ZAGADNIENIE 1.Wprowadzenie do mikrosocjologii: istnienia grupy wg R. Mertona, model
struktury społecznej P. Rybickiego i P. Sztompki, odróżnienie wielkich i
małych struktur, C. H. Cooleya koncepcja grupy pierwotnej, relacja
mikrostruktura- makrostruktura (stanowisko holistyczne: Pawła rybickiego
koncepcja układów koncentrycznych, stanowisko podkreślające ważność
społeczności lokalnych.
Istnienie grup według R. Mertona :
Są dwa kryteria istnienia grup:
- obiektywne - istnienie trwałych form interakcji, niezależne od podmiotu
- subiektywne - samookreślenie jednostki, określenie przez innych ludzi - dotyczy świadomości uczestników w danej grupie jak i niezależnych obserwatorów.
O istnieniu grupy świadczy połączenie tych dwóch kryteriów.
Istnieją stopnie uczestnictwa w grupie:
- człowiek nominalny - określony jest jako członek grupy ale nie występuje między nim a innymi interakcja
- człowiek peryferyczny - obniża interakcje grupy, ich częstotliwość aby niewielka ilość ulegała kontroli ze strony grupy
- człowiek rzeczywisty - spełnia kryteria subiektywne i obiektywne
Model struktury społecznej P. Rybickiego
Rybicki wyróżnia trzy rodzaje uporządkowania, które różnią się rodzajem elementów i sposobem powiązania:
1) Zbiorowości społeczne - jakościowe, ilościowe, cechy demograficzne zbiorowości ( wiek, płeć).
Wymiary:
a)odgrywane role społeczne
b)elementy kulturowe - świat wartości, znaki
c)obszar działań społecznych - działanie skierowane na jakiś cel
2) Struktura społeczna charakteryzuje się stałością i zmiennością
a)synchronia- badacz koncentruje się na wybranych obszarach struktury społecznej, rodzaj elementów, relacje między elementami, relacje między strukturami - badanie o charakterze stałym
b)diachronia- prawidłowości zmiany społecznej
3) Społeczeństwo - całość strukturalna; jest ciągiem interakcji
Odróżnienie wielkich i małych struktur
- mała grupa- w obrębie , której uczestnik może mieć interakcje twarzą w twarz z innymi uczestnikami danej grupy
- wielka grupa - możliwe jest zaspokajanie wszystkich potrzeb uczestników
Samoistność pozwala nam odróżnić wielkie grupy od małych.
C.H. Cooley - koncepcja grupy pierwotnej
Koncepcja ta pochodzi z 1909r. Grupa pierwotna - to grupa przynależności. Grupa, w której zachodzą bezpośrednie interakcje, nie wytwarza barier komunikacyjnych. Możliwe są tu interakcje twarzą w twarz, związki między uczestnikami nie są celowe. Musi być grupą względnie trwałą, nie może być zbyt liczna, występuje w niej silna więź emocjonalna, wysoki stopień utożsamienia członków z grupą, charakteryzuje się homogenicznością czyli nie jest zróżnicowana, jest jednolita. Przykłady : rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
C.H.Cooley - grupa pierwotna, funkcje grupy pierwotnej
Według jego definicji grupa pierwotna to grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej:
1. względna trwałość,
2. bezpośrednie kontakty,
3. mała liczebność,
4. nie wyspecjalizowany charakter kontaktów,
5. względna zażyłość uczestników
Cooley przedstawił trzy typy małych zbiorowości społecznych, które zaliczył do grup pierwotnych:
• rodzinna - grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa,
• dziecięca grupa zabawowa - grupa oparta na stosunkach przyjaźni
• społeczność lokalna - grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich.
Funkcje grupy pierwotnej wobec jej członków to zaspokajanie potrzeb psychospołecznych jednostki: potrzeby bezpieczeństwa, uznania, przynależności. Grupa ta przekazuje wzory zachowań odnoszących się do pozycji i ról zarówno w grupie, jak i w otoczeniu zewnętrznym, a ponadto uczy współdziałania z innymi członkami grupy. Funkcje grupy pierwotnej wobec szerszych systemów polegają na pośredniczeniu między nimi a jednostką. Jednostka uczestniczy w życiu społecznym poprzez członkostwo w grupie pierwotnej. W ten sposób też przebiega kontrola społeczna nad jednostkami i grupami.
Relacja mikrostruktura- makrostruktura
1) poziom jednostek
2) poziom mikrostruktur
3) poziom makrostruktur
Stanowisko holistyczne P. Rybickiego - koncepcja układów koncentrycznych.
Pierwotność układu makrostruktury. Małe grupy znajdują się zawsze pod wpływem makrostruktury. Małe grupy charakteryzują się pewnymi właściwościami w stosunku do makrostruktur. Makrostruktura wyznacza podział pracy, podział dóbr, zróżnicowane sposoby życia, dostarcza znaki i symbole, korzysta z nich mikrostruktura.
Wymiar organizacji społecznej- makrostruktura dostarcza norm, determinuje życie mikrostruktury. Mikrostruktura uznana za pierwotną.
Stanowisko podkreślające ważność społeczności lokalnych
Społeczności lokalne- ich wyróżnikiem jest terytorium, które traktują jak własną przestrzeń. Życie społeczne toczy się w obrębie tego terytorium, wszelkie ich potrzeby SA zaspokajane na tym terytorium. Społeczność wiąże się z tożsamością.
ZAGADNIENIE 2. cd: teoretyczne ujęcia struktury społecznej (mikrosocjologia
strukturalna i ujęcie interakcyjne), emergentny strukturalizm
socjologiczny, status ontologiczny mikrostruktur społecznych (realizm
ontologiczny, nominalizm, holizm metodologiczny) interakcyjne ujecie
struktury społecznej).
a) Teoretyczne ujęcie struktury społecznej
ad.1) mikrosocjologia strukturalna
ad.2) ujęcie interakcyjne
Wspólną ich cechą jest realizm ontologiczny oraz wykorzystanie pojęcia struktury.
Ad.1
Mikrosocjologia- stoi na stanowisku holizmu metodologicznego, całość to coś więcej niż suma części, determinuje naturę części ( z całości wynikają elementy), podstruktury są ze sobą powiązane w sposób dynamiczny, podstruktury nie mogą być analizowane w izolacji od całości.
Ad.2
Ujęcie interakcyjne proponuje wizję życia społecznego, w którym jednostka nie jest uwikłana w strukturę, ale pozostaje interakcyjna wobec świata społecznego. Obiektywne warunki społeczne w jakie jednostka bywa uwikłana stanowią dla niej sytuacje problemowe z którymi musi sobie radzić. Owe relacje ze światem społecznym ukazują pewną dynamikę i procesualny charakter tych związków. Można stwierdzić, że w życiu społecznym jednostka skazana jest na siebie i własne umiejętności które są testowane w procesie jej nieustannego dostosowywania się do wymogów i układów społecznych.
b) Emergentny strukturalizm socjologiczny.
Właściwością świata społecznego jest emergencyjność, to brak ciągłości własności świata
społecznego, wielopoziomowość rzeczywistości społecznej. Poszczególne poziomy różnią się pomiędzy sobą własnościami. Na poszczególnych poziomach występują różne elementy i ich uporządkowanie. Pomiędzy poziomami nie występuje płynne przejście. Emergencja to strukturalna właściwość rzeczywistości.
Szmatka wyróżnia trzy poziomy rzeczywistości:
1. działających jednostek
2. mikrostruktur
3. makrostruktur
Między poszczególnymi poziomami nie istnieje jednorodność, nie ma ciągłości własności.
c) Status ontologiczny mikrostruktur społecznych.
1) realizm ontologiczny - zakłada, że istnieją realnie struktury takie jak : klasa, kasta itp. I te struktury są niesprowadzalne do konkretnych jednostek ludzkich. Stanowisko realistyczne utrzymuje, że społeczeństwo a także grupy społeczne są czymś więcej niż zbiorem jednostek. Stanowią one pewną jedność i pewną całość, która istnieje obiektywnie i ma charakter nadrzędny w stosunku do bytów jednostkowych.
2) Nominalizm- głosił, że nie istnieje nic takiego co określa się jako społeczeństwo czy grupa społeczna. Są to terminy puste nie posiadające realnego desygnatu. Realnie, zdaniem nominalistów istnieją tylko ludzie.
3) Holizm metodologiczny - holizm zakłada pryzmat całościowego ujmowania zjawisk. Ujęcie metodologiczne holizmu uznaje, że w wyjaśnianiu zjawisk społecznych należy skupić uwagę na badaniu całości a nie tylko ich elementów. Holizm łączy się często z emergetyzmem, który jako kierunek filozoficzny zakłada, że świat rozwija się według zasady emergencji zaś rzeczywistość społeczna i przyrodnicza składa się z odrębnych i w miarę nieustającego rozwoju poziomu coraz to wyższych poziomów organizacji.
d) Interakcyjne ujęcie struktury społecznej
Ujęcie interakcyjne proponuje wizję życia społecznego, w którym jednostka nie jest uwikłana w strukturę, ale pozostaje interakcyjna wobec świata społecznego. Obiektywne warunki społeczne w jakie jednostka bywa uwikłana stanowią dla niej sytuacje problemowe z którymi musi sobie radzić. Owe relacje ze światem społecznym ukazują pewną dynamikę i procesualny charakter tych związków. Można stwierdzić, że w życiu społecznym jednostka skazana jest na siebie i własne umiejętności które są testowane w procesie jej nieustannego dostosowywania się do wymogów i układów społecznych
Zagadnienie 3.Wartości, wzory osobowe, autorytet i prestiż jako wartości: wartości
uznawane a wartosci odczuwane, wartości autoteliczne a wartości
instrumentalne, wartości uroczyste i codzienne, wzory osobowe, wzór
osobowy nowoczesności- pielgrzym i wzory osobowe ponowoczesności wg Z.
baumana:spacerowicz, włóczega, turysta, gracz.
1) wartości / wzory osobowe - grupa to skupienie jednostek na wartościach, które chce osiągnąć ta grupa. Znaniecki i Thomas rozumieją wartości jako przedmiot ludzkich dążeń w działaniach. Dla Szczepańskiego wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny wobec, której ludzie przyjmują postać szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążą do nich, postrzegają je jako przymus. S. Ossowski uważa, że wartości to wyobrażenia przedmiotów lub stan rzeczy, które kierują naszym postępowaniem.
2) Autorytet - obserwowanie i wartościowanie osiągnięć, to przewaga jakiejś osoby w konkretniej dziedzinie poparta dowodami np. dyplomem. Wiąże się z zaufaniem i szacunkiem. Może przysługiwać jednostce lub grupie.
Prestiż - wrażenie jakie robi na nas jakaś osoba . Również może przysługiwać jednostce lub grupie. Może mieć charakter urzędowy lub osobisty. Występuje najczęściej z autorytetem lub indywidualnie. Prestiż zdobyty w jednym miejscu przenosi się w inne. Autorytet nie wywołuje prestiżu w sposób automatyczny.
b) Wartości uznawane a odczuwalne.
Wartości odczuwalne to wartości, które w rzeczywistości są dla nas atrakcyjne. „pragnę” -wartość odczuwalna. Wartości uznawalne, to takie kiedy jakiś przedmiot powinien być przez nas uznawany za wartość, „wiem, że powinienem tego pragnąć” -wartość uznawana.
c) Wartości autoteliczne i wartości instrumentalne
Wartości autoteliczne - wartości same w sobie. Wartości instrumentalne - są środkiem aby osiągnąć jakieś inne wartości.
e) Wartości uroczyste i codzienne
Uroczyste - są odczuwalne, w momentach wyjątkowych, kiedy człowiek uwalnia się od codziennych trosk.
Codzienne - przeciwstawne uroczystym, np. małe porażki lub sukcesy, dolegliwości cielesne.
f) Wzory osobowe według Ossowskiego,.
Postać realna lub fikcyjna, która powinna być lub faktycznie jest przedmiotem aspiracji jednostki lub grupy. Służy do tego aby zachęcać do określonego zachowania lub zniechęcać do innego. Jest funkcjonalny składa się z 3 wymiarów: jest realna lub fikcyjna, zbiór cech idealnych, i zbiór zachowań wynikających z tych cech. Może mieć funkcję jako kryterium oceny jednostek. Może pełnić funkcje wychowawcze. Wzór osobowy powinien być skuteczny, musi być możliwy do zrealizowania dla członków grupy w odpowiednich warunkach.
g) Wzór nowoczesności - pielgrzym.
Pielgrzym - odnosi się do nowoczesności, miejsce do, którego podróżuje to zbawienie, przed wyprawą został wyróżniony przez Boga. Podąża za swym losem, drogą krótszą i prostą, w jego życiu nie ma rzeczy obojętnych, jest postacią religijną przez ok. 30 lat, potem się odcina od tego, wędruje przez przestrzeń kartograficznie uporządkowaną, życie może być planowane. Przemieszczenie po trasie, którą zna, a gdzie nawet nie był. Celem pielgrzyma nie jest zbawienie duszy lecz zdobycie nieśmiertelności, pozostawienie trwałego śladu wykorzystanie zdolności wrodzonych. Opisuje życie w strukturze społecznej. Czas pielgrzyma płynie liniowo, przestaje mieć charakter płynny, horyzont czasowy nie jest określony raz na zawsze. Metafora pielgrzyma pojawiła się w kazaniach purytańskich kaznodziejów. Doskonale pokazuje człowieka XX w. epoki przemysłowej. Jesteśmy pielgrzymami przez życie z wyroku Boga.
Upowszechnia się tu wzór człowieka cnotliwego. W wersji świeckiej celem jest pozostawienie czegoś po sobie. Wymaga stałych, stabilnych struktur społecznych, człowiek pielgrzym musi się z nimi liczyć.
f) Wzory osobowe ponowoczesności według Z. Baumana.
- spacerowicz - człowiek spaceruje obok innych spacerujących po promenadzie zakupów. Wzór marginalny niewielka elita bogaczy XIX w. Życie polegało na przyjemnościach i rozrywce. Wzór dostępny teraz dla każdego. To taki wzór osobowy, który kolekcjonuje wrażenia. Są widowiskiem dla siebie samych. Kiedyś - porządne dzielnice miasta, teraz - deptaki specjalnie przygotowane, wyreżyserowane ( galerie, centra handlowe). Każdy spacerowicz jest prowadzony za rękę, jest aktorem. Można spacerować nie wychodząc z domu, np. spacer za pomocą pilota od telewizora. Spacerowicz ma dom.
- włóczęga - to wzór, który istnieje w świecie, wzór budzi niechęć, obawę, strach. Takie grupy, które nie były przypisane do żadnego miejsca np. cyganie. Włóczęga, który wymyka się władzy nie może stać się elementem społeczności. Żaden w świecie ponowoczesny włóczęga nie staje się elementem społecznego ładu., dalej wędruje. Pielgrzym ma cel, włóczęga go nie ma, ciągle ucieka, życie nie jest ciągłością, poszczególne epizody są porzucone, nie funkcjonuje on w przyszłości i funkcjonuje tylko w teraźniejszości.
- turysta - ma dom, wyrusza w podróż na poszukiwanie wrażeń z łupem, który udało mu się upolować. Wyrusza na poznanie świata co do , którego nie jest uległy. Ma on wszystko zapewnione, nie charakteryzuje się uległością, muszą być spełnione jego warunki i oczekiwania. Poszukuje odmienności od codzienności. Mieszkanie w hotelu, nie zadamawianie się. Cechą turysty jest chwilowość, bycie w podróży, anonimowość, jest przejazdem. Nie nawiązuje żadnych relacji z innymi turystami.
- gracz - jego cechą jest ryzyko. Cechą gracza jest ruch, ale nie przemieszczanie w przestrzeni. Gra związana z niepewnością co do rezultatu, w grę wchodzi świadomie. Gra trwa tak długo póki trzyma się reguł. Trzymanie się ich nie usuwa niepewności. Życie w świecie nieprzewidywalnym. Można się tylko domyślać następnych kroków przeciwnika. Pomyłka własna = niefart. Gracz może wykorzystać lepiej lub gorzej to co dostaje od losu. Gra się tak aby wygrać. Gra jest epizodem skończonym. Trzeba być w zgodzie z zasadami gry.
ZAGADNIENIE 4. Elementy socjologii moralności: oceny moralne, normy moralne, rodzaje systemów normatywnych nihilizm, relatywizm moralny, permisywizm moralny, permisywizm moralny młodzieży w Polsce.
Oceny moralne - często są traktowane wyłącznie w kategoriach dobra i zła; ich podstawą jest przeżycie współczucia, które składa się z: samowiedzy własnych potrzeb, zauważenia analogicznych objawów i okoliczności u innych, refleksji na temat przeżyć innego człowieka, uznania równorzędności potrzeby własnej i cudzej, a także postanowienie zaspokojenia potrzeby własnej i cudzej.
Aby uznać dana ocenę za moralną musi być ona bezinteresowna, bezstronna i ogólna.
Oceny moralne rozciągają się na całe życie ludzkie, na wszelkie działania człowieka będąc przy tym nadrzędnymi wobec innych ocen
Normy moralne - zakorzenione są w wartościach, reguły szczegółowe dochodzenia do wartości; podlegają internalizacji. Są to reguły działania i postępowania, które w określonym społeczeństwie domagają się poważania i maja szanse przyjecia(internalizacji).. Różnią się pomiędzy sobą znaczeniem, sposobem sformułowania, adresatem i przede wszystkim zróżnicowaną obligatoryjnością (siłą powinności).
Wyróżniamy:
• Reguły obowiązku (normy kategoryczne) - niepodporządkowanie się im wywołuje określone sankcje; są one możliwe do realizacji przez zwykłych ludzi; są przedmiotem socjalizacji
• Nadstandardy moralne (reguły ideału) - sugerują określone postępowanie, niepodporządkowanie się im grozi sankcją, a podporządkowanie się im wzbudza podziw i szacunek
Rodzaje systemów normatywnych:
• System religijny - reguluje stosunki między człowiekiem, a sferą pozaempiryczną, a zatem też stosunki międzyludzkie. Wykroczenie przeciwko normie moralnej jest tez wykroczeniem przeciwko rzeczywistości religijnej
• System moralny - w jego skład wchodzą normy, które są uzasadnione przez dobro i zło w ludzkiej interpretacji. Kładzie nacisk na działania dokonywane w świadomości powinności, zobowiązania, a niedostosowanie się powoduje wyrzuty sumienia.
• System prawny - złożony, oparty na aktach prawnych władzy państwowej. Opiera się na zinstytucjonalizowanych nakazach, sankcjach zewnętrznych. Niekiedy przybierają formę przymusu (pozbawienie wolności, egzekucja)
• System obyczajowy - kształtuje się samoczynnie przez określone nawyki i postępowania, odnosi się do spraw mniej ważnych np. etykieta, życie towarzyskie. Opiera się na sankcjach nieformalnych np. sankcja wykluczenia, ośmieszenia.
• System stylu/mody - obejmuje to, co nie jest sankcjonowane w tradycji, nietrwałe, przejściowe zachowania opinii publicznej
Nihilizm moralny - postawa, w której ustala się, ze normy moralne nie regulują i nie powinny regulować życia społecznego
Relatywizm moralny:
• Relatywizm poznawczy - przekonanie i funkcjonowaniu różnych kodeksów moralnych w różnych środowiskach
• Tolerancja
• Zasada kontekstualnej obowiązywalności nora - istnieją zasady dotyczące tego kiedy trzeba przestrzegać, a kiedy można złamać normę
• Instrumentalizacja zasad moralnych - norma obowiązuje ze względu na jakiś cel
Permisywizm moralny - tolerancja dla łamania norm moralnych, akceptacja norm moralnych i uznanie ich za uniwersalne
Permisywizm moralny młodzieży w Polsce- występuje tolerancja dla łamania norm, ale wyłącznie przez „swoich”. Dla młodzieży normy nie mają funkcji regulacyjnej i prowadzą do dezintegracji struktur. świadome uznanie, że normy moralne nie powinny być regulatorami życia osobistego i społecznego, czyli zamiast wartości - moralność, młodzież eksponuje inne wartości, takie jak: spontaniczność, siła i przewaga, moc, estetyka, skuteczność, korzyści. Te właśnie wartości mają sterować życiem, być kryterium oceny świata.
ZAGADNIENIE 5. Socjolingwistyczna koncepcja socjalizacji wg Basila Bernsteina: kod ograniczony i kod rozwinięty, systemy ról rodzinnych, metody kontroli społecznej.
- kod ograniczony - znaczenia są partykularne, wyrażone za pomocą środków pozajęzykowych, są kontekstowe tzn. wiążą się z kontekstem interakcji, są w niewielkim stopniu zindywidualizowane. Działania są ściśle regulowane normatywnie przez wartości wspólnoty. Język jest przewidywalny. Sposoby mówienia są zrytualizowane, nastawione na podtrzymywanie więzi. Charakteryzuje struktury zamknięte. Pełni funkcję potwierdzania, oddaje doświadczenia wspólnoty. Podstawową jest podtrzymywanie więzi emocjonalnej. Obraz świata jest obrazem nie problematycznym, szczegółowo zdefiniowane cele. Ma charakter uniwersalny.
- kod rozwinięty - służy wyrażaniu indywidualnych cech podmiotu, wyraża wrażenia wprost. Wypowiedzi są organizowane bez środków pozawerbalnych. Nastawiony na wyrażanie różnic, indywidualnych aspiracji, potrzeb, upodobań. Bierze pod uwagę doświadczenia jednostki i innych. Wykorzystuje złożoną hierarchię pojęciową, jest nastawiony na wyrażanie abstrakcyjnych związków. Wypowiedzi mają formę zdań złożonych, mają zawierać jak najwięcej informacji, służy konstruowaniu wypowiedzi wyrażających różne doświadczenia.
Systemy ról rodzinnych
- rodziny pozycjonalne - występuje kod ograniczony. Typ rodzin gdzie podejmuje się decyzje ze względu na pozycje w obrębie rodziny. Wiadomo jakie oczekiwania rodzina kieruje do danego członka rodziny. Pozycje zależne są od płci i wieku. Pozycje są jasno określone i zdefiniowane i wiążą się z zajmowaniem określonej pozycji. Nie trzeba negocjować. Jednostki w takiej rodzinie nie mają własnych decyzji i wszystko zależy od statusu. Kompetencje i oczekiwania nie są negocjowane. Dziecko przyjmuje wymagania ze strony rodziny, nie sprzeciwia się. Stopień pełnienia roli przez dziecko jest mały. Kiedy role są zdefiniowane nie stymuluje rozwoju językowego dziecka, dziecko ma niewiele możliwości. W konsekwencji nie uczą się radzenia sobie z wieloznacznością. Świat takiej rodziny jest jednoznaczny, dziecko przyjmuje go jako rzeczywisty.
- rodziny ukierunkowane na osoby- możliwość wpływu na decyzje zależy nie tylko od statusu, ale także od indywidualnych cech danej jednostki, od jej aktywności, aspiracji, potrzeb. Zakres kompetencji jest mniej ukierunkowany na status. Wychowanie dziecka a takiej rodzinie sprzyja na radzenie sobie dziecka z wieloznacznością. Istnieje możliwość negocjowania. Zarówno dzieci jak i dorośli mają w tych negocjacjach swój udział. Występuje otwarty system komunikacji, której system nastawiony jest na wygłaszanie własnych opinii, uzasadnianie ich oraz wyrażanie wprost. Socjalizacja ma charakter wzajemny, nie tylko rodzice dzieci ale i odwrotnie.
Metody kontroli społecznej.
- metoda imperatywna - zawęża sposób pełnienia roli tylko do akceptacji i występuje w rodzinach pozycjonalnych.
- metoda oparta na apelowaniu - dopuszcza pewien zakres swobody dziecka, wzajemność w procesie komunikacji i tym samym stymuluje rozwój językowy dziecka.
Dwa rodzaje apelowania:
- apelowanie pozycjonalne - odwołuje się do pozycji społecznej np. chłopaki nie płaczą.
Pojawia się w jasnym systemie zidentyfikowanych pozycji. Łatwo przeradza się w metodę imperatywną. Rodzić ma poczucie wstydu.
- apelowanie ukierunkowane na osoby - dziecko ma możliwość wyboru. Nakreśla mu się sytuację, on się zapoznaje i odwołuje do swoich motywów. Rodzić ma poczucie winy.
Zagadnienie 6. Kultura dominująca i mniejszości kulturowe: dominacja kulturowa w Polsce socjalistycznej i po 1989 r, atrybuty mniejszości, socjologiczne typologie mniejszości, 2 modele relacji mniejszość- większość, stare i nowe mniejszości kulturowe w Polsce.
KULTURA DOMINUJĄCA I MNIEJSZOŚCI KULTUROWE
Kultura dominująca i mniejszości kulturowe: dominacja kulturowa w Polsce socjalistycznej i po 1989 roku, atrybuty mniejszości, socjologiczne typologie mniejszości, 2 modele relacji mniejszość - większość, stare i nowe mniejszości kulturowe w Polsce.
Kultura dominująca odzwierciedla się przez wyobrażeniową zbiorowość, określaną głównie przez role społeczne, przekonania i sposoby postępowania, które są publicznie aprobowane przez znaczną cześć społeczeństwa, monopolizuje prawomocność definiowania sytuacji, decyduje o tym co jest właściwe i słuszne. Punkt widzenia kultury dominującej jest uważany za naturalny punkt widzenia. Grupa dominująca jest w stanie narzucić innym funkcjonującym w nim grupom swoje wzory zachowań i swój system normatywny jako konstytuujące całe dane społeczeństwo.
Mniejszość kulturowa to grupa inna w stosunku do grupy dominującej, jest to zbiorowość ludzi, “którzy, ze względu na swe cechy fizyczne czy kulturowe, odróżniani są od innych w społeczeństwie, w którym żyją, po to, aby ich odmiennie i nierówno traktować, i którzy, z tego powodu, uważają się za przedmioty zbiorowej dyskryminacji”.
DOMINACJA KULTUROWA W POLSCE SOCJALISTYCZNEJ I PO 1989 ROKU
W Polsce socjalistycznej można wyróżnić dwa nurty kultury dominującej:
wizja socjalistyczna - oparta na przymusie politycznym,− opierająca się na ideologii marksistowskiej, zapoczątkowała ją stosunkowo mała grupa, ale dzięki zewnętrznym czynnikom i przemocy fizycznej zdobyła pozycję umożliwiającą jej narzucanie swojej ideologii całej ludności, grupa ta kontrolowała wszystkie środki masowego przekazu, swoją interpretację świata starała sie przekazać ludności jako jedyną trafną, próbowała odebrać prawomocność innym światopoglądom, dopuszczała jedynie dyskusje światopoglądu marksowskiego i chrześcijańskiego, chrześcijaństwo nie odpowiadało tutaj oczywiście z równej pozycji, relacje wizji socjalistycznej z wszelkimi mniejszościami wiązały się z z sytuacją konfliktową
wizja “chrześcijańsko-narodowa” - opierała się na poglądzie, ze− jedynym strażnikiem narodowej tradycji jest Kościół rzymskokatolicki, wszyscy wyznawcy innych religii są tu traktowani jako mniejszości kulturowe, są wykluczeni z rdzenia polskości, grupa ta miała niewielki dostęp do środków masowego przekazu, jednak posiadała “dostęp do ambony” i ogromny wpływ na socjalizację dzieci
Po 1989 roku wizja socjalistyczna straciła na swojej sile, jedyną kulturą dominującą jest kultura chrześcijańsko-narodowa. Jej światopogląd znajduje oparcie w instytucji Kościoła rzymskokatolickiego.
ATRYBUTY MNIEJSZOŚCI
− liczebność - ustalana jest w sposób relatywny, musi być odpowiednio mniejsza od szerszej zbiorowości
− odrębność kulturowa, fizyczna lub psychiczna - polega na odrębności języka, wyznania, zwyczajów
intersubiektywna więź społeczna między członkami mniejszości -− musi ona posiadać pewien rodzaj solidarności, tożsamości członków, może to być więź terytorialna, rasowa, poczucie identyfikacji z osobami podobnymi do nas, posiadającymi podobne cechy itp.
asymetria alokacji i uczestnictwa w życiu kulturalnym,− społecznym i politycznym lub w dostępie do władzy, bogactwa, prestiżu - mniejszości kulturowe charakteryzują się pewnym upośledzeniem w stosunku do szerszej zbiorowości
− ograniczona autonomia - mniejszość nie posiada pełnej suwerenności
− interes grupowy - działa on integrująco na grupę, mobilizuje jej członków do aktywnego działania w obronie własnego statusu
− “przypisany” charakter członkostwa
historyczny i symboliczny atrybut mniejszości - każda mniejszość− posiada własne symbole i tradycję, do których odwołuje sie w procesie socjalizacji
Pierwsze sześć atrybutów jest konieczne dla mniejszości, dwa ostanie nie są konieczne, ale często charakteryzują mniejszości.
SOCJOLOGICZNE TYPOLOGIE MNIEJSZOŚCI
Typologie oparte na rodzajach więzi łączącej jej członków:
mniejszości wyróżnione w oparciu o konkretne cechy biologiczne,− fizjologiczne lub środowiskowe np. rasa, pokrewieństwo, przynależność terytorialna, język, wiąże się z przypisanym członkostwem i trwała dyskryminacją, w ich obrębie rozróżnia się mniejszości: przybyłe i osiadłe, zwarte i rozproszone, otwarte i izolowane, graniczne i wewnętrzne, centralne i peryferyjne
mniejszości wyróżnione ze względu na kryteria kulturowe np.− język, zwyczaje, styl życia, tradycję, wiążą się z przypisanym członkostwem i mocnym poczuciem integracji, w ich obrębie wyróżnia się: mniejszości typu terytorialno-polityczne (będące częścią innych narodów-państw), mniejszości narodowe nie wchodzące w skład innych narodów-państw, mniejszości o charakterze migracyjnym
mniejszości oparte na odrębności kulturowo-ideologicznej m. in.− mniejszości wyznaniowe, charakteryzują się częściowo przypisanym członkostwem i wspólnym interesem
− mniejszości będące grupami interesów - mniejszości ekonomiczne i polityczne
Podział mniejszości według L. Wirtha:
pluralistyczne - są charakterystyczne dla społeczeństw− demokratycznych, ich celem jest zminimalizowanie nierówności między nimi a szerszym społeczeństwem z zachowaniem własnej odrębności
− asymilacyjne - mniejszości posiadające tendencję do upodobniania się szerszej zbiorowości, utraty odrębności
secesjonistyczne - posiadają silne poczucie własnej odrębności,− by je zachować gotowe są zaryzykować konflikty z szerszą zbiorowością
wojownicze - podtyp mniejszości secesjonistycznych, są to− mniejszości, które w sposób czynny (agresywny) domagają się swoich praw
Podział mniejszości według Mardena:
− aneksacyjne - powstały w wyniku przyłączenia jednych terytoriów do drugich
kolonialne - powstały w wyniku w wyniku dominacji jednej grupy− nad drugą w procesie napływu obcej ludności na określone terytorium
− niewolnicze - powstałe w wyniku transportowania niewolników na określone terytoria
− imigracyjne - tworzą się w wyniku przemieszczeń terytorialnych ludności
DWA MODELE RELACJI MNIEJSZOŚĆ - WIĘKSZOŚĆ:
− konfliktowy:
założenia: nieprzezwyciężona, obiektywna sprzeczność, stała dynamika przekształceń stosunków, relacje oparte na przymusie, presji czynników obiektywnych i subiektywnych
typy relacji: nierównowaga, asymetria, nierówność, uprzedzenia, dyskryminacja, dominacja (podporządkowanie)
stosunki: konkurencyjność, wrogość, izolacja, separacja, eksterminacja
teorie: asymilocjonizmu, impaktu kulturowego, akulturacji
− integracyjny:
założenia: zasada równowagi układu stosunków, ugoda i porozumienie, orientacja na współpracę, funkcjonalność relacji
typy relacji: symetria, równowaga, równość, brak uprzedzeń dyskryminacji, współrzędność
stosunki: współpraca, rywalizacja, integracja (amalgamacja, akodomacja, asymilacja)
teorie: pluralizmu, “melting-pot”, “nowej etniczności”, konsocjacji
STARE I NOWE MNIEJSZOŚCI KULTUROWE W POLSCE
mniejszości wyodrębnione przez przekształcenia gospodarcze:− “ludzie biznesu” (warstwa ludzi bardzo bogatych, mających własne interesy i ideologię grupową), warstwa zamożnych właścicieli niewielkich firm handlowych 9wyróżniają się zamożnością, indywidualnostycznym systemem wartości, specyficznym stylem życia, bezrobotni i bezdomni
− mniejszości kulturowe powstałe w wyniku zjawisk o charakterze medycznym: narkomani, ofiary AIDS
imigranci - Polska jest krajem tranzytowym (“przystankiem” w− drodze do Niemiec), a także krajem docelowym, w którym niektóre nacje poszukują pracy m. in. Białorusini, Ukraińcy, a także mieszkańcy zachodniej Europy pracujący w Polsce jako nauczyciele języków bądź eksperci; w Polsce jest obecne również zjawisko migracji przedstawicieli nowych ruchów religijnych (New Age itp.)
− “stare mniejszości”: Cyganie, Ukraińcy, Litwini, protestanci, prawosławni, mniejszość niewierząca
ZAGADNIENIE 7. Pojęcie roli społecznej: poziomy roli indywidualnej, funkcjonalna i
strukturalna autonomia jednostki, układy ról indywidualnych.
a)poziomy roli indywidualnej
Rola społeczna przede wszystkim obejmuje z różne poziomy i dwa szerokie zakresy zjawisk społecznych są to:
1) strukturalne narzucane nakazy roli a więc wszelkiego rodzaju społeczne przepisy żądania dotyczące działań i zachowań jednostki. Określają one aczkolwiek nie zawsze jednoznacznie - standard pożądanych przez grupę zachowań osoby zajmującej w niej określoną pozycję społeczną.
2) osobowościowa definicja roli - obejmuje ona wszelkie elementy składające się na poziom pierwszy które zostały zinternalizowane przez jednostkę stając się elementami struktury jej osobowości. Oba poziomy roli społecznej jednostki wywodzą się z odrębnych dziedzin rzeczywistości społecznej.
Jednakże specyficzna całość jaką tworzą koniunkcja obu poziomów roli jest niewątpliwie nową jakością która blokuje się na obszarze mikrostruktur lecz jest czymś więcej niż tylko składnikiem struktury grupy. To coś więcej wynika z faktu że przecież tak rozumiana rola społeczna zawiera nie tylko czyste elementy struktury (normy wartości nakazy czy wymogi) ale także nakazy i wymogi zinterpretowane przez jednostkę.
b) funkcjonalna i strukturalna autonomia jednostki
Funkcjonalna autonomia jednostki - W języku strukturalnej teorii wymiany można ją określić następująco: jeśli struktura A (lub jednostka A) odczuwa określaną potrzebę, która może być spełniona tylko przez jedną jedyną strukturę (lub jednostkę) B, to A jest potencjalnie zależna ad B. Jednakże, jeśli A może na przykład zmusić B do świadczenia korzyści na rzecz A bez odwzajemniania, wówczas A może uniknąć uzależnienia ad B. Tymczasem ów proces wymiany nie zachodzi w próżni czy w izolacji, lecz w określonym kontekście strukturalnym, w kontekście określonego systemu czy szerszej struktury. Wynika stąd, że aby struktur (lub jednostek) A mogła unikać uzależnienia od B, musi być względnie niezależna ad wielu pozostałych struktur (lub jednostek) danego systemu. Z perspektywy podejścia strukturalnego, "strukturalna" autonomia jednostki ,polega na takiej manipulacji wewnętrzną stratyfikacją roli, dzięki której jednostka uzyskuje względną niezależność od nacisków strukturalnych, względną odporność na nie. Możliwość i umiejętność uzyskiwania zarówno autonomii strukturalnej, jak i funkcjonalnej jest warunkiem wstępnym i niezbędnym uzyskania przez jednostkę zdolności do unikania stanów alienacyjnych. Oba rodzaje autonomii jednostki: funkcjonalna, polegająca na uniezależnianiu się struktury (lub jednostki) od struktur (lub jednostek), z którymi znajduje się ona w bezpośredniej interakcji, oraz strukturalna, której sens, polega na zdolności do przeciwstawiania się naciskom strukturalnym rozerwania tej struktury i równocześnie bez szczególnego narażania się na różnego typu sankcje, wydają się wobec siebie komplementarne. W związku z tym określone sposoby uzyskiwania autonomii w ramach indywidualnej roli społecznej traktuję jako sposoby i środki wspólne dla obu typów autonomii.
Rozłam w roli {role distance). W pewnych okolicznościach dochodzi do rozłamu w roli lub też jednostka swym działaniem wyraża istnienie takiego rozłamu. Ten specyficzny stan struktury roli jednostki jest, z jednej strony, jednym ze skutecznych sposobów unikania sytuacji alienacyjnych, a z drugiej - objawem bardzo wysokiego stopnia autonomii jednostki Celem zarówno manipulowania stratyfikacją roli, materializacji jest osiągnięcie autonomii jednostki na skutek specyficznego rozłamu pomiędzy dwoma podstawowymi segmentami ro1i: strukturalnie narzucanymi nakazami roli, i osobowościowa definicją roli, z drugiej. Strukturalnie narzucone nakazy roli ,należą do strefy zewnętrznej jednostki struktury społecznej, osobowościowa definicja roli jest zaś de facto częścią wewnętrznej konstytucji jednostki i behawioralnych konsekwencji, jakie z niej wynikają. Otóż działania, dzięki którym jednostka dokonuje rozłamu i wyraża jego istnienie, prowadzą do wtórnej, głębszej autonomii jednostki do jej niezależności od struktur społecznych. Są to zarazem działania wymagające szczególnych umiejętności, a ponadto możliwe jedynie wtedy, gdy jednostka osiąga autonomię funkcjonalną lub strukturalną wreszcie - są to działania niosące ze sobą niebezpieczeństwa natury psychologicznej w postaci utraty kontroli nad jaźnią i różnorodnych chorób psychicznych. Scalenie jednostki z rolą społeczną. Stany autonomii funkcjonalnej lub strukturalnej jednostka może też osiągnąć, budując strukturę swej indywidualnej roli w sposób całkowicie odmienny. Autonomia nie musi bowiem koniecznie oznaczać oddzielenia, odseparowania się czy uniezależnienia jednostki od nacisków i wymogów strukturalnych.
ZAGADNIENIE 8. Kultura zaufania ( teoretycy zaufania, zaufanie i nieufność, zasadność zaufania lub nieufności, strukturalne źródła kultury zaufania, podmiotowe czynniki kultury zaufania, funkcje i dysfunkcje zaufania i nieufności).
Kultura Zaufania:
Źródła kultury zaufania:
- dziedzictwo historyczne
- strukturalne
- podmiotowe
Strukturalne czynniki kultury zaufania:
- stabilność normatywna lub przeciwnie normatywny chaos
- przejrzystość organizacji społecznej
- trwałość porządku zaufania
- podporządkowanie władzy regułom prawa
- konsekwentne realizowanie uprawnień
Rodzaje zaufania:
- zaufanie osobiste - zaufanie pozycyjne - zaufanie komercyjne - zaufanie technologiczne - zaufanie instytucjonalne - zaufanie systemowe
. Kwestia zaufania sprowadza się do swoistego "zakładu", które polega na wybraniu najbardziej korzystnej dla danej jednostki opcji mając nadzieję, ze wybór się opłaci. Trochę ma to więc wspólnego z naukami ekonomicznymi, gdzie również trzeba nieraz zaryzykować, by zyskać. Zachowania społeczne są również obarczone pewnym ryzykiem: np. podejmując pracę u pewnego pracodawcy mamy nadzieję, ze nas nie oszuka, wybierając się na podróż do Grecji z danym biurem podróży mamy nadzieję, że wszelkie nasze wymagania będą spełnione i wrócimy z wycieczki zadowoleni.
Kultura zaufania wyróżnia trzy rodzaje oczekiwań:
a. opiekuńcze - liczenie na stałą bezinteresowną pomoc innych ludzi, oczekiwanie, że inni będą nastawieni do nas altruistycznie, będą zawsze skłonni okazać nam swoje wsparcie w trudnych chwilach
b. aksjologiczne - liczenie na takie cechy innych ludzi jak: sprawiedliwość, odpowiedzialność, uczciwość
c. efektywnościowe - oczekiwanie, że partnerzy zachowują się w sposób instrumentalny
Kultura nieufności jest przeciwieństwem kultury zaufania. W jej przypadku panuje przekonanie, że ludzie są egoistycznie nastawieni do innych, kierują się w swych działaniach przede wszystkim własnym interesem.
Doświadczenie pokazuje, ze łatwiej jest stracić zaufanie niż je ponownie zdobyć. Okazuje się, że nawet jedno zachowanie, które nie jest zgodne z tym, czego oczekujemy od danej osoby może całkowicie podkopać do niego zaufanie. Potem potrzeba dużych starań tej osoby, by z powrotem znalazła się w kręgu osób, którym możemy zaufać. O wiele szybciej można przełamać początkową nieufność wobec danej osoby. Wystarczy tylko jej przyjazne nastawienie do nas i chęć nawiązania z nami znajomości.
ZAGADNIENIE 9. Kapitał społeczny: czym jest kapitał społeczny, zaufanie jako składnik kapitału społecznego, normy wzajemności i sieci obywatelskiego
zaangażowania, norma odwzajemnienia(odwzajemnienie "specyficzne" i
odwzajemnienie "uogólnione")
Kapitał społeczny - termin wprowadzony w sposób systematyczny do literatury socjologicznej w latach siedemdziesiątych przez Pierra Bourdieu a następnie rozpowszechniony w przez Jamesa Colemana, Oba nazwiska związane są jednocześnie z dwiema odmiennymi szkołami rozumienia i definiowania tego pojęcia.
Podejście Colemana i Putnama
Szkołę Colemana reprezentuje przede wszystkim Robert Putnam
W wdg. Niego Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania
W rozumieniu Putnama kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej. Znanym kontynuatorem tej szkoły definiowania kapitału społecznego jest Francis Fukuyama wg którego w odniesieniu do społeczeństwa, kapitał społeczny oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów. Warto podkreślić, że w tym paradygmacie kapitał społeczny jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego.
Pojęcie kapitału społecznego po spopularyzowaniu go przez Putnama stało się częstym elementem studiów nad pozaekonomicznymi źródłami i uwarunkowaniami rozwoju gospodarczego. Przykładem zainteresowania się nim przez instytucje rządowe i pozarządowe są studia nad zasobami kapitału społecznego prowadzone przez Bank Światowy.
Podejście Bourdieu
W nieco odmiennym rozumieniu Pierra Bourdieu, kapitał społeczny definiowany jest jako:
zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu - lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie - która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa
Warto zwrócić uwagę na następujące cechy specyficzne definicji Bourdieu, które odróżnia ją od sposobu definiowana kapitału społecznego przez Colemana czy Putnama:
• Nie jest on wartością samą w sobie, a jego wartość ostateczną mierzy się sumą innych kapitałów i władzy jaką można za jego pośrednictwem zmobilizowac.
• Zdefiniowany jest z punktu widzenia jednostki a nie całej społeczności, tak jak u Putnama. Dla Putnama zasadniczo wszyscy członkowie społeczności mają równy dostęp do jej kapitału społecznego, którego zasadniczym elementem jest wzajemne zaufanie.
• Nie jest on jednoznacznie pozytywnym zasobem z punktu widzenia szerszej społeczności ponieważ posiadające go jednostki mogą go wykorzystywać w różny, nie zawsze zgodny z interesami zbiorowymi czy też interesami innych jednostek sposób.
• Przy jego pomocy opisywać można istnienie nierówności społecznych, w szczególności nieoczywistych i nieformalnych sieci zależności.
• W ujęciu Bourdieu kapitał społeczny funkcjonuje w systemie obejmującym opócz niego kapitał ekonomiczny i kapitał kulturowy. Wszystkie trzy typy kapitału podlegają podlegają ciągłej wymianie. Jej zasady określają podstawowe cechy danej społeczności.
• Kapitał polityczny (w szczególności w formie członkowstwa w partiach politycznych) rozumiany jest przez Bourdieu jako forma kapitału społecznego.
• Klasycznym przykładem zinstytucjonalizowanej formy kapitału społecznego cytowanym przez Bourdieu są tytuły szlacheckie.
Typy kapitału społecznego
W późniejszych pracach Putnam wprowadził rozróżnienie pomiędzy kapitałem społecznym wiążącym (bonding) i pomostowym (bridging). Ten pierwszy dotyczy więzi pomiędzy członkami jednej grupy społecznej, ten drugi odnosi się do sieci pomiędzy osobami należących do różnych społeczności.
Jak pokazał to np. socjolog Alejandro Portes, zbyt silne więzi kapitału społecznego, w szczególności w jego formie wiążącej, mogą mieć szereg negatywnych skutków obejmujących m.in. wykluczanie osób nie należących do grupy, stosowanie przez grupę przymusu i ograniczenie swobody osób funkcjonujących w jej sieci kapitału społecznego. Są to formy tzw. negatywnego kapitału społecznego na bazie którego funkcjonują m.in. takie szkodliwe społecznie organizacje jak mafie.
Jak przyjmuje większość teoretyków kapitału społecznego w przeciwieństwie do kapitału finansowego, kapitał społeczny nie ulega zmniejszeniu w czasie użytkowania, lecz przeciwnie - pomnożeniu.
Zaufanie jako składnik kapitału społecznego
Zaufanie opłaca się. Trudno jest przecenić znaczenie zaufania dla harmonijnego rozwoju społeczeństwa. Niewątpliwie jest ono znaczącym czynnikiem jednoczącym: wzmacnia intensywność kontaktów, ułatwia porozumienie, sprzyja tworzeniu osobistych więzi. Ponadto zaufanie opłaca się całkiem dosłownie, jest ono bowiem potężną siłą jednoczącą cnoty ważne dla prawidłowego funkcjonowania sfery ekonomicznej. W tym sensie, jak uważa amerykański filozof społeczny Francis Fukuyama, może ono być źródłem bogactwa narodów przewyższającego zasoby naturalne. Uczciwość, lojalność, prawdomówność składają się na zaufanie, które przybiera kształt kapitału społecznego danej zbiorowości1. Wysoki poziom zaufania sprzyja szybszemu wzrostowi gospodarczemu i obniża koszty ekonomicznych przedsięwzięć. Natomiast niedobór zaufania odwraca uwagę od kwestii wytwórczych i powoduje przesunięcie znacznej części sił i środków na ochronę przed możliwym wiarołomstwem.
Normy wzajemności
Umożliwiają powstawanie „poziomych sieci zaangażowania obywatelskiego”, za których pośrednictwem zaufanie może być przenoszone nie tylko przez poszczególne osoby, ale także przez zrzeszenia osób, organizacje i instytucje. Jako składowe kapitału społecznego, normy wzajemności oraz sieci obywatelskiego zaangażowania są więc podstawowym czynnikiem sukcesu działań zbiorowych. Im dłuższe są tradycje aktywności obywatelskiej i samoorganizowania się dla osiągania celów socjalnych, kulturalnych czy innych, tym silniejsze są stowarzyszenia, tym bardziej wzrasta ilość zaufania, rozwija się demokracja i gospodarka oraz akumulowany jest kapitał społeczny. Brak zaufania społecznego, odpowiednich norm wzajemności oraz instytucji prawnych uszczupla zaś społeczny dobrobyt. W sytuacji, gdy wzrost gospodarczy nie sprzyja poprawie sytuacji materialnej wszystkich grup społecznych i utrzymuje się w nich zjawisko ubóstwa staje się oczywistym, że zaburzona jest - a przez to także utrudniona - mobilizacja energii społecznej w celu bardziej wydajnej wymiany dóbr i preferencji.
Obywatelskie zaangażowanie
Inną formą tego zasobu (kapitał społeczny) są sieci obywatelskiego zaangażowania, np. stowarzyszenia sąsiedzkie, chóry amatorskie, spółdzielnie itd. Są to poziome struktury organizacji społecznej, niejednokrotnie powstałe w celu rozwiązywania problemów publicznych. Cechuje je dobrowolne zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego, wyzwolenie aktywności społecznej, skłonność do współpracy i budowa wzajemnego zaufania. Sieci obywatelskiego zaangażowania ułatwiają komunikację społeczną i wyrabiają skłonność do kompromisu. Kluczową tezą Roberta Putnama jest stwierdzenie, iż kapitał społeczny wspólnot obywatelskich, charakteryzujący się wysokim poziomem wzajemnego zaufania, normami zaangażowania na rzecz dobra publicznego i gęstą siecią stowarzyszeń publicznych, sprzyja wzrostowi gospodarczemu.