiecko „ test osiągnięć szkolnych definiuje jako zbiór zadań dostosowany do określonej treści nauczania w taki sposób, by na podstawie wyniku testowania można było ustalić, w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez ucznia, oraz przeznaczona do rozwiązania w toku jednego zajęcia szkolnego”. Test dydaktyczny różni się od kartkówki tym że zawarte w nim pytania są pytaniami zamkniętymi.

Przystępując do opracowania testu dla danego przedmiotu bierze się pod uwagę pewne kryteria:

- wiadomości o faktach i zależnościach między nimi

- rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych

- samodzielne dokonywanie oceny

- samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach

Zadania testowe- zaliczamy tu zadania z lukami albo z wyborem wielokrotnym.

Formy sprawdzania osiągnięć szkolnych - podział:

1. Sprawdzanie osiągnięć dokonywane przez nauczycieli w ciągu całego okresu trwania nauki, a z większą intensywnością przy zamykaniu jakiegoś działu czy pod koniec semestru/ roku szkolnego.

2. Sporadyczne badanie osiągnięć szkolnych przez czynniki sprawdzające pracę nauczycieli, głównie przez kierownictwo szkoły i administrację szkolną

3. Naukowe badania osiągnięć prowadzone przez wyspecjalizowane placówki badawcze

4. Egzaminy

Naukowe badania osiągnięć szkolnych należy do przedsięwzięć trudnych. Wymaga stosunkowo dużego nakładu ludzi i środków oraz znacznego wysiłku naukowego i organizacyjnego.

Egzaminy wywołują u wielu osób bardzo duży stres, natomiast spełniają jednocześnie funkcje selekcyjne, wychowawcze i dydaktyczne, gdy:

- egzaminatorzy są zarazem wychowawcami młodzieży i w przypadku szczególnie wyraźnego stresu ułatwiają opanowanie się tym uczniom, u których stres ogranicza ich własne możliwości

- przedmiotem egzaminu są nie tylko wiadomości, lecz także szeroko rozumiane kwalifikacje ogólne bądź zawodowe, a wiec również umiejętności stosowania wiadomości w działaniach praktycznych

- sposoby sprawdzania osiągnięć i ich oceny są zrozumiałe dla uczniów oraz odpowiadają ich poczuciu sprawiedliwości.

W dziedzinie kontroli i oceny okresowych i rocznych planów dydaktycznych najczęściej stosowanych sposobami określania wskaźników ich realizacji są sprawdziany czy testy o charakterze praktycznym i teoretycznym. Od zwykłych sprawdzianów wiedzy różnią się one zakresem materiału znacznie obszerniejszym .

VII. Środowiskowe determinanty niepowodzeń szkolnych uczniów: zapobieganie niepowodzeniom szkolnym uczniów.

Niepowodzenia szkolne rozumiemy jako występowanie wyraźnych rozbieżności pomiędzy wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi a postępami uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.. Mamy do czynienia z niepowodzeniami ukrytymi, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach uczniów, a te z kolei prowadzą do powstania niepowodzeń jawnych. I tu występują: opóźnienie przejściowe ( dot. semestru), drugoroczność oraz odsiew.

Przyczyny niepowodzeń w nauce:

- względnie zależne od uczniów - np. lenistwo,

- czynniki niezależne od uczniów- zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba

- społeczno-ekonomiczne-

-biopsychiczne- zadatki wrodzone, np. charakter, inteligencje, temperament, zaburzenia nerwicowe

- przyczyny dydaktyczne- sztywny system nauczania, brak indywidualizacji, praca nauczycieli, stereotypowość stosowanych metod i środków dydaktycznych, brak systematycznej kontroli wyników nauczania, nadmierne obciążenie pracą uczniów, niedostateczna znajomość ucznia przez nauczyciela, brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce

Do podstawowych środków zapobiegania i eliminowania niepowodzeń szkolnych można zaliczyć:

- profilaktykę pedagogiczną - nauczanie problemowe i nauczanie grupowe

- diagnozę pedagogiczną- posługiwanie się takimi sposobami poznawania ucznia i kontroli wyników nauczania, które pozwolą na natychmiastowe wykrywanie luk w wiadomościach ucznia

- terapia pedagogiczna- wyrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowanego przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania.

Profilaktyka pedagogiczna ( Kupisiewicz)

Wyniki nauczania zależą w dużej mierze od stosowanych przez nauczycieli form i metod nauczania. Do takich które przynoszą dużą efektywność nauczania należy nauczanie problemowe .Praca uczniów w kilku osobowych zespołach nad określonymi problemami powoduje wzrost zainteresowania nauką, stwarza okazję do wymiany poglądów uczy racjonalnego myślenia

Diagnoza pedagogiczna

Podstawą diagnozy pedagogicznej SA indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami, rodzicami, obserwacje uczniów, wywiady środowiskowe. Nauczyciel powinien poznać warunki domowe ucznia, jego pozycję w rodzinie, jego zainteresowania, skłonności, ta znajomość pozwoli na racjonalna indywidualizację pracy dydaktyczno-wychowawczej. Nauczyciele powinni również przeprowadzać systematyczna kontrolę i ocenę wyników nauczania, aby możliwie szybko wykrywać ewentualne braki w zakresie przyswojonych wiadomości. Badania takie można przeprowadzić za pomocą testów pedagogicznych

Terapia pedagogiczna.

Terapia pedagogiczna może być stosowana bądź indywidualnie, bądź zbiorowo. Nauczyciel znając braki uczniów może zalecić wykonywanie odpowiednio zindywidualizowanych prac domowych, może prowadzić indywidualne konsultacje, uzgadniać razem z rodzicami wspólna linie oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego.

Zajęcia w grupach wyrównawczych - ich celem jest zlikwidowanie ujawnionych u uczniów opóźnień w nauce.

Testy programowane- dotyczą one tematów w których uczniowie mają określone braki pozwalają im pracować samodzielnie w odpowiednim dla każdego tempie a jednocześnie zmuszają ich do systematycznej kontroli i oceny rezultatów.

Fazy powstawania niepowodzeń szkolnych ( Okoń)

1. Faza ukrytego niepowodzenia- zaczyna się od niezadowolenia ucznia z pracy w szkole, nie rozumie problemu na lekcji, nie nadąża za rozwiązywaniem zadań. symptomy to brak zainteresowania nauką w szkole oraz brak motywacji do uczenia się

2. Faza opóźnienia szkolnego- charakteryzuje się barakami które wbrew dobrym intencjom ucznia uniemożliwiają mu pełne uczestnictwo w pracy. Zaczyna unikać rozwiązywania zadań,

3. Faza jawnego niepowodzenia - pojawiają się pierwsze oceny niedostateczne, pierwsze próby przyjścia z pomocą, jeśli jednak są one nie właściwe braki się pogłębiają i następuje bunt ucznia przeciwko szkole, traci wiarę we własne możliwości.

4. Faza czwarta- brak promocji do następnej klasy

Bibliografia:

W. Okoń „ Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”

C. Kupisiewicz „ Dydaktyka ogólna

1

1

2

3

---