Błotniak łąkowy Circus pygargus
Opis gatunku
Błotniak łąkowy (długość ciała ok. 45 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 110 cm) jest zauważalnie mniejszy niż myszołów. W locie jego smukła sylwetka wyróżnia się długimi i wąskimi skrzydłami, które unosi do góry na kształt rozchylonej litery „V” oraz długim ogonem. Kołyszący lot, często niezbyt wysoko nad ziemią, sprawia wrażenie bardzo lekkiego i eleganckiego. Na końcach skrzydeł widać 4 wyraźne „palce”, 3 z nich tworzą szczyt skrzydła. Występuje znaczny dymorfizm płciowy. Dorosłe i w pełni wybarwione samce (od jesieni w 3. roku życia) są z wierzchu popielatoszare z ciemnymi końcami skrzydeł, pojedynczymi ciemnymi pręgami przez środek skrzydła u nasady lotek drugorzędowych i jasną plamą na kuprze. Od spodu są jasnoszare z wyjątkiem popielatej głowy i piersi, czarnych końców skrzydeł, znamiennych ciemnych pręg u nasady lotek drugorzędowych oraz rdzawych kresek na brzuchu i delikatnych plamek na pokrywach podskrzydłowych. Dorosłe samice są z wierzchu brązowe, mają biały kuper, wyraźne pręgi na ogonie i znacznie mniej zauważalne niż u samca ciemne pręgi u nasady lotek drugorzędowych. Od spodu są kremowe, na tułowiu podłużnie brązowo kreskowane, a na podbarkówkach mają charakterystyczne poprzeczne rdzawe prążki/plamki. Lotki pierwszorzędowe są u nich raczej równomiernie prążkowane, u nasady drugorzędowych widoczne są ciemne pręgi, a na końcu wszystkich lotek zaznacza się ciemny i wąski pasek. Na głowie samicy uwagę zwracają brązowe plamy uszne oraz białe linie/plamki nad i pod oczami. Młode ptaki (juv.) są generalnie podobne do samicy, z tym że spód ciała jest u nich rdzawy, bez dostrzegalnego w terenie kreskowania na tułowiu, a lotki drugorzędowe sprawiają wrażenie jednolicie ciemnych. Zarówno wśród młodych jak i dorosłych ptaków obydwu płci trafiają się osobniki melanistyczne o bardzo ciemnym upierzeniu. Błotniak łąkowy w naturalnych warunkach może dożywać wieku 16 lat.
Zasięg występowania
Występuje na równinach zachodniej, środkowej i wschodniej Europy, a dalej na wschód do środkowej Azji. W Europie najliczniej gniazduje w Hiszpanii, Francji, Polsce, na Białorusi i w Rosji. Całkowitą liczebność populacji zasiedlającej nasz kontynent szacuje się na ok. 45000 par.
Ryc. Mapa zasięgu błotniaka łąkowego (czerwony - areał lęgowy, niebieski - zimowiska)
Stan populacji krajowej
W Polsce gniazduje przede wszystkim w centralnej i wschodniej części kraju (Mazowsze, wschodnia Wielkopolska, Podlasie, Lubelszczyzna), a także na Pomorzu Zachodnim. Na pozostałym obszarze występuje znacznie rzadziej lub nawet wcale. Krajową populację ocenia się ostatnio na ok. 3400 par, przy czym wydaję się, że mają miejsce okresowe fluktuacje liczebności.
Status
Gatunek w Polsce objęty ścisłą ochroną. Umieszczony w Załączniku Dyrektywy Ptasiej.
Środowisko lęgowe
Błotniak łąkowy zasiedla otwarte równinne tereny. Naturalnym siedliskiem lęgowym tego gatunku są podmokłe łąki, turzycowiska, szuwary i inne płaty nieco wyższej roślinności (często w szerokich dolinach rzecznych) sąsiadujące z pastwiskami i łąkami kośnymi, gdzie drapieżniki te polują. Obecnie, prawdopodobnie w wyniku degradacji naturalnych biotopów, znaczna część par (miejscami znakomita większość) gniazduje na polach. W tym ostatnim środowisku preferowane są uprawy ozimych zbóż oraz rzepaku. Najchętniej zasiedlane są tereny rolnicze o mozaikowej strukturze, gdzie pola z miedzami i innymi drobnymi, niewykorzystywanymi rolniczo elementami przeplatają się z użytkami zielonymi.
Pokarm i ekologia żerowania
Podstawowym pokarmem są gryzonie, zwłaszcza norniki. Znaczącym uzupełnieniem diety są drobne ptaki polne, zwłaszcza podloty skowronków i pliszek, a także duże bezkręgowce (przede wszystkim prostoskrzydłe i chrząszcze) oraz jaszczurki. Poluje w typowy dla błotniaków sposób tzn. leci wolno i nisko nad ziemią, a zauważywszy zdobycz rzuca się na nią z powietrza, nieraz robiąc przy tym gwałtowny zwrot. Lokalizuje ofiarę wykorzystując zarówno wzrok jak i (w pewnym stopniu) słuch. Jest na tyle sprawny i zwinny, że drobne ptaki chwyta czasami również w powietrzu, np. gdy na jego widok zrywają się do lotu.
Biologia lęgowa i fenologia
Błotniak łąkowy jest ptakiem wędrownym, zimowiska znajdują się w Afryce na południe od Sahary. Pierwsze ptaki, zazwyczaj samce, pojawiają się na terenach lęgowych w drugiej połowie kwietnia. Przystępuje do lęgów najczęściej nie wcześniej niż w 3.-4. roku życia, zwłaszcza samce. Gniazdo buduje samica, na ziemi pośród roślinności o wysokości ok. 80 cm. Następnie składa w nim 3-5 jaj, które sama wysiaduje. W bardzo zasobnych siedliskach zdarza się gniazdowanie w luźnych koloniach oraz zjawisko poligamii. Samiec przynosząc pokarm wysiadującej bądź ogrzewającej młode partnerce najpierw ją wabi, by za chwilę przekazać jej zdobycz w locie. Efektywność lęgów jest stosunkowo niska i statystyczna para odchowuje przeważnie poniżej 2 młodych rocznie. Dorosłe błotniaki odlatują z terenów lęgowych niedługo po uzyskaniu samodzielności przez ich potomstwo - zwykle ma to miejsce w okolicach połowy sierpnia. Młode ptaki rozpoczynają migrację nieco później.
