Błotniak stawowy Circus aeruginosus
Opis gatunku
Błotniak stawowy (długość ciała ok. 50 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 130 cm) jest mniej więcej wielkości myszołowa, jednak w locie różni się od tego ostatniego typową dla swojego rodzaju sylwetką - węższymi i bardziej uniesionymi skrzydłami oraz raczej wąskim i długim ogonem. W porównaniu z pozostałymi dwoma gatunkami błotniaków jest zauważalnie większy i mocniej zbudowany. Występuje wyraźny dymorfizm płciowy. W pełni wybarwione samce (zazwyczaj ok. 3-4 letnie i starsze) są z wierzchu trójkolorowe: końce skrzydeł mają czarne, większość lotek drugorzędowych, ogon i część dużych pokryw skrzydłowych jest srebrzystoszara, a reszta skrzydeł i grzbiet - brązowa. Głowa i przednia krawędź skrzydła są zazwyczaj płowożółte. Spód ciała jest generalnie również dosyć jasny, z wyjątkiem czarnych końców skrzydeł, rudobrązowego brzucha i nogawic oraz kreskowania na piersi. U młodszych samców szare partie upierzenia są jakby przybrudzone i mniej rzucają się w oczy. Dorosłe samice mają ubarwienie znacznie bardziej jednolicie brązowe, jedynie wierzch głowy, podbródek i przednia krawędź skrzydeł są u nich kremowe. Niektóre mają ponadto jasne plamki na piersi i pokrywach skrzydłowych. Młode ptaki (juv.) podobne są do samicy, chociaż ich upierzenie jest ciemniejsze, a wierzch głowy i podbródek - rudawe. Maksymalna długość życia stwierdzona w przypadku błotniaka stawowego to 17 lat.
Zasięg występowania
Zwarty areał rozciąga się od Hiszpanii i Francji przez całą środkową i wschodnią Europę do Azji, sięgając tam okolic jez. Bajkał. Na północy naszego kontynentu gniazduje w południowej Szwecji i Finlandii. Rozproszone populacje zasiedlają ponadto Włochy, Bałkany, północno-wschodnią Afrykę i Turcję. Całkowitą liczebność w Europie ocenia się na ok. 80 tys. par, z czego większość występuje w Rosji, na Białorusi, Ukrainie, Węgrzech, w Polsce i Niemczech.
Ryc. Mapa zasięgu występowania błotniaka stawowego ( kolor czerwony / fiolet - areał lęgowy, niebieski - zimowiska, fiolet - obszar całorocznego występowania)
Stan populacji krajowej
W odpowiednich biotopach występuje niemal w całej Polsce, unikając jedynie gór. Miejscami, w niżowej części kraju jest gatunkiem średnio licznym. Całkowitą liczebność w kraju szacuje się na ok. 7 - 10 tys. par.
Status
Podlega ochronie gatunkowej, wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej.
Środowisko lęgowe
Zasiedla równinne tereny otwarte. Najczęściej gniazduje w rozległych trzcinowiskach, rzadziej innych szuwarach, porastających brzegi jezior, stawów, starorzecza oraz bagna i torfowiska. Poluje zarówno na mokradłach jak i na polach oraz łąkach sąsiadujących z terenami lęgowymi. W ostatnim czasie obserwuje się liczniejsze zasiedlanie krajobrazu rolniczego. W tym przypadku błotniaki stawowe zakładają gniazda na niewielkich (czasami zaledwie kilka arów) śródpolnych oczkach wodnych, a w skrajnych przypadkach nawet w uprawach.
Pokarm i ekologia żerowania
Poluje w typowy dla błotniaków sposób - lecąc nisko i spokojnie nad trzcinowiskiem, bagnem, łąką lub polem wypatruje i nasłuchuje zdobyczy. W zależności od lokalnych warunków chwyta bardzo różne drobne zwierzęta. Zazwyczaj podstawę diety stanowią gryzonie, a także mniejsze ptaki wodno-błotne oraz śpiewające, zwłaszcza ich pisklęta i podloty. Rzadziej poluje na inne małe kręgowce np. płazy.
Biologia lęgowa
Błotniaki stawowe są ptakami wędrownymi, zimują w Afryce na południe od Sahary bądź na obszarze śródziemnomorskim. Na lęgowiska wracają zazwyczaj na przełomie marca i kwietnia, zwykle najpierw pojawiają się samce. Pierwszy raz do lęgów przystępują najczęściej w wieku 2-3 lat. Gniazdo budują pośród zeszłorocznych trzcin, rzadziej w innych szuwarach. Samica składa 3-6 jaj, które sama wysiaduje. W tym czasie oraz kiedy w gnieździe są małe pisklęta samiec zaopatruje rodzinę w pokarm. Znane są przypadki poligamii. W końcowej fazie lęgu podloty mogą „zwiedzać” bezpośrednią okolice gniazda na piechotę. Statystyczna para odchowuje ponad 2 młode rocznie. Tereny lęgowe opuszczają we wrześniu, przy czym dorosłe ptaki wcześniej niż młode. Ostatnie błotniaki stawowe spotyka się u nas do połowy, rzadziej do końca października.
