POJĘCIE I PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGII

Kryminologia jest nauką o przestępstwie.

Dwa punkty widzenia problematyki badawczej realizowanej w ramach tej nauki, jest nauką społeczną której przedmiotem badań jest:

1. przestępca

2. przestępstwo (zjawisko społeczne)

3. przestępczość (struktura przestępczości, dynamika)

4. inne zjawiska z zakresu patologii społecznej (alkoholizm, narkomania, problem samobójstw)

5. ofiara przestępstwa (wiktymologia)

6. przeciwdziałanie przestępczości i innych zjawiskom patologii społecznej

KRYMINOLOGIA jest nauką interdyscyplinarną, tj. taką, która wykorzystuje dorobek badawczy innych nauk, tak aby wyjaśnienie interesujących ją zjawisk było całościowe i uwzględniało całokształt wiedzy z danej problematyki dla potrzeb odpowiedzi na jakieś pytanie badawcze.

KRYMINOLOGIA jest podstawową nauką pomocniczą prawa karnego. Początek problematyki badawczej kryminologii upatruje się w przesunięciu zainteresowań z samego czynu jakim jest przestępstwo na osobę jego sprawcy.

W trakcie rozwoju prawa karnego istotna okazała się potrzeba poznania cech indywidualnych sprawcy przestępstwa aby prawidłowo dostosować do niego środki reakcji prawnokarnej. Zapoczątkowało to badania, które współcześnie określa się mianem kryminologiczne.

STATUS KRYMINOLOGII W ŚWIETLE INNYCH NAUK

By nauka miała status odrębny musi spełniać dwie przesłanki:

1. utrwalony historycznie przedmiot badań

2. samodzielność metodologiczna- sposoby, techniki, specyficzne typy badań

PODZIAŁ KRYMINOLOGII

Zróżnicowanie płaszczyzn badawczych kryminologii pozwala wyróżnić następujący podział:

1. kryminologia aksjologiczna- zajmuje się badaniem uwarunkowań zakazów karnych

2. kryminologia behawioralna- obejmuje najbardziej typową problematykę kryminologiczną, która odpowiada etiologii i fenomenologii kryminalnej

3. kryminologia wiktymologiczna- obejmuje badania dotyczące ofiary

4. kryminologia organizacyjna- obejmuje badania dotyczące funkcjonowania instytucji związanych ze stosowaniem prawa karnego

PODZIAŁ KRYMINOLOGII NA DZIAŁY:

W ramach kryminologii można wyróżnić następujące działy:

1. etiologia kryminalna- zajmuje się badaniem czynników przyczynowych przestępczości

2. fenomenologia kryminalna- zajmuje się badaniem form objawowych przestępczości, tj. struktura i dynamika przestępczości, sposoby popełniania przestępstw, niektórymi elementami organizacji świata przestępczego np. sposobami porozumiewania się przestępców

3. profilaktyka kryminalna- dział kryminologii, który ma za zadanie opracować środki zapobiegania przestępczości.

ZADANIA KRYMINOLOGII

1. poznanie przyczyn przestępstwa i przestępczości

2. dostarczenie narzędzi do opisu tych zjawisk (pokazanie jakie są przejawy przestępstwa i przestępczości)

3. poznanie przestępcy

4. badanie procesów kryminalizacji i dekryminalizacji

5. badanie funkcjonowanie określonych dziedzin wymiaru sprawiedliwości oraz różnych struktur formalnej i nieformalnej kontroli społecznej

6. dostarczenie wiedzy o sposobie zapobiegania przestępczości i innych zjawisk z zakresu patologii społecznej

Kryminologia zajmuje się próbą znalezienia odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czym jest przestępstwo jako forma zachowania dewiacyjnego?

2. Czym przestępstwo różni się od zachowań nieprzestępczych?

3. Czym jest przestępczość jako zjawisko społeczne?

4. Jakie są rozmiary przestępczości?

5. Jakie są przyczyny przestępstw i przestępczości?

KRYMINOLOGIA A PRAWO KARNE

Przydatność badań kryminologicznych w obszarze prawa karnego najwyraźniej widać w następujących zakresach:

1. wykorzystania badań dotyczących przestępcy w zakresie indywidualizacji wymiaru i wykonania kary, a zwłaszcza dostosowania środków i metod, oddziaływań penitencjarnych, tak aby w możliwie szerokim aspekcie zrealizować cele wykonania kary pozbawienia wolności

• (przygotowanie prognozy kryminologiczno-społecznej skazanego)

wykorzystania badań dotyczących przestępstw i przestępczości w płaszczyźnie procesów kryminazlizacji i dekryminalizacji

kształtowanie polityki kryminalnej

badanie związku pomiędzy izolacją penitencjarną a stygmatyzacją społeczną i przestępczością powrotną (czy i na ile ta izolacja skutkuje?)

badania warunków wykonywania kary pozbawienia wolności pod kątem występowania czynników kryminogennych (np. obecności podkultury przestępczej w więzieniu, dostępności narkotyków czy deprywacji potrzeb w związku z totalnym charakterem więzienia)

NAUKI POMOCNICZE KRYMINOLOGII

1. psychologia

2. pedagogika

3. socjologia

4. psychiatria

5. medycyna sądowa

6. kryminalistyka

7. statystyka

8. ekonomia

PSYCHOLOGIA zajmuje się przeżyciami psychicznymi człowieka, jego funkcjonowaniem w grupie oraz zaburzeniami w przystosowaniu społecznym.

Wykorzystanie jej badań w kryminologii wynika z konieczności ustalenia:

1. właściwości psychicznej sprawcy przestępstwa (problem diagnozy sprawcy przestępstwa)

2. mechanizmu zachowania przestępczego (zwłaszcza uwarunkowań procesu decyzyjnego)

3. wpływu czynników o charakterze psychicznym (osobowości, temperamentu, emocji, intelektu) na zachowanie przestępcze

4. możliwości korygowania zachowań aspołecznych, antyspołecznych, antyprawnych

5. resocjalizacja sprawcy przestępstwa

Z kryminologicznego punktu widzenia istotne znaczenie ma motywacja czynu przestępczego (uwarunkowaniami procesu motywacji zajmuje się psychologia)

Istotność odpowiedzi na pytanie o motyw (dlaczego sprawca popełnił przestępstwo)

PEDAGOGIKA jest nauką o wychowaniu i nauczaniu, wykorzystanie jej wiedzy w kryminologii dotyczy:

1. analizy możliwości, skutecznego wpływu na zachowanie człowieka

2. roli wychowania w genezie zachowań przestępczych

3. uwarunkowań procesu socjalizacji i kontrsocjalizacji (procesu wdrażania jednostki do prawidłowego zachowania)

4. wykorzystania nauczania jako środka oddziaływania penitencjarnego w procesie resocjalizacji przestępcy

Szczególną istotność wykazuje wykorzystanie badań pedagogiki resocjalizacyjnej.

SOCJOLOGIA jest nauką o więzi społecznej oraz społecznych determinantach ludzkich zachowań.

Jej związek z kryminologią dotyczy następujących obszarów:

1. wykorzystania socjologicznych metod i technik badawczych

2. poszukiwania przyczyn przestępstw i przestępczości w środowisku społecznym

• w strukturach I stopnia (rodzina, grupa rówieśnicza)

• w strukturach II stopnia (sąsiedztwo, grupa lokalna)

• w płaszczyźnie społeczeństwa globalnego (państwo i jego struktury władzy)

3. wpływu podkultur dewiacyjnych na przestępczość

4. analizy innych niż przestępczość zjawisk z zakresu patologii społecznej (bezrobocie, media, migracje)

5. zainteresowania problematyką społecznych mechanizmów kontroli przestępczości

6. sposobów postrzegania w społeczeństwie zjawiska przestępczości (problem strachu przed przestępczością; czy tzw. unitywnych (karzących) postaw społecznych)

PSYCHIATRIA jest nauką o zaburzeniach psychicznych, ich przyczynach, objawach i leczeniu. Związek psychiatrii z kryminologią występuje dla potrzeb znalezienia odpowiedzi na pytania (czy i na ile istnieje związek pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a przestępstwem) czy przestępca jest człowiekiem chorym psychicznie?

MEDYCYNA SĄDOWA- nauka stosowana która łączy wiedzę biologiczno-lekarską z naukami prawnymi. Przedmiotem jej zainteresowania są:

1. mechanizm działania różnego rodzaju urazów na organizm człowieka ( charakteropatia)

2. problem śmierci i problem zmian występujących w zwłokach po zgonie, a także ustalenie przyczyny, rodzaju i czasu śmierci

3. badanie osób żywych (pokrzywdzonych w związku z dochodzeniem przestępstwa)

4. wyjaśnienie wpływu alkoholu i innych działających podobnie substancji na organizm człowieka

KRYMINALISTYKA jest nauką, która zajmuje się:

1. faktycznymi zasadami i sposobami oraz technicznymi metodami i środkami rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych ujemnych zjawisk społecznych, w tym zwłaszcza przestępstw i ich sprawców

2. ustalaniem związku pomiędzy osobami a wyżej wymienionymi zjawiskami

3. zapobieganie przestępstwom i innym zjawiskom

4. strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania tych zjawisk

taktyka, technika, strategia

Związek kryminologii i kryminalistyki widać w obszarze wyjaśnienia zjawiska przestępstwa, które w ramach kryminalistyki opisywane są za pomocą tzw. siedmiu złotych pytań:

[kto, co, gdzie, za pomocą czego, dlaczego, w jaki sposób, kiedy]

STATYSTYKA

Związek z kryminologią dotyczy następujących potrzeb:

1. tworzenia statystyk, które są źródłem informacji o rozmiarach, nasileniu, dynamice i strukturze przestępczości np. statystyka policji, sądowa, penitencjarna

2. statystycznego opracowania wyników badań

3. prognozowania przestępczości

EKONOMIA wykorzystanie jej w kryminologii dotyczy głównie:

1. rozmiaru strat, które są spowodowane przestępczością

2. zysków z działalności przestępczej

3. nakładów finansowych potrzebnych na przeciwdziałanie przestępczości

4. wpływu na przestępczość kryzysów ekonomicznych np. kryzys ekonomiczny, bezrobocie a przestępczość

TEORIE KRYMINOLOGICZNE

Teorie biologiczne (Cezaro Lombroso 1876r-„Człowiek zbrodniarz”)

Lombroso w ramach swojej praktyki lekarskiej dokonał badań, które doprowadziły do wniosku, że przestępstwo jest warunkowane dziedzicznie, oraz że istnieje typ tzw. urodzonego przestępcy. Jest nim jednostka wykazująca cechy atawistyczne (upodabniające ją do człowieka pierwotnego np. okrucieństwo, brak uczuć moralnych) popychające ją do przestępstwa.

Lombroso przyjął tezę, że przestępca stanowi odrębny typ człowieka, który posiada cechy fizyczne i psychiczne człowieka stojącego na niższym poziomie rozwoju ewolucyjnego.

Wskazywał, że istnieją cechy anatomiczne, które charakteryzują przestępców: odstające uszy, wystające kości policzkowe, rzadki zarost, asymetria czaszki, silnie rozwinięte łuki brwiowe. A także defekty psychiki i odrębności zachowania: większa od przeciętnej sprawność zmysłów, brak wyrzutów sumienia, impulsywność, posługiwanie się gwarą przestępców, tatuowanie się.

Taka próba wyjaśnienia zachowań przestępczych, której konsekwencją było przyjęcie determinizmu przestępczego tj. urodzony przestępca, był niejako skazany na przestępstwo tj. wcześniej czy później musiał je popełnić. Teoria ta została zakwestionowana, współcześnie ma znaczenie historyczne. Niewątpliwie miała jednak duże znaczenie dla rozwoju kryminologii dając podstawy do badań naukowych dotyczących sprawcy przestępstwa. Lombroso podał typologię przestępców, która obejmowała:

1. przestępców z epilepsją

2. przestępców moralnie obłąkanych

3. przestępców urodzonych

4. przypadkowych przestępców

5. przestępców z afektu

Kryminologia wykład 2.

Cd. Szkoły antropologicznej

W świetle poglądów Feliego istotne znaczenie w genezie przestępczości mają czynniki środowiskowe. Zaproponował tzw. podejście wieloczynnikowe do wyjaśnienia przestępczości uznające występowanie następujących kategorii przyczyn:

1. przyczyny antropologiczne (indywidualne), te które były dominujące, to co dało się przypisać sprawcy. Wśród przyczyn antropologicznych wyróżnia się:

• Cechy organiczne lub psychiczne

• Wiek

• Płeć

• Stan cywilny

• Wykształcenie

• Miejsce zamieszkania

2. przyczyny fizyczne/telluryczne:

• Rasa

• Klimat

• Pory roku

• Czynniki meteorologiczne

3. przyczyny społeczne:

• Wahania przyrostu naturalnego

• Migracje

• Obyczaje

• Religia

• Sytuacja gospodarcza; rodzinna

• Poziom oświaty

• Ustawodawstwo

TYPOLOGIE PRZESTĘPCÓW:

1. z urodzenia- była to kategoria obciążona dziedzicznie, były to osoby które miały za przodków przestępców, alkoholików czy chorych psychicznie.

2. przestępcy obłąkani- czyli dotknięci chorobą psychiczną

3. przestępcy z namiętności- wg Feliego są to sprawcy popełniający przestępstwa z powodu chronicznego napięcia emocjonalnego (takiego co długo trwa); lub nagłego i gwałtownego napięcia emocjonalnego, które po jakimś czasie ustępuje, (nastroje, afekty).

4. przestępcy przypadkowi- sprawcy którzy popełniają przestępstwa pod wpływem otoczenia rodzinnego lub społecznego a nie z powodu anormalnych właściwości psychofizycznych.

5. przestępcy z nawyknienia- są to takie osoby, które pod wpływem środowiska nabyły przyzwyczajenia do popełniania przestępstw; utrwalone zachowanie

6. przestępcy działający nieumyślnie tzw. pseudoprzestepcy- są to sprawcy którzy nie ze złej woli a z nieostrożności popełniają przestępstwo

Postulaty w obszarze prawa karnego, które miały przyczynić się do bardziej skutecznego zwalczania przestępczości:

1. stworzenie nowego prawa karnego według modelu prawa karnego sprawcy ( zaakcentowanie funkcji szczególnie prewencyjnej); tj. prawo karne sprawcy.

2. zastąpienie odpowiedzialności moralnej odpowiedzialnością legalna, która opiera się na uzasadnieniu, że człowiek musi ponosić negatywne konsekwencje swojego czynu, bo to wynika z potrzeby ochrony społeczeństwa

3. podstawą reakcji prawnokarnej powinna być MOTYWACJA przestępczego działania, a nie obiektywne cechy przestępstwa

4. postulat eliminowania kar, których miejsce zajęłyby środki ochrony społecznej a mianowicie umieszczenie sprawców w szpitalach lub koloniach rolnych

5. wprowadzenie obowiązku odszkodowania na rzecz ofiary

6. zniesienie sądów przysięgłych

7. wprowadzenie wyroków nieoznaczonych

Garafalo był autorem koncepcji tzw. przestępstwa naturalnego. Zgodnie z ta koncepcją przestępca różni się od nieprzestępcy nie cechami anatomicznymi ale występowaniem anomalii psychicznych; polegają one na braku pewnych uczuć, które normalnie występują u innych ludzi.

W ramach teorii biologicznych na uwagę zasługują badania nad genetycznymi uwarunkowaniami przestępczości, w tym zakresie znajdują się:

• badania nad bliźniętami

• badania adopcyjne

• badania nad zaburzeniami struktury chromosomów

TEORIE PSYCHOLOGOCZNE

• teoria psychoanalityczna Zygmunta Froida

W świetle psychoanalitycznej teorii zachowanie człowieka jest uzależnione od dominacji jednego z dwóch instynktów:

- instynktu do życia (eros)

- instynktu śmierci (tanatos)

W zachowaniu zdominowanym instynktem śmierci przejawia się w działaniu destrukcyjnym zmierzającym w konsekwencji do unicestwienia człowieka.

W obecności instynktu śmierci widział Froid podłoże agresywnego zachowania człowieka. Sposobem na przeciwdziałanie temu zachowaniu jest przemieszczenie i sublimacja energii instynktu śmierci na niedestrukcyjne formy zachowania np. twórczość.

• Teoria frustracji-agresji

W świetle tej teorii zachowanie przestępcze (rozumianej jako forma zachowania agresywnego) jest poprzedzone frustracją (nieprzyjemny stan subiektywny, wynikający z zablokowania realizacji jakiegoś dążenia). Agresja pojawia się w wyniku pobudzenia frustracyjnego, a jej siła jest zależna od wielkości doświadczanej frustracji. Na zwiększenie poziomu doświadczanej frustracji, a tym samym agresji ma wpływ:

- siła dążenia do celu, którego realizacja została zablokowana

- częstotliwość blokowania celu

• Problematyka psychopatii, charakteropatii i socjopatii

Psychopatia, charakteropatia i socjopatia stanowią kategorię zaburzeń osobowości (utrwalone wzorce zachowań) odbiegające od wzorów przeciętnych w danej kulturze, z rysem antyspołecznym.

Psychopatię charakteryzuje:

1. lekceważenie norm społecznych

2. brak uczuć wyższych (miłości, współczucia)

3. niska tolerancja na frustrację

4. brak adekwatności afektywnej na bodźce, co przejawia się gwałtownymi nieprzewidzialnymi reakcjami o charakterze agresywnym

5. podwyższony próg tolerancji na bodźce bólowe, co powoduje zachowania o charakterze samoagresywnym

6. deficyt lęku

7. konfliktowość z otoczeniem

8. nadpobudliwość

9. labilność emocjonalna- wahania nastrojów

10. drażliwość

11. preferowanie działania nad refleksją

12. egocentryzm- podporządkowanie swoim potrzebom

13. negatywizm- opór stawiany wszelkim kontaktom z innymi ludźmi i światem zewnętrznym

14. skłonność do manipulowania innymi ludźmi i skuteczny kamuflaż takiego działania

15. instrumentalizm kontaktu z innymi ludźmi

16. niski krytycyzm

17. obniżenie zdolności do autorefleksji i kontroli zachowania

Zachowanie psychopatów bardzo trudno podlega jakimkolwiek zmianom nawet pod wpływem kary. Ograniczona zdolność do autorefleksji i samokrytycyzmu pozbawia psychopatę możliwości wykorzystywania własnych doświadczeń do poprawy swojego zachowania. Brak zdolności do krytycznego spojrzenia na własne postępowania jest czynnikiem, który wpływa na utrwalenie negatywnych postaw i wzorów zachowań.

Charakteropatia jest anomalią osobowości wywołaną organicznym uszkodzeniem tkanki mózgowej pod wpływem:

• zapalenia mózgu

• intoksykacji

• urazu mechanicznego czaszki

• niedotlenienia noworodka podczas porodu

Specyfika uszkodzeń mózgu, które wielokrotnie mają charakter mikrouszkodzeń powoduje duże trudności z identyfikacją charakteropatii.

Cechy charakteropatii są podobne do psychopatii ale występują w większym nasileniu, wśród nich należy wymienić:

1. impulsywność

2. obniżenie uczuciowości wyższej

3. drażliwość, wybuchowość

4. trudność z opanowaniem gniewu

5. zaburzenie napędu psychoruchowego, które polega na jego wzmorzeniu lub obniżeniu

6. skłonność do wybuchów afektywnych, często związane z zawężeniem pola świadomości

Socjopatia jest anomalią osobowości będącą wynikiem nieprawidłowego środowiska wychowawczego. Specyfika warunków panujących w rodzinie z wyraźnym rysem antywychowawczym oraz podkultura przestępcza stanowią wzorcowy przykład środowiska, które kreuje osobowość socjopatyczną. Jest ona wynikiem zaniedbania wychowawczego i demoralizacji środowiskowych.

Cechy socjopatii:

1. brak wyrzutów sumienia i poczucia winy

2. ubóstwo emocjonalne w zakresie uczuciowości wyższej

3. uporczywe dążenie do dominacji połączone z instrumentalnym traktowaniem ludzi (relacje socjopaty z otoczeniem są wyznaczone ich przydatnością do realizacji jego egoistycznych celów)

4. niski poziom lęku

5. zachowania aspołeczne i antyspołeczne

6. duże zapotrzebowanie na stymulację

Środowiskowy rodowód socjopatii powoduje, że w grupie wymienionych anomalii osobowości wykazuje ona najdalej idące możliwości w zakresie poprawy zachowania.

TEORIE SOCJOLOGICZNE

• teoria anomii

ANOMIA jest to pewien stan załamania występujący w strukturze kulturowej, którego istotą jest silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a występującymi w strukturze społecznej możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami. Zgodnie z ta teorią zachowanie przestępcze jest jednym ze sposobów reagowania na sytuację anomii.

Wyróżnia się 5 typów przystosowania się jednostek do sytuacji anomii:

1. konformizm - oznacza akceptację zarówno celów kulturowych jaki i zinstytucjonalizowanych środków, które służą do ich realizacji. Jest to najczęściej występujący tym adaptacji.

2. innowacja - to takie zachowanie, w którym przy dążeniu do osiągnięcia celów kulturowych wykorzystuje się środki niezinstytucjonalizowane (zabronione czy nieetyczne), cel ten sam lecz środek niezinstytucjonalizowany.

3. rytualizm - polega na odrzuceniu celów kulturowych przy jednoczesnej silnej akceptacji zinstytucjonalizowanych środków. Rytualista radzi sobie z rozbieżnościami w strukturze kulturowej poprzez ograniczenie swoich aspiracji.

4. wycofanie - oznacza odrzucenie przez jednostkę zarówno kulturowych celów jak i zinstytucjonalizowanych środków. Ten rodzaj adaptacji świadczy o zanegowaniu przez jednostkę prawomocności systemu społecznego.

5. bunt - polega na odrzuceniu zarówno celów kulturowych jak i środków zinstytucjonalizowanych przy jednoczesnym dążeniu do zastępowania ich nowymi.

• Teoria zróżnicowanych powiązań

Zachowania przestępcze w ramach tej teorii wyjaśnia się podając kilka twierdzeń:

1. zachowanie przestępcze jest wyuczone

2. uczenie się zachowania przestępczego ma miejsce w drodze interakcji z innymi osobami w ramach procesu komunikowania się

3. zasadnicza część procesu uczenia się odbywa się w ramach grup pierwotnych

4. uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw, jak również motywacje, dążenia i racjonalizację zachowań przestępczych.

5. uczenie się kierunków motywacji i dążeń następuje w drodze takiego określenia norm prawa, które sprzyja bądź niesprzyja naruszeniu ich

6. jednostka staje się przestępcą w związku z nadwyżką określeń, które sprzyjają naruszeniu prawa wobec tych określeń, które sprzyjają naruszeniu prawa wobec tych określeń, które mu nie sprzyjają

7. zróżnicowane powiązania (tj. wpływ wzorów przestepczych i nieprzestepczych) różnią się między sobą częstotliwością występowania, czasem trwania, uprzedniością i intensywnością

8. uczenie się zachowania przestępczego obejmuje te same mechanizmy co uczenie się każdego innego zachowania

9. zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości

Teoria stygmatyzacji (naznaczenia społecznego).

Za pomocą tej teorii wyjaśnia się przestępczość wtórną. Społeczeństwo oceniając negatywnie zachowanie przestępcze etykietuje (naznacza) jego sprawcę jako przestępcę. Przypisuje mu tym samym pewien kompleks cech, które są charakterystyczne dla zachowania przestępcy.

W świetle tej teorii kontrola społeczna (która ujawnia się jako sposób reagowania na przestępczość pierwotną) rodzi przestępczość wtórną.

Stygmatyzacja rozumiana jest jako proces nadawania jednostkom widocznych oznak moralnej niższości. Kontrola społeczna prowadzi do wpisania w rolę określonej osoby.

Negatywna ocena społeczna zostaje przyjęta przez jednostkę (zinternalizowana) w drodze jaźni odzwierciedlonej, co powoduje że zaczyna postępować zgodnie z ta oceną.

Czynnik kryminogenny to okoliczność sprzyjająca bezpośrednio lub pośrednio w popełnieniu przestępstwa

Czynnik antykryminogenny to okoliczność powstrzymująca przed popełnianiem przestępstw

Kryminogeneza tj. geneza przestępstwa; jest to proces którego wynikiem jest popełnienie przestępstwa. Są to czynniki które występowały w życiu jednostki.

Inaczej- droga do przestępstwa

27. WIKTYMOLOGIA jest nauką o wiktymizacji (pokrzywdzenie) i ofiarach w kontekście funkcjonowania systemów wymiarów sprawiedliwości.

28. RODZAJE WIKTYMOLOGII:

1. teologiczna- pojęcie ofiary jako kultu religijnego

2. naturalna- słabszy musi paść ofiarą silniejszego

3. ekologiczna

4. indywidualna- badanie typologii cech danej osoby; zajmuje się osobą która stała się przedmiotem pokrzywdzenia

5. grup społecznych- analiza grup z powodu dających się jej przypisać kondycję pojawienia się przestępstwa

6. społeczna- ma za zadanie poznanie zagrożeń społeczeństwa

7. kryminalna (w ramach której wyróżnia się wiktymologię procesową)- zajmuje się badaniem związków pomiędzy sprawcą a ofiarą przestępstwa i poszukiwaniem form zabezpieczenia przed przestępstwem. Zakres wiktymologii procesowej obejmuje charakterystykę praw przysługujących pokrzywdzonemu, sposób traktowania ofiary przez organy ścigania i organy wymiaru sprawiedliwości, analizę nieprawidłowości dotyczącej przebiegu procesu, które mogą mieć wpływ na wiktymizację wtórną.

8. ogólna- najszerzej traktuje problematykę ofiar i źródeł ich pokrzywdzenia badając je jako pokrzywdzenie spowodowane siłami przyrody i zachowaniem człowieka.

9. nowa- ujęcie wiktymologii , które mówi o osobach pokrzywdzonych w wyniku naruszenia uniwersalnych standardów praw człowieka

Przez potencjał wiktymogenny rozumie się system cech jednostki, grupy lub struktury społecznej a także cech warunków życia, które prowadzą do powstania zagrożenia przestępstwem. Płaszczyzny występowania tego potencjału:

1. kondycja biologiczna (np. warunkowana wiekiem osoby lub obniżoną sprawnością fizyczną i psychiczną)

2. kondycja psychiczna

3. kondycja społeczna

4. kondycja ekonomiczna

29. Pojęcie ofiary i typologie ofiar.

OFIARA to osoba która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód, czyli została nim pokrzywdzona.

TYPOLOGIE OFIAR

• typy ogólne- są to ludzie młodzi, starcy, kobiety, upośledzeni i niesprawni umysłowo, imigranci i mniejszości narodowe

• typy psychologiczne- to osoby depresyjne, żądne zysku i zachłanne, osoby samotne, dręczyciele, osoby uwikłane w tzw. sytuacje bez wyjścia.

• Osoby nie pozostające w żadnym związku ze sprawcą

• Osoby prowokujące

• Osoby przyspieszające

• Osoby słabe biologiczne

• Osoby o najniższej pozycji społecznej

• Ofiary polityczne

• Ofiary samowiktymizacji

30. Wiktymizacja- pokrzywdzenie;

wiktymizacja kryminalna- pokrzywdzenie przestępstwem

Wiktymizacja pierwotna- bezpośrednie, płynące wyłącznie z przestępstwa jego negatywne następstwa psychofizyczne i materialne dla ofiary.

Wiktymizacja wtórna- to negatywne przeżycia ofiary, które są skutkiem jej kontaktów z organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości, które potęgują zjawisko wiktymizacji pierwotnej.

Wiktymizacja w sensie statycznym oznacza zjawisko występowania ofiar w społeczeństwie.

Wiktymizacja w sensie dynamicznym oznacza proces stawania się ofiarą.

Samobójstwo jest gwałtownym pozbawieniem siebie życia, stanowiącym kres egzystencji biologicznej, psychicznej i społecznej. Jest zjawiskiem złożonym w płaszczyźnie etiologicznej (stąd pojęcie, że samobójstwo jest zjawiskiem multikauzalnym).

31. Zachowanie suicydalne- w świetle tej koncepcji samobójstwo jest to ciąg reakcji jakie wyzwolone zostają w człowieku z chwilą gdy w jego umyśle samobójstwo pojawia się jako antycypowany stan rzeczy.

Zachowanie suicydalne składa się z następujących etapów:

1. samobójstwo wyobrażone- pojawia się wtedy gdy jednostka uświadamia sobie, że może rozwiązać swoje życiowe problemy w drodze samounicestwienia.

2. samobójstwo upragnione- charakteryzuje się nie tylko myślą o samobójstwie, ale jego pragnieniem; samobójstwo staje się celem które stanowi przedmiot dążeń.

3. usiłowanie- to podjęcie działań, które mają doprowadzić do pozbawienia siebie życia

4. samobójstwo dokonane- skuteczne samounicestwienie

Każdy z kolejnych etapów zachowania suicydalnego cechuje się większym zaangażowaniem w realizację zamiaru samobójczego co skutecznie utrudnia wszelkie działania zapobiegawcze. Poza tym można wskazać prawidłowość, że we wcześniejszych fazach w których są większe szanse skutecznego przeciwdziałania nie ma informacji lub jest ich za mało o całym procesie przygotowania samobójstwa.

Samobójstwo należy analizować jako złożony fazowy proces wielokrotnie mający miejsce na przestrzeni wielu lat.

34. Kierunki badania samobójstw:

• filozoficzno-teologiczny analizy w ramach tego kierunku dotyczą możliwości rezygnacji z życia, sensu istnienia, oceny etycznej samobójstwa

• kliniczny poszukuje przyczyn samobójstw w nieprawidłowościach funkcjonowania organizmu

• psychologiczny z punktu widzenia problematyki badawczej wykazuje podobieństwo z badaniami nad zjawiskiem samobójstwa w ramach podejścia psychiatrycznego w kierunku klinicznym. W świetle tego kierunku samobójstwo jest anomalią.

• socjologiczny samobójstwo jest analizowane w kontekście jego społecznych uwarunkowań. Kierunek socjologiczny przyjmuje, że samobójstwo jest wynikiem dezintegracji społeczeństwa a nie dezintegracji osobowości samobójcy.

35. Typologia samobójstw w ujęciu socjologicznym:

1. samobójstwo egoistyczne- jest wynikiem zbyt słabej więzi jednostki ze społecznością

2. samobójstwo altruistyczne- jest wynikiem zbyt silnej więzi jednostki ze społecznością

3. samobójstwo anomiczne- jest wskaźnikiem dezintegracji społecznej, jest odpowiedzią jednostki na silne poczucie wyalienowania w związku z gwałtownymi zmianami społecznymi

4. samobójstwo fatalistyczne- jest to samobójstwo człowieka znajdującego się w sytuacji tragicznej/ bez wyjścia.

36. Szczególnym rodzajem samobójstwa jest samobójstwo demonstracyjne/ instrumentalne/ manifestacyjne. Celem takiego zachowania samobójczego nie jest pozbawienie siebie życia, ale jakaś manifestacja która jest próbą wołania o pomoc , czy chęcią zwrócenia uwagi na jakiś problem. Ten rodzaj samobójstw jest charakterystyczny dla zachowań samobójczych młodzieży i z reguły kończy się na etapie usiłowania.

37. Zapobieganie przestępczości (profilaktyka kryminalna)- to działalność zmierzająca do eliminowania przestępczości lub jej skutków. A zatem jest to:

-Tzw. profilaktyka uprzedzająca- działania podejmowane przed pojawieniem się przestępczości.

-Tzw. profilaktyka objawiona- działania podejmowane w celu usunięcia lub redukcji skutków przestępczości.

Zapobieganie przestępczości odbywa się w ramach kontroli społecznej rozumianej jako działalność, która zmierza do podporządkowania zachowań jednostkowych normom grupowym tj. takim regułom zachowania, które określają jakie zachowanie jest nakazane, zakazane czy upragnione. Można mówić o sformalizowanej kontroli społecznej w ramach której znajdują się działania agent ochrony prawnej (organy ścigania, wymiaru sprawiedliwości) oraz o niesformalizowanej kontroli społecznej, której brak normatywnej określoności w ramach której znajduje się działalność wspólnot lokalnych (tzw. sąsiedzka czujność).

38. Strategie działań zapobiegawczych:

-kreatywna- polega na podejmowaniu w takich działań pożądanych aby wypierały one przestępczość lub niepozostawiały dla niej miejsca

-destruktywna- polega na niszczeniu przejawów przestępczości, a jej działania są wymierzane przeciwko zwalczanym zjawiskom.

Cechy strategii kreatywnej:

1. zakłada działania konstruktywne pozytywne

2. oparta jest na stosowaniu zachęty

3. wykorzystuje metody nierepresyjne

4. promuje zachowania zgodne z prawem

5. ma charakter uprzedni (ma poprzedzać przestępstwo)

6. ma charakter prospektywny / długofalowa

7. jest bardziej skuteczne

Cechy strategii destruktywnej:

1. zakłada działanie niszczące

2. oparta jest na stosowaniu przymusu

3. wykorzystuje metody represyjne

4. zwalcza zachowanie niezgodne z prawem

5. ma charakter następczy

6. ma charakter reaktywny

7. jest krótkofalowa

8. jest mniej skuteczna

Metody strategii destruktywnej:

1. uniemożliwianie- polega na utrudnianiu lub pozbawianiu możliwości działań następczych np. poprzez wprowadzenie zabezpieczeń przed kradzieżami w pomieszczeniach

2. wytłumianie- reagowanie sankcją na zachowanie przestępcze, ma ono zmniejszyć negatywne skutki zaistniałego przestępstwa przez wytłumianie/złagodzenie jego następstw w wyniku ukarania sprawcy

3. zagrażanie- to zapowiadanie negatywnej reakcji na zachowanie przestępcze (ustawowe zagrożenie karą)

Metody strategii kreatywnej:

1. szkolenie- to przekazywanie wiedzy i umiejętności w określonych dziedzinach np. jak znaleźć pracę, jak sobie radzić ze stresem

2. przekonywanie- polega na przedstawianiu argumentów przemawiających za wyborem określonego zachowania; uzasadnienie jego słuszności jest dobrze akceptowalne, jest opłacalne

3. propaganda- oznacza taki rodzaj wpływu na zachowanie człowieka, który odwołuje się do jego emocji

4. informowanie- polega na przekazywaniu wiadomości uzupełniających ten zakres wiedzy, który jest przedstawiany za pomocą innych metod

5. przetwarzanie- polega na wprowadzaniu takich zmian w środowisku, które sprzyjają zachowaniom zgodnym z prawem.

7

---