Dydaktyka ogólna (gr. διδακτικοσ - nauczający) - nauka o nauczaniu i uczeniu się, czyli o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Realizuje ona swoje cele ze względu na przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Termin dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos znaczy pouczający, a didasko - uczę. Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech przez Krzysztofa Helwiga i Joachima Junga.

Jako nauka dydaktyka dostarcza wiedzy o stanie rzeczy istniejącym w obrębie przedmiotu jej badań, analizuje zależności warunkujące przebieg i wyniki nauczania-uczenia się oraz formułuje na tej podstawie odpowiednie prawidłowości oraz wskazuje metody, formy organizacyjne i środki pomocne w wywołaniu zamierzonych zmian u uczniów. Spełnia ona zarówno funkcję teoretyczną, głównie o charakterze diagnostycznym i prognostycznym, oraz praktyczną - instrumentalną. W tym rozumieniu jest jedną z nauk pedagogicznych.

Dydaktyki szczegółowe (zwane także przedmiotowymi) badają zagadnienia specyficzne dla wybranego przedmiotu nauczania, jak np. matematyki, historii, geografii czy też jakiegoś typu lub szczebla szkoły jak dydaktyka szkoły zawodowej, szkoły wyższej. Dydaktyki szczegółowe są teoriami nauczania i uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.

Nauczanie - działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień. Nauczanie związane jest z uczeniem się, obydwa pojęcia tworzą wspólnie pojęcie kształcenia.

Nauczanie jest przedmiotem badań dydaktyki.

Pojęcie nauczanie zadomowiło się na stałe w słowniku pedagogów w XVII wieku, po ukazaniu się dzieła Wielka Dydaktyka, czyli sztuka nauczania wszystkiego wszystkich - J. A. Komeńskiego

Uczenie się to jedno z podstawowych funkcji umysłu polegające na zdobywaniu wiedzy i w efekcie informacji, umiejętności, kompetencji i nawyków (sprawności).

Zdolność uczenia się, w rożnym zakresie posiadają zwierzęta, ludzie, grupy ludzi a także komputery.

Dlatego też uczenie się może być świadome i nieświadome.

Procesami uczenia się człowieka zajmuje się psychologia. Pojecie to używane jest także w "teorii uczenia się" - zobacz behawioryzm.

Uczenie się można rozpatrywać jako czynność (pojedynczą, krótkotrwałą) lub jako zbiór czynności podobnych lub równoległych, długotrwałych. O tym czy dana czynność lub proces zachodzi wnioskujemy na podstawie zaobserwowanych zmian - uczenie więc jest procesem nabywania doświadczeń wyrażające się modyfikacją zachowania.

Uczenie się może mieć charakter zamierzony jak i niezamierzony.

W pedagogice uczenie się odnoszone jest do czynności ucznia. Efekty uczenia się zależne są między innymi od pamięci, koncentracji uwagi, motywacji, zainteresowań, zdolności. Efektem uczenia się jest nabycie określonej wiedzy lub umiejętności.

Kształcenie - to całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata.

Kształcenie obejmuje zarówno proces nauczania jak i uczenia się. Pojęcie kształcenie często utożsamia się z formalnym kształceniem w instytucjach systemu szkolnictwa. W szerszym rozumieniu, obejmuje ono także kształcenie nieformalne, mające źródło w codziennych doświadczeniach, rodzinnych, kontaktach z rówieśnikami i informacjami pochodzącymi z mass mediów. Podkreśla się także znaczenie szeroko rozumianego kształcenia ustawicznego (uczenia się przez całe życie).

Kształcenie jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych: przede wszystkim pedagogiki, psychologii i socjologii

Cel (gr. τηλος, telos; łac. finis, terminus) - to, ze względu na co, następuje działanie; stan lub obiekt, do którego się dąży^[1]; "cel" (etyka), to kres świadomego działania.

Działać celowo może: człowiek, organizacja, społeczeństwo.

Cele kształcenia to planowe, zamierzone i długotrwałe założenia dydaktyczne co do tego jak kształcić, jakie wartości wpajać i jakimi metodami.

Podział celów kształcenia:

• cele rzeczowe (ogólne, odnoszące się do rzeczywistości):

• cele kształcenia ogólnego

• cele kształcenia zawodowego

• cele podmiotowe (subiektywne, odnoszące się do osobowości wychowanka):

• cele kształcenia ogólnego

• cele kształcenia zawodowego

Związek celów kształcenia ogólnego:

1. od strony rzeczowej:

• opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice, kulturze i sztuce.

• ogólne przygotowanie do działalności praktycznej - udział w przekształcaniu przyrody, życia społecznego itp.

• kształtowanie humanistycznego stosunku do ogólnoludzkich wartości oraz związanych z nimi postaw i przekonań światopoglądowych

2. od strony podmiotowej:

• ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych - z uwzględnieniem myślenia i twórczych uzdolnień

• rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych, społecznych, estetycznych i technicznych

• wdrożenie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie człowieka

Związek celów kształcenia zawodowego:

1. od strony rzeczowej:

• opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin, które są wartościowe dla danego zawodu

• przygotowanie do pracy wytwórczej

• kształtowanie postaw i przekonań naukowych ze szczególnym uwzględnieniem dziedzin życia zwiazanego z zawodem

2. od strony podmiotowej:

• rozwinięcie specjalnych uzdolnień, ważnych dla wykonywania danego zawodu

• rozwój potrzeb, motywów i zainteresowań związanych z danym zawodem

• wdrozenie do ciągłego doskonalenia kwalifikacji poprzez samokształcenie

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Lekcja - organizacyjna forma nauczania oparta o realizację określonego zadania dydaktycznego. Jest formalnym rodzajem interakcji nauczyciela z uczniami, nastawionym na realizację celów kształcenia. W Polsce przyjęto, iż trwa 45 minut a rozpoczęcie następnej lekcji musi być poprzedzone przerwą międzylekcyjną, stosowana w nauczaniu podstawowym i średnim.

1. Struktura lekcji uzależniona jest od:

• realizowanych celów

• treści merytorycznych

• metod kształcenia

Funkcje dydaktyczne lekcji:

• zapoznanie uczniów z nowym materiałem

• utrwalanie opanowanego już materiału

• sprawdzenie wiadomości i ocena

• Wyróżniamy następujące typy lekcji:

• wprowadzająca nowy materiał

• utrwalająca

• kontrolna

• mieszana

• Rodzaje lekcji:

• lekcja podająca (prekursor - Jan Fryderyk Herbart)

• zajęcia pozalekcyjne

• lekcja problemowa (prekursor - John Dewey)

• lekcja mieszana

• lekcja ćwiczeniowa

• lekcja eksponująca

Lekcja problemowa, której twórcą był John Dewey, w przeciwieństwie do lekcji podającej nie polega na biernym podawaniu przez nauczyciela suchych treści, lecz poprzez sytuacje problemowe, które należy rozwiązać, uczniowie sami dochodzą do wiedzy.

Znaczącą zaletą tego typu lekcji jest aktywizacja uczniów. Uczniowie, którzy czynnie uczestniczą w lekcji, poprzez własny wkład myślowy lepiej zapamiętują treści. Wadą jest to, iż nie wszystkie zagadnienia da się przedstawić w formie problemu.

Lekcja podająca, prekursorem której jest Jan Fryderyk Herbart, opiera się o założenie, iż najlepszym sposobem nauczania jest bezpośredni przekaz wiedzy uczniom w formie gotowej do zapamiętywania. Formą jej realizacji jest dyktowanie treści dydaktycznych i egzekwowanie ich odtworzenia na sprawdzianie. Ten typ lekcji posiada szereg zalet, takich jak: otrzymywanie gotowego materiału naukowego bez konieczności szukania go w książkach, treść jest jasna i zwięzła, wszelkie zawiłości teorii są od razu wyjaśniane. Podstawową wadą jest natomiast niska aktywność uczniów i znudzenie pasywną formą pracy na lekcji przez sporządzanie długich notatek.

KRÓTKIE „ABC NAUCZYCIELA”

Każdy nauczyciel, zwłaszcza początkujący, "wchodząc" do szkoły, a także przygotowując się do zajęć powinien dysponować pewnym kompendium wiedzy, a mianowicie:


Proces kształcenia
- przez proces kształcenia rozumiemy uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący takie czynności nauczyciela i uczniów ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz uwzględniający takie warunki i środki, jakie służą wywoływaniu pożądanych zmian w uczniach.

Przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami polegającą na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu
i całej osobowości.

Uczenie się - jest procesem w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania
i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.

Wychowanie - jest świadomie organizowaną działalnością ludzką, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w całej osobowości człowieka.

Kształcenie - to ogół czynności umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestnictwo w ich kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwości wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności i uzdolnień, zainteresowań, przekonań i postaw, jak również nabycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.

Samokształcenie - nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.


Jak doskonalimy swój warsztat pracy wykorzystując najnowszą literaturę?

We współczesnej dydaktyce coraz większego znaczenia nabierają cele kształcenia, rozumiane jako zamierzone wyniki wiedzy ucznia. Dał już temu wyraz m. in. prof. W. Okoń w swoim „Wprowadzeniu do dydaktyki ogólnej” przez zaproponowanie „Zasady efektywności”.

Cele kształcenia - to świadomie założone skutki, jakie społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemy kształcenia.

Cele operacyjne - stanowią opis osiągnięć, które powinni osiągać uczniowie po opanowaniu wyznaczonych treści programowych kształcenia, czyli co powinni
A - wiedzieć - lub nazywać, zdefiniować, wymienić, zidentyfikować, zróżnicować, wyliczyć itp.;
B - rozumieć - streścić, wyjaśnić, zilustrować, rozróżnić, zinterpretować itp.;
C - stosować wiadomości - rozwiązać, obliczyć, skonstruować, zastosować, porównać, sklasyfikować itp.;
D - rozwiązać problemy - dowieść


Inaczej - uczeń może stwierdzić:
- wiem ..............
- rozumiem ..............
- umiem ...............
- stosuję ...............

Cele kształcenia formułujemy w dwóch poziomach:
- jako cele ogólne - ciągłe;
- jako zadania, czyli cele szczegółowe - operacyjne.
Cele ogólne występują w programach nauczania i planach dydaktyczno - wychowawczych. Z celów ogólnych należy wyodrębnić cele operacyjne.

TAKSONOMIA CELÓW

Poziom

P podstawowy

PP ponadpodstawowy

Wiadomości

A.pamiętanie wiadomości

B.rozumienie

Umiejętności

C.stosowanie w sytuacjach typowych

D.stosowanie w sytuacjach trudnych

Etapy operacjonalizacji celów kształcenia:

1.Zapisanie celu w postaci ogólnej.
2.Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel.
3.Luźne zapisy celów.
4.Selekcja luźnych celów.
5.Klasyfikacja formułowania celów operacyjnych.
6.Sprawdzanie celów (egzamin pomyślny).

Metody kształcenia

Metoda (inaczej sposób) jest to układ czynności nauczyciela i ucznia stosowany świadomie w celu wprowadzenia założonych zmian w osobowości ucznia.O wartości metody kształcenia decyduje charakter czynności nauczyciela i uczniów oraz środków dydaktycznych i - w jakim stopniu wywołuje ona poznawczo - emocjonalną i praktyczną aktywność samych uczniów niezbędną w badaniu rzeczywistości i oddziaływaniu na nią.

I.Metody asymilacji wiedzy ( inaczej podające):
1.pogadanka: wstępna ........
-przedstawiająca nowe wiadomości
-utrwalająca.
2.dyskusja
3.wykład: - opis
- opowiadanie
4.praca z książką

II.Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy:
1.klasyczna metoda problemowa
2.metoda przypadków
3.metoda sytuacyjna
4.giełda pomysłów
5.mikronauczanie
6.gry dydaktyczne: - zabawy inscenizacyjne
-inscenizacje
-gry symulacyjne


III.Metody waloryzacyjne (eksponujące)
1.metody impresyjne - wrażenie, odczucie, przeżycie
2.metody ekspresyjne - odtworzenie przeżycia, wyrażenie

IV.Metody praktyczne:
1.metody ćwiczebne
2.metody realizacji zadań wytwórczych

V. Metody działania językowego:
-ćwiczenie poprawnej wymowy;
-analizowanie trudności ortograficznych ( ich dostrzeganie i analiza);
-wyjaśnienie pisowni wyrazów;
-pamięciowe ćwiczenie zapisu wyrazów;
-praca ze słownikiem ortograficznym;
-gry i zabawy dydaktyczne;
-kontrola własnoręcznie napisanego tekstu.

Zasady kształcenia
Zasada - to norma postępowania uznanego za obowiązujące w trakcie procesu kształcenia.

1.Zasada systemowości (proces kształcenia jest systemem).
2.Zasada poglądowości.
3.Zasada samodzielności.
4.Zasada wiązania teorii z praktyką.
5.Zasada efektywności.
6.Zasada przystępności (stopniowania trudności).
7.Zasada indywidualizacji i uspołecznienia.


ABC WYCHOWANIA

„Aktem wychowawczym jest wszelka działalność podjęta przez człowieka z myślą o wywołaniu zmiany w postępowaniu drugiego człowieka i przebiegająca we wspólnej sytuacji symbolicznej” ( „Sztuka nauczania” - t. I s. 289).

I. Istotą wychowania jest:
-pobudzanie,
-ukierunkowanie kogoś,
-wprowadzanie w samowychowanie.
a)Poznanie siebie
-kim i jakim jestem?
-W jakiej jestem sytuacji - co na mnie wpływa pozytywnie i negatywnie?
-Kim powinienem być, co w moim życiu zrobić?
b)Akceptacja siebie
c)Okazywanie dziecku akceptacji przez dorosłych - sukces uskrzydla, porażka łamie.

II. Cele wychowania:
„Cel jest to przedmiot czyjegoś dążenia”.
Cel - „mówi, co robić” - jakie sposoby działania i jakie środki zastosować, w jakiej kolejności, w jakim porządku czasowym itp. oraz - „pokazuje - co wyszło” dzięki zestawieniu wyników uzyskanych z zamierzonymi.
Celem, czyli przedmiotem dążenia wychowawcy mogą być pewne dyspozycje psychiczne wychowanków albo pewne stany społecznego środowiska, w którym żyje.



III . Zasady wychowania:

1.Ukierunkowanie działalności wychowawczej na cel.
2.Autorytet i przykład nauczyciela - wychowawcy.
3.Partnerstwa i podmiotowego traktowania wychowanka.
4.Tworzenie środowiska wychowawczego (nauczyciel, rodzina, uczeń, organizacje).


IV. Metody wychowania

1.Metoda wpływu osobistego:
a)metoda wyrażania postawy (autorytet nauczyciela - wychowawcy źródłem postaw);
b)metoda oddziaływania własnym przykładem;
c)metoda wysuwania sugestii;
d)metoda oceny;

2.Metody wpływu sytuacyjnego:
a)metody karcenia i nagradzania;
b)metoda organizowania doświadczeń;
c)metoda pełnienia funkcji i roli społecznej;

3.Metody organizowania zespołu:
a)metoda samorządności;
b)metoda współzawodnictwa;
c)metoda umacniania osób (wykorzystać te osoby z zespołu, które z punktu widzenia celów wychowawczych korzystnie oddziaływują na zespół ).

4.Metoda samowychowania:
a)określenie wzorów zachowania;
b)metoda samokontroli i samooceny;
c)metoda ćwiczenia siebie w określonych postawach.

V. TAKSONOMIA CELÓW WYCHOWANIA:

I. Poziom

A - Uczestnictwo w działaniu

B - Podejmowanie działania

II. Postawy

C - Nastawienie na działanie

D - System działań


A - Uczestnictwo w działaniu polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Wychowanek ani nie unika danego rodzaju działania , ani też go nie podejmuje z własnej woli, chętnie dostosowuje się do sytuacji.

B - Podejmowanie działania polega na samorzutnym rozpoczynaniu danego rodzaju działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonywanie danego rodzaju czynności. Wychowanek nie tylko dostosowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale i organizuje ją w pewien sposób. Jest to jednak postępowanie mało jeszcze utrwalone.

C - Nastawienie na działanie polega na konsekwentnym wykonywaniu danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Wychowanek jest zwolennikiem tego działania
i zachęca do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia
i pełnej spoistości.

D - System działań polega na regulowaniu określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi wychowanek identyfikuje się do tego stopnia, że można je uważać za cechy jego osobowości. Wychowanek nie zawodzi nawet w bardzo trudnych sytuacjach, a jego działania oznaczają się skutecznością oraz swoistością stylu.


VI. Istota wychowania

1.Wychowanie to ukazanie świata wartości przez ich ujawnianie ( u wychowanka, wychowawcy, innych osób w zdarzeniach i przedmiotach).
2. Wychowanie to wspomaganie samowychowania.
3.Wychowanie to proces wspomagania rozwoju.
4.Wychowanie to współdziałanie z wychowankiem zmierzające do jego niezależności, samodzielności w działaniu i w rozwoju osobistym.
5.Wychowanie to wzajemne - wychowawcy i wychowanka - kształtowanie systemu wartości.
6.Wychowanie jest sztuką otwartej komunikacji i współdziałania. Stosunek wychowawczy między wychowawcą a wychowankiem - to dialog wychowawczy.

Cel to antycypowana sytuacja końcowa zadania, która ma określoną wartość dla jednostki (Tomaszewski 1978). Nauczyciel stawia uczniom i sobie określone cele do osiągnięcia. Cele te są osiągane za pomocą realizacji zadań zawartych w planach i programach nauczycielskich. Aby uczniowie rozpoznali, że to co nauczyciel robi jest w istocie nauczaniem, muszą poznać jego intencje i przekonania (Pearson 1994). Dlatego za istotne należy uznać to, czy uczeń wie, do jakiego celu zmierza w czasie spotkań ze swoim nauczycielem-wychowawcą oraz czy cel ten jest zgodny z jego oczekiwaniami i potrzebami (Lewandowski, Guła-Kubiszewska 1998).

Cele edukacji szkolnej pełnią ważne, ściśle określone funkcje. Przede wszystkim stanowią punkt odniesienia, do którego wszystko w działalności szkoły przymierza się i ocenia. Mają one znaczenie regulacyjne. Są gwarancją przeciw nadmiernemu rozbudowywaniu środków, które często przesłaniają wartości i cele edukacji szkolnej we współczesnej cywilizacji (Suchodolski 1983). Spełniają także funkcje organizacyjną. Wszystkie działania konstytutywne w szkole są do tego, aby odbierać w maksymalnym zakresie znaczący impuls celów edukacji szkolnej. Decydują one o roli nauk o edukacji i współdziałających z pedagogiką. Ponadto cele edukacji szkolnej mają charakter koordynujący. Ukazują szczyt, ku któremu wszystko w procesie dydaktyczno-wychowawczym zmierza. Interesujące nas cele z natury rzeczy są prospektywne. Ich „twórcze przepowiadanie” polega na przenoszeniu się w przyszłość: możliwą, prawdopodobną, preferowaną, po to, by zbudować ją taką jakiej pragniemy i domagamy się przez nasze życzenia, a następnie powrócić do współczesności by ją organizować i uczynić nosicielką przyszłości. Cele edukacji szkolnej zapewniają trwałe wartości. Jako ponadczasowe w równym stopniu należą do przeszłości, co do teraźniejszości i przyszłości (Roller 1988, Denek 1994).

Kierunki pracy wychowawczej i dydaktycznej każdego nauczyciela powinny być wyznaczone przez cele, które wskazują mu do czego dąży, czyli punkty, do których zmierza (Lewandowski, Guła-Kubiszewska 1998). Cele formułowane jako kierunki dążeń pedagogicznych nazywamy celami ogólnymi, natomiast cele formułowane jako zamierzone osiągnięcia - celami operacyjnymi (Niemierko 1997). Zamiana celów ogólnych na operacyjne nosi nazwę operacjonalizacji celów, w toku której cele ogólne powinny według B.Niemierki (1997) ulegać następującym zmianom:

• sprecyzowaniu (trzeba pozbawić sformułowanie wyrażeń luźnych, niewiążących, służących ozdobie i autoreklamie systemu),

• uszczegółowieniu (pojedyncze dość lakoniczne hasło zmienia się zwykle w kilka dłuższych zdań lub równoważników zdań o bogatej treści),

• konkretyzacji (sytuacja, w której działanie się dokonuje i stan końcowy, do którego zmierza, muszą być możliwie dokładnie określone),

• upodmiotowieniu osiągającego cel (cel powinien opierać się na inwencji, osobistym wkładzie i pełnej odpowiedzialności jednostki oraz stanowić dla niej pewną określoną wartość).

Nauczyciele powinni znać cele edukacji szkolnej w zakresie poszczególnych przedmiotów kształcenia oraz umieć samodzielnie operacjonalizować te cele, to znaczy interpretować je, konkretyzować i przekształcać w sytuacje dydaktyczne, w tym także sytuacje pomiarowe (Niemierko 1999).

Nauczanie jest procesem, w którym nauczający i uczący się wzajemnie na siebie wpływają, powodując zmiany osobowościowe w sferze emocjonalnej, intelektualnej i psychofizycznej. Nauczyciel projektując nauczanie powinien w jasnej i jednoznacznej formie wyrazić pożądane efekty wyników tego procesu, czyli konkretnie sprecyzować cele uczenia się zwane celami operacyjnymi lub wykonawczymi. Opracowując dowolny projekt dydaktyczno-wychowawczy, należy znać odpowiedź na pytanie: czego uczniowie nie potrafią wykonać (zrobić) przed nauczaniem, a co będą umieli wykonać po procesie nauczania i uczenia się? (Arends 1998). Cel można uznać za dokładnie opisany, jeśli komunikuje, co powinno zostać wykonane w taki sposób, aby obserwując ucznia, można było stwierdzić, że ustalone cele lekcji zostały rzeczywiście osiągnięte. Cele dydaktyczno-wychowawcze w jednostce lekcyjnej mogą mieć różny poziom złożoności. Jedne są proste, łatwe do sformułowania i zrozumienia, inne bardziej złożone. Aby ich znaczenie było zrozumiałe, muszą być one szczegółowe i jasno komunikować zamiar nauczyciela. Według Magera (za Arends 1998) cele powinny zawierać trzy elementy:

a) opis zachowania ucznia - co uczeń wykona lub jakie działania ucznia nauczyciel uzna za dowód osiągnięcia celu;

b) sytuację sprawdzenia - warunki, w których należy spodziewać się działania ucznia lub w których będzie ono obserwowane;

c) kryteria osiągnięć - standard lub poziom wykonania uznany za wystarczający.

Wynika z tego, że cele operacyjne powinny wyznaczać bezpośrednie rozwiązania praktyczne, wskazywać rodzaje doświadczeń, jakie należy organizować oraz zawierać dokładne zadania, które będą rozwiązywane przez wychowanków w konkretnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych (Lewandowski, Guła-Kubiszewska 1998).

Nauczanie nie może zastąpić wychowania, a opanowanie pewnej treści nie oznacza odpowiedniego ukształtowania uczuć i motywacji swobodnego działania. Przez operacjonalizację celów nauczania uzyskujemy jednak: 1) świadomość granicy użyteczności nauczania dla ukształtowania pożądanych postaw; 2) planowość nauczania odpowiednich czynności (Niemiecko 1997).

C.Galloway (1988) uznał, że cele szczegółowe (operacyjne) powinny określać organizację zajęć w taki sposób, aby uczniowie byli motywowani do brania w nich udziału i chcieli w nich uczestniczyć. Formułując zadania szczegółowe lekcji, powinniśmy więc dążyć do tego, aby zadanie:

a) było opisane z punktu widzenia ucznia (czyli określało, czego uczeń będzie się uczył, co wykona, czego dowie się w czasie lekcji),

b) określało, co uczeń będzie umiał zrobić i co będzie wiedział po zakończeniu procesu nauczania (określa to uczniowi cel, który ma osiągnąć),

c) zawierało warunki ograniczające, które muszą być spełnione (opisywało ograniczenia niezbędne do oceny realizacji zadania),

d) określało formy zachowania ucznia (w zakresie dyspozycji instrumentalnych i kierunkowych).

B.Niemierko (1997) sformułował 5 zasad operacjonalizacji, jako pewnej przestrogi dydaktycznej:

Operacjonalizacja celów kształcenia to zmiana postaci ogólnej celów na postać szczegółową (operacyjną).

Zasada 1. Poszanowanie osobowości wychowanka

Dążenie do przełożenia ogólnych celów kształcenia na czynności poznawcze łatwo przechodzi w swego rodzaju bezduszność, to jest ignorowanie prawa ucznia do zajmowania własnego stanowiska w wielu kwestiach i do przeżywania uczuć zgodnie z tym stanowiskiem. Powtarzanie czynności nie zawsze prowadzi do uznania ich za wartościowe, niekiedy wręcz przeciwnie. Wymuszone deklarowanie pewnej postawy nie sprzyja jej kształtowaniu (Newcomb i wsp. 1965). Wyróżnienie sfery osobistej ucznia jest ważnym ubocznym produktem operacjonalizacji celów nauczania. Podobnej ochronie powinny podlegać jego stosunki rodzinne i, możliwe do zaakceptowania, stosunki w grupie rówieśniczej.

Zasada 2. Umiar w uszczegóławianiu

Ponieważ cele bardziej szczegółowe są zwykle bardziej konkretne, często zastępuje się właściwą operacjonalizację - to jest nadanie celom charakteru czynnościowego - detalizacją. Uszczegóławianie może być prowadzone aż do poziomu pojedynczych wiadomości i jednostkowych zastosowań umiejętności. Tak rozdrobnione cele są niemożliwe do ogarnięcia i utrzymania w świadomości, a więc pozostają na papierze. Pewne uszczegółowienie celu ogólnego jest zwykle konieczne, ale należy dążyć do tego, by jak najmniejsza liczba celów operacyjnych jak najlepiej wyrażała ten cel. Tymczasem niektórzy pedantycznie usposobieni eksperymentatorzy rozkawałkowują cel ogólny tak bardzo, że wszelkie związki między celami operacyjnymi zanikają i cel ogólny rozpada się, zamiast nabierać wyrazistości.

Zasada 3. Zachowanie celu ogólnego w pamięci

Nawet w przypadku wybitnie udanej operacjonalizacji nie należy rozstawać się z ogólnym celem nauczania. Okaże się on przydatny jako, bardziej lub mniej zręczne, uogólnienie celów operacyjnych, a także pomoże rozstrzygać pewne wątpliwości co do interpretacji tych celów. Tym bardziej ważne jest zapamiętanie celu ogólnego w przypadku mało przekonywającej operacjonalizacji, grożącej zubożeniem działania pedagogicznego.

Zasada 4. Otwartość zbioru celów operacyjnych

Cel ogólny, skutek swej wieloznaczności, może być łatwo naginany do bieżących wydarzeń i nadarzających się okoliczności. Cele operacyjne, znacznie bardziej sprecyzowane, takiej elastyczności nie wykazują. Dlatego zbiór celów operacyjnych nigdy nie powinien być traktowany jako zamknięty, ostateczny. Życie przynosi możliwości realizacji celu ogólnego w nowy sposób, zamyka też niekiedy pewne drogi. Uczniowie mogą wykazać nieoczekiwane inicjatywy, dające się wykorzystać do osiągnięcia celów operacyjnych zupełnie nowych. Sztywne trzymanie się planów byłoby pożyteczne tylko w nie zmieniających się warunkach.

Zasada 5. Pełna realizacja celów operacyjnych

Operacjonalizacja celów nauczania jest tak pracochłonna, że możemy mieć ochotę zadowolić się jej przeprowadzeniem i nie podejmować pracy nad osiąganiem celów operacyjnych przez uczniów. Takie zaniechanie działań spotyka się często w życiu społecznym, np. w działalności niektórych organizacji społecznych. Nauczyciel ma wprawdzie obowiązek pełnej realizacji programów nauczania (Homplewicz 1984), ale i w oświacie plany mogą być znacznie bardziej rozległe niż realne działania. Operacjonalizacja celów nauczania nie powinna temu sprzyjać (Niemierko 1997).

Przystępując do realizacji procesu szkolnego wychowania fizycznego, każdy nauczyciel powinien ustalić kolejność i hierarchię celów wychowawczych oraz dydaktycznych. Dotyczy to zarówno celów perspektywicznych, naczelnych, etapowych, a także operacyjnych (szczegółowych). Podstawowym wymogiem jest to, aby ustalony cel był bezwzględnie osiągalny, a więc możliwy do wykonania w dostępnych warunkach i za pomocą dostępnych środków (Frąckiewicz 1980). Integralność kształcenia dyspozycji instrumentalnych (umiejętności sportowo-rekreacyjne, organizacyjne i utylitarne; sprawności kondycyjne i koordynacyjne; wiadomości) i kierunkowych (osobowościowe, dotyczące postaw i zachowań) wymaga według S.Strzyżewskiego (1996), aby w toku realizacji danego cyklu tematycznego lub lekcji występowały we wzajemnym powiązaniu cztery rodzaje zadań:

• w zakresie sprawności motorycznej (psychomotorycznej),

• w zakresie umiejętności,

• w zakresie wiadomości,

• w zakresie kształtowania postaw (zadania wychowawcze).

Realizując cele instrumentalne i kierunkowe, należy pamiętać, że tylko samodzielne działanie uczy wychowanka umiejętności wyrażania własnych ocen i sądów. Poprzez aktywne zaangażowanie ucznia rozwijamy komponent uczuciowo-motywacyjny oraz kształtujemy w nim trwałą gotowość do określonych i pożądanych zachowań ukierunkowanych na troskę o ciało. W wyniku realizacji wymienionych zadań szczegółowych wychowanek powinien być tak pobudzany do określonych form aktywności (poznawczej, psychomotorycznej i emocjonalnej), aby pod koniec nauki szkolnej i po jej zakończeniu, odczuwał potrzebę dbania w sposób świadomy i aktywny o swoje zdrowie i ciało, oraz aby potrafił dokonać samokontroli i samooceny osiągniętych efektów (Górna, Garbaciak 1994).

Współczesne wychowanie fizyczne i ogólna edukacja ucznia w szkole polskiej wymuszają na nauczycielach świadome i umiejętne stawianie celów, które będą możliwe do osiągnięcia przez każdego ucznia. Efektem końcowym założonych celów i realizacji zadań poprzez określone dowolne środki, metody i treści dydaktyczno-wychowawcze powinny być wyznaczone przez Podstawy Programowe kompetencje (osiągnięcia) ucznia. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że środki, metody, sposoby, treści i działy nauczania zastosowane przez nauczyciela są wtórne w stosunku do stawianych celów i osiąganych przez ucznia kompetencji.

Zadania szczegółowe powinny wynikać bezpośrednio z tematu lekcji. Przy konstruowaniu ich wskazane jest dążenie do maksymalnie możliwego ich powiązania. Bezwzględnie należy pamiętać o przedstawieniu uczniom zadań szczegółowych na początku każdej lekcji w formie słownej, zapisu na tablicy, planszy (Lewandowski, Guła-Kubiszewska 1998).

Dokonując analizy planów pracy dydaktyczno-wychowawczej oraz przedmiotowych systemów oceniania opracowanych przez nauczycieli wychowania fizycznego można wyraźnie zauważyć brak korelacji między stawianymi celami perspektywicznymi oraz operacyjnymi a kryteriami oceniania osiągnięć uczniów. Problem ten będzie omówiony w dalszej części niniejszej pracy.

ZASADY NAUCZANIA

są to normy postępowania dydaktycznego , których przestrzeganie pozwala n-lowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

ZASADY:

- poglądowości;

- przystępności (stopniowania trudności);

- systematyczności;

- wiązania teorii z praktyką;

- świadomego udziału uczniów w procesie

nauczania - uczenia się

- operatywności wiedzy ucznia

- trwałości wiedz

- indywidualizacji i zespołowości

- ustawiczności kształcenia

REGÓŁY DYDAKTYCZNE

-inaczej zalecenia praktyczne dla nauczyciela

jak kształcić dzieci:

- przechodzić od tego co bliskie do tego co

daleki;

- przechodzić od znanego do nieznanego;

- przechodzić od łatwego do trudnego

Świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się wywiera decydujący wpływ na wynik kształcenia i ma odniesienie do wszystkich ogniw procesu dydaktycznego. Aby wyzwolić aktywność ucznia należy przedstawić mu cel jakiemu służyć mają nabywane wiadomości i umiejętności , w jakich momentach życia będą one potrzebne. Należy pobudzać jego motywację by wyzwolić w nim aktywność poznawczą a także aktywność fizyczną w przypadku wykonywania ćwiczeń fizycznych. Wynik aktywności powinien być przez nauczyciela ukierunkowywany i wykorzystywany.

herbartyzm pozbawiał uczniów inicjatywy, zmuszał do myślenia za n-lem, narzucał gotowe już wzory i sposoby postępowania hamując aktywność i samodzielność uczniów progresywizm zapewniał wiele swobody i samodzielności pod względem doboru jak i opracowywania poszczególnych zagadnień, lecz zmuszał jednocześnie do częstego uczenia się metodą prób i błędów, co utrudniało usystematyz opanowanej wiedzy. Nauczyciel powinien poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeńst. Uczniów należy stawiać w sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności pomiędzy obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą. Uczniów należy wdrażać do zespołowych form pracy. Pracy uczniów nie należy zastępować pracą własną (n-la). Chodzi o to aby zadania stawiane uczniom obejmowały nie tylko zadania dydaktyczne lecz i wychowawcze.

Systematyczność odnosi się zarówno do treści programowych jak i ich realizacji, do pracy dydaktycznej nauczyciela jak i czynności uczniów. W ramach poszczeg. przedmiotów materiał jest powiązany z występowaniem związków logicznych ułatwiających jego przyswajanie. Syst. to także planowanie procesu dydaktycznego przez n-la pozwalający na równomierny rozkład materiału nauczania w czasie. W odniesieniu do pracy ucznia warunkiem koniecznym jest rytmiczność, sumienność i obowiązkowość w toku pracy lekcyjnej.

Proces n-u się przebiega tym płynniej i zapewnia tym lepsze wyniki im mniej występuje w nim przerw i dezorganizujących czynników. Istotnym warunkiem skutecznego zaznajomienia uczniów z nowym materiałem jest uprzednie określenie ich stanu wiedzy oraz systematyczne nawiązywanie do niej. Bardzo ważną sprawą jest ustalenie tzw. środka ciężkości lekcji oraz powiązanie z nim pochodnych wobec niego wiadomości i umiejętności. Nowy mat. należy podzielić na pkt i ppkt. które należy kolejno omawiać. Streszczenie i synteza powinny być stosowane na początku lekcji (mat. zrealizowany) oraz na końcu lekcji (jako utrwalenie mat. nowego) oraz po zakończeniu poszczególnych tematów cząstkowych. Od najmłodszych lat należy wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz umożliwiać im rozwiązywanie zadań wymagających dłuższego system. wysiłku.

Zasada przystępności inaczej zwana stopniowania trudności zaleca dostosowyw. treści nauczania pod względem ilościowym i jakościowym do możliwości intelektualnych i fizycznych uczniów. wg tej zasady należy w trakcie nauczania przechodzić od tego co jest uczniom bliskie do tego co dalsze, od łatwego do trudnego; od znanego do nieznanego. Stawianie uczniom wymagań , którym nie mogą sprostać zniechęca ich do pracy, podważa wiarę we własne siły, niszczy pozytywną motywację uczenia się. Natomiast wymagania zbyt niskie nie mobilizują dzieci do wysiłku

Zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości kształcących się a jednocześnie podkreśla też znaczenie zespołowości w nauczaniu.

Zasada ustawiczności kształcenia - wskazuje na istotę i potrzebę zachowania ciągłości i systematyczności oraz aktualizowania zdobytej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji i nadążania za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnienia stałego rozwoju i wzbogacania osobowości ucznia.

Zasada poglądowości mówi, że nauczanie powinno być realizowane w oparciu o kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością z jednoczesnym oddziaływaniem na nią. Funkcje zasady poglądowości można sprowadzić do dostarczania odpowiednich faktów niezbędnych do prawidłowego rozumienia rzeczywistości, ułatwiania przyswajania materiału w wyniku wykonywania pewnych czynności, usprawniania nauczania i zwiększania jego tempa.. Przestrzeganie tej zas. pozwala na usunięcie z proc. nauczania wszelkiego rodzaju werbalizmu i zastępowania przedmiotów przez oznaczające je, ale często nieznane wyrazy. Korzystając z niej można wytworzyć skojarzenia odpowiednich rzeczy i słów., bądź słów i rzeczy. Im więcej analizatorów uczestniczy w wytwarzaniu tych skojarzeń, tym pełniejsze staje się zarazem realizacja zasady poglądowości. Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości (oparte na obserwacji, pomiarze i różnych czynnościach praktycznych) powinno być pkt. wyjścia pracy dydakt. z uczniami w tych warunkach gdy nie dysponują on jeszcze zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do zrozumienia przerabianego tematu lekcji. Uczniowi należy dostarczyć odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawanego przedmiotu aby mógł zdobyć rzetelną, trwałą operatywną wiedzę.

Zasada trwałości wiedzy uczniów - prawidłowo realizowany proces n-u się pozwala na odtworzenie wiedzy i umiejętności w różnych sytuacjach. Istotne w nauczaniu jest nie tylko zrozumienie materiału ale także jego emocjonalne i intelektualne przeżycie. Utrwalenie wiedzy może następować w sposób mechaniczny przez jej wielokrotne powtarzanie, aż do możliwości jego dosłownego odtworzenia, bądź też w sposób logiczny, gdy powiązując pewne akty węzłowe możemy odtworzyć przez odpowiednie rozumowanie.

Zapamiętywanie i reprodukcja zależą nie tylko od obiektywnych związków materiału ale i od stosunku ucznia do tego materiału. Wpływ mają zainteresowania i znaczenia jaki przyswajany materiał ma dla ucznia. Aby zapamiętywana wiedza miała trwały charakter należy: - odpowiednio ukierunkow. zainteresowania uczniów i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się; - uczniowie powinni brać aktywny udział w proc. dydakt. - ćwiczenia utrwalając mat. stosować dopiero po sprawdzeniu czy wszyscy dobrze zrozumieli ów materiał; - odpowiednio dobierać liczbę powtórzeń; systematyzować wiadomości w połączeniu z samodzielnym powtarzaniu go przez ucznia; - przerabiany materiał eksponować w formie spoistych struktur logicznych; - akcentować aktywność uczniów w proc. utrwalania przyswojonej wiedzy.

Zasada operatywności wiedzy uczniów - w szkoleniu zawodowym a zwłaszcza w trakcie ćwiczeń istnieje możliwość stworzenia takich sytuacji by uczeń był zmuszony do samodzielnego myślenia i działania. Wiedza operatywna to taka, którą możemy posłużyć się w różnych nowych sytuacjach w pracy szkolnej i pozaszkolnej. Tę wiedzę uczniowie powinni wykorzystywać w sposób planowy i świadomy co wymaga od nich samodzielności myślenia i działania. dzięki temu wiedzę zdobywa się dla życia a nie dla szkoły - co nazywamy wiedzą operatywną. dzięki niej uczniowie dostrzegają i formułują i samodzielnie rozwiązują określone problemy.

Zasada wiązania teorii z praktyką - wiedza teoretyczna jest podstawą każdego działania praktycznego lub też inaczej praktyka jest sprawdzianem wiedzy teoretycznej. Każda czynność praktyczna ucznia musi mieć wartości kształcące musi umożliwiać działanie elastyczne dostosowane do zmiennych warunków.

Duży wpływ na wiązanie teorii z praktyką mają czynności poznawcze uczniów jak: uczenie się pamięciowe; - rozpoznawanie przykładów ilustrujących dane pojęcie; - rozpoznawanie poprawnych i niepoprawnych zastosowań określonej zasady w praktyce; - przewidywanie poprawnych zastosowań zasady w praktyce; - zastosowanie właściwej zasady; - dostrzeganie, sformułowanie i rozwiązanie określonego problemu; - wskazanie nowego twórczego rozwiązania danego problemu.




---