PRACA Z DYDAKTYKI
TEMAT: PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI OGÓLNEJ. WYBRANE PROBLEMY.
Istota przedmiotu
Dydaktyka ogólna a dydaktyka szczegółowa
Cele kształcenia ogólnego
Cele ogólne i szczegółowe
KONCEPCJA CZŁOWIEKA OŚWIECONEGO
Koncepcja ta powstała w XVIII w. była koncepcją niechcianą, mimo to przetrwała do XX wieku. Naczelnym celem nauczania było przekazywanie gotowej wiedzy o świecie, która można reprodukować we właściwym czasie i która pozwalałaby przystosować się do zastanej rzeczywistości. Celem nauczania było wiec przekazanie wiedzy, a uczeń musiał zachować ją w pamięci, im lepsze zachowanie tym lepsza wiedza. Nauczyciel jest nadawcą a uczeń odbiorcą. Znaczną wagę miało „WIEM ŻE”, dziś bardziej przydatne jest „WIEM JAK”. Dominowały treści nad sprawnościami. Wiedza przekazywana była werbalnie, jest najstarszym środkiem komunikacji. Struktura wiedzy była narzucona przez nauczyciela uczniowi już w samym przekazaniu werbalnym. Młodemu pokoleniu wszczepiano system wartości starego pokolenia. Uczeń był traktowany jako układ reaktywny(traktowany przedmiotowo) i z zewnątrz sterowany.
SYSTEM DYDAKTYCZNY
System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Możemy wyodrębnić systemy:tradycyjny, progresywistyczny, współczesny. Każde z wymienionych systemów składa się z mniejszych lub większych liczb bardziej szczegółowych podsystemów. Mówiąc o systemie tradycyjnym mamy na myśli przede wszystkim Herbarta oraz Bella, Sturma, Komeńskiego. Herbartowi chodziło o wychowanie człowieka posłusznego, prawego moralnie. W jego systemie dydaktycznym rolę wiodącą pełniło nauczanie wychowujące oparte na kierowaniu dzieckiem(organizowanie mu czasu). Jeśli chodzi o system nowego progresywistyczny możemy tu głównym przedstawicielem jest Deway. Twierdził on, że warunkiem jasności treści jest ich dobre przygotowanie. Jeśli chodzi o współczesny system dydaktyczny jest on złożoną kompleksową i dynamiczną całością obejmującą w powiązaniu strukturalnym, funkcjonalnym, hierarchicznym osoby(nauczycieli, uczniów) procesy nauczania i uczenia się i współczynniki procesu(cele, treści, środki oddziaływania itd.)
Tradycyjny- nauczanie dominuje nad uczeniem się
Progresywistyczny-pragmatyzm nauczanie dominuje uczenie się
Nauczyciel uczeń
Współczesny nauczanie równoważne uczenie się
Nauczyciel wzajemne oddziaływanie uczeń
Szkoła tradycyjna- podział treści nauczania na przedmioty, przekaz wiedzy przez nauczyciela, uczniowie są na ogół pasywni, uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania, dominuje uczenie się pamięciowe, zachęcanie uczniów do nauki ma motywy zewnętrzne, częsta kontrola wyników nauczania, współzawodnictwo, szkoła jest jedynym terenem uczenia się tylko pracy domowe wykonywane są po za nią, słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Szkoła progresywistyczna- podział treści nauczania interdyscyplinarne bloki, samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży, uczniowie są aktywni, uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów, niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, współpraca, szkoła jest głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się.
CELE TREŚCI
NAUCZANIE NAUCZYCIEL UCZEŃ UCZENIE
ŚRODKI DYDAKTYCZNE BAZA
TREŚCI KSZTAŁCENIA
Jest to element świadomie dobranej wiedzy. Jest to całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, sztuki itd. treść kształcenia musi być zgodna z wymaganiami naukowymi społecznymi, kulturalnymi życia kraju oraz z przyjętą przez władze oświatowe koncepcją programową. Wymagania naukowe: treść kształcenia musi odpowiadać wymaganiom nauki, wiedza i umiejętności stanowią jeden ze składników ich naukowego poglądu na świat zgodnie z rzeczywistością. Wymagania natury dydaktycznej: wynikają z konieczności przestrzegania postulatów systematycznych i korelacji. Systematycznym nazywamy taki układ treści, który wykazuje zgodność z logiką wewnętrzną danej gałęzi wiedzy, w korelacji zaś eksponuje się związki zachodzące miedzy poszczególnymi przedmiotami szkolnymi przypisując jednemu z nich szczególną rolę. Wyróżniamy też układy treści nauczania: liniowy- układ, w którym poszczególne partie materiału nauczania tworzą nieprzerwany ciąg ściśle ze sobą powiązanych ogniw, przerabianych zazwyczaj tylko jeden raz w ciągu całej nauki szkolnej. Koncentryczny-te same treści powtarza się, co pewien czas rozszerzając stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe składniki. Spiralny uczniowie nie tracąc z pola widzenia problemu wyjściowego stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji oraz pogłębiają ich treść.
PEDAGOGICZNE TEORIE DOBORU TREŚCI KSZTŁCENIA
Materializm dydaktyczny- twórca F.W.Doerpfeld. Zasadniczym celem pracy, szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki. Realizacja takiego programu zmusza nauczyciela do pośpiechu i powierzchowności pracy, a praca ucznia jest mało efektywna.
Formalizm dydaktyczny- pojawiła się pod koniec XVIII w. posługiwał się nią A. Schmid. Celem pracy, szkoły jest pogłębienie, rozszerzanie i uszlachetnianie zdolności i zainteresowań.
Utylitaryzm dydaktyczny- powstał na przełomie XIX i XX stulecia w USA. Tu istotnym czynnikiem w zakresie korelacji treści jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia.
Teoria problemowo-kompleksowa - twórcą tej teorii był Bogdan Suchodolski. Główna jej teza głosi, że wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale treść nie może być wyznaczona wyłącznie potrzebami przyszłej pracy zawodowej. Wiedza powinna ułatwiać poznanie rzeczywistości. Należałoby wprowadzić zamiast dotychczasowego układu informacyjno- systematycznego problemowo- kompleksowy układ materiału nauczania.
Strukturalizm- terminem tym posłużył się Kazimierz Sośnicki próbując sprecyzować założenia dotyczące doboru i układu treści programowych szkoły socjalistycznej. Przesłanką wyjściową strukturalizmu było, iż programy nauczania są przeładowane materiałem a postulat redukcji materiału pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki. Dlatego należy budować programy odzwierciedlając system wiedzy zarówno poszczególnych dyscyplin jak i całokształt nauk.
Egzemplaryzm- teorię tą opracował w latach pięćdziesiątych zachodnio niemiecki dydaktyk M.Wagenschein a popularyzował Hans Schenerl. Zwolennicy tej teorii wychodzą z założenia, że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół.
Materializm funkcjonalny- teorię tą opracował Wincenty Okoń. Podkreśla on potrzebę opracowania teorii, która zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. U podstaw tej teorii musi się znaleźć założenie o integralnym związku poznania z działaniem. Trzeba umożliwić uczniom wykorzystywanie zdobytej wiedzy do przekształcania dostępnym im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, a przede wszystkim sprzyjały kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania, skłaniały do samokształcenia.
Teoria programowania dydaktycznego- rzecznicy tej teorii dużą wagę przywiązują do starannej analizy treści kształcenia w tym celu posługują się metodą tzw. Macierzy dydaktycznych.
GENEZA DYDAKTYKI
Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco - uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos - nauczyciel.Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII w. w Niemczech.Pierwotnie w XVII i XVIII w. dydaktykę traktowano (definiowano) jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym, co robi.
Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX w. nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta.
Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka - zaczęto definiować dydaktykę jako sztukę uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku - jak się uczy, jak się rozwija, jak rozwiązać problemy.
Dydaktyka ta to teoria uczenia się, określamy ją mianem dydaktyki progresywnej (progrewistycznej) postępowej, związana jest z nazwiskiem amerykańskiego psychologa Johna Dewey`a.*Herbart - sztuka nauczania*Dewey - sztuka uczenia się
Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia.
Rozwijała się jako subdyscyplina pedagogiki, powstały odłamy dydaktyki. Polscy dydaktycy to:Okoń, Kupisiewicz, Komarzewski, Kruszewski.
PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI
Jednym z elementów przedmiotu badań dydaktyki jest samokształcenie. W procesie tym nauczyciel nie kieruje się bezpośrednio pracą ucznia, lecz czyni to pośrednio. Dydaktyka ogólnie zajmuje się analizą wszelakiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy systematyczny i planowy. Proces jest rozumiany jako zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, którym jest wywołanie u dzieci, młodzieży itd. zamierzonych i względnie trwałych zmian. Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest proces nauczania/ uczenia się łącznie z czynnikami, które go wywołują, warunkami, w jakich przebiega, a także rezultatami, do których prowadzi. W toku realizacji procesu nauczania- uczenia się zawsze zmierzamy do osiągnięcia określonego celu. Ponadto występują pewne treści, metody, formy organizacyjne i środki. Dydaktyka korzysta z pomocy takich nauk jak: psychologia, socjologia, logika, filozofia. Dydaktyka ogólnie mówiąc zajmuje się analizą i opisem systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.
Przedmiotem badań dydaktyki jest wyraźna zdeterminowana działalność społeczna(działalność dydaktyczna) mająca na celu kształcenie i przekształcanie innych ludzi stosownie do zmieniających się historycznie ideałów i celów, potrzeb społecznych. Na działalność społeczną składają się: czynności nauczyciela, ucznia, które wywołują określone skutki, czyli racjonalne uczenie się w rezultacie uczeń opanowuje określone wiadomości, umiejętności, nawyki, kształtuje przekonania i poglądy oraz buduje własny system wartości.
Funkcje dydaktyki: deskrypcyjna(opisuje pewne fakty i zjawiska dydaktyczne), eksplikacyjna, predykcyjna- prospektywna, praktyczna(odzwierciedlenie efektów badań poprzednich funkcji).
Dydaktyka: bada systemy dydaktyczne, cele i treści kształcenia, proces kształcenia oraz uwarunkowania tego procesu.
Przedmiot i zadania dydaktyki ogólnej
Dydaktyka ogólna zajmuje się:
· naukową analizą i formułowaniem celów kształcenia - cele mogą być ogólne i szczegółowe
· doborem treści kształcenia, (czyli to, czego się uczymy)
· procesem kształcenia (dydaktyka ogólna zajmuje się badaniem procesu kształcenia - jego składowych elementów)
· formułowaniem zasad kształcenia
Dydaktyka jako subdyscyplina posługuje się różnymi metodami badawczymi:
§ monografia pedagogiczna
§ metoda indywidualnych przypadków
§ eksperyment pedagogiczny - badamy określony wycinek rzeczywistości poprzez wywołanie lub zmianę przebiegu procesu przez wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem)
§ sondaż diagnostyczny - badanie opinii respondentów na określony temat (ankieta)
PODSTAWOWE POJECIA DYDAKTYKI
Uczenie się- OKOŃ jest procesem w toku, którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą. Cechy świadomie organizowanego uczenia się (Wroczyński): aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie- dążenie osoby uczącej się do uzyskania założonego wcześniej wyniku, planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności
Nauczanie - OKOŃ przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu- pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. Nauczanie jest działalnością intencjonalną. Wiąże się z kształceniem i wychowaniem.
Kształcenie- ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój własnej sprawności fizycznej i umysłowej, zainteresowań i zdolności. Proces kształcenia opiera się na nauczaniu i uczeniu się, zakłada się w nim uczestnictwo osób nauczających i uczących się, realizowany samodzielnie przez osobę uczącą się nosi nazwę samokształcenia, które umożliwia nabycie kwalifikacji ogólnych. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Kształcenie może być organizowane bezpośrednio i pośrednio.
Wychowanie- oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup. Oznacza celową interwencję w jej przebiegu. Szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie. Wychowanie obejmuje oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływy przyrody.
Socjalizacja- proces wpajania człowiekowi umiejętności niezbędnych dla osoby dorosłej, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm i wzorów.
Resocjalizacja- ponowne włączenie do życia społecznego.
TAKSONOMIA CELÓW
Taksonomia jest narzędziem pomagającym klasyfikować rzeczy i ukazywać relacje miedzy nimi. Jest narzędziem pomocnym w podejmowaniu decyzji w sprawach celów dydaktycznych. Taksonomia będąca dziełem B.S Blooma i jego zespołu dotyczy dziedziny poznawczej i emocjonalnej. Taksonomia jest powszechnie stosowana jako pomoc w planowaniu nauczania. Dzieli się na 3 dziedziny: 1)poznawczą, 2)emocjonalną, 3)psychomotoryczną.1) W procesie nabywania wiedzy taksonomia wyodrębniła 6 poziomów, na których dokonują się odrębne procesy poznawcze. Ujmuje w nich wszystkie ogólne procesy intelektualne. (wiadomości, rozumienie, zastosowanie, analiza, synteza, ocena).2) dzieli się na 5 kategorii a każda określa stopień zaangażowania lub napięcia emocjonalnego wymaganego od uczniów.(odbieranie bodźców, reagowanie, wartościowanie, systematyzacja wartości, uwewnętrznienie systemu wartości).3) dzieli się na 6 kategorii. Są one uszeregowane od prostego odruchu do złożonej czynności komunikowania innym myśli i emocji.(odruchy, ruchy podstawowe, zdolności percepcyjne, zdolności fizyczne, ruchy wyćwiczeniowe , ruchowe środki wyrazu).
DYDAKTYKA OGÓLNA, A DYDAKTYKA SZCZEGÓŁOWA
Dydaktyka jako teoria nauczania i uczenia się obejmuje swymi badaniami:
- wszystkie przedmioty nauczania,
- wszystkie szczeble systemu szkolnego,
- wszystkie typy szkół,
i dlatego nazywa się ona dydaktyką ogólną.
Dydaktyka szczegółowa ? to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Dla skutecznego realizowania procesu dydaktycznego poszczególnych przedmiotów, np. matematyki, języka polskiego, historii itd. potrzebna jest znajomość prawidłowości nauczania i uczenia się tych przedmiotów i tym zajmują się dydaktyki szczegółowe.
Cele kształcenia - określamy jako zamierzone właściwości uczniów pod względem emocjonalno-motywacyjnym i poznawczym.
Prawidłowo sformułowane, odnoszą się zawsze bezpośrednio do uczniów, do ich właściwości, tj. do opanowanych działań, postaw, wiadomości i umiejętności. Cele w postaci „Przedstawienie...", „Zapoznanie uczniów...", „Kształtowanie umiejętności...", „Wyrabianie nawyku..." akcentują czynności dydaktyczne nauczyciela, które stwarzają uczniom możliwość uzyskania pewnej właściwości, ale nie opisują tej właściwości z dostateczną precyzją.
Cele kształcenia są formułowane w rozmaity sposób. Najistotniejsze jest rozróżnienie celów ze względu na operacyjność, czyli możliwość porównania opisu z rzeczywistymi osiągnięciami uczniów.
CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
Celem kształcenia ogólnego ściśle związanego z celami wychowania jest zapewnienie wszystkim uczniom optymalnego rozwoju intelektualnego. Chodzi tu o kształtowanie pełnej osobowości ucznia. Kształcenia ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej, obejmuje 3 podstawowe cele. Pierwszy to opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów. Drugim celem jest ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. Wykształcenie ogólne polega właśnie na opanowaniu przez uczniów tych podstawowych form działalności praktycznej, które pozwalają człowiekowi poznać i przekształcić przyrodę, społeczeństwo i kulturę. Celem trzecim kształcenia ogólnego jest kształtowanie u uczniów naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość. Gromadzone przez uczniów wiadomości i doświadczenia praktyczne, stanowiące obiektywny budulec wykształcenia ogólnego, podlegają systematyzacji i wartościowaniu, a następnie aprobowaniu ich lub odrzucaniu przez ucznia.
CELE SZCZEGÓŁOWE
Wszystkie cele szczegółowe dotyczą zarówno tego, aby uczeń potrafił coś zrobić (aspekt poznawczy lub psychomotoryczny), jak i tego, aby miał on poczucie (aspekt emocjonalny) zdolności zrobienia tego.