przyczyny naturalne i antropogeniczne zmiany klimatu

naturalne: wulkanizm, ruchy tektoniczne, sejsmisja...

antorpogeniczne: degradacja środowiska, spalanie gazów cieplarnianych itp

Od czego zalezy temp warstwy uprawnej gleby

-ukształtowanie terenu

-zagospodarowanie terenu

-temepreatura powietrza

-cisnienie atmosferychne

-rodzaj gleby

-wilgotność

-kat naslonecznienia

-pora roku

- melioracja- zwiększa pow absorbcyjna, przez co gleba jest cieplejsza

Liczba dni z odwilzami w Polsce pln-wsch, dlaczego sa szkodliwe dla rolnictwa

W okresie zimowym analizowanego 50-lecia stwierdzono, że najmniejsza liczba dni z odwilżami atmosferycznymi wynosiła 2, największa - 88, a średnia - 40. Ponadto stwierdzono, że w ciągu zimy minimalnie wystąpiła 1 odwilż, maksymalnie - 11, średnio - 5,3.

Wśród odwilży najwięcej było trwających 2 dni - 46%, najmniej trwających 20 dni - ponad 7%.

Odwilże atmosferyczne najczęściej występowały w grudniu, rzadziej w styczniu i lutym

Odp do pyt o prognostykach

"Obecnie najczesciej opracowywane sa prognozy agrometeorologiczne dotyczace:

- agrometeo. warunkow prezimowania roslin ozimych

- terminu rozpoczecia prac polowych

- terminu wznowienia wegetacji ozimin

- poziomych zasobow wody w glebie

- terminu rozpoczecia wazniejszych faz rozwojowych u roslin

- dlugosci wazniejszych okresow rozojowych u roslin

- przymrozkow

- posuch atmosf.

- opadow gradu

- zasobow ciepla w okresie wegetacji

- zasobow wody uzytecznej w glebie pod plantacjami

- terminow rozpoczecia sianokosow, zniw i wykopkow

- plonowania roslin uprawnych"

1. Podać skład powietrza atmosferycznego.

a. pierwiastki: azot 78%, tlen 21%, argon 0,93%, CO₂ 0,03%, neon, hel, metan, krypton, podtlenek azotu, wodór, 0,01%+ domieszki i zanieczyszczenia

2. Podać pionową budowę atmosfery.

TROPOSFERA - najniższa warstwa, wysokość rośnie wraz ze wzrostem intensywności konwekcji i pionowego mieszania się powietrza (~7 km nad biegunami, do ~16km nad równikiem); w niej ok. 80% całej masy atmosfery, temperatura malej jednostajnie wraz ze wzrostem (ok. 5°C na każdy km)

TROPOPAUZA - warstwa rozdzielająca, grubość 1-2km, izotermia

STRATOSFERA - sięga do ~50km, warstwa inwersyjna (z wysokością temp rośnie), suche i rozrzedzone powietrze, mały gradient ciśnienia, dzięki prądom powietrznym może wpływać na przemieszczenia się układów barycznych, kształtujących pogodę w troposferze

STRATOPAUZA - warstwa rozdzielająca

MEZOSFERA - sięga do 80km, temperatura spada wraz ze wzrostem wysokości i u szczytu warstwy ma najniższa wartość w atmosferze -75 do -90°C, silnie turbulencyjna, ciśnienie bardzo niskie

MEZOPAUZA - warstwa rozdzielająca, izotermia

TERMOSFERA - wzrost temp z wysokością

3. Wyjaśnić, co nazywamy zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego - 7 przykładów.

Zanieczyszczenia to domieszki oraz składniki stałe, których udział jest większy od średnich wartości w powietrzu czystym. Rozróżniamy zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego i pochodzenia antropogenicznego.

NATURALNE (działalność przyrody): pożary lasów, erupcje wulkanów, erozje gleb, rozpylanie wody morskiej, procesy życiowe bakterii, reakcje chemiczne składu naturalnego występującego w powietrzu (siarczany, azotany)

ANTROPOGENICZNE (działalność człowieka): spalanie C, oleju, gazówdo atmosfery pyły, zw. gazowe, azotowe, przemysł chemiczny, metalurgia, górnictwo, hutnictwo, rolnictwo, ochrona roślin, komunikacja (CO₂, węglowodory, tlenki N do atmosfery)

4. Wyjaśnić, co to jest adwekcja, konwekcja, turbulencja.

ADWEKCJA - poziomy napływ powietrza na dany teren o innych parametrach niż powietrze zalegające nad danym terenem

KONWEKCJA -pionowy ruch powietrza, bardzo swobodny, powolny, wyrównany

- swobodna - ruch powietrza wywołany różnicami gęstości substancji znajdującej się w polu grawitacyjnym(ciepłe powietrze jest rzadsze i lżejsze)

- wymuszona -ruch jest wymuszony przez jakąś przeszkodę (ściana lasu, duże miasto, łańcuch górski)

TURBULENCJA - to nieuporządkowany ruch cząsteczek powietrza płynącego w określonym kierunku. Polega on na tym, że porcje powietrza porywane przez wiatr i strumienie poruszaja się we wszystkich kierunkach po nieregularnych i chaotycznych torach. O jej powstaniu decyduje:

-zróżnicowanie prędkości ruchu przylegających warstw powietrza

-występowanie dużego pionowego gradientu temp. powietrza

-kontrast w nagrzaniu podłoża i atmosfery(T.termiczna)

-charakter tego podłoża(T.dynamiczna)

5. Wyjaśnić, co to jest inwersja i izotermia oraz jak one powstają.

INWERSJA - wzrost temp wraz ze wzrostem wysokości, gradient pionowy jest na minusie; często powstaje w przygruntowej warstwie powietrza podczas bezchmurnych i bezwietrznych nocy, brak chmur powoduje silne wypromieniowanie ciepła z podłoża wtedy od wychłodzonego powietrza oziębia się przygruntowa warstwa powietrza. W wyniku tego temp jest najniższa tuż przy powierzchni gleby i rośnie wraz ze wzrostem wysokości.

IZOTERMIA - temp w warstwie gruntowej lub wyżej nie zmienia się wraz z wysokością, gradient pionowy temp wynosi 0.

6. Równanie bilansu cieplnego powierzchni czynnej.

Q + G + A + E = 0

Q - strumień ciepła wynikający z bilansu radiacyjnego

G - strumień wymiany ciepła między powierzchnia czynną a głębszymi warstwami gleby

A - strumień wymiany ciepła miedzy powierzchnią czynną a atmosferą

E - strumień wymiany ciepła na drodze przemian fazowych wody

7. Wyjaśnić pojęcie i opisać proces - efekt cieplarniany atmosfery.

EFEKT CIEPLARNIANY -CO₂ znajdujący się w atmosferze przepuszcza krótkofalowe promieniowanie słoneczne, a stosunkowo intensywnie pochłania promieniowanie długofalowe cieplne ( gł. Wysyłane przez powierzchnię Ziemi). Pochłaniając promieniowanie dolna warstwa atmosfery ogrzewa się i promieniując zwrotnie podnosi temperaturę powierzchni Ziemi. CO₂ atmosfery zmniejsza w konsekwencji straty ciepła z powierzchni Ziemi.

- Gazy odpowiedzialne za efekt cieplarniany: para wodna CO₂, halony, freony, O₃ troposferyczny, metan, PAN,

8. Temperatura powietrza pomiar, przyrządy- wskazanie termometru suchego w klatce meteorologicznej(charakterystyka), będącego w równowadze cieplnej z otaczającym go powietrzem. Termometr minimalny. Maksymalny, kolankowy glebowy, termograf,

9. Wyjaśnić, co to są okresowe i nieokresowe zmiany temperatury powietrza.

Zmiany nieokresowe, najczęściej są adwekcyjne, spowodowane napływem mas chłodnego powietrza. Zjawisko to najczęściej jest obserwowane w maju i kwietniu, kiedy to napływające arktyczne powietrze powoduje spadek znaczący temperatury, a nawet przymrozki. Np. zimni ogrodnicy- 12-15 V wrzesień/październik - spływ powietrza zwrotnikowego, wysoka temp.

- 3 dekada grudnia - powietrze polarne morskie jest wilgotne, opady

Zmiany okresowe- są to zmiany temperatury powietrza w cyklu dobowym czy rocznym charakterystyczne dla danego obszaru klimatycznego. Np. tp. Najniższa o świcie, najwyższa o 14.

.10 Na jakiej podstawie wyznaczamy długość okresu meteorologicznego, jak się zmienia jego długość.

Wyznaczamy ją na podstawie średniej dobowej temperatury powietrza 2,5°C-gospodarczy-5°C- wegetacyjny- 10°C- okres silnego wzrostu roślin

Okres wegetacyjny ze średnią ustaloną dobową temp powietrza równą 5°C i większą. Przed 25 marca okres rozpoczyna się w Kotlinie Śląskiej i w rejonie Tarnowa, najpóźniej po 15 kwietnia na Pojezierzu Mazurskim. Długość okresu wegetacyjnego waha się od 190 na Mazurach do 220 w Dolinie Odry, w górach 100-150. Płn. I wsch. Część kraju 190-200, płd. I zach. 210-225.

11. Wyjaśnić wpływ temperatury na rozwój i plonowanie roślin.

- temp min - bez pokrywy śnieżnej -25°C żyto - 12°C rzepak, rzepik, wytrzymałość roślin maleje wraz z odwilżami i upływu terminu spoczynku zimowego.

- temp max - do 40°C przy silnych mogą doprowadzić do obumarcia

- amplitudy temp - niekorzystne są częste zmiany temp np. 55°C jednego dnia może spowodować odpadniecie kory

- przymrozki wiosenne późne - groźne bo zaczyna się kiełkowanie i kwitnienie

+ciepła jesień, temp pow. 20°C na wzrost i rozwój, wczesna wiosna- szybszy rozwój roślin

12. Wyjaśnić proces zamarzania gleby, co to są gleby wysadzinowe.

- ZAMARZANIE GLEBY - zamarzanie zawartej w niej wody, przebiega zwykle w temp poniżej 0°C, cementując wilgotne cząstki i nadając glebie dużą twardość. Woda zawarta w glebie jest roztworem soli o różnym stęż, który obniża temp zamarzania gleby (może być nawet poniżej -2°C). Im gleba jest bardziej sucha tym temp zamarzania spada.

głębokość zamarzania zależy od - temp gleby, czasu działania mrozu, od grubości pokrywy śnieżnej, typu gleby, szaty roślinnej, rzeźby terenu

GLEBY WYSADZINOWE - gleby zbite drobnoziarniste, dużo mikroporów, woda w mikroporach zamarza ( gleba zaczyna puchnąć), niebezpieczne dla wszystkiego co się w glebie znajduje, w Suwałkach ok. 120cm warstwy wysadzinowej

13. Przymrozki - podział i geneza powstawania metody prognostyczne, przeciwdziałanie.

1)podział:

- ze względu na termin występowania: jesienne, zimowe, wiosenne

- ze względu na intensywność: łagodny (temp spada 0°C do -2°C), umiarkowany (-2,1°C do -4°C), intensywny (spada poniżej -4°C),

- ze względu na miąższość: przygruntowe, poziom klatki

- ze względu na genezę powstawania: radiacyjne (związane z promieniowaniem Ziemi), adwekcyjne (związane z napływami masy powietrza), adwekcyjno-radiacyjne

radiacyjne - kłopotliwe do prognozowania, występują lokalnie, niebezpieczne dla rolnictwa, powstają na skutek wypromieniowania ciepła. Na powstawanie wpływa - brak zachmurzenia, wilgotność powietrza mała, wiatr, gleby charakteryzujące się małym przewodnictwem ciepła

adwekcyjne - związane z napływem masy powietrza, mniejsza intensywność, wyższy pionowy zasięg, pojawiają się ruchy powietrza; wyrównany przebieg temp na różnych wysokościach, łatwe do prognozowania

radiacyjno-adwekcyjne - brak następstwa czasowego, gdy te 2 sposoby wywołania przymrozka występują jednocześnie

Metoda Kamermana- temperatura minimalna na 2m=t( tp. Termometru zwilżonego odczytana o 14)-k (stała wyznaczana dla każdej stacji), k= t - t min ( „temperatury minimalnej zaczerpniętej z następnego dnia rano”)

- zraszanie rozpoczęte przed wystąpieniem P., nieustanne, podnosi tp. nawet o 7°C

-przykrywanie roślin. Do + 6°C, zdjąć po ranku

-wytwarzanie dymu/mgły nad roślinami

-ogrzewanie powietrza/gleby

-mieszanie powietrza wiatrakami

14. Rodzaje energii promieniowania w atmosferze.

- bezpośrednie - I, krótkotrwałe, od 270 do 3000nm, docierające do danego punktu bezpośrednio od tarczy słonecznej w formie wiązki promieni równoległych

-rozproszone - D, promieniowanie w zakresie od 290 do 1500nm, promieniowanie krótkofalowe, dociera do punktu z całej sfery niebieskiej za wyjątkiem promieniowania bezpośredniego

- całkowite - T, suma promieniowania prostopadłego i rozproszonego

- zwrotne atmosfery - E_A, od 4000 do 120000 nm

- ziemi (georadiacja) - długofalowe, od 4000 do 120000nm, wypromieniowanie ciepła przez ziemię

15. Podać i objaśnić równanie bilansu radiacyjnego (pełnego, krótkofalowego, długofalowego) pomiary.

Pełny: Q=I delta sin h + D+E_A - E_z - (R_K + R_D)

Krótkotrwały: Q_k=I delta sin h + D - (R_k)

Długotrwały: Q_D= E_A - E_Z - R_D

I delta sin h + D - promieniowanie całkowite

(RK + RD ) - promieniowanie odbite

Metody pomiarów:

16. Wyjaśnić wpływ promieniowania na rozwój i plonowanie roślin.

Liście czerpią energię z promieniowania, w liściach przebiegają procesy biochemiczne (udział krótkofalowy), wywołanie fotosyntetcznego promieniowania o długości 400-710nm wtedy rośliny wydzielają tlen i pochłaniają światło, energię świetlną przekształcają w energię chemiczną. Powierzchnia liści decyduje o stopniu wykorzystania przez rośliny energii świetlnej. Promieniowanie widzialne decyduje o rozmieszczeniu roślin w siedliskach ekologicznych. Warunkuje wzrost i rozwój roślin. Za małe natężenie światła w łanie zmniejsza produktywność fotosyntezy. Światło wpływa na skład chemiczny plonu (owoców, buraków). UV wpływa na kiełkowanie i jakość nasion, działa też zabójczo i bakteriobójczo. Podczerwone podnosi temp roślin. Są rośliny światło i ciemnolubne. Są rośliny długiego i krótkiego dnia. Nazywamy to fotoperiodyzmem.

17. Ekstynkcja - wyjaśnić zjawisko.

EKSTYNKCJA - osłabienie promieniowania słonecznego wywołane przez atmosferę.

S_m = I₀ * p^m

S_m - natężenie bezpośredniego promieniowania słonecznego

I₀ - stała słoneczna

p - średni współczynnik przezroczystości warstwy atmosfery

m - masa (warstwa) atmosfery, nazywana też optyczną masa atmosfery, którą przenikają promienie słoneczne zanim dotrą do powierzchni Ziemi

18. Podać wskaźniki wilgotności powietrza (definicje), metody pomiarów.

- ciśnienie max pary wodnej E[hPa] - max ciśnienie jakie może wywierać para wodna w danej temp. Im temp wyższa tym E wyższa

- ciśnienie aktualne pary wodnej e[hPa] - ciśnienie jakie wywiera para wodna zawarta aktualnie w powietrzu atmosferycznym; e=0powietrze suche, bez pary wodnej

- wilgotność względna powietrza f[%] - stosunek ciśnienia aktualnego do ciśnienia max w danej temperaturze

- wilgotność względna (a) - ciężar pary wodnej zawartej w 1cm³ powietrza wilgotnego; a = 0,2167 e/T

- temperatura punktu rosy td[°C] - temp krytyczna, temp do której należy oziębić powietrze aby zawarta w nim para wodna stała się nasycona

metody pomiarowe:

- metoda absorpcyjna (wagowa) - wykorzystujemy substancje higroskopowe

- metoda punktu rosy - naczynie, do środka nalewamy eter, przepuszczamy powietrze i odczytujemy temp

- metoda psychrometryczna - przy pomiarze wykorzystujemy układ 2 termometrów (suchy i zwilżony); zwilżony pokazuje niższa temperaturę, odczyt z tablicy psychrometrycznych

19. Wymienić grupy produktów kondensacji.

Grupy produktów kondensacji to: osady (szadź, szron, rosa, gołoledź), mgły (frontowe, wewnątrzmasowe), chmury (kłębiaste, warstwowe), opady (deszcz, śnieg, grad, mżawka, śnieg ziarnisty, krupy śnieżne, igły lodowe).

20. Wyjaśnić proces Bergerona.

Proces Bergerona- Findeisena- aby doszło do uformowania struktury krystalicznej, cząsteczki wody w fazie płynnej muszą ułożyć się w pewien ściśle określony sposób. Większość kropelek jest zbyt mała, toteż istnieje nikłe prawdopodobieństwo, że molekuły wody ułożą się w odpowiedni sposób, nim temperatura spadnie poniżej -40^oC. Poniżej tej temperatury wszystkie krople wody, małe i duże, zamarzają. Powstawanie kryształków lodu jest bardziej wydajne, jeśli w atmosferze znajduje się pewien szczególny rodzaj cząstek, zwanych jądrami zamarzania. Mają one strukturę krystaliczną podobną do lodu, dzięki czemu, gdy dojdzie do kontaktu, przechłodzone kropelki wody łatwiej ulegają krystalizacji. Krople przechłodzonej wody i kryształki występują w chmurze leżąc w przedziale temp od -10 do -20^oC. Do -20^oC w jednostce objętościowej chmury jest więcej kropel wody niż w kryształów lodu. W temp os -10^oC do -20^oC kropelki szybko parują i para ta kondensuje się na kryształkach lodu, które osiągają wymiary pozwalające na samodzielne opadanie w chmurze. Czasem jednak opad nie powstaje. Opad nie może nastąpić w wyniku koagulacji przy gorącym powietrzu.

21. Wyjaśnić zjawisko koalescencji.

Łączenie się kropel zderzających się ze sobą. Zapoczątkowuje je uformowanie w niższej części chmury kropel większych, krople te szybciej opadają i łączą się i rosną.

22. Wyjaśnić jak powstają: deszcz, śnieg, grad.

Deszcz - średnica większa niż 0,5 mm, gdy średnica wody jest mniejsza to jest to mżawka (rozróżniamy je metodą parasola - chroni on przed deszczem, ale nie przed mżawką, bo ta podąża za ruchem powietrza; metoda kałuży - gdy jest ślad to deszczem gdy nie ma to mżawka. Spadająca kropla wychwytuje mniejsze swą przednią stroną. Krople deszczu wpadając w cień za kroplą doganiają ją i się z nią łączą.

Śnieg - opad kryształków lodu, formuje się w temp. -8^oC do -10^oC,gwiazdki 6-ramienne

Grad - kulki lub bryłki lodu do śr. 50 mm. formuje się w Cb - kryształ wypada poniżej izotermy 0^o, zaczyna się topić, ale nie zdąży bo prąd wstępujący przenosi go do góry, gdzie zamarza i znów opada (i tak kilka razy - za każdym razem jest większy); gdy jest duży to prądy go nie uniosą.

23. Wyjaśnić wpływ opadów atmosferycznych na rozwój i plonowanie roślin.

Roślina nie ma innego dostępu do wody, za wyjątkiem terenów nawadnianych. Każda roslina ma swoje wymagania zależnie od fazy wzrostu. Zbyt małe opady: niedorozwój organów, zbyt wysokie: podatne na grzyba, wyleganie, łamanie, w glebie procesy gnilne.

24. Wyjaśnić, co to jest ewapotranspiracja, rodzaje, metody pomiarów.

ewapotranspiracja = parowanie z gleby + transpiracja roślin

Rodzaje: ewapotranspiracja potencjalna - maksymalna (ETP), aktualna - w obecnej sytuacji (ETA).

Potencjalna - parowanie i transpiracja standardowej powierzchni porośniętej trawą o wys. 7-15 cm; całkowicie pokrywającej glebę przy optymalnych warunkach wilgotnościowych gleby i danych warunkach meteorologicznych (ETP).

Aktualna - parowanie i transpiracja łanu roślin a aktualnej fazie ich rozwoju, danym (aktualnym) pokryciu gleby przez rośliny i określonych warunkach wilgotnościowych gleby.

Współczynnik biologiczny; wskaźnik niedoborów wodnych roślin k = ETA/ETP

25. Co to jest wiatr, podaj rozkład sił warunkujących wiatr dolny i górny.

Rodzaje ruchów powietrza:

- poziomy (adwekcja - wiatr) - związany z poziomym rozkładem powietrza z W na N, mają na niego wpływ: siła coriolisa, związana z ruchem obrotów, zmienia kierunek wiatru, max na biegunach, na równiku=0; siła gradientu ciśnień, im większa różnica ciśnień i izobary bliżej siebie tym silniejszy wiatr; siła tarcia, hamuje ruch powietrza i zmienia kierunek ruchu, wstępuje w wyniku oddziaływania szorstkowości podłoża, oddziałuje do 300m npm; Siła odśrodkowa skierowana na zewnątrz krzywizny po którym odbywa się ruch, pojawia się gdy występuje ruch wirowy.

- Pionowy (konwekcyjny, cyklonalny, antycyklonalny wraz z ruchami wstępującymi i zstępującymi)

chaotyczny (turbulencje)

26. Wiatry lokalne - przykłady, mechanizm powstawania.

Wiatry lokalne - przykłady, mechanizm powstawania.
a. bryza - mały zasięg 15 -20km;cykl dobowy: w dzień bryza morska
(morzeŕląd), w nocy na odwrót (bryza lądowa).
b. Fen - (halny) suchy, ciepły, porywisty na skutek gwałtownych skoków
ciśnienia; wiejący z gór, unosi się w górę po drugim zboczu, wieje
gwałtownie i chaotycznie; powoduje odwilże ( np. w Tatrach)
c. Bora - silny, porywisty, chłodny, wieje w dół po niskich zboczach
przymorskich części gór w stronę cieplejszego morza; powoduje parowanie i
rozpryskiwanie wody (M. Czarne i pn Adriatyk)
d. Nad obszarami oceanicznymi wieją wiatry zwane  monsunami (od nazwy wiatru
typowego dla Oceanu Indyjskiego).
e. W strefie podzwrotnikowej wieją wiatry regularne zwane  pasatami i
antypasatami.
f. Dolinne i górskie - dolina ŕ zbocze doliny w górę, w nocy na odwrót

27. Ogólna cyrkulacja powietrza atmosferycznego Ziemi.

Ruch dużych mas powietrza i różnorodne systemy prądów powietrza w mm skali; cyrkulacja następuje wskutek niejednorodnego nagrzania pow. Ziemi w wyniku nierównomiernego dopływu energii promieniowania słonecznego (pory roku i dnia); różnice temp między Ziemią i atmosferą wywołują różnice ciśnienia a to powstawanie prądów powietrznych. Cyrkulacja powietrza to wieloskalowy ruch powietrza atmosferycznego w skali całej kuli ziemskiej kontynentu. Siła coriolisa występuje przy ruchu obrotowym i odchyla prąd powietrza w stronę równika. Nagrzane powietrze unosi się do góry i idzie na N lub S (pas ciszy równikowej); Pod wpływem tej siły odchyla się coraz bardziej w prawo (na półkuli płd w lewo). Powietrze idzie równolegle do równoleżników tam znajduje się pas wysokiego ciśnienia i odpływa powietrze dołem od zwrotnika do równika (pasaty).

28. Rodzaje układów ciśnienia atmosferycznego, pogoda z nimi związana, schematy ruchów powietrza.

ROZKŁAD CIŚNIENIA W PIONIE

• POWIERZCHNIA IZOBARYCZNA - im wyżej tym ciśnienie mniejsze

• Wyż i niż baryczny - gdy powietrze jest zimne, to ciśnienie szybko się zmienia i odwrotnie; ciśnienie przy samej ziemi (im bliżej) to ciepłe powietrze

ROZKŁAD CIŚNIENIA W POZIOMIE

(przy powierzchni ziemi)

• Równik - obniżone

• Podzwrotnik - wyższe

• Zwrotnik - niż

• Bieguny - wyż

„Zatoka” - wew. Najmniejsze ciśnienie niż baryczny „Klin” - wew. Największe ciśnienie wyż baryczny

„Wał” dotyczy wyższego „ Bruzda” „Siodło”

ciśnienia między niżami

Ruch powietrza - wpływ na ruch powietrza w poziomie lub pionie ma ciśnienie

Ruch w pionie - czyli „konwekcja” - prąd wstępujący lub zstępujący.

Ruch poziomy - czyli wiatr zależy od:

• grawitacji (w zimie spływa )

• istnienie poziomego gradientu ciśnienia(różnice te są główną przyczyną)

wiatr geostroficzny -izobary są równoległe i ruch zachodzi powyżej powierzchni tarciowej (ok. 1-1,5km nad ziemią, bo tamta warstwa zanika).

Cyrkulacja planetarna:
Ogólna cyrkulacja atmosfery obejmuje wszystkie aspekty przemieszczania się mas powietrza oraz spowodowany tymi ruchami przepływ i wymianę różnych form energii w układzie planetarnym.
Uwarunkowanie cyrkulacji atmosfery:
- ilość energii słonecznej dochodzącej do powierzchni Ziemi,
- kształt Ziemi,
- rozmieszczenie lądów i mórz,
- ruch obiegowy oraz obrotowy.
1. Równikowy pas ciszy.
2. Strefa międzyzwrotnikowa - nad równikiem powietrze ogrzewa się i unosi do góry - powstaje wyż. Powietrza wędruje górą - tworzą się antypasaty, schładza się i obniża. Wiatry wiejące do równika to pasaty. Komórka Hadleya.
3. Strefa umiarkowana - ośrodek wyżowy, przeważają wiatry zachodnie. Komórki Farrela.
4. 35˚C - gwałtowne ruchy mas powietrza w górnych warstwach atmosfery - prądy strumieniowe.
5. Strefa okołobiegunowa - strefa wiatrów wschodnich. Komórki okołobiegunowe (planetarne).
Cyrkulacja monsunowa:
Jest ona charakterystyczna dla zwrotnikowej Azji Południowo - Wschodniej, a także dla Afryki i Ameryki Północnej. Polega ona na przemieszczaniu się ciepłych mas powietrza w dwóch kierunkach:
- zimą znad lądu nad morze (monsun zimowy - powietrza suche, nie niesie opadów),
- latem znad morza nad ląd (monsun letni - powietrze wilgotne z opadami)
Cyklony tropikalne:
Pojawiają się w wyniku dużego spadku ciśnienia atmosferycznego w masach powietrza bardzo ciepłego i wilgotnego. Poruszają się z bardzo dużą prędkością. Rodzą się w pasie powyżej 5˚ szerokości N i S. Wirowy ruch powietrza, oko cyklonu
- huragany (Antyle, Ameryka Środkowa i Północna)
- cyklony (Indie)
- tajfuny (Azja Południowo - Wschodnia)
Masy powietrza i fronty atmosferyczne

28,5 Teoria falowa Bjerknesa

Niże powstają na głównych frontach atmosferycznych, polarnym i arktycznym, w umiarkowanych szerokościach, na foncie polarnym, rozgraniczającym polarną(zimną) i zwrotnikową(ciepłą) masę powietrza. Powietrze ciepłe wykazuje tendencję przepływu do bieguna, a zimne ku równikowi. Właściwości fizyczne powietrza zmieniają się wzdłuż frontu skokowo. Fale o długości rzedu tysiąca km i więcej stają się niestabilne i tworzą wiry, początkując powstawanie niżu

29. Co to są masy powietrza atmosferycznego, rodzaje, pogoda z nimi związana.

Masa powietrza : pewna objętość powietrza wypełniająca określoną przestrzeń i zalegająca nad jakimś obszarem o charakterystycznych własnościach fizycznych

Podział wzgl. miejsca formowania: masy powietrza arktycznego PA, polarnego PP, zwrotnikowego PZ, równikowego PR. Podział wzgl. obszaru: powietrze morskie pm, kontynentalne pk. Podział na powietrze ciepłe pc, chłodne pch.

PAm - lato: powstają prądy konwekcyjne, powstają chmury i formują się opady; zima: bez chmur, opadów, silne mrozy.

PAk - opady bardzo małe, w zimie silne mrozy.

PPm - lato: spadek temperatur, opady; zima: niże, opady deszczowe, ciepło.

Zm - lato: opady, powstawanie chmur, burze, ocieplenie; zima: ochładza się, spadki temp., opady ciągłe, odwilż, zachmurzenie warstwowe.

Zk - lato: chmury kłębiaste, opady burzowe, ciepło; zima: suche, duże temp., brak opadów, ocieplenie.

30. Schematy frontu ciepłego, chłodnego i pogoda z nimi związana.

Ciepły - napiera powietrze ciepłe, lekkie; wypierane jest zimne; proces wypierania jest powolny 25-30 km/h; charakterystyczne są chmury warstwowe - powietrze ciepłe wślizguje się do góry i ochładza, skrapla; zwiastunem są cirrusy; nim zmieni się masa powietrza pojawiają się opady; oznaki zbliżania: pojawia się wiatr, mieszanie powietrza, spada temp., spada ciśnienie, opady występują przed linią frontu; gdy front przejdzie: stabilizacja, wzrost temperatury, zmiana kierunku i prędkości wiatru.

Chłodny - chmury kłębiaste, szybszy niż front zimny 30-40 km/h; zwiastuny: wzrost temp., nadchodzą opady w wąską strefę - intensywne i bardzo krótkie, pojawiają się wtórne opady, po przejściu frontu spada temp., rośnie ciśnienie, spada prędkość wiatru i wilgotność, wzrost widzialności.

31. Podaj równanie bilansu wodnego pola uprawnego.

Zp + P + H= E+ H ₁+Zk

E -Ewapotranspiracja; P - suma opadów; Zp - zapas wody w glebie na początku okresu bilansowego - retencja początkowa; Zk - retencja końcowa - na końcu okresu pomiarowego H- podziemne ruchy wody; H _1- podziemne odpływy wody

32. Jak ocenia się niedobory i nadmiary opadu dla roślin.

Poniżej 24% opadu normy miesięcznej to opad skrajnie suchy 25-49% bardzo suchy, 50-74% suchy 75-125% Miesiąc przeciętny- 126-150% wilgotny, 151- 200% - bardzo wilgotny normy - 200%-, szczególnie wilgotny pow. normy

33. Przestrzenny rozkład parowania i ewapotranspiracji w Polsce.

Srednie rocznie- od 350 mm na mazuray - Gdańsk + Bieszczady, 450 mm , Mazowsze, WLKP, 600 mm - Beskidy Zachodnie

Największa Ewa. Na Niżu Polskim i w WLKP, a najmniejsze w Tatrach.

Ewapotranspiracja- ubytek wody z powierzchni Ziemi drogą bezpośredniego parowania z gruntu oraz transpiracji roślin. Rozróżnia się ewapotraspirację rzeczywistą (parowanie z powierzchni danego terenu w konkretnych warunkach przyrodniczych, zależy od:agrotechniki, biologi pola, warunków glebowych) i ewapotraspirację potencjalną(parowanie z powierzchni danego terenu pokrytego niską roślinnością przy nieograniczonym dostępie do wody, zależy tylko od warunków meteo i roślinności)

34. Wymień czynniki kształtujące klimat lokalny, fitoklimat.

Fitoklimat - klimat panujący w nadziemnej części szaty roślinnej i w strefie korzeniowej roślin. Kształtują go rośliny, zależnie od stopnia rozwoju

35. Wymień czynniki kształtujące klimat lokalny i mikroklimat.

Klimat lokalny(miejscowy)- ukształtowanie powierzchni, pokrycie terenu, obecność zbiorników wodnych, szata roślinna, zabudowa. Ale też mikroskalowe, np.: szerokość geograficzna. np.: rzecznej, wzgórza, kompleksu leśnego, miasta

Mikroklimat - kształtuje się na skutek odmiennych warunków fiz. (usłonecznienie, wilgotność, rodzaj podłoża, wiatry) danej części środowiska w stosunku do sąsiednich obszarów, np. łagodny pd. stok porośnięty łąką a pn. skalisty stok, górn. dzielnica miasta a tereny rekreacyjne.

35,5. Cechy klimatu Polski i Europy.

Klimat Europy- pogoda zależy od ruchu masz atmosferycznych, zależnych od stałych niżów, letnich nad Islandią i śródziemnomorskiego, oraz wyżów nad Azorami, arktycznego, azjatyckiego zimowego. Na charakter klimatu ma wpływ- zróżnicowanie lini brzegowej(istotne oddziaływanie powierzchni wodnej)- Golfsztrom, - pas gór (Alpy+ Karpaty) - Kontynentalizm(wyże na wschodzie) W europie amplituda tp. Jest dwukrotnie mniejsza niż w klimacie kontynentalnym, wilgotnośc jest znacznie wyższa.

Klimat Polski- PRZEJŚCIOWOŚC - Brak wyżyn o płd. przebiegu, - niewielkie odległości od Mórz i oceanów, - cechy morskie i kontynentalne, -dodatkowe pory roku przedwiośnie i przedzimie ZMIENNOŚC - cechy fizyczne klimatu znacznie odbiegają od cech klimatu morskiego jak i kontynentalnego KONTRASTOWOŚC - Duże różnice jakiego kolwiek czynnika na małej odległości

36. Przestrzenny rozkład temperatury powietrza w Polsce, obszary najchłodniejsze i najcieplejsze.

Najniższe średnie wartości temperatur w Polsce mają obszary górskie W nizinnej części kraju najchłodniejszy jest rejon północno wschodni, obejmujący województw Suwalskie. W rejonie tym zimy są ostrzejsze i dłuższe, a lata stosunkowo krótsze i niezbyt ciepłe. Najcieplejsze obszary leżą w dolinie Odry pomiędzy Legnicą a Opolem Rejon ten cechuje się łagodną i krótką zimą, wczesną wiosną niezbyt gorącym ale długim latem. Pewne wyspy ciepła tworzą okolice Tarnowa, Poznania, Radomia. Rozkład izoterm Polski jest astrefowy. Średnia temp wiosny jest niższa niż jesieni. Pory roku idąc od zachodu spóźniają się. Rozkład temperatur w Polsce jest pasowy: zimą południkowy, a latem równoleżnikowy.
Zimą najcieplej jest na zachodzie (Nizina Śląska, Pojezierza Lubuskie i Myśliborskie , ok. -1°C ) i północy (pobrzeża, ok. -1°C ) kraju, gdyż występujące tam wiatry morskie lub zwrotnikowe przenoszą ciepłe powietrze. Natomiast na wschodzie (Nizina Mazowiecka, Pojezierze Mazurskie, ok. -5°C) przeważają wiatry kontynentalne, ochładzające powietrze.
Latem najcieplej jest w centrum (niziny, ok. 18,5°C) kraju, a najzimniej na północy (pojezierza, pobrzeża, ok. 17°C) i na południu (Sudety, Karpaty ok. 12°C). Powodem tych ochłodzeń na północy jest morski wpływ, a w górach wysokość.

37. Przestrzenny rozkład opadów w Polsce, obszary z największą i najmniejszą sumą opadów.

Rośnie wraz ze wzrostem wys. n. p. m., szczególnie latem, duża ilość wiatrów deszczonośnych zachodnich, przeto powstają cienie opadowe, np. Kotlina Nowosądecka, Busko-Sandomierz. Najniższe opady obserwuje się w centrum WLKP i Kujawach~ 500 mm. Najwyższe w Tatrach- 1600mm, Podhalu ,Pomorzu- 800 mm,

Absolutna wilgotność: stosunek masy pary wodnej zawartej w powietrzu do ogólnej objętości powietrza (g/m³ ).

Adiabata - linia na wykresie przedstawiająca zmiany temperatury wraz z wysokością zachodzące w opadającym lub wznoszącym się powietrzu.

Adiabata sucha - linia przedstawiająca proces adiabatyczny suchej objętości powietrza (pozbawionego pary wodnej).

Adiabata wilgotna (kondensacyjna) - linia przedstawiająca proces adiabatyczny dla powietrza w stanie nasyconym parą wodną, przy temperaturze poniżej punktu rosy.

Adiabatyczny PROCES- zjawisko termodynamicznych zmian temperatury bez wymiany ciepła.

Adwekcja - poziomy ruch mas powietrza w atmosferze, oznaczający napływ masy o innych niż dotychczasowa właściwościach.

Aerologia - dział geofizyki, nauka o procesach zachodzących w atmosferze do wysokości 30 km. Stacja aerologiczna mierzy elementy meteorologiczne w przekroju atmosfery.

AEROZOLE ATMOSFERYCZNE - stałe lub ciekłe cząstki zawieszone w powietrzu.

AGROMETEOROLOGIA - specjalistyczna dziedzina meteorologii zajmująca się badaniem wpływu warunków pogodowych na wzrost i rozwój organizmów roślinnych.

Aktynometr - przyrząd do pomiaru napromieniowania słonecznego. Pomiarowi podlega zaabsorbowana energia promieniowania przekształcona w ciepło.

Albedo - stosunek promieniowania odbitego do padającego na określoną powierzchnię (np. słonecznego na powierzchnię Ziemi), do odbitego od tej powierzchni (inaczej wartość wskazująca, jaka część padającego promieniowania zostaje odbita).

ANEMOMETER: nazwa ogólna przyrządów do pomiaru prędkości i siły wiatru.

Aneroid - mechaniczny przyrząd do pomiaru ciśnienia atmosferycznego, zawierający jako sensor tzw. „puszkę Vidiego”. Jego wskazania są kalibrowane za pomocą barometru rtęciowego.

ANTYCYKLON - inaczej wyż baryczny.

AWS - (z angielskiego Automated Weather Station), automatyczna stacja meteorologiczna wykonująca pomiary bez pośrednictwa człowieka.

BAROGRAF - barometr mierzący ciśnienie w sposób ciągły i zapisujący wynik w postaci linii na pasku barogramu.

Barometr rtęciowy - przyrząd mierzący ciśnienie atmosferyczne; zmierzona wartość odpowiada sile grawitacji masy słupa rtęci w stosunku do powierzchni równej podstawie rurki, w której się znajduje.

BRYZA - wiatr lokalny na styku morza kierunek lądu, zmieniający kierunek regularnie w ciągu doby. W nocy wiatr przy powierzchni wieje od lądu do morza (bryza lądowa), w dzień w przeciwnym kierunku, z większą prędkością (bryza morska).

CEILOMETR - dalmierz do określania wysokości podstawy chmur.

Ciepło utajone - jest to dodane, lub zabrane z ciała ciepło podczas zmiany stanu skupienia nie zmieniające jego temperatury; w przypadku wody ciepło utajone wynosi w przybliżeniu 2500 J/g.

CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE - działanie (parcie) atmosfery w danym punkcie powodowane siłą grawitacji której poddawana jest kolumna masy powietrza znajdującej się powyżej, wyrażone w jednostkach siły (N) na jednostkę powierzchni (m2).

CORIOLISA SIŁA - pozorna siła spowodowana ruchem obrotowym Ziemi wokół własnej osi, odchylająca tory ruchu powietrza wywołane gradientem ciśnienia w prawo na półkuli północnej i w lewo na południowej.

CYKLON - inaczej niż baryczny lub nazwa huraganowego wiatru powstającego nad oceanem indyjskim, przesuwającego się nad obszar kontynentu azjatyckiego wywołującego katastrofalne zniszczenia.

Dokładność instrumentu: stopień dokładności z jaką instrument mierzy wartość parametru, podawany w procentach pełnego zakresu skali; mówiąc o dokładności, faktycznie podajemy niedokładność instrumentu oznaczającą odchyłkę pomiaru. Każdy instrument meteorologiczny zaopatrzony jest w metryczkę określającą dokładność względem wzorca.

Dywergencja - rozbieżność, rozejście się torów kierunku przepływu mas powietrznych.

DZIURA OZONOWA - zjawisko ubytku ozonu stratosferycznego na skutek przyspieszenia procesów jego rozpadu wywołanych katalizującym działaniem niektórych grup związków chemicznych emitowanych do atmosfery (freony, halony i inne).

EFEKT CIEPLARNIANY, SZKLARNIOWY - efekt selektywnego przepuszczania i pochłaniania energii promienistej przez atmosferę ziemską. Dzięki większemu pochłanianiu, przez takie gazy jak między innymi CO2 i NH4, promieniowania długofalowego ziemi, atmosfera uzyskuje wyższą temperaturę niż byłaby ona w sytuacji braku tej selektywności. Nie należy zamiennie używać pojęcia efektu szklarniowego na określenie współczesnych trendów zmian klimatu.

El Niño: literalnie, dzieciątko Jezus, nazwa nadana zjawisku pojawienia się ogrzanych ponad normę wód powierzchniowych oceanu pacyficznego w strefie równikowej, wzdłuż wybrzeża Peru i Ekwadoru, które najczęściej pojawia się tuż przed nadejściem świąt bożonarodzeniowych (stąd nazwa). Cieplejsza woda jest wynikiem zatrzymania prądów powierzchniowych w kierunku zachodnim. W tej sytuacji następują zaburzenia cyrkulacji powietrza w strefie, objawiające się pojawieniem obfitych opadów na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej i ekstremalnych susz na wschodnich wybrzeżach Azji i Australii. Dodatkowo wstrzymaniu ulega proces upwelingu zasilającego w chłodne żyzne wody łowisk peruwiańskich. Zjawisko powtarza się w quasi cyklu 3-7 lat.

EWAPOROMETR -przyrząd do pomiaru parowania wskaźnikowego.

FAHRENHEITA SKALA: skala temperatury, w której temperatura zamarzania czystej wody wynosi 32° a temperatura jej wrzenia 212° (na poziomie morza i przy standardowym ciśnieniu atmosferycznym). Używana powszechnie w USA; 1 °F = 5/9 °C.

Front atmosferyczny - warstwa przejściowa na styku mas powietrza różniących się pod względem termicznym, barycznym i wilgotnościowym.

Front chłodny - front atmosferyczny ruchomy w układzie ustępującej znad danego obszaru masy cieplejszej i napływającej chłodniejszej.

Front ciepły - front atmosferyczny ruchomy w układzie ustępującej znad danego obszaru masy chłodniejszej i napływającej cieplejszej; różni się od frontu chłodnego kątem nachylenia płaszczyzny frontowej, który tu jest znacznie mniejszy.

Front okluzji - front atmosferyczny powstały z połączenia się frontu ciepłego i chłodnego

Front stacjonarny - strefa przejściowa pomiędzy ciepłym i zimnym powietrzem, nie przemieszczająca się lub poruszająca się z prędkością mniejszą niż 2 m/s.

Geopotencjał - energia potencjalna jednostki masy powietrza równa liczbowo pracy jaką trzeba wykonać, aby ją unieść do danego poziomu z poziomu morza.

Gołoledź - jednorodny i przezroczysty osad lodu powstały z zamarzających kropel deszczu lub mżawki

HALNY WIATR - Wiatr fenowy w Tatrach wynikający z faktu, że przy napotkaniu bariery górskiej, przy dużych różnicach ciśnień, powietrze od strony nawietrznej jest zmuszone do wznoszenia się i ochładzania adiabatycznego, czemu towarzyszą opady. Po stronie zawietrznej suche powietrze opada z impetem w dół ogrzewając się adiabatycznie, dając efekt silnego i cieplnego wiatru.

HALO ZJAWISKA - grupa zjawisk optycznych w postaci pierścieni (kręgów), łuków, słupów lub plam świetlnych, powstających wskutek załamania lub odbicia światła przez kryształki lodu unoszące się w powietrzu (chmury piętra wysokiego, mgła lodowa itp.)

Hektopaskal [hPa] - jednostka ciśnienia stosowana w meteorologii. 1 hPa jest równy sile 100 N (niutonów) przypadającej na każdy metr kwadratowy powierzchni stykającej się z powietrzem.

HELIOGRAF - przyrząd do pomiaru czasu nasłonecznienia. Sensorem heliografu jest szklana kula spełniająca rolę soczewki skupiającej promienie słoneczne, które padając na pasek heliogramu, wypalają w nim otwór. Suma długości wypalonych otworów, przeliczonych na czas stanowi wynik pomiaru.

HYGROMETR: Instrument do pomiaru wilgotności względnej powietrza

IMGW - Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, główna instytucja państwowa o charakterze naukowo-technicznym, zajmująca się meteorologią oraz hydrologią teoretyczną i operacyjną w Polsce.

Inwersja - rozkład temperatury w przekroju wycinka troposfery polegający na tym, że wyższe warstwy powietrza są cieplejsze, lub gęstsze od tych położonych niżej.

IRYZUJĄCE OBŁOKI - chmury wykazujące bardzo znaczną iryzację, podobnie jak masa perłowa, bardzo rzadkie, obserwowane są w stratosferze na wysokościach od 20 do 30 km.

Izarytma (izolinia) - linia na mapie, która łączy punkty o jednakowych wartościach liczbowych elementów meteorologicznych lub innych charakterystyk stanu atmosfery.

Izobara - linia na mapie łącząca punkty o jednakowym ciśnieniu atmosferycznym w danej chwili.

Izohela - linia na mapie łącząca punkty o jednakowych średnich wartościach nasłonecznienia w danym czasie.

Izohieta - linia na mapie łącząca punkty o tej samej ilości opadów w danym czasie.

Izoterma - linia na mapie łącząca punkty o jednakowej temperaturze w danym czasie.

Izotermia - stały przebieg temperatury w przekroju atmosfery.

KATATERMOMETR - termometr alkoholowy służący do pomiaru zdolności ochładzającej powietrza (zastosowanie przy ocenie klimatyzacyjnej pomieszczeń).

Koagulacja - w meteorologii nazwa zjawiska oznaczającego łączenie się kropel chmury w większe zespoły.

Konwekcja - uporządkowany pionowy ruch mas powietrza.

konwergencja - zbieżność, zejście się torów kierunku przepływu mas powietrznych; konwergencja występuje na styku dwóch prądów powietrznych napływających z przeciwnych kierunków.

Krzywa stanu - charakteryzuje zmiany temperatury we wznoszącym się powietrzu na wykresie, obejmuje linie zmian sucho i wilgotnoadiabatycznych.

Krzywa stratyfikacji - przedstawia pionowy, rzeczywisty rozkład temperatury w przekroju atmosfery (wykres temperatury).

MASA POWIETRZA - jednorodna przestrzeń atmosfery pod względem termicznym i wilgotnościowym, uzyskująca swe właściwości nad rozległymi obszarami źródłowymi mas; rozróżnia się w zależności od miejsca powstawania masy: arktyczną, polarną, zwrotnikową i równikową.

MEZOSFERA - warstwa atmosfery pomiędzy stratosferą, a troposferą, występuje tu ujemna stratyfikacja temperatury prowadząca do jej obniżenia na górnej granicy warstwy (ok. 80 km) do najniższego poziomu w całej atmosferze (-80oC)

Mgła - zawiesina bardzo drobnych kropel wody ograniczająca widzialność przy powierzchni ziemi poniżej 1km.

Milibar - dawniej używana, jednostka ciśnienia atmosferycznego; 1 hPa = 1 milibar.

METEOPATIA - wrażliwość organizmu ludzkiego na warunki pogodowe, w skrajnych przypadkach dochodzi do zaburzeń wywołujących i pogłębiających stany chorobowe.

NAO INDEKS - wartość wyliczana jako różnica między dwiema standaryzowanymi seriami ciśnienia atmosferycznego na poziomie morza między Azorami a Islandią, a następnie sprowadzana do postaci względnej w stosunku do odchylenia standardowego z wieloletniej serii pomiarów. Indeks NAO jest wyznacznikiem telekoneksji między cyrkulacją w tym obszarze, a cyrkulacją nad całym kontynentem europejskim.

Nocne obłoki świecące - bardzo rzadko obserwowane chmury (na wysokości 75-90) o barwie niebieskawej, srebrzystej lub pomarańczowej, dzięki czemu są widoczne na tle ciemnego nocnego nieba. Występują w północnej części umiarkowanych szerokości geograficznych na półkuli północnej i tylko w okresie letnim.

Ognie Św. Elma - świecące wyładowania elektryczne w powietrze z wysoko wzniesionych przedmiotów na powierzchni ziemi lub z części samolotów będących w locie (końce skrzydeł, śmigła , stateczniki, etc.).

Pasaty - stałe wiatry wschodnie, wiejące z podzwrotnikowych obszarów ciśnienia wysokiego w kierunku równika.

Pionowy gradient temperatury - pionowe zmiany temperatury wyrażone w jednostkach temperatury w stosunku do jednostki wysokości; przeważnie oC/100m.

PLUWIOGRAF - przyrząd samopiszący, służący do pomiaru wielkości i natężenia opadów atmosferycznych.

PSYCHROMETR - przyrząd do pomiaru prężności aktualnej pary wodnej znajdującej się w powietrzu

Prąd strumieniowy - silny prąd powietrza w górnej troposferze w obszarze szerokości geograficznej 25-45°, przemieszczający się z zachodu na wschód, charakteryzujący się niewielką rozciągłością poprzeczną (kilka kilometrów); prędkość dochodzącej do ok. 150-250 km/godz., wiatrów czasem nawet większej.

PROMIENIOWANIE SŁONECZNE, ELEKTROMAGNETYCZNE - energia wysyłana przez Słońce. P. to zaburzenia pola elektromagnetycznego (fale elektromagnetyczne) rozchodzące się w próżni z prędkością światła, polegające na poprzecznym (wzajemnie do siebie i do kierunku rozchodzenia się fali) drganiu wektorów natężeń pól magnetycznego i elektrycznego.

PYRANOMETR - przyrząd do pomiaru promieniowania bezpośredniego i rozproszonego.

RADIOSONDA - przyrząd instalowany na balonach meteorologicznych do jednoczesnego pomiaru i transmisji danych meteorologicznych; zawiera czujniki do pomiaru ciśnienia, wilgotności , temperatury, modulator oraz nadajnik radiowy.

Resublimacja - w odniesieniu do wody proces przejścia pary wodnej w lód z pominięciem fazy ciekłej.

Rosa - krople wody tworzące się na skutek kondensacji pary wodnej wywołanej stykiem z wychłodzoną powierzchnią ziemi lub innych przedmiotów.

SADŹ, Szadź - osad lodu powstały z ziarenek rozdzielonych pęcherzykami powietrza, powstaje przy bardzo szybkim zamarzaniu przechłodzonych kropelek wody, a który pozostawia na przedmiotach na powierzchni ziemi zamarzająca przechłodzona mgła występująca w ujemnych temperaturach.

Solarymetr - przyrząd służący do pomiaru promieniowania słonecznego metodami termoelektrycznymi.

Standardowa atmosfera - hipotetyczny pionowy rozkład elementów atmosferycznych takich jak temperatura powietrza, ciśnienie i gęstość powietrza, który został określony przez międzynarodowe porozumienie, dla celów kalibracji przyrządów czy zadań lotniczych oraz wojskowych.

Sublimacja - w odniesieniu do wody proces przejścia lodu w stan lotny z pominięciem stanu ciekłego.

Szkwał - krótkotrwały gwałtowny wzrost prędkości wiatru, wraz ze zmianą jego kierunku

Szron - krystaliczny osad lodu, powstający podobnie jak rosa tylko w temperaturach ujemnych.

SZADŹ, SADŹ - osad kryształków lodu,

STRATOSFERA - warstwa atmosfery ponad tropopauzą, rozciągająca się do wysokości ok. 50 km ponad Ziemią; w stratosferze tej powstaje i rozpada się ozon, stanowiący ochronę przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym.

SYNOPTYKA - dział meteorologii traktujący o przewidywaniu pogody.

TELEKONEKSJE - związki pomiędzy zmianami cyrkulacji zachodzące na odległych obszarach atmosfery.

Temperatura efektywna Ziemi - średnia, temperatura teoretyczna powierzchni, wyliczona dla sytuacji gdyby nasza planeta nie posiadała atmosfery.

Temperatura ekwiwalentna - temperatura, jaką osiągnęłoby powietrze, gdyby cała zawarta w nim para wodna skondensował, a wydzielone przy tym ciepło zostało zużyte na jego podgrzanie przy stałym ciśnieniu.

Temperatura minimalna - najniższa temperatura zanotowana w określonym przedziale czasu, najczęściej doby.

Temperatura maksymalna - najwyższa temperatura zanotowana w określonym przedziale czasu, podobnie jak wyżej najkrótszy okres jej oznaczania to doba.

TEMPERATURA ODCZUWALNA - umowna temperatura odczuwana przez organizm ludzki, w efekcie reakcji systemu termoregulacji na kompleks właściwości atmosfery, w tym przede wszystkim: temperatury powietrza, wilgotności i prędkości wiatru.

TEMPERATURA PUNKTU ROSY - temperatura, w której zawarta w powietrzu para wodna zaczyna ulegać skraplaniu, temperaturze punktu rosy odpowiada równowaga pomiędzy wartością prężności aktualnej i maksymalnej.

Tendencja baryczna - wzrost lub spadek ciśnienia, tendencja określa kierunek zmian ciśnienia, a jej wartość opisową (dodatnia, ujemna, stała) określa się na podstawie wartości zmian tego parametru w jednostce czasu.

TERMOMETER BIMETALICZNY: Termometr, którego sensorem jest element składający się z dwóch blaszek metali dokładnie połączonych, które charakteryzują się różnymi współczynnikami rozszerzalności. Pod wpływem zmian temperatury płytki wyginają się, a powodowany tym ruch jest przenoszony na wskazówkę lub pisak urządzenia samopiszącego.

Termosfera - warstwa atmosfery ziemskiej położona nad mezosferą; charakteryzuje się wzrastającą wraz z wysokością temperaturą (do ponad 1000°C), która powstaje w wyniku pochłaniania promieniowania słonecznego o bardzo małych długościach fal. Termosfera jest warstwą zjonizowanego gazu, w której wyróżnia się kilka podwarstw w tym jonosferę, gdzie pojawiają się charakterystyczne zjawiska zórz polarnych.

TERMOSKOP - pierwszy termometr zbudowany przez G. Galilei, działający na zasadzie zmian siły wyporu działającej na kulki zanurzone w cieczy pod wpływem temperatury (oferowany współcześnie w handlu jako element użytkowy i dekoracyjny jednocześnie)

Trąba powietrzna, TORNADO - silny wirowy ruch powietrza w chmurze burzowej (Cumulonimbus). Lej trąby sięga od podstawy chmur, do powierzchni Ziemi. Prędkość wiru wynosi 360 - 540 km/h Zjawisko związane jest z gwałtownym spadkiem ciśnienia. Trąba powoduje katastroficzne zniszczenia na lądzie.

Tropopauza - warstwa przejściowa między troposferą, a stratosferą

TROPOSFERA - najniższa warstwa atmosfery od powierzchni Ziemi do wysokości 7-18 km, w zależności od szerokości geograficznej; w troposferze realizują się niemal wszystkie procesy pogodowe.

VIRGA - zjawisko opadowe polegające na tym, iż krople deszczu wypadające z chmury nie docierają do powierzchni ziemi gdyż w wysokiej temperaturze wyparowują (deszcz „zawieszony” pod chmurą).

Warstwa graniczna atmosfery - warstwa powietrza w pobliżu powierzchni bezpośrednio wymieniająca z nią ciepło wilgotność oraz pęd; jej miąższość jest zdecydowania większa w dzień niż w nocy.

Wiatry dolinne (anabatyczne) i górskie (katabatyczne) - wiatry wywołane różnicami w nagrzewaniu się zboczy górskich i dolin. W dzień wiatr dolinny wieje w górę zbocza gdyż cieplejsze zbocza ogrzewają przylegające powietrze wywołując stan równowagi chwiejnej, w nocy chłodne powietrze spływa z większą szybkością ku dolinom jako tzw. wiatr górski.

WILGOTNOŚĆ POWIETRZA - zawartość pary wodnej w powietrzu; może być wyrażana w różnych miarach.

Wilgotność AKTUALNA powietrza - zawartość pary wodnej w powietrzu najczęściej wyrażana jako prężność czyli ciśnienie parcjalne jakie wytwarza para wodna w mieszaninie powietrza.

Wilgotność względna powietrza - jest to stosunek prężności aktualnej pary wodnej znajdującej się w powietrzu do prężności maksymalnej dla danej temperatury.

WMO - Światowa Organizacja Meteorologiczna (World Meteorological Organization), agenda ONZ, koordynuje działalność służb meteorologicznych na całym świecie.

Zamglenie - zawiesina kropelek wody zmniejszających widzialność przy powierzchni ziemi, ale widzialność ta wynosi powyżej 1km.

ZMIESZANIA WSPÓŁCZYNNIK - w wilgotnym powietrzu bezwymiarowy stosunek masy suchego powietrza do masy pary wodnej.

Zorza polarna - zjawiska świetlne widoczne w okolicach podbiegunowych w postaci łuków, pasm, draperii, występujące w górnych warstwach atmosfery (jonosferze)

---