SOCJOLOGIA

1. W jakim znaczeniu funkcjonuje termin „nauka”?

Termin NAUKA funkcjonuje w znaczeniu:

• przedmiotowym - system uzasadnionych twierdzeń i teorii zawierające możliwie adekwatną - na danym etapie rozwoju poznania - wiedzę o zjawiskach i prawidłowościach rzeczywistości lub danego aspektu rzeczywistości ;

• funkcjonalnym - zorganizowany proces poznawczy, ogół czynności i metod składających się na działalność badawczą zapewniającą obiektywne i uporządkowane poznania danego aspektu rzeczywistości ;

• socjologicznym - dziedzina kultury, która oprócz nauki w w/w celu znaczeniach współtworzy także system indukcji naukowo- badawczych, materialno - techniczna baza oraz zbiorowości uczonych.

2. Jakie są cechy wiedzy naukowej?

WIEDZA - wszelka forma poznawania, całokształt informacji pozostających ze sobą w określonym (luźnym bądź systemowym) układzie będącym efektem poznania.

Rodzaje wiedzy :

• naukowa ,

• potoczna ,

• artystyczno - literacka ,

• spekulatywna.

Cechy wiedzy naukowej

• wysoki poziom poprawności (adekwatność do rzeczywistości),

• wysoki stopień pewności ,

• wysoki stopień usystemowania logicznego ,

• samokrytycyzm i samokontrola

• intersubiektywna komunikowalność sprawdzalność ,

• duża zawartość informacji ,

• wysoka zdolność eksploatacyjna ,

• duże możliwości prognostyczne ,

• duże zdolności heurystyczne (zdobywana wiedza jest źródłem nowej wiedzy).

3. Wedle jakich kryteriów można dokonać klasyfikacji nauk?

Wśród kryteriów klasyfikacji nauk można wyróżnić:

- kryteria wewnętrzne, dotyczące samego poznania naukowego, w tym kryteria pistemologiczno-metodologiczne: przedmiot materialny i formalny, cele (zwł. cel przedmiotowy), metody uprawiania n. (zwł. sposób uprawomocniania twierdzeń), geneza; - kryteria zewnętrzne, niezwiązane z poznaniem naukowym (dotyczące sposobu organizowania badań naukowych, dydaktyki i informacji naukowej).

Najczęściej stosowanym wewnętrznym kryterium porządkowania nauk jest ich przedmiot formalny. W zależności od stopnia jego wyabstrahowania, ujęcia poznawczego lub sposobu konstrukcji, może on być bardziej ogólny (charakterystyka n. jako fragmentu rzeczywistości) lub bardziej szczegółowy (wyróżnienie szczegółowego fragmentu natury lub kultury). Przedmioty formalne n. można również uporządkować ze względu na ich genezę, sposób, w jaki są poznawane lub relację, w jakiej pozostają do działania.

Klasyfikacja nauk

Najbardziej ogólny podział

Nauki formalne Nauki empiryczne

(dedukcyjne, aprioryczne) (indukcyjne)

różnice: pod względem przedmiotu:

obiekty matematyczne, nazwy, zdania, świat rzeczywisty, materialny

relacje itd.

4. Jak interpretować następujące twierdzenie Arystotelesa „...jest bowiem cechą człowieka wykształconego żądać w każdej dziedzinie ścisłości w tej mierze, w jakiej na to pozwala natura przedmiotu”?

Nie tylko wiedza naukowa zasługuje na miano wiedzy właściwej ale także świat realnie istniejący.

Poznanie ludzkie nie polega na tworzeniu przedmiotu, na wytwarzaniu tego, co człowiek poznaje, lecz na przyswajaniu sobie treści, które są pochodne od rzeczy konkretnie istniejących (w przeciwnym razie mamy do czynienia z fikcjami). Ta wrażliwość, by poznawać świat realnie istniejący, a nie nasze wyobrażenia o nim, czy skonstruowane teorie lub model.

Taka też postawa poznawcza gwarantuje poznawanie świata i odkrywanie prawdy o nim.

Stąd - zdaniem Arystotelesa - wykształcony filozof „więcej powinien słuchać rzeczy i rozumu niż teorii”.

5. W jaki sposób uzasadnia się twierdzenia w nauce?

Uzasadnianie - to wskazywanie podstawy uznania za prawdziwe zdań, w których formułujemy żywione przez nas sądy.

To, jakie uzasadnienie uważa się za należyte zależy od przyjmowanych w danym środowisku metod poznawczych. Twierdzenia wyrażane w zdaniach mogą być uzasadnione bezpośrednio naszymi doznaniami (oparte na doświadczeniu) lub też mogą być uzasadnione pośrednio - wywnioskowane z innych twierdzeń przyjętych wcześniej za prawdziwe.

W naukach formalnych wymagane jest udowodnienie poszczególnych twierdzeń bądź też całych teorii w sposób formalnie - logicznie lub matematycznie kontrolowany (metoda dedukcyjna). Wynikać one muszą z twierdzeń już udowodnionych lub też z założeń naczelnych nazywanych aksjomatami. Przykładami takich nauk są matematyka i logika .
W odróżnieniu od nauk formalnych nauki empiryczne przedmiot swojego badania znajdują w realnie istniejącej przyrodzie ożywionej i nieożywionej, w tym również fragmenty realnego świata, na jaki składają się ludzie i tworzone przez nich zbiorowości (metoda indukcyjna). Przykładami tych nauk są: fizyka, chemia, biologia, ale również psychologia czy socjologia .

6 Wskaż różnicę między socjologią a wiedzą społeczną.

Socjologia różni się od wiedzy społecznej przede wszystkim tym, że:

1. jako swój cel stawia odkrycie prawdy o świecie i chce odpowiedzieć na pytania: jak jest naprawdę?, dlaczego jest tak?, jak będzie?, co zrobić, aby zmienić społeczeństwo?

2. ogranicza subiektywizm i indywidualizm, ponieważ opiera się na doświadczeniach i korzysta z materiałów historycznych.

3. przywiązuje wagę do precyzyjnego formułowania i uzasadniania sądów.

4. poszczególne tezy wiąże w całościowe systemy, akcentując ich logiczną spójność i dążąc do wypełnienia wszystkich pojawiających się pól niewiedzy.

5. typowy jest normatywny, wartościujący punkt widzenia, a także ambicja formułowania wskazówek i zaleceń praktycznych czy politycznych.

Wiedza społeczna jest zbiorem spostrzeżeń dość przypadkowych i osobistych, ma własny punkt widzenia, jest fragmentaryczna i niespójna, nie tworzy systemu, nie troszczy się o uzasadnienie swoich konkluzji.

7 Wskaż różnicę między wnioskowaniem indukcyjnym a dedukcyjnym.

1. wnioskowanie indukcyjne ( od danych do celu ) - wnioskowanie, w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych stwierdzających, że poszczególne zbadane przedmioty pewnego rodzaju maja pewną cechę, dochodzi się (przy braku negatywnych przesłanek) do wniosku ogólnego, że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę posiada.

2. wnioskowanie dedukcyjne ( udowodnienie celu ) - z przesłanek takiego wnioskowania wynika logicznie jego wniosek, czyli przesłanka jest racją, a wniosek jest następstwem. Wnioskowanie dedukcyjne polega na wyciąganiu wniosków z dostępnych przesłanek.

 

8. Przedmiot, struktura i funkcje socjologii.

Socjologia jest nauką o zbiorowościach ludzi. Przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające za wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.

Socjologia dzieli się na potoczną i naukową.

S. naukowa - opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i twierdzeń.

S. potoczna - opiera się na rozsądku, na uogólnianiu codziennych doświadczeń, często w sposób emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany.

Funkcje socjologii

• poznawcza - polega na badaniu i dostarczaniu wiedzy o rzeczywistości społecznej,

• humanistyczna - socjologia oddziałuje na świadomość ludzi poznających wiedzę o zbiorowościach, zjawiskach i procesach społecznych, a uzyskane informacje o niepożądanych zjawiskach czy metodach skutecznego działania mogą ale nie muszą być wykorzystane.

• socjotechniczna - polega na wykorzystaniu wiedzy, teorii i pojęć socjologicznych w praktycznym działaniu.

9. Jakie metody badań są stosowane w socjologii.

1. metody zbierania materiałów empirycznych - badania terenowe, obserwacja, ankiety, sondaże, gromadzenie autobiografii i dokumentów.

2. metody opracowywania materiałów - metody statystyczne, analiza wypowiedzi i dokumentów, sprawozdanie z badań

3. metody interpretacji - analiza historyczna i porównawcza, analiza strukturalna i funkcjonalna

Metoda badań terenowych - polega na traktowaniu układu społecznego jak pewnej całości i sprowadza się do zanalizowania układu relacji między częściami tej całości, zasad jej funkcjonowania i dynamiki. Jest wykorzystywana jako metoda badania w zbiorowościach zwartych przestrzennie, np. społeczności zakładu pracy, grup terytorialnych, rodziny.

Cechą tych badań jest konieczność utrzymywania przez badającego osobistych związków z daną społecznością.

Istotą tych badań jest uchwycenie dokładnego obrazu badanych procesów występujących w wybranej pojedynczej społeczności bądź pojedynczej grupy.

Badania terenowe dzielimy na:

• typu etnologicznego - badacz obserwuje życie codzienne, obserwuje i ewidencjonuje zjawiska, szuka wzajemnych powiązań między nimi i uwarunkowań, szuka przyczyn i źródeł zmian zachodzących w zbiorowościach.

• typu socjologicznego - ponadto co w typie poprzednim, zbiera również dokumenty i materiały dostarczające danych ilościowych, pozwalających pełniej poznać obserwowane zjawiska. Obserwacje popiera faktami i liczbami.

• typu socjopsychologicznego - polegają na poznawaniu stanu świadomości obserwowanej zbiorowości (postawy, opinie, poglądy). Badacz prowadzi obserwacje i gromadzi materiały o charakterze ilościowym i jakościowym, głównie drogą wywiadów.

• Orientacje metodologiczne i modele wyjaśniania w socjologii.

Orientacje ?

Modele wyjaśniania:

1. dedukcyjno-nomologiczny - ustalenie faktu jest wynikiem bądź uznania aksjomatu lub definicji, bądź uznania poprawności dowodu jakiegoś twierdzenia

2. dedukcyjno-statystyczny (różni się od wyjaśniania dedukcyjno-nomologicznego jedynie tym, że przesłanka wyjaśniająca jest prawem statystycznym),

3. indukcyjno-statystyczny - wyjaśnienie zjawiska nie wynika logicznie z przesłanek lecz wniosek jest wysoce prawdopodobny ze względu na przeslanki

4. funkcjonalno-teleologiczny- polega na wskazaniu funkcji, jaką dany przedmiot spełnia w pewnym systemie lub w procesie ukierunkowanym na pewien cel. Ten typ wyjaśniania jest często stosowany w naukach społecznych i biologicznych.

5. genetyczny (historyczny) - polega na opisie, w jaki sposób pewne cechy przedmiotu lub układu pojawiły się w wyniku jego rozwoju z wcześniejszego stadium. Wyjaśnienie to zawiera wiele zdań jednostkowych o przeszłych zdarzeniach w obrębie danego układu. Typy przewidywania są na ogół takie same, jak typy wyjaśniania. Różnica polega jedynie na tym, że wyjaśnianie dotyczy faktów przeszłych lub teraźniejszych, a więc znanych, a przewidywanie - przyszłych (a więc nieznanych).

11. Co to jest osobowość społeczna.

Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.

Na osobowość społeczną składają się elementy:

• biogenne (system nerwowy, szybkość reakcji na bodziec, popędy, instynkty, zespół predyspozycji)

• psychogenne (pamięć, wyobraźnia, uczucia, emocje, spostrzeżenia)

• socjogenne (rodzaj dostępnej socjalizacji, role społeczne, internalizacja)

12. W jaki sposób mikro- i makrostruktury wpływają na kształtowanie się osobowości społecznej.

Mikrostruktura ma bardzo duży wpływ na kształtowanie się osobowości społecznej. Od niej uwarunkowane są:

• procesy kształtowania się charakterystycznych dla grupy członków oraz socjalizacja

• procesy formowania się poglądów pojedynczych członków grupy dotyczących różnych spraw( religijnych, społecznych, politycznych, ekonomicznych itd.)

• procesy kształtowania się poglądów na świat oraz ustosunkowanie się do niego, odkrycie aspiracji, jego postaw , wartości itp.

Mikrostruktura stanowi o pozycji i rolach społecznych małych struktur, które wchodzą w skład zbiorowości o wiele większych i bardziej rozbudowanych. Mikrostruktury to ponadindywidualne typy wspólnot rodzinnych, lokalnych społeczności, a także układów sąsiedzkich. Można też mówić w tym przypadku o rówieśnikach, przyjaciołach i wszelkich grupach towarzyskich. Więzi osobiste zachodzą pomiędzy członkami małych struktur społecznych. I tak rodzina to układ osób, które stanowią podgrupy, na przykład rodziców i dzieci. Członkowie rodzin zajmują dane pozycje w strukturze i odgrywają wyznaczone przez społeczeństwo role.

Makrostruktura składa się z klas, warstw społecznych, grup o charakterze społeczno - zawodowym, wielkich terytorialnych społeczności. Makrostruktura to społeczeństwo, naród, państwo.
Makrostruktura to układ który wyznacza ramy i kierunki życia społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością, skomplikowaniem powiązań między elementami, względną odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą kultury, są względnie duże.
Własności makrostruktur:

a) samoistność - makrostruktura, to niezależny, zamknięty świat społeczny, w przeciwieństwie do mikrostruktur, które nie są samoistne i egzystują w ramach makrostruktur
b) samoreferencja - rozwój makrostruktur jest autonomiczny, odbywa się w pewnych zamkniętych ramach, odgrodzonych od świata zewnętrznego, gdzie układem odniesienia jest struktura sama dla siebie

c) samowystarczalność - w przeciwieństwie do mikrostruktur

Makrostruktury tworzą dla mikrostruktur kierunki i ramy rozwoju. Mogą ulegać destrukcji i dezintegracji w wyniku negatywnego działania mikrostruktur

13 Jakie uwarunkowania tworzą podstawy życia społecznego

Przyrodnicze podstawy życia społecznego:

1. podstawy biologiczne (rozbudowany system nerwowy, mowa, przeciwstawny kciuk, rozbudowany system potrzeb, trwały popęd seksualny, wzrok skierowany w przód, długa zależność dziecka od rodziców)

2. podstawy geograficzne (klimat, ukształtowanie terenu, szata roślinna, zwierzęta, rośliny, nawodnienie, rzeki)

3. podstawy demograficzne (podział na płeć, wiek, płodność, przyrost naturalny, zdrowotność)

Ekonomiczne podstawy życia społecznego - sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego, narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy produkującej środki zaspakajania potrzeb oraz umiejętność i sprawność ludzi uczestniczących w procesach produkcyjnych, a także organizacja pracy. Człowiek nie może istnieć, jeżeli nie zaspakaja swoich potrzeb, a nie może ich zaspokoić, jeżeli nie wyprodukuje odpowiednich środków. Na proces produkcji składa się: praca, przedmiot, który człowiek w trakcie pracy przekształca, oraz narzędzia. Narzędzia i siła robocza stanowią siły wytwórcze danego społeczeństwa. Oba te składniki podlegają ciągłemu doskonaleniu i dzięki temu korzystnie wpływają na tempo rozwoju społeczności.

Kulturowe - jest to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych ( dobro, sprawiedliwość, prawda, wolność, rowność, dązenie do piękna itp.) wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.

14. Co tworzy biologiczne podstawy życia społecznego.

Ekologia - bada zależności między gatunkiem a całością jego środowiska

-uwaga badawcza jest skierowana na: przestrzenną organizację populacji („terytorializm”) a sposoby realizacji czynności życiowych (rola reprodukcji);

-terytorium a migracje i hierarchie dominacji.

Etologia - nauka o zachowaniu się zwierzą

-główne tematy badawcze to wewnątrzgatunkowa agresja, jej przejawy oraz mechanizmy, które ją wyzwalaj i/lub hamują.

Socjobiologia - Nauka zajmująca się badaniem biologicznych podstaw zachowań społecznych wszystkich organizmów żywych łącznie z człowiekiem

15. W jaki sposób uwarunkowania geograficzne i demograficzne wpływaja na życie społeczne.

Specyfika środowiska geograficznego oddziałuje na aktywność i poszczególne sfery życia społecznego zbiorowego. Wpływa na powstawanie określonych form aktywności gospodarczej i określonych zawodów.

Istnieje teoria posibilizmu geograficznego która zakłada, że przyroda i warunki stwarzają różne możliwości , które człowiek może wybierać i użytkować w zależności od swojej woli , umiejętności technicznych itp. Dążenie człowieka do wykorzystania i podporządkowania sobie środowiska geograficznego rodzi za sobą szereg negatywnych problemów, wśród których najpoważniejszym jest zanieczyszczenie środowiska.

Uwarunkowania demograficzne -

1. zmniejszenie liczby urodzeń, a co za tym idzie liczby dzieci i młodzieży uczącej się;

2. wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym;

3. szybkie zwiększanie się liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (w tym rencistów i emerytów);

4. wzrost liczby osób niepełnosprawnych.

16. W jaki sposób uwarunkowania ekonomiczne i kulturowe wpływają na życie społeczne.

W celu zaspokojenia swoich potrzeb człowiek w wieku produkcyjnym przekształca zasoby naturalne ( woda, ziemia, surowce naturalne, rośliny). Są one często podstawą wytwarzanych półproduktów i towarów finalnych. To w jakim stopniu społeczeństwo wykorzystuje zasoby naturalne zależy od zasobów ludzkich, który tworzą ludzie wraz ze swoimi umiejętnościami.

Zasoby kapitałowe obejmują :

- rzeczowe składniki procesów wytwórczych (środki i przedmioty pracy);

- kapitał finansowy, tj. środki pieniężne występujące w różnych postaciach ( gotówka, kredyt, papiery wartościowe).

Wymienia się cztery mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne :

1. socjalizacja - jest to wpływ środowiska na jednostkę. Socjalizacja uczy dyscypliny, panowania nad popędami , emocjami i potrzebami, wpaja aspiracje, daje sprawność i kwalifikacje zawodowe, w jej toku jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętności grania ról w życiu społecznym.

2. systemy wartości - to co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne i pożądane. Wartości maja charakter dynamiczny i zmieniają się z upływem czasu (np. znaczenie pracy, wykształcenia)

3. wzory zachowania się czy reagowania - dotyczą głównie sytuacji ważnych w życiu grupy jako całości. W życiu rodziny ważny jest np. podział ról, narodziny dziecka. W życiu zbiorowości jaką jest miasto czy wieś ważne są zachowania w miejscach publicznych. Ustalone wzory kulturowe mają bardzo ważny wpływ na zachowanie porządku w zbiorowościach i na regularność jej życia.

4. modele czyli „ideały” - symbolicznie przedstawiony obraz pożądanego stanu rzeczy , będącym systemem często złożonym z wielu wartości. Model w odróżnieniu od wzorów w rzeczywistości nie występuje (np. kulturowy model osobowości, patrioty itp.).

17. Co to jest więź społeczna ?

Więzią społeczną nazywamy ogół stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości. Jest to poczucie identyfikacji jednostki z grupą, utożsamiania swoich dążeń i aspiracji z dążeniami i aspiracjami innych członków grupy.

Elementy więzi społecznej:

• styczność przestrzenna - spostrzeżenie innego osobnika lub uświadomienie sobie jego istnienia w przestrzeni, w której przebiega działalność człowieka. Jej podstawowym składnikiem jest zdanie sobie sprawy z istnienia innych ludzi w tej przestrzeni i spostrzeżenia ich cech;

• styczność psychiczna - wzajemne zainteresowanie oparte na spostrzeżeniu cech wyglądu zewnętrznego, cech umysłowych i charakteru innych osób. Styczność psychiczna może być bezpośrednia i pośrednia. Spostrzeżenie cech innych osób, pozwalających zaspokoić różne potrzeby może rodzić sympatię, przyjaźń czy przywiązanie uczuciowe. Taki stan określany jest jako łączność psychiczna,

• styczność społeczna

18. Jakie są rodzaje styczności społecznej ?

Styczność społeczna jest to układ złożony z trzech elementów :

1. przynajmniej z dwóch osób;

2. pewnej wartości, która jest przedmiotem tej styczności;

3. czynności dotyczących tej wartości.

Najczęściej wymienia się cztery kryteria klasyfikacji styczności społecznej :

1. ze względu na czas i częstotliwość występowania styczności :

• przelotne;

• trwałe;

2. ze względu na formę przestrzenną styczności :

• pośrednie;

• bezpośrednie;

3. ze względu na rodzaj przedmiotu styczności :

• osobiste;

• rzeczowe;

4. ze względu na stopień uregulowania czynności przepisami :

• prywatne;

• publiczne.

Elementem styczności społecznych są wzajemne oddziaływania, czyli sposoby wywierania wpływu wzajemnego członków na siebie. Celem ich jest zmodyfikowanie zachowań i czynności innego człowieka lub grupy.

19. Co to są instytucje społ.i jakie są ich elementy składowe?

Przez instytucje społeczne uznaje się :

• grupy osób powołanych do załatwiana spraw doniosłych dla całej zbiorowości;

• cele społeczne niektórych członków grupy, specjalnie ważne dla jej życia.

Oprócz funkcji kontrolnej realizują one jeszcze inne ważne funkcje, takie jak :

1. stwarzają możliwość zaspokojenia potrzeb;

2. regulują działania członków grup społecznych;

3. zapewniają ciągłość życia społecznego i kontynuację czynności publicznych;

4. dokonują integracji dążeń, działań i umacniają wewnętrzną spójność zbiorowości.

Różnorodność stosunków społecznych wymaga istnienia całego systemu instytucji, takich jak

ekonomiczne, polityczne, wychowawcze, socjalne, kulturalne czy religijne.

Podstawowe instytucje to: edukacja, gospodarka, rodzina, państwo, religia.

20. W oparciu o jakie kryteria można klasyfikować instytucje społeczne?

Ze względu na sposób powstawania
a) instytucje formalne - utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami. Do takich instytucji możemy zaliczyć np. szkołę lub sąd.
b) instytucje nieformalne - powstają spontanicznie, kiedy zachodzi odpowiednia okoliczność.
Ze względu na funkcje :
a) polityczne - wiążą się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy
b) religijne - organizujące stosunek człowieka do sił transcendentalnych
c) ekonomiczne - zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza
d) wychowawcze i kulturalne - przekazywanie dziedzictwa kulturowego
e) socjalne - opiekuńczo wspomagające
Instytucja społeczna jest to osoba lub grupa osób wyłoniona ze zbiorowości i wyposażona w odpowiednie właściwości (atrybuty) pozwalające na zaspakajanie potrzeb tej zbiorowości (np. sąd, kościół, szkoła).

21. Co to jest kontrola społ. i jakie są jej środki?

Kontrola społ. to system miar, sugestii, sposobów przekonywania, nakazów i zakazów, system perswazji i nacisku aż do przymusu fizycznego włącznie, system sposobów wyrażania uznania, wyróżniania, nagród dzięki któremu grupa doprowadza zachowania jednostek i podgrup do zgodności z przyjętymi wzorami działania i respektowania kryteriów wartości.

Środki kontroli:

• psychospołeczne - kształtujące się poprzez internalizację norm i wartości.

• materialno- społeczne - wyrażające się poprzez oddziaływania jednostek, zbiorowości i instytucji. Mają charakter przymusu zewnętrznego.

Internalizacja, proces stopniowego przyswajania i przyjmowania za własne poglądów, postaw, norm i wartości narzucanych z zewnątrz (przez osobę lub grupę społeczną), które początkowo były traktowane jako obce, respektowane, ale nie w pełni akceptowane.

22. Zbiorowości społeczne i ich rodzaje.

Zbiorowość społeczna - dowolne skupienie ludzi, w których wytworzyła się i utrzymuje (przynajmniej przez krótki czas) więź społeczna.

Zbiorowości społeczne dzielimy na:

• grupy społeczne

• kręgi społeczne - zespół osób stale spotykających się i stale utrzymujących styczności osobiste. Kręgi nie posiadają zasad odrębności ani wewnętrznej organizacji. Poprzez swoje dyskusje, odgrywają ważną rolę w życiu intelektualnym. Łatwo przekształcają się w grupy nieformalne i grupy pierwotne. Kręgi mogą być, np. koleżeńskie, przyjacielskie, sąsiedzkie

• wspólnota (społeczność) - zbiorowość terytorialna, w ramach której członkowie mogą zaspokajać swoje potrzeby, dzięki czemu wspólnoty mogą być względnie samowystarczalne (miasto, wieś, osiedle, parafia)

• zbiorowości etniczne - oparte na wspólnej kulturze. Podstawę wyodrębnienia zbiorowości etnicznej, może stanowić język, gwara, rasa. Do zbiorowości etnicznych należą: narody, mniejszości narodowe oraz zbiorowości językowe, regionalne, rasowe i religijno-kulturowe

• zrzeszenie - typ zbiorowości społecznej przeciwstawny wspólnocie, co oznacza brak trwałości, duchowości, tradycji oraz daje możliwość należenia do kilku zrzeszeń jednocześnie

• klasy społeczne

Ponadto, wyróżnia się zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań:

• tłum - zbiorowość ludzka przyjmująca formę czasową i niezorganizowaną. Jednostki w tłumie przebywają w bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowania

• zbiegowisko - przelotne skupienie ludzi zainteresowanych jakimś wydarzeniem

• publiczność - zbiorowość, której uwaga koncentruje się na konkretnym przekazie

• audytorium - publiczność zebrana w tej samej przestrzeni fizycznej

23. Definicja grupy społecznej.

Grupa społeczna - grupa ludzi (co najmniej trzech osób), powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje. W grupie społecznej zachodzą trwałe interakcje. Grupy posiadają wspólne wartości i odrębność.

24. Jakie są kryteria klasyfikacji grup społecznych.

Czynnikami konstytuującymi grupę społeczną jest liczba jej członków, zadania, cele, organizacja wewnętrzna, ośrodki skupienia, poczucie własnej tożsamości i odrębności.

Ze względu na sposób wstępowania do grupy:

• grupy dobrowolne - przynależność jest dobrowolna

• grupy automatyczne - przynależność jest niezależna od woli osoby

Ze względu na kryteria przyjęć do grupy:

- grupy ekskluzywne (zamknięte) - członkiem może być tylko jednostka spełniająca określone kryteria przynależności. Ekskluzywność grupy wzrasta wraz z trudnością zdobycia odpowiednich referencji. Często kryterium uwzględnianym przy rekrutacji nowych członków jest ich pochodzenie (np. kluby dla bogatych przedsiębiorców, prawników)

- grupy inkluzywne (otwarte) - członkiem może być każdy (np. parafia, szkoła podstawowa). Wystąpienie z grupy może być łatwe (grupy rozerwalne), lub wymagające spełnienia określonych warunków (grupy nierozerwalne)

Ze względu na ilość członków:

- małe - charakteryzuje je bezpośredni kontakt członków tzw. „twarzą w twarz”

- duże - ze względu na dużą ilość osób, członkowie nie mają możliwości bezpośredniego kontaktu pomiędzy sobą

Ze względu na typy więzi łączące członków, wyróżniamy grupy:

- formalne - organizowane dla realizacji konkretnych celów, zazwyczaj wszyscy członkowie mają przypisane sobie role. Przynależność do grupy jest uregulowana instytucjonalnie.

- nieformalne - charakteryzują się płynną i elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zasad i celów do zrealizowania. Opierają się na stosunkach przyjacielskich, towarzyskich, rodzinnych.

- pierwotne - więzi i kontakty łączące jej członków są trwałe. Więź oparta jest na kontaktach osobistych (małżeństwo, rodzina, przyjaciele)

- wtórne - charakteryzują się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu. Często po osiągnięciu zamierzonego celu grupy te zostają rozwiązane.

Ze względu na typ solidarności członków:

- grupy wewnętrzne - członkowie się solidaryzują,

- grupy zewnętrzne - grupy obce, jednostka grupę obcą postrzega wyłącznie przez pryzmat swoich korzyści.

25. Co to jest grupa odniesienia.

Grupa odniesienia - grupa społeczna, z którą jednostka identyfikuje się w stopniu najwyższym lub do której jednostka aspiruje i pragnie zdobyć jej aprobatę przez upodobnienie swojego zachowania do zachowania członków tej grupy.

Pod względem stosunku jednostki można wyróżnić dwa rodzaje grup odniesienia:

- grupy odniesienia porównawczego - pozwalają jednostce umiejscowić się w świecie społecznym, znaleźć odpowiednie miejsce we własnej grupie

- grupy odniesienia normatywnego - grupa, do której jednostka należy lub pragnie należeć i która stanowi dla jednostki wzorzec do naśladowania w różnych aspektach zachowań i działań. Jest to grupa, z której systemem norm i wartości utożsamia się jednostka. Jest to pozytywna grupa odniesienia.

Negatywna grupa odniesienia jest tłem dla oceny własnej sytuacji lub postępowania innej jednostki. Negatywne grupy odniesienia posiadają wzorce, których jednostka nie chce naśladować.

26. Sankcje i ich rodzaje.

Sankcja - reakcje grupy na zachowania się członków, w sytuacjach społecznie ważnych.

- sankcje pozytywne - nagrody

- sankcje negatywne - kary

- sankcje formalne - reakcje instytucji sformalizowanych, np. sądu, policji

- sankcje nieformalne - reakcje opinii publicznej, kręgów sąsiedzkich, kręgów koleżeńskich,

- sankcje prawne - system kar i nagród, przewidzianych przepisami prawnymi

- sankcje etyczne - system kar i nagród za zachowania kwalifikowane jako niemoralne lub moralne

- sankcje satyryczne - drwiny, ośmieszanie, okazywane lekceważenie. Jest to system kar szczególnie dotkliwych i bolesnych dla jednostki, gdyż atakuje jej subiektywną jaźń

- sankcje religijne - dotyczą zachowań ludzi w stosunku do Boga, przekroczenie norm wyznaczonych przez kościół jest grzechem.

27. Jakie funkcje społeczne spełnia rodzina?

• materialno - ekonomiczna - zaspokajanie materialnych potrzeb rodziny,

• opiekuńczo - zabezpieczająca - polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki,

• prokreacyjna - jest formą zaspokajania emocjonalno - rodzicielskich potrzeb współmałżonków,

• eksualna - jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego,

• kontrolna - przejawia się w sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny,

• socjalizacyjna - przygotowuje dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych,

• rekreacyjno - towarzyska - dom rodzinny jest miejscem wypoczynku i nawiązywania kontaktów towarzyskich.

28. Przesłanki i typy konfliktów w rodzinie.

Do najczęściej spotykanych konfliktów w rodzinie, należą:

• konflikty jawne - których przebieg jest możliwy do zaobserwowania. Strony pragną tutaj poszerzyć grono swych zwolenników, a przypadkowy obserwator może się stać jego biernym uczestnikiem.

• konflikty ukryte - są z jakichś powodów zatajane przed otoczeniem. Często przybierają one postać walki niejawnej (ibidem).

Z uwagi na to, ile osób bierze udział w konflikcie lub inaczej rozpatrując obszar, na którym spór występuje, można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje:

• intrapsychiczny - rozgrywający się wewnątrz jednostki, polegający na konflikcie wewnętrznych motywów działania jednostki i powodujący napięcie emocjonalne

• interpersonalny - rozgrywający się między dwoma stronami, które dążą do różnych, nie dających się pogodzić celów. Z takim konfliktem mamy do czynienia na gruncie rodzinnym.

Ze względu na skłonność stron konfliktu do pójścia na ustępstwa, można wskazać dwa typy konfliktów:

• konflikty trwałe i nierozładowane - każda ze stron jest przekonana o słuszności swoich racji i nie dopuszcza kompromisowych rozwiązań, często nie ujawnia też swoich postaw. Powoduje kumulację napięcia i zwiększające się prawdopodobieństwo drastycznych rozwiązań konfliktu.

• konflikty otwarte - postawy stron są nieskrywane, konflikt ma charakter przejściowy, zaś strony są skłonne do współpracy celem rozwiązania problemu.

Jako najczęstszą przyczynę nieporo­zumień rodzinnych wymienia się sytuację finansową, brak pieniędzy i pra­cy (60 proc). W dalszej kolejności przyczynami tymi są: podział obowiąz­ków domowych (40 proc.) i problemy związane z wychowywaniem dzie­ci (32 proc.)

29. Jakie są kryteria wyróżnienia klas i warstw społecznych?

Klasy i warstwy społeczne to podstawowe zbiorowości, struktura klasowa stanowi trzon struktury społecznej.

1. Podział klasowy związany jest z ekonomicznym zróżnicowaniem społeczeństwa, wyróżniamy tu:

- koncepcję ujmującą klasy społeczne jako warstwy społeczne, różniące się między sobą stylem życia i prestiżem społecznym;

- koncepcję wiążącą pojęcie klasy z kategorią społeczno-zawodową, zaliczamy tu grupy ludzi o różnych interesach ekonomicznych ale o pewnych wspólnych cechach;

- koncepcja teorii elit politycznych zgodnie, z którą każde społeczeństwo dzieli się na dwie klasy: klasę rządzącą elitę i masy rządzone.

2. Podział na warstwy społeczne związany jest ze zróżnicowaniem grupy pod względem pozycji społecznej. Głównym kryterium jest prestiż, z którym związany jest stan posiadania, wzajemne kontakty i styl życia. Jako kryterium przynależności do warstwy średniej przyjmuje się:

- wysokość dochodów - do klasy średniej należą członkowie społeczeństwa, którzy osiągają średnie dochody;

- styl życia - jego cechy mają odróżnić klasę średnią od klas wyższych i niższych;

- sytuację pracy - chodzi tu o różnicę w stopniu samodzielności i niezależności w miejscu pracy oraz charakterze samej pracy (autonomia i niezależność klasy średniej );

30. Jakie są cechy wspólne zbiorowości: zbiegowisko, tłum, publiczność?

Zbiorowości społeczne to dowolne skupienia ludzi, w których wytworzyła się i utrzymuje, chociaż przez krótki czas więź społeczna.

Zbiegowisko, tłum i publiczność są to zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań.

Publiczność - są to ludzie, którzy w tym samym czasie odbierają identyczny przekaz. Łączy ich zainteresowanie tym samym przekazem. Publiczność dzielimy na zebraną i rozproszoną.

Zbiegowisko - jest to przelotne, często krótkotrwałe spontaniczne skupienie ludzi zainteresowanych nagłym zdarzeniem.

Publiczność można zaplanować, natomiast zbiegowisko nie ponieważ są to nagłe zdarzenia.

Tłum - przelotne skupienie dużej masy ludzi na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, względnie identycznie reaguje na te same bodźce ( może powstać z publiczności lub zbiegowiska ).

W tłumie istnieje silna łączność psychiczna, która identyfikuje jednostkę z tłumem.

31. Charakterystyka tłumu aktywnego i demonstrującego.

Tłum to zbiorowość ludzka przyjmująca formę czasową i niezorganizowaną. Jednostki w tłumie zawsze przebywają w bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowania. Tłum powstaje ze zbiegowiska lub przekształca się z publiczności. Uczestnicy tłumu połączeni są silną łącznością psychiczną, która identyfikuje jednostkę z grupą.

Tłum aktywny - nastawiony jest na działalność, której celem jest rozładowanie emocji lub zniszczenie przeciwnika. Przykładem tłumu aktywnego są kibice na meczu;

Tłum demonstrujący - czyli ekspresywny różni się od innych tym, że jest zorganizowany. Jest on wyrazem uznania, potępienia lub protestu. Demonstracja jest tłumem zorganizowanym po to, aby wyraźnym uczuciom dodać większej powagi oraz nie dopuścić do przekształcenia się w tłum agresywny lub ogarnięty paniką.

32. Co różni publiczność zebraną od publiczności rozproszonej?

Publiczność zebrana - to zbiór osób zgromadzonych w jednym miejscu wspólnie zainteresowanych jakimś wydarzeniem. Występuje w 2 postaciach:

1. zbiegowisko - publiczność zebrana w sposób spontaniczny, przypadkowy, impulsem jest wydarzenie, które wywołuje zaciekawienie np. pożar, wypadek;

2. audytorium - publiczność zebrana przez jakiegoś organizatora, występuje w 2 postaciach:

- publiczność rekreacyjna np. ludzie zebrani dla rozrywki w kinie, teatrze;

- publiczność informatyczna - np. uczestnicy wykładu, wiecu;

Publiczność rozproszona ( niezebrana ) - są to odbiorcy tych samych treści przekazywanych przez środki masowych informacji, ludzie nie znajdujący się w jednym miejscu.

Tłum dzielimy na:

1. tłum agresywny

- tłum walczący - występuje podczas strajków;

- tłum terroryzujący - występuje w programach walki z mniejszością etniczną;

- tłum linczujący - wymierzenie samosądu sprawcom;

2. tłum uciekający - tworzą ludzie uciekający przed zagrożeniem;

3. tłum ekspresywny - przejawia się w celu publicznego wyróżnienia, pewnego poglądu uznania czegoś lub potępienia, tłum ten jest organizowany - występuje tu straż porządkowa;

33. Definicja narodu i czynniki narodotwórcze.

Naród jest zbiorowością terytorialną o określonym składzie etnicznym, wytworzoną w procesie dziejowym jako wspólnota o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym, przejawiająca się w świadomości swych członków.

Podstawowe cechy narodu to:

1. Język ojczysty;

2. Wspólne terytorium;

3. Jednolite więzi kulturowe;

4. Świadomość własnej odrębności narodowej;

Czynniki narodotwórcze to:

1. więź emocjonalna z krajem;

2. wspólny język, zwyczaje i obyczaje;

3. jednolite zasady współżycia i cele;

4. wspólnota interesów;

5. literatura, muzyka i malarstwo.

34. Jakie jest znaczenie narodu jako zbiorowości społecznej?

• Naród to wielka zbiorowość , która może być uważana za społeczeństwa globalne,

• Naród jest bardzo trwałą postacią zbiorowości , trwająca kilka tysięcy lat (naród chiński),

• Wytwarza trwałe dziedzictwo kulturalne,

• Wytworzenie silnej identyfikacji jednostek ze zbiorowościami np; wspólny język, związek z ziemią ojczystą,

• Narody wytwarzają także silne poczucie solidarności pomiędzy członkami oraz antagonizm w stosunku do innych narodów.

35. Podaj treść terminu moralność i wskaż różnicę między moralnością a prawem.

Moralność, etyka, ogół norm, zasad, ocen, wzorów, ideałów - zmierzających do regulowania stosunków pomiędzy ludźmi (jednostka - grupa, grupa - grupa). Całokształt zachowań jednostki lub grupy społecznej oceniany wg funkcjonującego systemu norm, zasad moralnych.
Ocena moralna czynu ludzkiego wiąże się ściśle z motywem, który skłonił człowieka do podjęcia danego czynu. Np. pomaganie komuś jest tylko wówczas czynem moralnym, gdy podejmowane jest dla realizowania zasady moralnej i z własnej woli.

Normom prawnym człowiek podporządkowuje się, bo zostały ustanowione przez organ państwa i brak ich przestrzegania może skutkować sankcjami karnymi. Normom moralnym człowiek podporządkowuje się nie dlatego, że ktoś je ustanowił, tylko dlatego, że uważa je za słuszne, za zgodne ze swoim sumieniem, które podpowiada mu, że dane działanie lub jego następstwo jest dobre.

---