AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
IM. BRONISŁAWA CZECHA W KRAKOWIE
NAUKOWE ASPEKTY TEORII I PRAKTYKI
PIŁKI RĘCZNEJ
III OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA
KRAKÓW, 9-10 LISTOPADA 1998
ORGANIZATORZY
Zakład Piłki Ręcznej przy Katedrze Gier Sportowych i Rekreacyjnych AWF w Krakowie
Krakowski Okręgowy Związek Piłki Ręcznej
PROTEKTORAT HONOROWY
Ryszard Masłowski
wojewoda krakowski
Prof.dr hab Janusz Czerwiński
rektor AWF w Gdańsku
prezes honorowy Z.P.R.P
członek władz E.H.F
Prof. dr hab. Janusz Zdebski
rektor AWF w Krakowie
KOMITET NAUKOWY
Przewodniczący: Prof dr hab. Stanisław Żak
kierownik Katedry Gier Sportowych i Rekreacyjnych AWF w Krakowie
Członkowie: Prof.dr hab. Marian Bukowiec
Prof. dr hab. Stanisław Gołąb
Prof. dr hab. Krzysztof Spodaryk
Prof. dr hab. Janusz Żarek
KOMITET ORGANIZACYJNY
Przewodniczący: doc. dr Władysław Stawiarski
Członkowie: prof. dr hab. Stanisław Żak
dr Bogdan Sakowicz
mgr inż. Zbigniew Gorączko - prezes KOZPR
TEMATY REFERATÓW:
Jerzy Ciepliński,
Tendencje rozwoju piłki ręcznej kobiet na przykładzie analizy gry najlepszych zespołów Igrzysk Olimpijskich, Mistrzostw Świata i Mistrzostw Europy
Wojciech Nowiński,
Zmiany zachodzące w organizacji gry w piłkę ręczną na przykładzie czołowych drużyn świata
Leszek Siejwa, Agnieszka Jadach,
Analiza porównawcza efektywnego czasu gry wybranych zespołów biorących udział w III Ogólnopolskim Turnieju Piłki Ręcznej o Puchar Pol-Kresu, rozegranym w dniach 24-26. 01. 1997r. w Białej Podlaskiej
Henryk Norkowski,
Wybrane aspekty analizy postępowania bramkarzy w reakcji na rzuty podczas gry w piłkę ręczną
Michał Spieszny, Stanisław Żak,
Struktura uwarunkowań wyników testu sprawności specjalnej na przykładzie badań 11-14-letnich piłkarzy ręcznych
Michał Spieszny, Stanisław Żak,
Struktura uwarunkowań wyników testu sprawności specjalnej na przykładzie badań 11-14-letnich dziewcząt uprawiających piłkę ręczną
Ryszard Jarząbek,
Wartość informatyczna testów do oceny sprawności specjalnej w naborze i selekcji młodzieży do piłki ręcznej
Kazimierz Mikołajec, Jolanta Diaczuk, Władimir Ljach,
Próba ustalenia związków pomiędzy liczbą stosowanych w procesie treningowym ćwiczeń o wysokiej złożoności koordynacyjnej a efektywnością walki sportowej na przykładzie zawodników piłki ręcznej i koszykówki
Władimir Ljach, Zbigniew Pawelak,
Teoretyczne i metodyczne podstawy kontroli koordynacyjnego przygotowania w piłce ręcznej
Stanisław Żak, Michał Spieszny,
Kształtowanie się predyspozycji koordynacyjnych w toku treningu sportowego u dzieci ćwiczących piłkę ręczną między 11 a 14 rokiem życia
Tomasz Jezierski,
Związek zdolności koordynacyjnych ze skutecznością działania bramkarza podczas gry w piłkę ręczną
Jolanta Diaczuk, Władimir Ljach,
Określenie objętości i intensywności ćwiczeń o różnej złożoności koordynacyjnej w treningu piłkarek ręcznych na różnym poziomie zaawansowania sportowego
Władysław Machnacz, Irena Nowacka, Krzysztof A. Sobiech,
Próba oceny zmian powysiłkowych wybranych markerów biochemicznych u piłkarzy ręcznych
Bogdan Sakowicz, Stanisław Żak,
Wpływ treningu sportowego na rozwój podstawowych cech somatycznych i komponentów ciała u dzieci ćwiczących piłkę ręczną
Bogdan Sakowicz, Michał Spieszny,
Rozwój wybranych zdolności motorycznych pod wpływem treningu sportowego młodych piłkarek i piłkarzy ręcznych
Stanisław Żak, Michał Spieszny,
Zmiany dymorficzne wybranych predyspozycji i zdolności motorycznych u początkujących piłkarek i piłkarzy ręcznych pod wpływem specjalistycznej stymulacji ruchowej
STRESZCZENIA
Jerzy Ciepliński
Tendencje rozwoju piłki ręcznej kobiet na przykładzie analizy gry najlepszych zespołów Igrzysk Olimpijskich, Mistrzostw Świata i Mistrzostw Europy
Obserwacja gry zespołów startujących w Igrzyskach Olimpijskich, Mistrzostwach Świata, Mistrzostwach Europy wskazuje tendencje rozwoju piłki ręcznej. Poza podstawowym celem, jakim jest uzyskanie najlepszego wyniku sportowego, wszystkie drużyny poświęcają bardzo dużo uwagi doborowi takich elementów technicznych i rozwiązań taktycznych, które pozwalają stworzyć interesujące widowisko sportowe. Gra staje się szybsza i dynamiczniejsza. Stwierdzono nieznaczne obniżenie średniej wysokości ciała zawodniczek, rekompensowane wyższym poziomem sprawności motorycznej. Najbardziej przydatne stają się zawodniczki sprawne, szybkie, o doskonałej koordynacji ruchowej, wyposażone w szeroki wachlarz umiejętności technicznych. Sytuacyjny chwyt piłki jednorącz, podania i rzuty z rotacją, rzuty po przyjęciu piłki
w wyskoku (tzw. wrzutki), czy nietypowe zwody, to powszechnie stosowane elementy techniczne, pozwalające realizować widowiskową taktykę o podwyższonym współczynniku ryzyka powodzenia. Atak pozycyjny to arytmiczne i przemienne stosowanie ataku prostopadłego, odwróconych podań piłki i częstych zmian pozycji z piłką oraz bez piłki. Poczynania obronne wyraźnie zmierzają w kierunku obrony antycypacyjnej, której głównym celem jest wejście w posiadanie piłki i wyprowadzenie kontrataku, precyzyjnie zorganizowanego w końcowej fazie.
W ciągu ostatnich lat niebywałe sukcesy odnoszą zespoły Danii, Norwegii i Korei Płd. Jednocześnie wymienione reprezentacje aktualnie mają największy wkład w rozwój piłki ręcznej kobiet. Reprezentacja Polski, pomimo wąskiej grupy zawodniczek o dużych umiejętnościach sportowych, łączy najnowsze rozwiązania techniczno-taktyczne
z możliwościami sportowymi zawodniczek.
Wojciech Nowiński
Zmiany zachodzące w organizacji gry w piłkę ręczną na przykładzie czołowych
drużyn świata
Analizując zmiany zachodzące w organizacji gry należy wyodrębnić trzy aspekty:
Organizację gry w defensywie,
Organizację kontrataku,
Organizację gry w ataku pozycyjnym.
Ad 1. W związku ze zwiększoną agresywnością gry w obronie obserwujemy w tym sektorze najwięcej zmian i nowych rozwiązań. Przykładem jest zespołowe uaktywnienie strefy 6 : 0 przez reprezentację Szwecji.
Nowy sposób organizacji strefy 5 : 1, pozostawiający zupełną swobodę działania zawodnikowi grającemu na pozycji wysuniętego obrońcy, wprowadzili Francuzi. Niektóre drużyny aktualnie stosują zmieniony sposób ustawienia i poruszania wysuniętego obrońcy (przodem do linii bocznej). Zadaniem jego jest zmniejszenie przestrzeni gry dla rozgrywających, jak również zmuszenie do zmiany trajektorii ruchu zawodników atakujących.
Egipt, Litwa, Portugalia, Tunezja i Algieria przyjęły jako podstawowy system obrony strefę 3 : 3. Podkreślić należy krycie indywidualne na połowie lub całym boisku, następujące natychmiast po utracie piłki i przechodzenie do wysuniętych obron strefowych. Doprowadza to do skrócenia czasu gry w ataku pozycyjnym przeciwnika powodując akcje złożone najwyżej
z 2-3 podań.
Większość czołowych zespołów świata stara się maksymalnie wykorzystać osłabienie liczebne przeciwnika organizując działania defensywne w sposób pozwalający na jak najszybsze przejęcie piłki (strefa 3 : 2, krycie indywidualne, podwajanie obrońcy).
Biorąc pod uwagę obecne przepisy gry i powiększający się czas gry w osłabieniu liczebnym, możemy zaobserwować nowe zespołowe sposoby organizacji gry defensywnej.
Ad 2. Kontratak jest nadal najskuteczniejszą bronią w piłce ręcznej. Zróżnicowanie systemów obrony i ich wysunięcia spowodowało nowe sposoby organizacji kontrataku w zależności od stosowanej obrony.
Dzieląc boisko na trzy umowne sektory: 1 - przestrzeń pomiędzy polem bramkowym a ,,linią 12 m”, 2 - strefa linii środkowej, 3 - przestrzeń pomiędzy ,,linią 15 m” a linią pola bramkowego przeciwnika, trajektorie poruszania się graczy najlepszych drużyn doprowadzają do ustawienia 2 - 2 - 2 (tzn. 2 zawodników w każdym sektorze) lub 1 - 2 - 3 przy obronach bardzo wysuniętych.
Organizacja ataku szybkiego uzależniona jest od miejsca oddania rzutu lub miejsca pozyskania piłki.
W sposób zespołowy rozwiązywane są również druga i trzecia ,,fala” kontrataku.
Ad 3. W ataku pozycyjnym wszystkie najlepsze zespoły świata muszą umieć rozwiązać dwie podstawowe sytuacje taktyczne. Pokonać obronę bardzo wysuniętą lub rozbić dobrze funkcjonujące przesunięcie.
Obserwując działania najlepszych zauważamy, że gra z dwoma obrotowymi (jeden stały i drugi wbiegający) stała się podstawą organizacji gry w ataku pozycyjnym przeciwko obronom wysuniętym. Taka organizacja ma za zadanie:
Powiększenie przestrzeni gry dla bocznych rozgrywających,
Dezorientowanie zawodnika lub zawodników wysuniętych,
Doprowadzenie do rozbicia współpracy pomiędzy liniami obrony.
Te rozwiązania doprowadziły do zdecydowanie większej skuteczności gry pierwszej linii.
Organizacja ataku pozycyjnego przeciwko systemom obrony bardziej typowym, opartym na przesunięciu strefy, polega na równoczesnym działaniu dwóch graczy z piłką i dwóch bez piłki, powodującym wyeliminowanie skrajnego obrońcy.
Leszek Siejwa, Agnieszka Jadach
Analiza porównawcza efektywnego czasu gry wybranych zespołów biorących udział
w III Ogólnopolskim Turnieju Piłki Ręcznej o Puchar Pol-Kresu, rozegranym
w dniach 24 - 26. 01. 1997 r. w Białej Podlaskiej
Według współczesnej teorii treningu sportowego konieczne jest wdrażanie koncepcji racjonalizacji nauczania i treningu oraz walki sportowej (Czerwiński 1990). Działanie takie leży u podstaw dążenia do optymalizacji treningu sportowego w celu stałej poprawy wyników sportowych. Każdy trener, pojmujący w ten sposób proces szkoleniowy, powinien stale zbierać informacje o charakterze walki sportowej pod względem jakościowym i ilościowym.
Głównym celem pracy była analiza działań ofensywnych piłkarzy ręcznych, należących do zespołów o różnym poziomie sportowym. W szczególności poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania:
Czy poziom sportowy zespołu determinuje struktura ataku, a jeśli tak, to jakie są podobieństwa i różnice zespołów
o różnym poziomie sportowym?
Jaka jest struktura ataku czołowych zespołów piłki ręcznej polskiej I ligi i czy odpowiada ona światowym tendencjom?
Materiał i metoda badań
Materiał badawczy stanowiły trzy czołowe polskie zespoły pierwszoligowe (,,Śląsk” Wrocław, ZKS ,,Petrochemia” Płock - wielokrotni mistrzowie kraju i ,,Warszawianka” Warszawa) oraz beniaminek w tym gronie - KS "Olimpia" Piekary Śląskie i II-ligowy zespół AZS Pol-Kres Biała Podlaska, uczestniczące w III Ogólnopolskim Turnieju Piłki Ręcznej o Puchar Pol-Kresu, rozgrywanym w dniach 24-26. 01. 1997 r.
W badaniach posłużono się metodą obserwacji.
Obserwacje zawodów prowadzili uczestnicy specjalizacji trenerskiej Instytutu WFiS w Białej Podlaskiej. Jako narzędzie badawcze wykorzystano arkusz obserwacji, w którym uwzględniono wybrane elementy gry, takie jak:
liczba akcji w ataku,
liczba zdobytych bramek,
liczba błędów technicznych,
liczba błędów w ataku,
intensywność akcji w trzech przedziałach czasowych.
Wnioski
Poziom sportowy drużyn piłki ręcznej determinuje ich strukturę ataku.
Drużyny o wyższym poziomie sportowym charakteryzują się większą liczbą przeprowadzonych akcji ofensywnych, krótszym czasem czystej gry, większą liczbą i skutecznością przeprowadzonych ataków szybkich, mniejszą liczbą błędów niż drużyny o niższym poziomie sportowym.
Struktura ataku czołowych drużyn polskiej I ligi piłki ręcznej mężczyzn jest zbliżona do struktury ataku czołowych zespołów świata.
Henryk Norkowski
Wybrane aspekty analizy postępowania bramkarzy w reakcji na rzuty podczas gry
w piłkę ręczną
Mając na uwadze znaczący wkład bramkarzy w końcowy efekt walki sportowej, opracowano arkusz obserwacji umożliwiający rejestrację ich postępowania w fazach poprzedzających rzut do bramki oraz podczas samej interwencji w trakcie rzutów.
Wspomniany arkusz, zawierający 30 punktów umożliwiających określenie trafności bądź błędów w podejmowanych decyzjach, stwarza rzetelną podstawę do kompleksowej oceny postępowania bramkarzy w warunkach gry.
Materiał badawczy, analizowany w niniejszym opracowaniu, stanowili bramkarze drużyn narodowych, uczestniczących w finałowej fazie II Mistrzostw Europy w piłce ręcznej mężczyzn, które rozegrano w Hiszpanii w terminie 24. 05. do 2.06.1996 r.
Posługując się wspomnianym arkuszem zarejestrowano ogółem 1020 interwencji bramkarzy w sytuacjach rzutów z różnych pozycji i sytuacji wynikających z gry.
Zebrany w ten sposób materiał stworzył możliwość wszechstronnej oceny działania bramkarzy, jednakże z uwagi na ograniczone ramy opracowania - analizie poddano jedynie wybrane elementy, koncentrując uwagę na następujących zagadnieniach:
Określeniu rodzajów interwencji bramkarzy w sensie wyborów miejsc i sposobów reakcji zależnie od sytuacji taktycznych oraz miejsc i sposobów wykonywania rzutów,
Przeanalizowaniu momentu reakcji bramkarzy względem momentu wyrzutu piłki,
Analizie trafności ruchu bramkarzy względem położenia piłki zależnie od momentu rozpoczęcia interwencji,
Zbadaniu efektywności działania bramkarzy w zależności do sytuacji taktycznych i miejsc wykonywania rzutów.
Michał Spieszny, Stanisław Żak
Struktura uwarunkowań wyników testu sprawności specjalnej na przykładzie badań 11-14-letnich piłkarzy ręcznych
Materiał opracowania stanowią wyniki ciągłych badań (prowadzonych w odstępach rocznych w latach 1988-1991)
87 uczniów uczęszczających do klas sportowych o specjalności piłka ręczna w Szkole Podstawowej nr 91 w Krakowie.
Analizowano następujące parametry: predyspozycje morfologiczno-strukturalne, zdolności o podłożu energetycznym (siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe), predyspozycje koordynacyjne. Sprawność specjalną określano za pomocą testu Pytlika i Żarka, dokonując jego modyfikacji na podstawie metody ekspertów.
Do opracowania wyników zastosowano m. in. analizę czynnikową (opartą na metodzie składowych głównych Hottelinga, z wykorzystaniem rotacji Varimax) oraz analizę regresji wielokrotnej.
Z dokonanej w niniejszym opracowaniu analizy można wysunąć wniosek, iż efektywność doskonalenia elementów techniki gry w piłkę ręczną w znacznym stopniu zależy od poziomu i rozwoju koordynacji ruchowej, a zwłaszcza tych jej komponentów, które są związane z wyższym piętrem koordynacji sensoryczno-motorycznej. Ponadto widoczny jest silny związek prezentowanego przez chłopców poziomu sprawności specjalnej z rozwojem siły eksplozywnej. Wydaje się więc, że podstawową predyspozycją techniki w początkowym szkoleniu piłkarzy ręcznych jest koordynacja ruchowa, a jej skuteczność w warunkach walki sportowej zależy od poziomu siły eksplozywnej - MMA jaką prezentuje zawodnik.
Michał Spieszny, Stanisław Żak
Struktura uwarunkowań wyników testu sprawności specjalnej na przykładzie badań 11-14-letnich dziewcząt uprawiających piłkę ręczną
Za główny cel pracy przyjęto próbę określenia rozwojowych, strukturalnych i funkcjonalnych uwarunkowań procesu doskonalenia sprawności specjalnej w początkowym etapie szkolenia piłkarek ręcznych.
Materiał opracowania stanowią wyniki badań prowadzonych w odstępach rocznych w latach 1988-1991 w Szkole Podstawowej nr 91 w Krakowie. Badaniami objęto 76 dziewcząt uczęszczających do klas sportowych o specjalności piłka ręczna. Analizowano wyniki pomiarów predyspozycji morfologiczno-strukturalnych, predyspozycji koordynacyjnych oraz zdolności (o podłożu energetycznym) siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych. Sprawność specjalną określono za pomocą testu Pytlika i Żarka, a oceny punktowej dokonano na podstawie zmodyfikowanej wersji testu (metoda ekspertów).
W wyniku zastosowania analizy czynnikowej oraz regresji wielokrotnej zauważono, że poziom sprawności specjalnej u młodych piłkarek ręcznych w znacznym stopniu zależy od poziomu i rozwoju koordynacji ruchowej. Ponieważ predyspozycje koordynacyjne stanowią element składowy uzdolnień ruchowych i decydują o łatwości przyswajania techniki ruchów, słusznym wydaje się wniosek, iż analizowane predyspozycje winny się znaleźć we wszystkich zestawach selekcyjnych, gdyż ich wytrenowalność jest ograniczona zwłaszcza po okresie pokwitania. Zaobserwowano również, że wysoki poziom rozwoju somatycznego nie sprzyja doskonaleniu techniki w początkowym okresie szkolenia. Wynika z tego, że dążenie do maskulinizacji piłki ręcznej kobiet jest bezpodstawne. Należy uczyć przede wszystkim te dziewczęta, które rokują perfekcyjną technikę w perspektywie dorosłości, nie zaś doskonałą fizycznie juniorkę.
Ryszard Jarząbek
Wartość informatyczna testów do oceny sprawności specjalnej w naborze i selekcji młodzieży do piłki ręcznej
W toku procesu szkoleniowego przeprowadza się szereg najprzeróżniejszych prób, testów czy sprawdzianów. Wstępne próby, wykorzystywane w procesie doboru i selekcji dzieci i młodzieży do sportu wyczynowego powinny być starannie dobrane, a ich wyniki ostrożnie i rozsądnie przeanalizowane (Czajkowski 1994, Breguła 1996, Ulatowski 1997). Niezliczone badania i obserwacje wykazały, że rozwój osobnika zależy zarówno od wpływów środowiskowych, jak i od cech wrodzonych, i stąd konieczność opracowania rozmaitych sprawdzianów wstępnych, selekcyjnych, ułatwiających zebranie informacji o cechach i funkcjach osobnika decydujących o osiągnięciu wysokiego poziomu sportowego w danej dyscyplinie sportowej.
Z przeglądu literatury widać, iż sprawność specjalna, traktowana przez trenerów i badaczy jako jeden z ważniejszych elementów przygotowania sprawnościowego zawodnika, nie doczekała się kompleksowego opracowania. W piłce ręcznej wielu znawców tematu doceniło znaczenie sprawności specjalnej i opracowało szereg prób oraz testów diagnozujących umiejętności techniczne (Czerwiński 1982, Pilicz 1971, Pytlik i Żarek 1975, Zinn's Team Handball Skills Battery 1981 etc.). Jednak w większości są to próby i testy przeznaczone dla seniorów lub młodzieży starszej. Zbyt mało uwagi poświęcono zagadnieniom związanym z diagnozowaniem techniki i sprawności specjalnej w grupach młodzieżowych i dziecięcych. Obecnie pracę z dziećmi zaczyna się w wieku 9 lat, a nawet wcześniej, np. mini piłka ręczna (Czerwiński 1994, Kamiński 1993, Zielonka 1994).
Zasadniczym celem niniejszej pracy jest próba weryfikacji przydatności istniejących już testów i na tej podstawie skonstruowanie i opracowanie takiego syntetycznego miernika do oceny sprawności specjalnej w piłce ręcznej, który ułatwi określenie stanu wytrenowania zawodników na różnych etapach procesu treningowego. Na podstawie tak sformułowanego problemu postanowiono uzyskać odpowiedź na podstawowe pytania badawcze:
Czy istnieje możliwość skonstruowania takiego syntetycznego miernika ułatwiającego ocenę umiejętności technicznych i sprawności specjalnej, który pozwoli na uzyskanie największego zasobu informacji nie tylko o stopniu opanowania elementów technicznych czy poziomie zdolności kondycyjnych (energetycznych), ale również o poziomie zdolności koordynacyjnych (informacyjnych) istotnych dla piłkarza ręcznego?
Z głównego celu pracy oraz pytania wynikają szczegółowe zadania badawcze zmierzające do:
Zweryfikowania wiarygodności (rzetelności i trafności) metod diagnozy sprawności specjalnej i umiejętności technicznych,
Wyszczególnienia energetycznych zdolności oraz testów określających ich efektywność w ocenie przygotowania zawodników do gry w piłkę ręczną,
Określenia związków sprawności specjalnej (technicznej) z elementami sprawności fizycznej ogólnej,
Opracowania testu umożliwiającego efektywną i w miarę pełną ocenę umiejętności technicznych i sprawności specjalnej.
Analiza literatury oraz wyników badań autora dowodzi, że większość problemów związanych z realizacją celu głównego została rozwiązana i na tej podstawie skonstruowano test do diagnozy sprawności specjalnej i umiejętności technicznych w piłce ręcznej. Ze względu na znaczne rozmiary opracowania problemu i zastosowanej metodologii, pominięto poszczególne etapy związane z rozwiązaniem kolejnych zadań badawczych i ograniczono się do przedstawienia efektu końcowego, tj. testu w wersji skróconej.
Kazimierz Mikołajec, Jolanta Diaczuk, Władimir Ljach
Próba ustalenia związków pomiędzy liczbą stosowanych w procesie treningowym ćwiczeń o wysokiej złożoności koordynacyjnej a efektywnością walki sportowej
na przykładzie zawodników piłki ręcznej i koszykówki
Wstęp
Analiza obciążeń treningowych zawodników kadry narodowej byłego ZSRR w takich dyscyplinach jak gimnastyka, akrobatyka, łyżwiarstwo figurowe wykazała, iż większe sukcesy sportowe osiągnęli ci zawodnicy, którzy wykonywali podczas treningu więcej elementów o dużej złożoności koordynacyjnej. Wartość współczynnika korelacji pomiędzy wynikami sportowymi uzyskanymi na zawodach sportowych i objętością ćwiczeń o dużej złożoności koordynacyjnej, stosowanych w procesie treningowym, wynosiła 0,60-0,85 (Godik 1980, 1982, 1985).
O tym, że ćwiczenia o dużej złożoności koordynacyjnej są bardziej skuteczne aniżeli ćwiczenia proste, przekonują badania (Kostiajewe 1968) przeprowadzone na zawodnikach kadry narodowej narciarzy alpejskich oraz badania wstępne na koszykarzach i koszykarkach średniej i wysokiej klasy (Ljach i wsp. 1995).
Przedstawiony referat przekonuje o pozytywnym wpływie ćwiczeń o dużej złożoności koordynacyjnej na poziom sprawności specjalnej, rozwój koordynacyjnych zdolności motorycznych oraz efektywność działań techniczno-taktycznych podczas walki sportowej.
Jednocześnie należy zauważyć, że badania eksperymentalne w tym zakresie były podejmowane tylko w kilku przypadkach, stąd też konieczność ich rozszerzenia i pogłębienia w różnych dyscyplinach sportu, z uwzględnieniem wieku, płci oraz stażu zawodniczego.
W pracy dokonano próby ustalenia związków między liczbą stosowanych ćwiczeń o wysokiej złożoności koordynacyjnej a efektywnością walki sportowej na przykładzie koszykarzy i piłkarzy ręcznych.
Materiał i metody badań
W badaniach wzięło udział 6 zespołów piłki ręcznej: 3 z I ligi i 2 zespoły z II ligi kobiet i mężczyzn oraz 1 reprezentacja piłkarek juniorek i 4 zespoły młodzieżowe w koszykówce dziewcząt w dwóch kategoriach wiekowych 13-14 lat (młodsze) i 17-18 lat (starsze).
Na podstawie opracowanej metodyki podziału środków treningowych w koszykówce (Ljach i wsp. 1995, 1988, Mikołajec 1998), w omawianych powyżej drużynach sportowych określono objętość ćwiczeń o dużej złożoności koordynacyjnej, którą porównano ze wskaźnikami efektywności gry oraz wynikami sportowymi osiąganymi przez poszczególne zespoły.
Władimir Ljach, Zbigniew Pawelak
Teoretyczne i metodyczne podstawy kontroli koordynacyjnego przygotowania
w piłce ręcznej
Kontrola koordynacyjnego przygotowania zawodników na dzień dzisiejszy jest bardzo słabo opracowanym rozdziałem teorii sportu i gier sportowych, w przeciwieństwie do szeroko opisywanych metod kontroli zdolności siłowych, wytrzymałościowych, gibkościowych i szybkościowych. W istniejących opracowaniach brak dokładnego opisu kontroli koordynacyjnych zdolności motorycznych (KZM-W.L.). W niniejszej pracy omówiono:
ogólne podstawy i wymogi dla kontroli koordynacyjnego przygotowania zawodników,
zastosowanie niektórych testów motorycznych oceniających KZM w piłce ręcznej.
Można wyróżnić trzy testowania KZM.
Kompleksowa ocena koordynacyjnego przygotowania zawodników, określająca ogólne i specjalne KZM - przede wszystkim główne i znaczące dla gier sportowych: zdolności do różnicowania, orientacji przestrzennej, szybkości reagowania, równowagi, rytmizacji (Ljach, Starosta, Żak).
Ocena poziomu rozwoju tylko jednej zdolności (np. szybkiego reagowania).
Ocena poziomu rozwoju jednego z komponentów danej zdolności (np. poziomu równowagi dynamicznej piłkarek ręcznych).
Należy pamiętać o:
określeniu celu testowania,
wyborze testów rzetelnych, trafnych,
standaryzacji pomiarów,
opracowaniu systemu oceny wyników,
wytworzeniu maksymalnej motywacji u zawodników.
Wyodrębniono trzy podstawowe rodzaje kontroli - etapową, bieżącą i operatywną (Iwanow, Zaciorski). Głównym zadaniem etapowej kontroli jest rejestracja osiągnięć w testach na początku i końcu określonego etapu. Celem kontroli bieżącej jest analiza informacji koniecznych do bieżącego planowania codziennych obciążeń. Przeprowadza się ją przed zajęciami treningowymi.
Najważniejsza podczas kontroli operatywnej jest natychmiastowa ocena stanu, w którym znajduje się zawodnik po danym ćwiczeniu lub treningu. Kontrolę tę przeprowadza się w trakcie treningu lub zaraz po jego zakończeniu.
Dla kompleksowej oceny przygotowania koordynacyjnego należy zastosować wiele testów kontrolnych: na zdolność do reagowania, dostosowania, różnicowania, równowagi, orientację przestrzenną.
Na podstawie opracowań założeń i wymogów kontroli koordynacyjnego przygotowania rozpoczęto pilotażowe badania eksperymentalne w celu wyboru rzetelnych i trafnych testów określających specyficzne KZM zawodniczek piłki ręcznej.
Materiał ten zostanie przedstawiony na konferencji.
Stanisław Żak, Michał Spieszny
Kształtowanie się predyspozycji koordynacyjnych w toku treningu sportowego
u dzieci ćwiczących piłkę ręczną między 11 a 14 rokiem życia
W czteroletnich badaniach ciągłych 17 dziewcząt i 22 chłopców trenujących piłkę ręczną pomiarami objęto pięć niezależnych, najlepiej rozpoznanych i zdefiniowanych predyspozycji koordynacyjnych (orientację przestrzenną, koordynację wzrokowo-ruchową, czas reakcji, równowagę statyczną i częstość ruchów). Chcąc określić efekt treningu sportowego, wyniki badań własnych unormowano na normy populacyjne.
Stwierdzony wpływ treningu sportowego na rozwój poszczególnych komponentów koordynacji ruchowej okazał się ewidentny tak w grupie trenujących dziewcząt, jak i w zespole ćwiczących chłopców. Omawianą dyscyplinę sportu można zakwalifikować do tych, które wymagają najwyższego poziomu koordynacji ruchowej, a więc przestrzennej dokładności ruchów wykonywanych w minimalnych jednostkach czasu i w zmieniających się warunkach. W tym ujęciu koordynacja ruchowa jest predyspozycją, a technika - umiejętnością. Są - to jakościowo różne pojęcia. Koordynacja rozwija się dzięki przyswajaniu przez dzieci nowych ćwiczeń, a jej wyższy poziom pozwala na opanowanie coraz trudniejszych zadań ruchowych.
Tomasz Jezierski
Związek zdolności koordynacyjnych ze skutecznością działania bramkarza
podczas gry w piłkę ręczną
W obecnych czasach każda z gier zespołowych rozwija się szybko, na co wskazują: podniesienie poziomu wyszkolenia technicznego graczy, wprowadzanie nowych rozwiązań rozgrywania ataku i obrony oraz zmiana przepisów. Takie kierunki widać też w piłce ręcznej. Gra stała się szybsza, wyszkolenie techniczne zawodników umożliwia rozgrywanie akcji nad polem bramkowym; przepisy pozwalają na uczestnictwo w akcjach ofensywnych bramkarzowi; pojawiają się nowe tendencje w ustawieniach zespołu w obronie np. 4 : 1 + 1; grę przyśpiesza wznowienie akcji z linii środkowej po utracie bramki. Tylko zespoły, które potrafią sprostać nowym wymaganiom mogą osiągnąć mistrzowski poziom. Bardzo dużo uwagi poświęca się indywidualnemu przygotowaniu graczy na poszczególnych pozycjach, uwzględniając siłę, wytrzymałość, szybkość oraz kształtowanie zdolności koordynacyjnych. W rozpoczętych badaniach szczegółowej obserwacji będą poddani bramkarze ze względu na skuteczność działania podczas walki sportowej.
Wiadomo, że bramkarz piłki ręcznej reprezentuje specyficzną pozycję w grze ze względu na pole działania, ustawienie przy obronach rzutów z różnych pozycji, współpracę z obroną i możliwość uczestnictwa w grze ofensywnej, od pierwszego podania, do zdobycia bramki. Prowadzone obserwacje dowiodły, że bramkarz w piłce ręcznej działając skutecznie przyczynia się w ok. 50% do osiągnięcia dobrego rezultatu przez zespół. Rozpoczęte badania nad skutecznością działań mają wskazać jak postępuje bramkarz w defensywie i ofensywie. Takie informacje zostały zawarte w arkuszu obserwacyjnym. Dodatkowym materiałem będzie zapis wideo rozgrywek, w których badany występuje. W procesie treningowym bramkarz zostanie poddany badaniom oceny poziomu wybranych zdolności koordynacyjnych, które będą kształtowane w tym procesie. Wszystkie zebrane dane zostaną poddane analizie i ocenie. Posłużą w etapie ostatnim do racjonalizacji systemu indywidualnego treningu bramkarza z ukierunkowaniem na zdolności koordynacyjne.
Metoda ma za zadanie dostarczyć informacji o działaniach bramkarza podczas gry. W analizie i ocenie ujęto dwie grupy działań bramkarza: ofensywne i defensywne. Obserwowane działania odniesiono do czasu gry i jej wyniku oraz efektu (skuteczne, nieskuteczne przeciwskuteczne).
Oceniono je na zasadzie ich równoważenia się, np. zdobycie piłki poza polem bramkowym jest równoważne z rozpoczęciem akcji. Informacje rejestrowano na arkuszu w układzie funkcji czasu, aktualnego wyniku, sektora, z którego wykonano rzut do bramki (A, B, C), oraz miejsca w bramce, w które piłka została skierowana (19 pól). Rejestracji podlega także skuteczność działania, prowadzenie akcji przez zespół w ofensywie po interwencji skutecznej lub nieskutecznej bramkarza.
Analiza i ocena wyników obserwacji gry bramkarza
Należy zwracać uwagę na skuteczność:
obron rzutów z sektorów pola gry,
obron rzutów ze względu na pole trafień,
obron rzutów ze względu na odległość od bramki,
gry bramkarza poza polem,
gry bramkarza piłką z pola i za polem bramkowym,
działania bramkarza w zależności od rezultatu (wygrywa, remisuje, przegrywa);
gry bramkarza w zależności od czasu gry (wstrzymanie się od działania);
gry zespołu przy skutecznej grze bramkarza (obrona rzutu przeciwnego, bramka z kontrataku).
Powyższe oceny mogą służyć porównaniu bramkarzy ze względu na wiek, płeć, staż zawodniczy, klasę rozgrywek, zajmowane miejsce w rozgrywkach.
Modyfikacja procesu treningowego bramkarza
Zastosowanie tej metody ułatwi zebranie informacji o stanie faktycznym na temat skuteczności działań w grze. Wydaje się, że związek ze skuteczną grą bramkarza piłki ręcznej ma koordynacja, dlatego też zostaną opracowane próby umożliwiające kontrolę zdolności koordynacyjnych równowagi, orientacji, reakcji, łączenia ruchów.
Kolejność tych prób jest zgodna z zasadami oraz sytuacjami, które występują w grze. Bramkarze będą poddawani tym próbom trzykrotnie w sezonie rozgrywek (przed I rundą, przed II rundą, po rozgrywkach).
Na zakończenie zostaną przedstawione wyniki uzyskane dzięki zastosowaniu proponowanej metody.
Jolanta Diaczuk, Władimir Ljach
Określenie objętości i intensywności ćwiczeń o różnej
złożoności koordynacyjnej w treningu piłkarek ręcznych na różnym poziomie zaawansowania sportowego
Wstęp
Problem klasyfikacji obciążeń treningowych w grach sportowych, na podstawie określenia objętości i intensywności ćwiczeń o różnej złożoności koordynacyjnej w treningu piłkarek ręcznych na różnym poziomie zaawansowania sportowego, jest - ze względu na duże znaczenie praktyczne - istotny, lecz jednocześnie nie zbadany.
Brak klasyfikacji obciążeń treningowych z uwzględnieniem złożoności koordynacyjnej zastosowanych ćwiczeń może spowodować niedokładność w planowaniu treningu (Godik 1980).
Przy opracowaniu tego zagadnienia niezbędna jest obiektywizacja kryteriów kontroli złożoności koordynacyjnej ćwiczeń zastosowanych w piłce ręcznej, w połączeniu z ich objętością i intensywnością.
Konieczne są więc eksperymentalne badania dla ujawnienia optymalnych związków ćwiczeń o różnej złożoności koordynacyjnej w treningu piłkarek ręcznych w różnym wieku i o różnym zaawansowaniu sportowym.
W związku z powyższym w tej pracy autorzy chcieli określić objętość oraz intensywność ćwiczeń o różnej złożoności koordynacyjnej w treningu piłkarzy ręcznych.
Materiał i metody badań
Badaniami przeprowadzonymi w październiku 1997 roku objęto 3 zespoły reprezentacji I ligi, 1 zespół II-ligowy oraz zespół juniorek w wieku 16-18 lat.
Liczba zawodniczek w każdym zespole wynosiła 13-15 osób.
Metodykę podziału środków treningowych w piłce ręcznej, wg ich stopnia złożoności koordynacyjnej, opracowano zgodnie z koncepcją W. Ljacha i wsp. (1995, 1998), opartą na przykładzie koszykówki.
Dokonano podziału środków treningowych na 5 grup, wg ich wzrastającej złożoności koordynacyjnej.
Władysław Machnacz, Irena Nowacka, Krzysztof A. Sobiech
Próba oceny zmian powysiłkowych wybranych markerów biochemicznych
u piłkarzy ręcznych
Piłka ręczna należy do najatrakcyjniejszych form sportowego współzawodnictwa. Jej wielopodmiotowy charakter sprawia, że zespół sportowy jest jednostką szczególnie złożoną w swojej strukturze organizacyjnej i funkcjonalnej. W grze w piłkę ręczną podstawowe obowiązki przydziela się tym, których gra przyczynia się w najwyższym stopniu do osiągnięcia celu, dlatego badania biochemiczne bezpośrednich efektów treningowych w grach zespołowych nastręczają większe trudności niż w indywidualnych dyscyplinach sportowych; stąd ich wyniki są skąpe i trudne do interpretacji.
W przedstawionej pracy oznaczono aktywność wybranych enzymów:
g-glutamylotransferazy (GGT) EC 2.3.2.1,
alanyloaminopeptydazy (AAP) EC 3.4.1.2,
leucyloaminopeptydazy (LAP) EC 3.4.1.1.
N-acetylo-beta-D-glukozaminidazy (NAG) EC 3.2.1.30
w moczu powysiłkowym piłkarzy ręcznych uczestniczących w meczu półfinałowym o Puchar Polski, rozgrywanym
w systemie play-off. Zespół badawczy tworzyła 12-osobowa grupa zróżnicowana ze względu na warunki somatyczne
i kompetencje sportowe.
Celem pracy była próba oceny zmian aktywności wybranych enzymów — markerów wysiłku fizycznego, oraz porównanie ich z wartością meczową, wynikającą ze skuteczności zachowań się graczy podczas meczu.
Na podstawie otrzymanych wyników stwierdzono wzrost aktywności oznaczanych enzymów w moczu powysiłkowym wszystkich piłkarzy. Jest ona różna w zależności od pozycji zajmowanej przez zawodnika. Towarzyszy jej także wzrost stężenia białka i kreatyniny.
Do oceny uzyskanych wyników badań określono tzw. przyrosty względne i porównano je z wielkościami zanotowanymi w arkuszu obserwacyjnym. Wartości zauważonych zmian markerów biochemicznych korespondują wyraźnie zarówno z rankingiem trenerskim, jak i z punktacją zarejestrowaną na arkuszu obserwacyjnym. Uzyskane wyniki stanowią dobry prognostyk do dalszych badań z uwzględnieniem nowych wskaźników — markerów biochemicznych.
Bogdan Sakowicz, Stanisław Żak
Wpływ treningu sportowego na rozwój podstawowych cech somatycznych
i komponentów ciała u dzieci ćwiczących piłkę ręczną
Materiał opracowania stanowią wyniki badań ciągłych 11-14-letnich uczniów i uczennic z klas sportowych o specjalności piłka ręczna Szkoły Podstawowej nr 91 w Krakowie. Badaniami prowadzonymi w latach 1988-1991 objęto 163 dzieci. Zebrano kompletne rezultaty badań 17 dziewcząt i 22 chłopców. Analizie poddano wyniki pomiarów predyspozycji morfologiczno-strukturalnych: wysokości ciała, długości kończyny górnej, rozpiętości ramion, rozpiętości dłoni, obwodu ramienia, masy ciała, elementów otłuszczenia (grubość fałdów skórno-tłuszczowych na tylnej powierzchni ramienia, na plecach i na brzuchu) oraz gibkości kręgosłupa (skłon tułowia w przód).
Zgodne z oczekiwaniami wyniki badań własnych wykazały, iż zakwalifikowane do szkolenia sportowego dzieci odznaczały się większymi parametrami długościowymi ciała niż ich rówieśnicy z populacji krakowskiej. Zjawisko to miało oczywisty związek z selekcją do klas sportowych dzieci o lepszych warunkach fizycznych, a u dziewcząt - być może (w indywidualnych przypadkach) - również wcześniej dojrzewających. Należy przypuszczać, iż wyselekcjonowane grupy to przeważnie akceleranci lub osobnicy zaprogramowani genetycznie jako wysokorośli, u których przyrosty wysokości ciała i powiązanych z nim elementów długościowych ciała przebiegają wyższym "kanałem" rozwojowym.
Pod względem rozwoju somatycznego nabór do klas sportowych został przeprowadzony prawidłowo. Jedynym skutkiem zwiększonej dawki ruchu były zmiany w składzie ciała trenujących uczennic i uczniów. Młodzież ta, bez względu na płeć, odznaczała się w całym objętym badaniami okresie znacznie większą masą ciała niż rówieśnicy z populacji. Zjawisko to wydaje się istotne, gdyż znajdowało uzasadnienie w zróżnicowanych proporcjach komponentów ciała. Największą przewagę grup sportowych nad zespołami porównawczymi odnotowano bowiem w zakresie masy ciała szczupłego, przy równoczesnym ujemnym bilansie (w odniesieniu do populacji) masy tkanki tłuszczowej i jej procentowej zawartości w organizmie. Wszystkie te zjawiska pozwalają sądzić, iż w klasach sportowych zmiany w zakresie ogólnej masy ciała wiązały się ze znacznym przyrostem masy ciała szczupłego, w grupach porównawczych zaś również z nadmiernym przyrostem tkanki tłuszczowej.
Gibkość, potraktowana jako cecha anatomiczno-funkcjonalna, wykazywała generalnie największe relatywne przyrosty u tych dzieci, u których zastosowano ukierunkowaną stymulację ruchową. Z najnowszych badań wynika, iż gibkość cechuje niski stopień odziedziczalności, co potwierdzają wyniki badań własnych. Obserwowane zjawiska, dotyczące rozwoju gibkości pod wpływem procesu treningowego, mogły mieć również związek z rożnymi proporcjami ciała u dziewcząt i chłopców.
Bogdan Sakowicz, Michał Spieszny
Rozwój wybranych zdolności motorycznych pod wpływem treningu sportowego
młodych piłkarek i piłkarzy ręcznych
Wyniki badań ciągłych 11—14-letnich uczniów i uczennic z klas sportowych o specjalności piłka ręczna Szkoły Podstawowej nr 91 w Krakowie stanowią materiał niniejszego opracowania. Badaniami przeprowadzonymi w latach 1988—1991 objęto 163 dzieci. Zebrano kompletne rezultaty badań 17 dziewcząt i 22 chłopców. Analizie poddano wyniki pomiarów zdolności motorycznych (o podłożu energetycznym): siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych.
Na podstawie wyników badań własnych należy uznać, iż trening badanej grupy w kolejnych latach prowadzony był poprawnie. Dynamika rozwoju zdolności energetycznych odznaczała się większymi przyrostami niż parametrów somatycznych. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, iż istnieją znaczne odrębności badanych zdolności motorycznych w sensie ich allometrii rozwoju oraz ich zróżnicowana podatność na wytrenowanie. Zauważono, że największy przyrost i wytrenowalność prezentują te parametry, które są wysycone w sposób dominujący czynnikiem siła eksplozywna — MMA. Charakterystycznym zjawiskiem jest zróżnicowanie i nieco większa przewaga żeńskich grup sportowych — w porównaniu z męskimi — nad rówieśnikami z populacji w wieku 11 lat (na początku badań). Stwierdzono również podobny u dziewcząt i chłopców wpływ treningu sportowego na rozwój siły eksplozywnej oraz nieco większe jego znaczenie w grupach żeńskich niż męskich w próbach zwinności i wydolności aerobowej, a odwrotną relację tego zjawiska w zakresie siły statycznej i siły mm. brzucha. Zaobserwowano także znane z literatury zjawisko znacznego związku siły statycznej z rozwojem komponentów ciała, szczególnie masy ciała szczupłego.
Stanisław Żak, Michał Spieszny
Zmiany dymorficzne wybranych predyspozycji i zdolności motorycznych
u początkujących piłkarek i piłkarzy ręcznych
pod wpływem specjalistycznej stymulacji ruchowej
W opracowaniu wykorzystano wyniki czteroletnich badań ciągłych 17 dziewcząt i 22 chłopców trenujących piłkę ręczną. Pomiarami objęto główne cechy somatyczne oraz wybrane predyspozycje i zdolności motoryczne. Do analizy wyników wykorzystano podstawowe procedury statystyczne, w tym również unormowany wskaźnik dymorfizmu płciowego. Wyniki badań własnych porównano z normami populacyjnymi.
Stwierdzono, iż zwiększona aktywność ruchowa wywołuje silniejszy efekt u dziewcząt niż u chłopców. Znacznie mniejszy dymorfizm zaobserwowano w zakresie predyspozycji koordynacyjnych niż w obrębie zdolności o podłożu energetycznym. Jeśli zróżnicowanie płciowe w obrębie zdolności energetycznych ma wiele punktów zbieżnych z przebiegiem dymorfizmu cech somatycznych w ontogenezie, to w odniesieniu do predyspozycji koordynacyjnych zjawisko to wyraźnie traci na sile. Kształtowanie się tych właściwości organizmu w dużym stopniu warunkowane jest dojrzałością układu nerwowego.
Przeprowadzona analiza pozwala sądzić, iż dążenie do maskulinizacji piłki ręcznej kobiet jest działaniem bezpodstawnym. Dziewczęta bardzo często dorównują swoim rówieśnikom w różnych czynnościach ruchowych, a w zakresie sprawności motorycznej często uzyskują przewagę nad chłopcami o małej aktywności ruchowej. Nie zmienia to jednak faktu, iż w piłce ręcznej dla potrzeb typowo kobiecego stylu gry bardziej adekwatne wydają się być działania i ćwiczenia w większym stopniu wymagające opanowania techniki ruchu. Należy pamiętać, że predyspozycje koordynacyjne (mniejszy dymorfizm) stanowią element składowy uzdolnień ruchowych i decydują o łatwości przyswajania techniki ruchu.