K R E W

FUNKCJE KRWI (spełnia je tylko wtedy kiedy jest w ruchu)

Spełnia 3 główne funkcje: transportową, ochronną i obronną oraz homeostatyczną

TRANSPORTOWA -

^ pobiera tlen z pęcherzyków płucnych i dostarcza do komórek, pobiera aminokwasy, cukry, tłuszcze, sole mineralne i mikroelementy, witaminy z przewodu pokarmowego (transport zaopatrujący)

^ pobiera z tkanek zbędne metabolity, jak np. dwutlenek węgla, mocznik, kwas moczowy i inne i przenosi do płuc i innych narządów wydalniczych takich jak: nerki, skóra, przewód pokarmowy.

pobiera metabolity pośrednie (np. kwas mlekowy) i substancje toksyczne i przenosi do innych narządów (np. wątroba) do dalszego metabolizowania lub detoksykacji (transport oczyszczający).

^ pobiera ciepło z narządów wytwarzających go w nadmiarze (np.mięśnie czy wątroba) i przenosi tam gdzie jego produkcja jest większa niż utrata (np. skóra) (transport termoregulacyjny).

^ pobiera z narządów lub komórek hormony i inne substancje biologicznie czynne i rozprowadza je po całym organizmie (transport scalający).

OCHRONNA I OBRONNA -

^ uczestniczy w procesie rozpoznawania i unicestwiania szkodliwych i obcych dla ustroju czynników, które mogą pochodzić z środowiska zewnętrznego (wirusy, bakterie, pasożyty), jak i wewnętrznego (niektóre metabolity, nieprawidłowe komórki).

HOMEOSTATYCZNA-

^ tworzy i uczestniczy w utrzymywaniu stałości środowiska wewnętrznego

ELEMENTY MORFOTYCZNE KRWI

W płynnym środowisku krwi (osoczu) funkcjonują następujące komórki:

retikulocyty (młodociane formy erytrocytów- 0,5 - 1,5 % wszystkich erytrocytów.

erytrocyty - w 1L krwi x 10¹² = u kobiet- 4,10 do 5,10; u mężczyzn - 4,52 do 9,90.

leukocyty - w 1 litrze krwi - 4 do 10 tys.

^ neutrofile - 40 do 70 % leukocytów

^ bazofile - 0 do1,8 % „

^ eozynofile - 0 do 4 % „

^ limfocyty - 22 do 44 % „

^ monocyty - 2 - 7 % „

^ trombocyty - w 1 litrze krwi średnio 250 tys.

FUNKCJE ERYTROCYTÓW

Erytrocyty mają kształt dwuwklęsłego dysku i są to komórki (drugie to trombocyty) nie posiadające jądra - krążą we krwi średnio 120 dni. Posiadają błonę półprzepuszczalną, szkielet wewnętrzny zbudowany jest z białek (spektryna i ankiryna). Zawierają czerwony barwnik krwi - hemoglobinę - g / dL: u kobiet - 12,3 do 15,3; u mężczyzn - 14,0 do 17,5; mmol w 1 L krwi: odpowiednio - 7,5 do 10,0 i 8,7 do 11,2

Hemoglobina - zbudowana jest z białka globiny, składająca się z 4 łańcuchów polipeptydowych, każdy połączony z jedną cząsteczką hemu. Hem składa się z centralnie położonego dwuwartościowego atomu żelaza połączonego z 4 wzajemnie powiązanymi pierścieniami pirolowymi. cdn

FUNKCJE ERYTROCYTÓW

Przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla

RÓŻNIMY SIĘ... RÓWNIEŻ GRUPAMI KRWI

Antygeny grup krwi

Antygeny układów grupowych

Układ ABO: A, B, H

Układ Lewis: Lea, Leb

Układ MNS:M, N, S, s

P Układ: P1

Układ grupowy ABO

Grupa krwi Antygeny

A A

B B

O brak

AB A & B

Dlaczego badamy krew?

Pacjent wymaga transfuzji lub przeszczepu

Badanie pacjenta

Badanie dawcy

Kobiety w ciąży potencjalna choroba hemolityczna noworodków

Badania w ciąży

Badanie po urodzeniu

Diagnostyka choroby immunohemolitycznej

GRUPY KRWI

W błonach komórkowych erytrocytów ulokowane są antygeny grupowe, a w osoczu krwi naturalne przeciwciała przeciw obcym antygenom erytrocytów.

Antygeny grupowe AB0 występują jako antygeny A, B, H .

Na podstawie ich występowania wyróżniamy 4 główne grupy krwi: A, B, AB i 0 .

W grupie A w erytrocytach jest antygen A i słaby H, a w osoczu przeciwciała anty-B czyli β ; w grupie B jest antygen B i słaby H, a w osoczu przeciwciała anty-A, czyli alfa; w grupie AB są oba antygeny A i B, a w osoczu nie występują naturalne przeciwciała; w grupie 0 występuje słaby antygen HH, a w osoczu występują oba naturalne przeciwciała anty-A i anty-B.

W błonach erytrocytów występuje także antygen D decydujący o układzie grupowym Rh, w którym wyróżniamy grupy Rh-dodatnią i RH-ujemną.

Rh-dodatnia zawiera antygen D, a w osoczu nie ma przeciwciał anty-D, a w Rh-ujemnej nie ma antygenu D, lecz są przeciwciała anty-D.

FUNKCJE LEUKOCYTÓW

Na podstawie cech morfologicznych leukocyty (białe krwinki) dzielimy na: 1) granulocyty (ziarniste), posiadające ziarnistości w cytoplazmie, 2) limfocyty, 3)monocyty - podział patrz wcześniej.

Główną funkcją leukocytów jest rozpoznawanie i unieczynnianie szkodliwych i obcych dla organizmu czynników, które wtargną do niego lub na skutek nieprawidłowych biologicznych zostaną w nim wytworzone.

Wśród granulocytów, w zależności od powinowactwa ich cytoplazmatycznych ziarnistości do barwników, wyróżniamy: obojętnochłonne (neutrofile), kwasochłonne (eozynofile), i zasadochłonne (bazofile).

Wśród limfocytów, w zależności od miejsca nabywania immunokompetencji lub pełnionej funkcji, wyróżniamy: limfocyty B (szpikozależne), limfocyty T (grasiczozależne) i komórki NK (naturalni zabójcy).

FUNKCJE NEUTROFILÓW

Główną rolą neutrofilów jest obrona organizmu na drodze fagocytozy i niszczenia obcych antygenów, a także funkcja wydzielnicza.

Główne elementy tej funkcji to:

^ reagowanie na czynniki chemotaktyczne i ukierunkowany ruch do środowiska o największym stężeniu czynników chemo- taktycznych (chemotaksja).

^ zdolność do migracji przez śródbłonek naczyń (diapedeza).

^ zdolność rozpoznawania (za pośrednictwem immuno- globulin -opsonizacja) obcych cząsteczek i ich fagocytoza na drodze pinocytozy.

^ niszczenie sfagocytowanych mikroorganizmow (bakterioliza) przez zespół enzymów zależnych lub niezależnych od tlenu.

^ wydzielanie enzymów o właściwościach bakteriobójczych (lizozym, laktoferryna i inne) oraz kilku cytokin (IL-1, IL-2, IL-12, TNF-alfa), pochodnych prostaglandyn - leukotrienów (ważne w procesach uczulania).

FUNKCJE EOZYNOFILÓW

Eozynofile mają także zdolność fagocytozy (nieco słabszą niż neutrofile), a zatem chemotaksji, diapedezy, opsonizacji, pinocytozy i trawienia.

^ czynnikami chemotaktycznymi dla eozynofilów są cytokiny uwalniane w procesach alergicznych (IL-3, IL-5, IL-8) i leukotrieny.

^ rozkładają histaminę, mediatora alergii.

^ fagocytują także kompleksy antygen-przeciwciało i inne białka.

FUNKCJE BAZOFILÓW

Bazofile i komórki tuczne tkanek biorą udział w reakcji anafilaktyczznej (I typ odpowiedzi immunologicznej), uwalniając mediatory tej reakcji tj. histaminę i SRS-A (substancja A wolno działająca)

^ w reakcji tej pośredniczą immunoglobuliny E.

^ z bazofilami współdziałają eozynofile, które neutralizują mediatory anafilaksji.

FUNKCJE MONOCYTÓW

Monocyty powstają w szpiku, krążą we krwi jako monocyty, przechodzą przez śródbłonek naczyń włosowatych do tkanek, gdzie przeobrażają się w makrofagi.

Monocyty i makrofagi fagocytują wirusy, bakterie, grzyby, obumarłe komórki i obce antygeny.

Makrofagi transportują żelazo do szpiku, mięśni i innych tkanek niezbędne do syntezy hemoglobiny, mioglobiny i enzymów.

Makrofagi uwalniają około stu substancji niezbędnych do procesów: immunologicznych, hemopoezy, krzepnięcia krwi i fibrynolizy.

FUNKCJE LIMFOCYTÓW

Limfocyty we krwi są heterogenną populacją limfocytów B i T. Ich funkcje to:

^ podstawowa, udział w odporności immunologicznej typu humoralnego (głównie B) i typu komórkowego (głównie T).

^ uwalnianie cytokin uczestniczących w tych procesach, jak również w procesie wzrostu i dojrzewania limfocytów.

^ podstawą do reakcji odpornościowych jest zdolność rozpoznawania przez limfocyty T i B obcych antygenów i reagowanie na nie mobilizacją wszystkich mechanizmów skierowanych na ich neutralizację lub niszczenie.

FUNKCJE LIMFOCYTÓW T

Limfocyty T są heterogenną populacją, w skład której wchodzą głównie limfocyty pomocnicze (Th), limfocyty cytotoksyczne (Tc) i limfocyty supresorowe (Ts).

Limfocyty pomocnicze (Th) są mediatorami prawie wszystkich reakcji immunologicznych, które zachodzą przy udziale wytwarzanych przez nie różnych limfokin.

Limfocyt po pierwszym zetknięciu z obcym antygenem wytwarza w swojej błonie białko receptorowe, które warukuje tzw. Pamięć immunologiczną.

Stymulują limfocyty B do proliferacji i przekształcenie ich plazmocyty i wytwarzanie przez nie immunoglobulin.

Aktywują makrofagi.

Stymulują wzrost i proliferację limfocytów Ts i Tc.

Limfocyty cytotoksyczne (Tc) istnieją w dwóch postaciach: Tcc i Tadcc.

Limfocyty Tadcc, zwane także Tk (killer cell) lub Nk (natural killer) niszczą komórki i mikroorganizmy w sposób bezpośredni, bez uprzedniego ich uczulania (bez prezentacji antygenu).

Limfocyty Tcc wymagają wcześniejszej prezentacji antygenu i działają za pośrednictwem przeciwciał oblepiających komórkę docelową.

Limfocyty cytotoksyczne działają na błony komórek docelowych, za pośrednictwem białek zwanych perforynami, niszcząc ją i uwalniając substancje cytotoksyczne, powodujące natychmiastową lizę komórki.

Limfocyty supresorowe (Ts) pełnią funkcję regulatora czynności limfocytów Th i Tc, warunkując równowagę czynności jednych i drugich komórek.

FUNKCJE LIMFOCYTÓW B

Limfocyty B powstające w szpiku kostnym mają informację genetyczną niezbędną do wytwarzania immunoglobulin (Ig).

Każda jednostka podstawowa składa się z 2 łańcuchów ciężkich H i 2 łańcuchów lekkich L połączonych wzajemnie mostkami -S-S-

Każda jednostka ma przybliżony kształt podwojonej litery Y.

Górne końcówki ramion mają zmienną sekwencję aminikwasów i nazywane są fragmentami Fab , które łączą się w sposób swoisty z obcym antygenem.

Końcówki łańcuchów H u podstawy Y noszą nazwę fragmentu Fc, które łączą przeciwciało z limfocytem lub dopełniaczem.

Mają one potencjalną zdolność do produkcji ich kilku klas, a mianowicie: IgG, IgA, IgM, IgD, IgE,

FUNKCJE IMMUNOGLOBULIN

Przeciwciała działają bezpośrednio lub poprzez aktywację układu dopełniacza.

Działanie bezpośrednie:

^ aglutynacja antygenu (bakteria,komórka)

^ precypitacja (wytrącanie) antygenu

^ neutralizacja czyli blokowanie aktywnych miejsc antygenu

^ liza (rozpad) komórek

Działanie poprzez układ dopełniacza:

^ aktywacja klasyczna → połączony antygen z przeciwciałem przez fragment Fc łączy się z dopełniaczem (składowa C 1) aktywując kaskadę reakcji doprowadzając w końcu do lizy komórki.

^ aktywacja alternatywna → aktywacja dopełniacza prze składową C3 w obecności endotoksyn bakteryjnych, a następnie liza komórki.

Immunoglobulina G (IgG):

^ najliczniej reprezentowana - 80%

^ najczęściej wytwarzane we wtórnej odpowiedzi immunologicznej.

^ jedyna Ig przenikająca przez łożysko, zapewniając pewien stopień odporności.

^ działają za pośrednictwem frgmentu C1 dopełniacza, umożliwiając opsonizację.

Immunoglobulina A (IgA) → około 10%

^ występuje w 2 typach, pierwszy to w krwi krążącej, drugi w łzach, ślinie i przewodzie pokarmowym.

^ pierwszy uczestniczy w komórkowym typie reakcji, drugi ma na celu eliminowanie bakterii i wirusów wnikających z środowiska zewnętrznego

Immunoglobulina M (IgM) → 5-10%

^ wytwarzane są w pierszej odpowiedzi immunologicznej.

^ są elementami układu grupowego krwi

Immunoglobulina D (IgD) → ilość mała, znajdują się na powierzchni limfocytów B i uczestniczą w ich stymulacji (przez limfocytyT) do proliferacji i różnicowania.

Immunoglobulina E (IgE) → odgrywają rolę w stymulacji eozynofilów i bazofilów uczestnicząc w ten sposób w procesach alergicznych.

FUNKCJE TROMBOCYTÓW

Powstają w szpiku z cytoplazmy megakariocytów, nie posiadają jądra.

Podstawową funkcją jest zdolność gromadzenia wielu substancji biologicznie czynnych, a następnie wydzielanie ich, pod wpływem swoistych stymulatorów, do osocza w dwóch głownych procesach hemostazy - adhezji i agregacji.

Inicjują proces krzepnięcia krwi czyli hemostazę

HEMOSTAZA
KRZEPNIĘCIE KRWI

Krzepnięcie krwi czyli hemostaza to zespół mechanizmów zapewniających płynność krwi krążącej oraz zdolność do tamowania wypływu krwi z naczyń krwionośnych po ich uszkodzeniu.

Główną rolę pełnią: naczynia krwionośne, trombocyty oraz tkankowe i osoczowe czynniki krzepnięcia.

^ faza I - reakcja naczyniowa

^ faza II - wytworzenie skrzepu (proces koagulacji)

^ faza III - fibrynoliza (rozkład włóknika).

Reakcja naczyniowa

Uszkodzenie naczynia pobudza receptory i naczynie na zasadzie odruchu włókienkowego natychmiast obkurcza się.

Dotknięcie trombocytów do odsłoniętego kolagenu naczynia powoduje ich agregację w miejscu uszkodzenia, a to ich rozpad i uwolnienie tromboksanu, jonów wapnia, czynników płytkowych i innych

Substancje te dodatkowo aktywują agregację i skurcz mięśniówki gładkiej naczyń.

Wytwarzanie skrzepu (proces koagulacji)

Polega na przejściu fibrynogenu w fibrynę w kaskadowym procesie, w którym uczestniczą czynniki płytkowe, tkankowe i osoczowe. Dla celów dydaktycznych 3 następujące po sobie fazy: wytworzenie aktywnego czynnika X; wytworzenie trombiny; wytworzenie fibryny.

W wytworzenie czynnika X - w procesie zewnątrzpochodnym tromboplastyna tkankowa, cz. VII i jony Ca aktywują cz. X; w procesie wewnątrzpochodnym kaskada czynników osoczowych tworzy aktywny kompleks cz.VIII, IX cz.płytkowego 3 i jonów Ca, który aktywuje czynnik X.

Aktywny cz. X przy udziale cz.V, cz. płytkowego 3 i jonów Ca działają na nieaktywną osoczową protrombinę przekształcając ją w aktywny enzym trombinę.

Aktywna trombina działa na nieaktywny, osoczowy fibrynogen przekształcając go w monomery fibryny, które pod wpływem cz. XIII, cz. płytkowego 3 i jonów Ca stabilizują luźną fibrynę w fibrynę trójwymiarową, gąbczastą.

Fibrynoliza

Jest to mechanizm, który prowadzi do likwidacji skrzepu, trwałego gojenia się rany i broni przed powstawaniem wewnątrznaczyniowych skrzeplin.

Istotą fibrynolizy jest proteolityczny rozkład fibryny i fibrynogenu oraz cz.V, VIII, XII i protrombiny.

Czynność tę wykonuje enzym plazmina, która powstaje z nieczynnego plazminogenu pod wpływem swoistych czynników osoczowych.

Powstające produkty fibrynolizy mają zdolność hamowania agregacji trombocytów i innych etapów procesu krzepnięcia krwi.

FUNKCJE OSOCZA KRWI

Osocze czyli część płynna krwi zawiera 91-92% wody, a reszta to tzw. ciała stałe: białka (6-8%); związki mineralne (jony sodowe, wodorowęglanowe, chlorkowe, potasowe, wapniowe, magnezowe, fosforanowe i tzw. mikroelementy) oraz witaminy, hormony, enzymy, kwasy tłuszcowe, tłuszcze obojętne, cholesterol, glukoza, kwas mlekowy, mocznik, aminokwasy i inne substancje pośredniej przemiany materii.

Osocze spełnia/uczestniczy we wszystkich funkcjach krwi (transportowa, scalająca, obronna, homeostatyczna, termoregulacyjna).

Funkcje białek

Białka osocza dzieli się na: albuminy, globuliny i fibrynogen.

Albuminy wytwarzane są w wątrobie, jest ich około 55% wszystkich białek osocza.

^ uczestniczą głównie w utrzymywaniu tzw. ciśnienia onkotycznego (około 30 mm Hg), ^ utrzymują równowagę objętości płynu międzykomórkowego i osocza,

^ uczestniczą w przenoszeniu kwasów tłuszczowych i barwników żółciowych oraz wiążą i transportują pewną ilość dwutlenku węgla.

Globuliny (około 40-50% białek), występują w trzech postaciach - alfa, beta, gamma.

^ alfa i beta transportują wiele jonów i biologicznie aktywnych substancji

^ beta stanowią izoaglutyniny (przeciwciała grup krwi), są wieloma enzymami i proenzymami.

^ gamma są to przede wszystkim przeciwciała A, G, D, M, E.

* Fibrynogen (około 6% białek) - jest białkiem odgrywającym podstawową rolę w procesie krzepnięcia krwi.

Równowaga płynów

Regulowanie objętości i składu płynu międzykomórkowego.

Tworzenie chłonki (limfy).

GOSPODARKA KWASOWO-ZASADOWA

Izohydria to jeden z elementów homeostazy.

Wyrażany jest jako ujemny logarytm ze stężenia jonów wodorowych, określany jako pH.

Wartość 7,0 to odczyn obojętny, poniżej 7,0 to odczyn kwaśny, powyżej 7,0 to odczyn zasadowy.

Fizjologiczny odczyn osocza krwi waha się w zakresie pH = 7,35 - 7,45, jest zatem lekko zasadowy.

Zmiany poza te zakresy: w dół nazywamy kwasicą, natomiast w górę nazywamy zasadowicą.

Stałość pH płynów ustrojowych jest wynikiem równowagi między wytwarzaniem jonów wodorowych, a ich wydalaniem, głównie przez nerki i płuca.

Główną rolę w tych procesach mają tzw. układy buforowe, które mają zdolność zarówno wiązania jak i oddawania jonów H.

*Są to głównie: wodorowęglanowy (CO2+H2O↔HCO-3 + H+); fosforanowy (H2 PO4- + HPO 2- -4); białczanowy (HHb/KHb) i hemoglobinowy (HbO2 H↔HbO 2- + H+).

Do najwydajniejszych należy bufor wodorowęglanowy i hemoglobinowy.

Wodorowęglanowy stanowi 72% cełej pojemności buforowej.

Główna rolę w funkcjonowaniu buforów: wodorowęglanowego i hemoglobinowego spełnia wymiana dwutlenku węgla i tlenu w płucach.

Wydajność buforu fosforanowego zależy od funkcjonowania nerek.

Od utrzymania stałego pH zależy prawidłowe funkcjonowanie wszystkich procesów metabolicznych, głównie enzymatycznych.

pH krwi poniżej 7,0 i powyżej 7,8 życie jest niemożliwe.

Izoosmia i izojonia

Izoosmia to utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego.

Ciśnienie osmotyczne to konsekwencja istnienia w żywych organizmach błon półprzepuszczalnych, także tych z aktywnym transportem, jonów (kationów i anionów) oraz innych substancji osmotycznie czynnych.

Ciśnienie osmotyczne wyrażamy w osmolach, u ssaków wynosi średnio 290 mmol/l wody. Odpowiada to 0,9% wodnemu roztworowi NaCl i 5% roztworowi glukozy.

Odczyn (pH) krwi i limfy jest lekko zasadowy 7,35-7,45.

Układ krążenia część II krew

• Całkowita objętość krwi wypełniająca łożysko naczyniowe stanowi 1/20 masy ciała

• Krew składa się z elementów upostaciowanych:erytrocytów,leukocytów, trombocytów oraz z osocza

• Elementy morfotyczne stanowią mniej niż 50% objętości krwi

• W składzie krwi u mężczyzn i kobiet występują ilościowe róznice

Rola krwi w organizmie

• Transport tlenu z płuc do tkanek

• transport dwutlenku węgla z tkanek do płuc

• transport do wszystkich tkanek produktów energetycznych i budulcowych wchłoniętych z przewodu pokarmowego

• Transport produktów przemiany materii do nerek

• Transport hormonów

• Magazynuje hormony poprzez wiązanie ich z białkami osocza

• Wyrównuje ciśnienie osmotyczne we wszystkich tkankach

• Wyrównuje stężenie jonów wodorowych w organizmie

• Bierze udział w termoregulacji

• Tworzy barierę przed inwazją drobnoustrojów:leukocyty ,makrofagi,przeciwciała,układ dopełniacza

• Pełni formę pamięci immunologicznej

Tkanka krwiotwórcza

• Centralne tkanki hematopetyczne:szpik czerwony i grasica

• Obwodowe tkanki hematopetyczne:węzły chłonne,grudki chłonne w błonach śluzowych i śledziona

Szpik kostny

• Zawarty jest w częściach gąbczastych kości płaskich,w mostku,żebrach,,kościach biodrowych,trzonach kręgów,w sąsiedztwie nasad kości długich

• W skład szpiku czerwonego wchodzą :komórki hamatopoetyczne w różnym stopniu zróżnicowania,adipocyty,komórki zrębu,komórki stanowiące ściany zatok szpikowych(komórki przydanki i śródbłonka),komórki bariery

Zrąb szpiku kostnego

• Komórki zrębu są to komórki siateczki które stanowią zawieszenie tkanki szpikowej.pełnia funkcję podporowa i żerną(pochłaniają jądra komórkowe wydalane przez dojrzałe erytrocyty),wydzielaja czynniki wzrostowe,leukotrieny,cytokininy,prostaglandyny,chemoprzekaźniki

Komórki bariery

• Komórki te mają zdolność kurczenia się łącząc się ze sobą otaczają kolonie komórek hematopoetycznych,chroniąc je przed działaniem czynników niepożądanych

• Wszystkie elementy morfotyczne krwi powstają z z komórki szpiku pluripotencjalnej hematopoetycznej pnia

• Pod wpływem czynnika wzrostowego granulocytów(Il-1,Il-6,Il-7,Il-10,Il-11,Il-12) z komórki pluripotencjalnej powstają komórki macierzyste nieukierunkowane i komórki macierzyste limfoidalne

Komórki macierzyste nieukierunkowane

Przekształcaja się w :

• Komórki ukierunkowane linii erytrocytów

• Komórki ukierunkowane granulocytów i makrofagów

• Komórki macierzyste linii eozynofilów

• Komórki macierzyste linii bazofilów

• Komórki ukierunkowane linii megakariocytów

Komórki macierzyste limfoidalne

• Przekształcają się w szpiku w limfocyty pre-B i limfocyty pre-T oraz limfocyty NK

Erytropoeza

• Komórka ukierunkowana linii erytrocytów (BFU-E)

• Komórka macierzysta linii erytrocytów(CFU-E)

• Proerytroblasty

• Erytroblasty zasadochłonne I i II

• Erytroblasty polichromatofilne

• W erytroblastach cytoplazma wypełnia się hemoglobiną

• Erytroblasty ortochromatyczne przechodzą do zatok żylnych szpiku zostawiając tam jądra komórkowe przechodząc w retikulocyty

• Cykl rozwojowy erytrocytów trwa ok..5 dni

• We krwi obwodowej retikulocyty stanowią ok..0,5%

• Czynnikiem pobudzającym erytropoezę jest ERYTROPOETYNA, wytwarzana w 85% w nerkach i 15% w wątrobie

• Spadek prężności tlenu we krwi powoduje

• wzrost wytwarzania erytropoetyny

• Erytroblasty pozyskują jony żelaza za pośrednictwem białka transferyny

• Prawidłowa erytropoeza zależy od witaminy B12i kwasu foliowego

• W regulacji erytropoezy uczestniczą hormony gruczołu tarczowego (T3iT4) pobudzająco

• Hormony płciowe-androgeny pobudzają, metabolity estrogenów hamują

Granulocytopoeza

• NEUTROFILE -granulocyty obojętnochłonne pochodzą z komórki macierzystej linii neutrofilów(CFU-G)

• Z nich powstają mieloblasty-promielocyty-mielocyty

• Proliferacja i dojrzewanie komórek linii neutrofilowej zachodzi po wpływem czynników:czynnika wzrosrowego granulocytów,czynnika wzrostowego pierwszego,czynnika wzrostowego granulocytów i makrofagów

• Dalszy etap to dojrzewanie bez mitotycznego podziału,powstają:matamielocyty i nuetrofile o jądrach komórkowych pałeczkowatych i segmentowych.Czas trwania cyklu wynosi 6-7 dni

Makrofagi

• Duże komórki żerne występujące w tkankach i szpiku czerwonym

• Te same komórki krążące we krwi nazywamy monocytami

• Powstają z komórki macierzystej makrofagów CFU-M) proliferując i różnicując się przechodząc etapy:monoblastów ,promonocytów i monocytów

• Czas trwania cyklu wynosi od 1 do3 dni

Trombocytopoeza

• TROMBOCYTY-płytki krwi są to krążące we krwi fragmenty cytoplazmy megakariocytów

• Komórka macierzysta megakariocytów kończy etap proliferacji w szpiku kostnym

• Komórka ta dzieli się od 2 do 5 razy pod wpływem IL-3 i czynnika wzrostowego granulocytów i makrofagów.

• Powstają kolejno :promegakarioblasty-megakarioblasty-megakariocyty-trombocyty.

• Czynnik powodujący uwalnianie do szpiku trombocytów to trombopoetyna

Limfocytopoeza

• Zachodzi w tkankach limfoidalnych centralnych(szpik kostny i grasica)oraz obwodowych

• W szpiku kostnym czerwonym z komórek macierzystych powstają limfocyty pre-B,część komórek krążąc we krwi przechodzi przez grasicę dają początek limfocytom pre-T

• Limfocyty pre-B dojrzewając w szpiku przechodzą w limfocyty B wytwarzające przeciwciała

• limfocyty pre-T które wyszły w grasicy poza naczynia krwionośne przechodzą w tymocyty-limfocyty T

• Limfocyty B i T krążą we krwi ,osiadają w tkankach limfoidalnych obwodowych,gdzie dzielą się i powracają do krwi.

• Limfocyty B opuszczając szpik mają w błonie komórkowej antygen głównego układu zgodności tkankowej(MHC)

Grasica

• Limfocyt5y pre-T które z krwi dostają się do grasicy osiadają w korze grasicy, przekształcając się w tymocyty.

• Tymocyty przenikają w głąb kory do granicy rdzeniowej grasicy, przechodząc proces dojrzewania stykając się z komórkami zrębu grasicy

• Komórki zrębu grasicy oddziałują na dojrzewanie tymocytów poprzez wydzielanie tymozyny oraz kontrolują występowanie w błonie komórkowej ludzkiego leukocytarnego antygenu-HLA

• W procesie dojrzewania w grasicy około 95% tymocytów ginie, tylko 5% jest uwalniane z grasicy do krwi jako limfocyty T -immunologicznie kompetentne, które docierają do śledziony i tam są ostatecznie kształtowane

Węzły chłonne i grudki chłonne

• Obwodowa tkanka limfoidalna

• Limfocyty napływają do węzłów z chłonką

• Limfocyty T zatrzymują się w miąższu węzłów w strefie przykorowej,tam dzielą się tworząc ośrodki rozmnażania

• Limfocyty B wnikają do warstwy podtorebkowej jako ośrodki rozmnażania

Śledziona

• Przepływa przez nią krew -5% pojemności minutowej serca w spoczynku

• Krew tętnicza przepływa przez miazgę białą utworzoną przez grudki chłonne należące do obwodowego układu limfoidalnego

• Krew żylna odpływa od miazgi czerwonej

• Śledziona stanowi filtr dla elementów morfotycznych krwi

• Pierwszy filtr to miazga biała -zatrzymuje wybiórczo limfocyty T i B

• Drugi filtr to strefa przejściowa pomiędzy miazgą białą a czerwoną gdzie zatrzymują się uszkodzone erytrocyty, granulocyty, trombocyty, mikroorganizmy ,monocyty które przekształcają się w makrofagi

• Miazga czerwona stanowi ostatni filtr zatrzymujący wszystkie elementy morfotyczne krwi

• Zachodzą w śledzionie procesy:

• Wytwarzanie limfocytów

• Niszczenie trombocytów

• Rozpad starych erytrocytów poprzez układ siateczkowo-śródbłonkowy

HEMATOLOGIA

Metody wykonywania rozmazów krwi obwodowej i szpiku oraz ich ocena i interpretacja

• Rozmaz krwi obwodowej wykonuje się z krwi żylnej lub włośniczkowej

Krew żylną uzyskuje się przez nakłucie żyły

Krew włośniczkową przez nakłucie na głębokość 2-3mm opuszki palca lub płatka usznego/krew powinna wypływać samoistnie, ponieważ uciskanie wpływa niekorzystnie na wynik badania/

• Rozmaz szpiku kostnego wykonuje się z materiału uzyskanego z biopsji szpiku.

• Biopsja aspiracyjna- do badania cytologicznego

• Trepanobiopsja- do badania histopatologicznego.

U dorosłych szpik pobiera się z kości płaskich-mostka, lub talerza kości biodrowej.

• Technika wykonywania rozmazu krwi obwodowej i szpiku.

-rozmaz wykonujemy przy pomocy szkiełka o szlifowanych brzegach

-krople krwi lub szpiku umieszcza się w odległości około 1 cm od końca szkiełka i zbliża do niej szkiełko oszlifowane ustawione pod kątem 45 stopni

-rozmaz wykonuje się szybkim i zdecydowanym ruchem bez wykonywania zbytniego nacisku

-rozmaz powinien mieć dł. 3-4cm

-rozmaz należy wysuszyć

Dobrze wykonany rozmaz nie może być zbyt cienki ani zbyt gruby. Prawidłowa grubość preparatu zapewnia równomierny rozdział komórek na szkiełku.

Zbyt gruby jest mało czytelny i może stwarzać trudność w rozpoznawaniu komórek.

Pobranie szpiku wykonuje się za pomocą specjalnej igły mającej uchwyt dla ręki, mandryn i przesuwaną tarczą ochronną, chroniącą przed głębokim wprowadzeniem igły. Materiał należy przenieść ze strzykawki na płytkę Petriego lub szkiełko zegarkowe, przechylić tak, żeby krew znalazła się poniżej grudek i z tak odsłoniętych grudek wykonać rozmaz.

Domieszka krwi obwodowej zaburza stosunki ilościowe poszczególnych układów szpikowych uniemożliwia właściwą jego ocenę komórkowości i tym samym czyni ocenę preparatu mniej miarodajną. (na domieszkę krwi obwodowej w preparacie wskazywać może m.in. Zwiększony odsetek granulocytów o jądrze podzielonym-40% i więcej) .

Nie wolno rozcierać grudek szpikowych-prowadzi to do zniszczenia komórek.

• Barwienie krwi obwodowej i szpiku.

Niezwykle ważną sprawą poza prawidłowym wykonaniem rozmazu jest prawidłowe jego zabarwienie.

Najczęściej preparaty krwi obwodowej i szpiku barwi się metodą Pappenheima przy użyciu roztworu May-Grunwalda i Giemsy.

• Ocena barwionych preparatów

Preparaty barwione ogląda się pod imersją w powiększeniu 100-krotnym od „głowy” rozmazu do jego „ogona” ruchem konika szachowego.

• Licząc 100 kolejnych komórek w przypadku krwi obwodowej

• Licząc 250,500 lub 1000 kolejnych komórek w przypadku szpiku

• Oceniać należy wyłącznie komórki nieuszkodzone

-przy liczeniu preparatów szpiku nie uwzględnia się odsetka komórek śródbłonka, osteoblastów i osteoklastów (nie należą do układu krwiotwórczego)

• Składowe oceny rozmazu krwi obwodowej

-jakościowa i ilościowa ocena układu białokrwinkowego

-jakościowa ocena erytrocytów

-jakościowa ocena płytek krwi /w niektórych przypadkach ilościowa/

• Składowe oceny rozmazu szpiku

-komórkowość

-stosunek odsetków komórek linii mielopoetycznej do erytropoetycznej

-megakariopoeza

-obecność komórek świadczących o nacieczeniu szpiku w przebiegu procesu patologicznego

-włóknienie

-aktywność w układzie makrofagów-wyrażająca się fagocytozą erytrocytów

-różnicowanie i dojrzewanie w poszczególnych liniach komórkowych

Badania cytomorfologiczne szpiku czy krwi obwodowej należy uzupełnić badaniami cytochemicznymi i cytoenzymatycznymi. Są to badania bardziej precyzyjne pozwalające bliżej zidentyfikować typ komórki, stopień jej dojrzałości oraz stan czynnościowy. Wykorzystuje się je w diagnostyce różnicowej chorób rozrostowych układu krwiotwórczego a szczególnie ostrych białaczek, gdyż pozwalają określić przynależność liniową komórek blastycznych.

Komitet do standaryzacji w hematologii zaleca następujące badania cytochemiczne rozmazów krwi obwodowej i szpiku, suszonych w powietrzu, ocenianych w mikroskopie świetlnym:

1.aktywność peroksydazy granulocytów

2.Zawartość ciał tłuszczowych barwionych Sudanem B w granulocytach

3.Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów

4.Aktwność fosfatazy kwaśnej

5.Aktywność esteraz

6.Reakcja PAS wykrywająca obecność glikogenu

Reakcje barwne uzyskiwane w komórkach metodami cytochemicznymi ,są wywoływane przez bezpośrednie zabarwienie substancji obecnych w strukturach komórkowych np. glikogenu bądź też wskutek obecności enzymów. Należy zaznaczyć, że bada się aktywność enzymu a nie wykrywa się samego enzymu.

W badaniach cytochemicznych komórek układu krwiotwórczego aktywność enzymatyczną wyraża się najczęściej podaniem odsetka komórek dodatnich, stopnia nasilenia reakcji enzymatycznej np.-,+,++,+++,++++, lub za pomocą wskaźnika SCORE.

1.Określanie aktywności peroksydazowej

Zasada metody- peroksydaza zawarta w ziarnistościach komórek uwalnia tlen z nadtlenku wodoru, który utlenia benzydynę powodując, że odkłada się ona w postaci zielonobrunatnego związku w miejscach aktywności peroksydazowej.

W erytrocytach i ich prekursorach-reakcja dyfuzyjna.

W najmniej dojrzałych komórkach linii ziarnistokomórkowej reakcja nie zachodzi. W miarę dojrzewania tej linii do stadium promielocyta reakcja staje się bardziej ziarnista i jest najsilniejsza w promielocytach i mielocytach. Pałeczki Auera wybarwiają się intensywnie. Metamielocyty i neutrofile mają mniej ziarnistości. Silna jest w eozynofilach.

Reakcja może nie zachodzić w monoblastach i monocytach.

Przydatność kliniczna-różnicowanie ostrej białaczki limfoblastycznej między białaczką ostrą szpikową./limfoblasty nie wykazują aktywności peroksydazy/

2.Zawartość ciał tłuszczowych barwionych Sudanem czarnym B.

Sudan czarny B barwi fosfolipidy oraz tłuszcze obojętne. Wyniki barwienia są identyczne jak w barwieniu w kierunku MPO/komórki peroksydazo - dodatnie barwią się Sudanem czarnym B. Monocyty nie barwią się, lub reakcja jest słaba i drobnoziarnista.

Różnica z barwieniem na MPO polega na skupieniu ziarnistości sudanofilnych na obwodzie komórki, z pozostawieniem niezabarwionego środka komórki.

Przydatność kliniczna-klasyfikacja ostrych białaczek

-szpikowych w AML M1 i M2 dodatnia reakcja do 3%komórek a w AML M3 75%komórek

-mielomonocytowych- niewielki odsetek komórek wykazuje drobnoziarnistą reakcję

-limfoblastycznych- reakcja jest zwykle ujemna

5.Aktywność esteraz granulocytów

Esterazy leukocytów to grupa 9 izoenzymów, tworzących 2 grupy

-esterazy swoiste/chlorooctanu AS-D/, niewrażliwe na hamowanie fluorkiem sodu

Aktywność tej esterazy wykazują promielocyty i neutrofile

-esterazy nieswoiste/alfa-naftylu/wrażliwe na hamowanie fluorkiem sodu

Aktywność tej esterazy wykazują wszystkie komórki hematopoezy, najsilniejsza jest w monocytach.

Przydatność kliniczna-diagnostyka różnicowa ostrej białaczki mielomonocytowej i podobnej morfologicznie białaczki z postaciami monocytidalnymi mieloblastów.

3.Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów.

FAG jest cytoplazmatycznym enzymem hydrolitycznym, aktywność jej pojawia się w mielocytach, zwiększa się wraz z dojrzewaniem komórek

Przydatność kliniczna-różnicowanie leukocytozy neutrofilnej pochodzenia zapalnego i leukocytozy występującej w przebiegu przewlekłej białaczki szpikowej.

Zwiększona aktywność FAG obserwowana jest w czerwienicy, w zwłóknieniu szpiku, w stanach zapalnych, w zespole Downa. Obniżona jest charakterystyczna dla CML/często wartość zero/

Aktywność FAG jest wyrażana półilościowym wskaźnikiem obliczanym w 4-punktowej skali nasilenia barwnej reakcji cytochemicznej. Wartości prawidłowe 30-100.

4.Oznacznie aktywności fosfatazy kwaśnej-barwienie to jest pomocne w diagnostyce białaczki limfoblatycznej T komórkowej i białaczki włochatokomórkowej, w obu przypadkach aktywność enzymu duża

6.Zawartość substancji PAS-dodatnich

Reakcja ta pozwala na wykrycie obecności glikogenu w komórkach układu krwiotwórczego.

Przydatność kliniczna-służy do różnicowania ostrej białaczki limfoblastycznej i mieloblastycznej.Limfoblasty wykazują obecność glikogenu układającego się w złogi lub ziarna.Reakcja ma również znaczenie w rozpoznaniu erytroleukemii,w przebiegu której/w przeciwieństwie do erytroblastów prawidłowych/stwierdza się obecność glikogenu.

Barwienie preparatów krwi obwodowej i szpiku w celu wykrycia syderocytów i syderoblastów.

-Syderocyty to erytrocyty zawierające ziarna żelaza pozahemowego gromadzącego się w komórkach w postaci hemosyderyny.We krwi prawidłowej nie stwierdza się obecności syderocytów.Występują one w niedokrwistości syderoblastycznej,u osób po splenektomii,w niektórych zatruciach.

-Syderoblasty występują u ludzi zdrowych a ich odsetek w prawidłowym szpiku waha się od 20%-80%.Wyrazne zmniejszenie się liczby stwierdza się w przypadku niedoboru żelaza. Szczególne znaczenie diagnostyczne mają tzw. syderoblasty pierścieniowate pojawiające się w stanach patologicznych.

Syderoblasty i syderocyty wykrywane są barwieniem przy użyciu błękitu pruskiego-zawierają 1,2 lub wiecej zielononiebieskich ziarenek.Liczbę syderocytów i syderoblastów podaje się w procentach licząc 1000 kolejnych erytrocytów/lub 100 eytroblastów/.W przypadku stwierdzenia syderoblastów pierścieniowatych ich odsetek należy podać oddzielnie.

Niedokrwistość spowodowana utratą krwi

Niedokrwistość pokrwotoczna

Podział:

• ostra

• przewlekła

Definicja

Nagłe duże krwawienie może przekroczyć możliwości adaptacyjne ustroju
i doprowadzić do wstrząsu hipowole-micznego, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci.

Przy powolnej, przewlekłej utracie krwi obniżenie poziomu hemoglobiny prowadzi do zmniejszonego utlenowania tkanek ustroju, wyczerpania zapasów żelaza
i rozwoju niedokrwistości na tle jego niedoboru.

Przyczyny ostrej niedokrwistości pokrwotocznej w okresie noworodkowym

• urazy porodowe,

• nieprawidłowa budowa łożyska i naczyń pępowinowych,

• krwawienia (utajone) w okresie życia wewnątrzłonowego,

• krwawienia wewnętrzne,

• choroba krwotoczna noworodków,

• koagulopatie.

Przyczyny ostrej niedokrwistości pokrwotocznej u niemowląt
i dzieci powyżej 1 rż.

• krwawienia pourazowe,

• krwawienia z przewodu pokarmowego:

- przepuklina rozworu przełykowego,

- żylaki przełyku,

- wrzody żołądka i dwunastnicy,

- colitis ulcerosa,

- polipowatość jelit,

- guzy krwawnicze,

- wady rozwojowe jelit,

- uchyłek Meckela,

- nowotwory,

• skazy krwotoczne (małopłytkowość, hemofilie),

• krwawienia z nosa,

• krwawienia z układu moczowo-płciowego:

- hematuria (stany zapalne, nowotwory),

- nadmierne obfite miesiączki.

Przyczyny ostrej niedokrwistości pokrwotocznej u dorosłych

• krwawienia z przewodu pokarmowego,

• krwawienia z układu oddechowego,

• krwawienia z układu moczowego,

• krwawienia po zewnętrznych urazach,

• krwotoki wewnętrzne.

Objawy ostrej niedokrwistości pokrwotocznej

Jak organizm wyrównuje utratę krwi

1 faza: wyrównanie hemodynamiczne. Cel: utrzymanie ciśnienia przez skurcz naczyń

2 faza: wyrównanie osoczowe: Cel: odtworzenie objętości przez wpływanie płynu tkankowego
do łożyska krwi (w ciągu godzin) i uzupełnienie białek osocza ( w ciągu dni)

3 faza: wyrównanie komórkowe. Cel: uzupełnienie liczby krwinek czerwonych (w ciągu tyg.
do 3 miesięcy)

Rozpoznanie ostrej niedokrwistości pokrwotocznej

• objawy kliniczne (bladość, osłabienie, zawroty głowy),

• parametry krążenia (tętno, RR)

• Badania laboratoryjne:

- morfologia krwi

- układ hemostazy

- ocena funkcji nerek

• Liczba krwinek czerwonych, wartości hemoglobiny i hematokrytu z początku nie ulegają zmianie, albowiem chodzi tu o wartości względne, a nie absolutne.

• Wymienione parametry zmniejszają się dopiero wtedy, kiedy do łożyska krwi wpłynie kompensacyjny prąd płynu tkankowego.

• Dlatego też może zdarzyć się tak, że człowiek mający prawidłowe stężenie Hb wykrwawił się.

• I odwrotnie, stężenie Hb może dzień lub dwa dni po krwotoku nadal się zmniejszać, mimo że krwawienie ustało, a to wskutek ciągłego wpływania płynu tkankowego do łożyska krwi.

• niedokrwistość normocytowa,

• erytroblasty we krwi obwodowej,

• zwiększenie liczby płytek krwi,

• wzrost liczby granulocytów obojętnochłonnych
  i przesunięcie ich wzoru odsetkowego w lewo,

• zwiększona retikulocytoza,

• odczyn erytroblastyczny w szpiku,

• zmniejszenie ilość krwi krążącej.

Odpowiedź układu czerwonokrwinkowego
na ostrą utratę krwi

Postępowanie w ostrej niedokrwistości pokrwotocznej

uzupełnienie objętości płynów:

- płyn wieloelektrolitowy

- preparaty koloidowe: albumina

- osocze (przy utrzymujących się krwawieniach),

podanie tlenu,

dieta zerowa,

podawanie preparatów krwi: podanie 1 j. powinno spowodować wzrost stężenia Hb
o 1 g/dl, a Ht o około 3%. Uzupełnienie krwi następuje z reguły wtedy, gdy wartość Ht osiągnie 30 - 35%, bo wtedy zdolność krwi
do transportu tlenu jest największa,

diagnostyka lokalizacyjna + zahamowanie krwawienia,

leczenie powikłań i zapobieganie ponownemu krwawieniu.

Przyczyny przewlekłej niedokrwistości pokrwotocznej

Przewlekła utrata przez:

• przewód pokarmowy:

- choroba wrzodowa,

- żylaki przełyku,

- przepuklina rozworu przełykowego

- choroby jelita grubego (uchyłkowatość, polipy, nowotwory, wrzodziejące zapalenie jelita),

- pasożyty,

- żylaki odbytu,

- przewlekłe stosowanie kwasu acetylosalicylowego i NLPZ

• drogi rodne:

- kobiety miesiączkujące

- w okresie okołoporodowym,

• drogi moczowe:

- nowotwory złośliwe nerek i układu moczowego,

• drogi oddechowe:

- nowotwory złośliwe,

• intensywne krwiodawstwo,

• celowe samookaleczenia.

Objawy przewlekłej niedokrwistości pokrwotocznej

• łatwe męczenie,

• spaczone łaknienie,

• bladość,

• łamliwość włosów i paznokci,

• zajady w kącikach ust,

• język blady, atroficzny,

• suchość skory.

• zawroty głowy,

• zaburzenia koncentracji,

• pogorszenie pamięci.

Rozpoznanie przewlekłej niedokrwistości pokrwotocznej

Przewlekła niedokrwistość pokrwotoczna = niedokrwistość z niedoboru żelaza

• mikrocytoza,

• zmniejszenie średniej masy i średniego stężenia Hb w krwince czerwonej,

• hipochromia, poikilocytoza,

• erytroblasty we krwi obwodowej,

• małe stężenie żelaza i ferrytyny oraz zwiększona zdolność jego wiązanie przez surowicę krwi,

• zwiększone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego,

• odczyn erytroblastyczny w szpiku,
  z zahamowaniem dojrzewania erytroblastów,

• zmniejszenie odsetka syderoblastów w szpiku,

• zwiększenie zawartości protoporfiryn
  w erytrocytach,

• zwiększony obrót żelaza radioaktywnego
  i zwiększona inkorporacja żelaza do erytrocytów,

• badanie kału na obecność krwi utajonej,

• wszelkie badania wykluczające/ potwierdzające patologię w obrębie przewodu pokarmowego, dróg moczowych oraz narządu rodnego u kobiet (badania endoskopowe, usg, badanie rtg przewodu pokarmowego itp.).

Różnicowanie niedokrwistości niedobarwliwych

Postępowanie w przewlekłej niedokrwistości pokrwotocznej

- wyeliminowanie przyczyny utraty krwi (jeśli to możliwe),

- uzupełnianie czynników niezbędnych do krwiotworzenia.

Leczenie żelazem

Doustne podawanie żelaza:

• żelazo dwuwartościowe wchłania się 10 razy lepiej niż trójwartościowe,

• nie zażywać z tetracyklinami, lekami alkilizującymi, cholestyraminą,

• jakkolwiek żelazo podawane na czczo wchłania się lepiej, ale jest źle tolerowane przez żołądek i dlatego musi być podawane po jedzeniu.

• okres doustnego podawania żelaza powinien trwać co najmniej 3 miesiące dla wypełnienia zapasów żelaza,

• tabletki żelaza mogą dawać cienie w obrazie radiologicznym, barwić stolec na ciemno
  i prowadzić do zaburzeń przewodu pokarmowego.

Wskazania do leczenia parenteralnego:

• nietolerancja doustnych preparatów,

• zaburzenia wchłaniania żelaza,

• szybka utrata żelaza z niekontrolowanego
  wolno krwawiącego miejsca, która nie może
  być wyrównana przez leczenie doustne,

• znacznie obniżone stężenie Hb < 6 g/dl przy obecnych przeciwwskazaniach do przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych.

• dożylnie lub domięśniowo w jednej dawce dziennie,

• pozajelitowo podaje się wyłącznie żelazo trójwartościowe,

• leczymy do czasu podania całkowitej dawki żelaza wyliczonej ze wzoru: dawka
  w mg = 150 x (stęż. Hb docelowe - stęż. Hb aktualne) + 500;

• nie wolno mieszać preparatu żelaza z innymi lekami w strzykawce,

• całe żelazo podane pozajelitowo jest czynne
  i jeśli się tę wartość przekroczy - działa toksycznie.

Objawy uboczne przy stosowaniu preparatów dożylnych:

• reakcja anafilaktyczna,

• niebiezpieczeństwo zapalenia żył,

• żelazo zjonizowane jest źle tolerowane
  w łożysku krwi: bóle głowy, nudności, wymioty, uczucie gorąca, smak metaliczny, bóle serca.

Objawy uboczne przy stosowaniu preparatów domięśniowych:

• martwica mięśni,

• przewlekły ból w miejscu iniekcji.

Monitorowanie skuteczności leczenia

1. Kliniczne:

- ustępowanie objawów związanych
z uszkodzeniem tkanki nabłonkowej,
a zwłaszcza języka.

2. Laboratoryjne:

- retikulocytoza - kilkakrotny wzrost między
7 a 10 dniem od momentu rozpoczęcia leczenia,

- wzrost stężenie Hb o 2 g/dl po 2 - 3 tyg. leczenia.

Monitorowanie toksyczności leczenia

• Obserwacja kliniczna ewentualnych objawów ubocznych stosowanego leczenia.

• Ocena stanu przeładowania żelazem:

- nieprawidłowe wyniki testów wątrobowych,

- poziom ferrytyny > 800ug/l

- wysycenie transferyny > 50%

Zapamiętaj!

W niedokrwistościach zapalnych, zakaźnych
i nowotworowych, gdy żelazo jest w dużym stopniu zmagazynowane w układzie siateczkowo- śródbłonkowym, podawanie preparatów żelaza nie jest wskazane.

Przyczyny barku poprawy po leczeniu preparatami żelaza

• mylne rozpoznanie niedoboru żelaza,

• współistnienie zakażenia,

• utrzymująca się utrata żelaza,

• niewłaściwa dawka - zbyt krótkotrwałe leczenie,

• złe wchłanianie.

Profilaktyka niedoboru żelaza

• wielokrotni krwiodawcy,

• kobiety ciężarne i karmiące,

• wcześniaki,

• dzieci z ciąż mnogich i urodzonych matek,
  które miały niedokrwistość w ciąży,

• w okresie dojrzewania,

• przy niedoborach pokarmowych.

Ostre zatrucie żelazem

• dawka niebezpieczna mieści w szerokim zakresie - od 30 do 300 mg żelaza/kg (łączna dawka toksyczna wynosi ok.. 2 g siarczanu żelaza),

• najczęściej zatruciu ulegają dzieci.

Klinicznie zatrucie żelaza przebiega w 4 etapach.

I etap:

• zaczyna się krótko po spożyciu tabletek i jest spowodowany wpływem jonów żelaza na komórki błony śluzowej jelita,

• przebieg jest gwałtowny z wymiotami, bólami brzucha, biegunką (często krwistą),

• po 5 - 6 godz. dochodzi do martwicy krwotocznej nabłonka układu pokarmowego i powstania owrzodzeń,

• po zatruciu duża ilość wolnych jonów żelaza dostaje się do krwioobiegu (wyczerpuje się zdolność wiązania żelaza przez transferynę); wolne jony żelaza przechodzą do przestrzeni zewnątrzkomórkowej i powodują rozszerzenie naczyń kapilarnych, wzrost przepuszczalności,
  a w konsekwencji hipowolemię, niewydolność krążenia i śpiączkę.

II etap:

• zaczyna się po ok. 6 godz.,

• poziom żelaza wraca do normy - jony żelaza zostają przemieszczone z przestrzeni zewnątrzkomórkowej do komórek parenchymalnych (gł. wątroby),

• chorzy w tym okresie mogą być podrażnieniu bądź podsypiający

III etap:

• zaczyna się 2 - 5 dni po spożyciu leku,

• Faza najbardziej niebezpieczna,

• Jony żelaza katalizują peroksydację lipidów, uszkadzając mitochondria i doprowadzają do śmierci komórki,

• klinicznie - spadek RR, niewydolność wielonarządowa, zwłaszcza piorunująca niewydolność wątroby

IV etap:

• występuje po 4 - 6 tyg. po fazie ostrej,

• dochodzi do niedrożności związanej ze zwężeniem i zbliznowaceniem jelita.

Postępowanie:

• płukanie żołądka, pobudzanie do wymiotów,

• leczenie chelatujące deferoksaminą (100mg deferoksaminy wiąże 8,5 mg żelaza),

• utrzymywanie prawidłowej objętości krwi - przetaczanie płynów infuzyjnych,

• stałe monitorowanie wszystkich funkcji życiowych.

Budowa i praca mięśni

Układ mięśniowy człowieka

• Składa się z 650 mięśni

• Ich masa stanowi około:
  
  30-40% masy kobiet
  
  40-50% masy mężczyzn

Antagonistyczne działanie mięśni:

• Mięśnie mają zdolność do aktywnego kurczenia się.

• Ich rozkurcz jest aktem biernym - wymaga skurczu innego mięśnia.

• Wyróżniamy dwie grupy czynnościowe mięśni: zginacze (przywodziciele) i prostowniki (odwodziciele).

• Mięśnie wykonujące przeciwstawną czynność nazywamy antagonistycznymi.

Typy mięśni szkieletowych

• m. prosty

• m. dwubrzuścowy

• m. płaski

• m. wrzecionowaty

• m. pierzasty

• m. półpierzasty

• m. dwugłowy

Budowa anatomiczna mięśnia

• Tkanka łączna wytwarzana na powierzchni mięśnia zwana jest omięsną.

• W 1 mm³ mięśnia znajduje się 2000 naczyń krwionośnych włosowatych.

Budowa włókna mięśniowego

• Komórka mięśnia poprzecznie prążkowanego (włókno mięśniowe) zbudowana jest z:
  - błony komórkowej (sarkolema)
  - licznych jąder
  - cytoplazmy (sarkoplazma)
  - włókienek kurczliwych (miofibryli).

• Miofibryle wykazują poprzeczne prążkowanie.

• Podstawową jednostką budulcową miofibryli jest sarkomer.

• Sarkomer składa się z włókienek białkowych: aktynowych i miozynowych

Mechanizm skurczu

• Skracanie się miofibryli jest wynikiem interakcji białek kurczliwych:
  aktyny i miozyny.
  

• Nici aktyny przesuwają się w kierunku środka sarkomeru bez zmiany długości jej włókien (ślizgowa teoria skurczu).

• W procesie tym zużywana jest energia, którą dostarcza rozkład ATP.
  
  ATP → ADP + P_i + energia

Źródła energii wykorzystywanej do pracy mięśniowej

Wysiłki trwające kilka sekund

• Zasoby komórkowe ATP zawierają zasoby energii wystarczające jedynie na kilka pobudzeń.

• Najszybsza resynteza ATP odbywa się kosztem rozkładu fosfokreatyny i starcza na kilka sekund pracy.

Źródła energii wykorzystywanej do pracy mięśniowej

Źródła energii wykorzystywanej do pracy mięśniowej

Wysiłki trwające do 60 minut

• Produkty końcowe tej przemiany nie zmieniają pH środowiska.

• Czynnikiem ograniczającym pracę w tym trybie jest szybkość dostarczania tlenu do mięśni.

• Źródłem tlenu jest:
  
  mioglobina - białko mięśniowe magazynujące tlen;
  
  hemoglobina - białko czerwonych krwinek krwi transportujące tlen
  

Wysiłki trwające ponad 60 minut

• Zasoby kwasów tłuszczowych w organizmie są ogromne.

• Jest to najwolniejszy z przedstawionych szlaków metabolicznych.
  Czynnikiem ograniczającym tę przemianę jest szybkość transportu kwasów tłuszczowych z krwi do komórek mięśniowych.

• Czynnikiem ograniczającym długość pracy mięśni w tym trybie są inne układy niezdolne do długotrwałego funkcjonowania (np. układ nerwowy).

Zestawienie przemian produkujących ATP w mięśniach

PRZEMIANY BEZTLENOWE

• fosfokreatyna + ADP → kreatyna + ATP
  

• Glukoza + 2 ADP + 2P → 2 kwas mlekowy + 2 ATP
  

PRZEMIANY TLENOWE

• Glukoza + 6 O₂ + 36 ADP + 36 P → 6 CO₂ +6 H₂O + 36 ATP
  

• kwas tłuszczowy (C₁₆) + 23 O₂ +129 ADP +129 P →
  → 16 CO₂ +16 H₂O + 129 ATP

Hormony

• Hormon (od gr. hormao - rzucam się naprzód, pędzę) - związek chemiczny, który jest wydzielany przez gruczoły lub tkanki układu hormonalnego.
  Funkcją hormonu jest regulacja czynności i modyfikacja cech strukturalnych tkanek leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania lub oddalonych, do których dociera poprzez krew (wyjątkiem są tzw. hormony lokalne). Istnieją także takie hormony, które wywierają wpływ na funkcjonowanie wszystkich tkanek organizmu.

Odkrycie i nadanie nazwy

• Pierwszym hormonem wyizolowanym z organizmu i otrzymanym w stanie krystalicznym była adrenalina, której odkrywcą jest krakowski fizjolog Napoleon Cybulski. Uzyskał ją w roku 1901 japoński naukowiec Jokichi Takamine. Trzy lata po wyizolowaniu adrenaliny niemiecki aptekarz Friedrich Stolz zsyntetyzował ją na drodze chemicznej. Wydarzenie to było początkiem odkryć kolejnych hormonów, ich syntezy oraz produkcji związków nie występujących naturalnie w organizmie ale działających podobnie do hormonów. Odkrycia te były przełomowe dla rozwoju wiedzy o przyczynach i przebiegu chorób wewnętrznych i pozwoliło na ich skuteczne leczenie.

• Nazwę hormony dla produktów gruczołów wydzielania wewnętrznego po raz pierwszy zastosował angielski fizjolog Ernest Starling, w 1905 roku

Działanie hormonów

• Ogólnie działanie hormonów polega na aktywacji lub dezaktywacji pewnych mechanizmów komórkowych w tkankach docelowych (narządach docelowych). Na przykład insulina tak wpływa na komórki, że aktywuje mechanizmy pobierania glukozy, co powoduje spadek stężenia glukozy we krwi. Aktywacja lub dezaktywacja odbywa się przez łączenie ze specyficznymi błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi receptorami.

• Wiele hormonów ma działanie wzajemnie antagonistyczne - np. insulina i glukagon. Insulina powoduje spadek stężenia glukozy we krwi, a glukagon wzrost jej stężenia.

Hormony tropowe

• Wśród hormonów można wyróżnić grupę, której zadaniem jest regulacja czynności innych hormonów. Na przykład hormon tyreotropowy (TSH) wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej wpływa na zwiększenie wydzielania hormonów tarczycowych - tyroksyny , a także trójjodotyroniny. Poza tym TSH wpływa na zwiększenie ukrwienia gruczołu tarczowego, a także taką przebudowę strukturalną pęcherzyków tarczycowych, która pozwala sprostać wymogom zwiększonej czynności hormonalnej. Tę grupę nadrzędnych "nadzorców" nad innymi gruczołami dokrewnymi nazywamy hormonami tropowymi.

• Nad hormonami tropowymi kontrolę sprawuje wyższe piętro nadzoru. Znajduje się ono w części mózgu nazywanej podwzgórzem. Podwzgórze produkuje hormony uwalniające i hamujące, które wpływają na wzrost lub spadek wydzielania hormonów tropowych produkowanych przez przysadkę. I tak, istnieje tyreoliberyna powodująca uwalnianie (zwiększenie wydzielania) hormonu tropowego - TSH (hormon tyreotropowy), a także somatostatyna, która zmniejsza wydzielanie hormonu wzrostu przez komórki przysadki mózgowej.

Hormony sterydowe

• grupa hormonów o zbliżonej budowie, opartej na pierścieniu węglowodorowym cholesterolu o różnorodnych funkcjach biologicznych. Hormony sterydowe są małocząsteczkowymi hormonami, które bez trudu przenikają przez błonę komórkową i dla których receptory znajdują się w jądrze komórek, na które oddziałują.

• Do hormonów sterydowych zalicza się także witaminę D, która jako jedyna spośród tego rodzaju hormonów nie jest oparta na strukturze cholesterolu.

• Za syntezę hormonów sterydowych w komórce odpowiada gładkie retikulum endoplazmatyczne.

• Istnieje kilkadziesiąt różnych hormonów sterydowych, które spełniają najrozmaitsze funkcje regulacyjne w organizmach zwierząt i organizmie człowieka. Do najbardziej znanych należą hormony płciowe męskie (androgeny), takie jak np. testosteron i żeńskie (estrogeny i gestageny), m.in. estradiol i progesteron. Są one syntezowane w jądrach lub jajnikach oraz nadnerczach.

Inne znane hormony sterydowe to:

• kortykosterydy - powstające w korze nadnerczy, (m.in. kortyzon - który kontroluje przemianę białek w cukry oraz aldosteron, który reguluje metabolizm jonów sodu i potasu

• ekdyzon - hormon produkowany przez owady, który stymuluje ich przepoczwarzanie się.

Produkcja poszczególnych hormonów sterydowych znajduje się pod kontrolą specyficznych hormonów nadrzędnych:

• aldosteron ← angiotensyna II/III

• hormony płciowe ← LH/FSH

• kortyzol, DHEA ← ACTH

podwzgórze

• tyreoliberyna (TRH)
  jest wytwarzany i uwalniany przez podwzgórze do naczyń układu wrotnego przysadki mózgowej i działa na jej przedni płat.

• gonadoliberyna (GnRH)
  Gonadoliberyna jest neurohormonem wytwarzanym głównie w polu przedwzrokowym podwzgórza. Wraz z krwią krążenia wrotnego przysadki trafia do przysadki mózgowej, z której uwalniana jest do krwiobiegu. Pulsacyjne uwalnianie gonadoliberyny pobudza wydzielanie gonadotropin. Impulsy o niskiej częstotliwości stymulują przysadkę do uwalniania FSH, zaś impulsy o wysokiej częstotliwości do uwalniania LH.

• somatoliberyna (GHRH)
  Pobudza przysadkę mózgową do wydzielania hormonu wzrostu.

• kortykoliberyna (CRH)
  wielopeptydowy neuroprzekaźnik i hormon związany z odpowiedzią organizmu na stres. Odpowiada za uaktywnianie zachowań lękowych, redukowanie zachowań wzmacnianych nagrodą oraz hamowanie apetytu i aktywności seksualnej. W mózgu występują dwa typy receptorów wrażliwych na działanie kortykoliberyny, których charakter jest prawdopodobnie przeciwstawny.

• somatostatyna (GIH)
  Somatostatyna blokuje wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową oraz hamuje wydzielanie insuliny.

• prolaktostatyna inaczej dopamina (PIH)
  Dopamina działa przez swoiste receptory zlokalizowane w błonie pre- jak i postsynaptycznej. Odgrywa odmienną rolę w zależności od miejsca swego działania:
  w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni - w chorobie Parkinsona występuje niedobór dopaminy;
  w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe;

• w podwzgórzu jest związana głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny (stąd inną nazwą dopaminy jest prolaktostatyna - PIH i gonadotropin.

• wazopresyna
  Powoduje zagęszczanie moczu poprzez resorpcję wody i jonów sodu w kanalikach nerkowych poprzez pobudzanie receptorów V2.
  Powoduje skurcz naczyń krwionośnych poprzez receptory V1, obecne na ich powierzchni.
  Jest podejrzewana o udział w regulacji zachowań społecznych różnych gatunków zwierząt, w tym również ludzi.
  Niedobór hormonu antydiuretycznego lub brak jego działania powoduje moczówkę prostą. Jeśli dotyczy ona zaburzenia wydzielania na poziomie podwzgórza lub przysadki jest to moczówka prosta ośrodkowa. Jeżeli występuje niewrażliwość cewek nerkowych na działanie hormonu antydiuretycznego - jest to moczówka prosta nerkowa

• Nadmiar wazopresyny wywołuje Zespół Schwartza-Barttera.

podwzgórze

• oksytocyna
  powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej. Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu (powoduje skurcze macicy podczas orgazmu, które ułatwiają transport nasienia do jajowodów).

przysadka mózgowa: płat przedni

• somatotropina (GH), (STH), hormon wzrostu.
  Głównym działaniem hormonu wzrostu, w którym pośredniczą somatomedyny jest pobudzanie wzrostu masy ciała i wzrost, będące wynikiem pobudzenia chondrogenezy i osteogenezy w chrząstkach wzrostowych kości.

• prolaktyna (PRL)
  Pobudza wzrost gruczołów sutkowych podczas ciąży i wywołuje laktację. Działa także na gonady, komórki limfoidalne i wątrobę - narządy te mają swoiste receptory. U kobiet karmiących piersią prolaktyna hamuje wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), blokując owulację i menstruację, szczególnie w pierwszych miesiącach po porodzie.

przysadka mózgowa: płat przedni

• hormon adrenokortykotropowy (ACTH)
  hormon przysadki mózgowej, który pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu i wielu słabo działających androgenów jest to najważniejszy czynnik pobudzający uwalnianie ACTH. Hamowanie wydzielania ACTH i CRH następuje pod wpływem wzrostu we krwi stężenia ACTH, kortyzolu i innych kortykosteroidów, włączając w to steroidy egzogenne, na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

• hormon tyreotropowy (TSH)
  U człowieka powoduje zwiększenie masy tarczycy, zwiększenie przepływu krwi przez ten narząd oraz nasilenie produkcji i wydzielania hormonów tarczycy - tyroksyny i trójjodotyroniny. Wydzielana jest przez tyreotrofy (komórki zasadochłonne b2), które są wielościenne i zawierają ziarna o średnicy 140-200 nm; w ziarnach tych zmagazynowana jest tyreotropina.

przysadka mózgowa: płat przedni

• hormon folikulotropowy (FSH)
  FSH u kobiet pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i wydzielanie estrogenów w komórkach ziarnistych pęcherzyków jajnikowych. Zwiększa również aktywność aromatazy (enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie androgenów do estrogenów).
  U mężczyzn powoduje powiększenie cewek nasiennych, pobudza spermatogenezę (wytwarzanie plemników) oraz zwiększa wytwarzanie białka wiążącego androgeny, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania testosteronu.
  W okresie menopauzy z powodu wygasania czynności hormonalnej gonad obserwuje się zarówno u kobiet jak i u mężczyzn podwyższony poziom FSH we krwi i tym samym w moczu.

• hormon lipotropowy (LPH)
  hormon przedniego (gruczołowego) płata przysadki mózgowej występujący w
  dwóch postaciach:
  gamma lipotropiny
  beta lipotropiny
  Wzmaga trawienie tłuszczów i uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych do krwi. Jest pochodną proopiomelanokortyn.

• hormon luteinizujący (LH)
  U samców odpowiedzialna jest za funkcjonowanie komórek śródmiąższowych jąder, które z kolei produkują testosteron. Wówczas lutropina nazywana jest ICSH. Zwiększony poziom testosteronu we krwi hamuje sekrecję gonadoliberyny (GnRH) oraz hormonu luteinizującego (LH). U samic szczytowe stężenie tego hormonu we krwi podczas ostatnich dni fazy pęcherzykowej cyklu miesiączkowego doprowadza do pęknięcia pęcherzyka Graafa, czyli do owulacji. Po uwolnieniu komórki jajowej do jajowodu, hormon luteinizujący odpowiada za luteinizację ciałka żółtego, tj. za przekształcenie komórek ziarnistych w komórki luteinowe, a komórek warstwy wewnętrznej osłony pęcherzyka w komórki paraluteinowe. Podtrzymuje również wytwarzanie progesteronu i estrogenów przez ciałko żółte

przysadka mózgowa: płat tylny

• oksytocyna

• ADH (hormon antydiuretyczny, wazopresyna, VP)

Niedoczynność i nadczynność przysadki.

• Niedoczynność przysadki jest związana ze zmniejszeniem funkcji wydzielniczych tego gruczołu. Schorzenie to może mieć charakter wrodzony lub może być wywołane powikłaniami okołoporodowymi.

• Nadczynność przysadki wywołana jest najczęściej rozrostem guzów powstałych w tym gruczole.
  W związku z niedoczynnością przysadki pojawiają się niedoczynności gruczołów, których działanie jest uzależnione od hormonów przez nią wydzielanych.
  Przypadki niedoczynności gruczołów wywołanej niedoczynnością przysadki podaje się pacjentowi hormony, których wydzielanie nie jest regulowane przez przysadkę.
  Na przykład osoby cierpiące na niedoczynność tarczycy spowodowaną niedoborem TSH przyjmują preparaty hormonów tarczycowych ( przed wszystkim T4 ). Niedoczynność przysadkowa nadnerczy leczona jest hormonami nadnerczowymi.
  W przypadku poważnych uszkodzeń przysadki podawanie jednego hormonu jest niewystarczające, dlatego stosuje się terapię z użyciem kilku hormonów.

szyszynka

• melatonina (zegar biologiczny)
  pochodna tryptofanu, hormon syntetyzowany w pinealocytach szyszynki, koordynujący pracę nadrzędnego zegara biologicznego u ssaków regulującego rytmy okołodobowe, m.in. snu i czuwania.
  Wytwarzanie melatoniny pozostaje pod hamującym wpływem światła. Ekspozycja organizmu w porze snu na oświetlenie powoduje znaczne zmniejszenie syntezy i uwalniania melatoniny. Impulsy nerwowe przekazywane są drogą nerwową rozpoczynającą się w neuronach siatkówki i kończącą w przestrzeniach okołonaczyniowych w pobliżu ciała pinealocytów.

gruczoł tarczowy

• tyroksyna (T4)
  Wyjściowym substratem do wytwarzania tyroksyny jest aminokwas - tyrozyna.
  Tyroksyna pobudza procesy utleniania w tkankach, pobudza rozpad tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu, wzmaga wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego i jej zużycie przez komórki. Zwiększa także wydzielanie i efekty działania somatotropiny i glikokortykoidów, wpływa na czynność gruczołów płciowych. Hormon ten jest bardzo ważny dla rozwoju fizycznego i psychicznego młodych organizmów, wpływa również regulująco na laktację i rozród.
  Niedoczynność tarczycy i wynikający z tego niedobór tyroksyny obniża podstawowy poziom przemiany materii, wywołuje obrzęk śluzowaty i zmniejsza aktywność psychomotoryczną.
  Nadczynność tarczycy występuje najczęściej w chorobie Gravesa-Basedowa. Objawami są: wytrzeszcz, nadpobudliwość, nerwowość, zwiększona męczliwość mięśni i tachyarytmia.

gruczoł tarczowy

• trójjodotyronina (T3)
  Trójjodotyronina jest u człowieka głównym hormonem tarczycy, który powstaje głównie przez odjodowanie tyroksyny na poziomie tkankowym. Działanie hormonów tarczycy jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ich działanie ujawnia się we wszystkich komórkach organizmu i jest szczególnie ważne w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego oraz dla wzrostu.
  Niedobór hormonów tarczycy w okresie niemowlęcym prowadzi do nieodwracalnych zmian w mózgu i niedorozwoju umysłowego. Dawniej to zaburzenie było nazywane kretynizmem tarczycowym. Obecnie w krajach cywilizowanych bada się noworodki badaniem przesiewowym na występowanie wrodzonej niedoczynności tarczycy. Wczesne rozpoznanie i leczenie tego schorzenia zapewnia prawidłowy rozwój dziecka.

gruczoł tarczowy

• kalcytonina
  Obecność komórek neuroendokrynnych produkujących kalcytoninę wykrywa się w wielu narządach, głównie w ośrodkowym układzie nerwowym, w przysadce, płucach, w przewodzie pokarmowym, wątrobie i innych.
  Wraz z innymi hormonami parathormonem i kalcytriolem, odgrywa istotną rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej ustroju.
  Wrażliwe na stężenie jonów wapnia w osoczu krwi receptory rozmieszczone są na komórkach C tarczycy. Wzrost stężenia jonów wapnia Ca2+ powoduje zwiększenie wydzielania kalcytoniny. Z kolei spadek stężenia jonów wapnia powoduje zmniejszenie wydzielania tego hormonu. Kalcytonina obniża stężenie wapnia i fosforanów w osoczu hamując działanie osteoklastów w kościach oraz hamując reabsorpcję wapnia i fosforanów przez komórki cewek nerkowych powoduje zwiększone ich wydalanie. Oba typy komórek wyposażone są w receptory dla kalcytoniny, które należą do grupy receptorów związanych z białkami G.
  Wydzielanie kalcytoniny jest pobudzane przez glukagon, kilka hormonów przewodu pokarmowego oraz wysokie stężenie jonów wapnia we krwi.

Choroby związane z zaburzeniem pracy tarczycy

• Niedoczynność tarczycy

• Wole niedoczynne

• Niedorozwój umysłowy

• Hashimoto

• Nadczynność tarczycy

• Choroba Gravesa-Basedowa

• Wole nadczynne (wole guzkowe),

Niedoczynność tarczycy.

• Niedoczynność tarczycy.

• Przyczyną niedoczynności tarczycy jest z reguły niedobór jodu w ustroju, powikłania pooperacyjne lub pozapalne. Istnieje także wrodzona niedoczynność tarczycy.

• Objawami niedoczynności tarczycy jest otyłość spowodowana zwolnieniem przemiany materii, opuchnięcie twarzy, wypadnie włosów oraz obrzęk śluzowaty. U chorego obserwuje się zwolnioną akcję serca, obniżone ciśnienie krwi, osłabienie ,senność a także ciągłe wrażenie zimna. Skóra jest sucha i szorstka.

• U dzieci niedoczynność tarczycy prowadzi do kretynizmu, zaburzenia w rozwoju układu nerwowego.

Nadczynność tarczycy

• Nadczynność tarczycy.

• Schorzenie to może być spowodowane zapaleniem gruczołu tarczycowego (we wczesnej fazie ), wolami nadczynnymi, czyli przerostem tkanki gruczołowej lub guzkami tarczycy.

• Objawy nadczynności są przeciwieństwem objawów niedoczynności tarczycy. U chorego na nadczynność obserwuje się wysoki tempo metabolizmu, z związku z tym spadek masy ciała, wzrost temperatury ciała, stan przegrzania ciała. Nadczynność powoduje niestabilność emocjonalną, stany depresyjne, nerwowość, drżenie rąk, podwyższone ciśnienie tętnicze. Częstym skutkiem nadczynności tarczycy jest choroba Basedowa, której typowym objawem jest wytrzeszcz oczu.

• W krwi osoby chorej na nadczynność obserwuje się bardzo wysokie stężenie hormonów T4 i T3 , które hamuje zwrotnie działalność wydzielniczą przysadki. Z powodu niskiej aktywności przysadki poziom TSH we krwi jest bardzo niski.

gruczoły przytarczyczne

• parathormon (PTH)
  Narządami docelowymi dla PTH są kości i nerki. W kościach pod wpływem PTH zwiększa się uwalnianie wapnia[2]. W przypadku niedoboru aktywnej formy witaminy D, występuje oporność kości na jego działanie. W nerkach natomiast zwiększa wchłanianie zwrotne jonów wapnia, hamując zwrotną resorbcję fosforanów, zwiększa też wytwarzanie aktywnej postaci witaminy D - kalcytriolu. Mechanizm działania polega tutaj na aktywacji 1-α-hydroksylazy, która przeprowadza hydroksylację kalcyfediolu do kalcytriolu. Witamina D z kolei powoduje zwiększone wchłanianie wapnia w jelitach.

Niedoczynność i nadczynność przytarczy.

• Niedoczynność przytarczyc- wywołana może być uszkodzeniem lub przypadkowym usunięciem tego gruczołu w czasie zabiegów chirurgicznych. Brak wydzielania parathormonu powoduje znaczny spadek stężenia wapnia w osoczu, czego wynikiem jest tężyczka- schorzenie objawiające się nadmierną kurczliwością mięśni. Niedoczynność przytarczyc leczona jest preparatami aktywnej witaminy D oraz solami wapnia.

• Nadczynność przytarczyc - wywołana jest powstaniem guza w gruczole przytarczycznym.
  U osób z nadczynnością przytarczyc obserwuje się wysokie stężenie wapnia w osoczu , co jest bardzo groźne dla pracy mózgu a także powoduje niszczenie tkanki kostnej. Leczenie nadczynności polega na chirurgicznym usunięciu guza.

serce - przedsionki

• przedsionkowy peptyd natriuretyczny (ANP)
  hormon peptydowy wytwarzany przez ściany przedsionka serca pod wpływem wysokiego stężenia jonów sodu, dużej ilości płynu pozakomórkowego lub dużej ilości krwi. Hamuje zwrotną reabsorbcję jonów sodu i wody głównie w kanalikach zbiorczych nerki i prowadzi do ich zwiększonego wydalania z moczem. Wpływa również na rozszerzanie i zwężanie pewnych naczyń krwionośnych (tętniczek doprowadzających i odprowadzających kłębuszków nerkowych), co wpływa na szybkość filtrowania płynów w nerkach, a to powoduje przyśpieszenie produkcji moczu. Peptyd hamuje układ renina angiotensyna aldosteron (RAA) poprzez stymulację syntezy prostaglandyn, oraz zmniejsza uwalnianie ADH. Peptyd przeciwdziała więc mechanizmom nasilającym niewydolność krążenia. Jego rola jest jednak niewielka, ponieważ liczba i wrażliwość receptorów jest zmniejszona - mechanizm down regulation.

wątroba

• Insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF)
  polipeptyd wykazujący duże podobieństwo do insuliny. Wyróżnia się 2 czynniki - IGF-I i IGF-II.
  IGF-I jest zasadniczym czynnikiem wzrostowym (IGF-II w znacznie mniejszym stopniu) wydzielanym pod wpływem ludzkiego hormonu wzrostu (hGH). Zawartość hGH i IGF-I we krwi zwiększa się wraz ze wzrostem organizmu i zmniejsza w następstwie starzenia się.

• angiotensynogen
  jest hormonem odpowiedzialnym za ciśnienie krwi w naczyniach.

• trombopoetyna
  jest hormonem odpowiedzialnym za produkcję i dojrzewanie trombocytów, czyli składników krwi odpowiedzialnych za jej krzepnięcie.

trzustka (wyspy Langerhansa)

• Insulina
  anaboliczny hormon peptydowy o działaniu ogólnoustrojowym, odgrywający zasadniczą rolę przede wszystkim w metabolizmie węglowodanów, lecz także białek i tłuszczów.
  Insulina produkowana jest przez komórki B (β) wysp trzustki (Langerhansa). Najważniejszym bodźcem do produkcji insuliny jest poposiłkowe zwiększenie stężenia glukozy we krwi. Dzięki zwiększeniu wytwarzania insuliny i jej wpływowi na komórki efektorowe (miocyty, adipocyty, hepatocyty) zwiększa się transport glukozy do wnętrza komórek, co obniża poziom glukozy we krwi.
  Działanie insuliny podlega homeostatycznej kontroli licznych mechanizmów, głównie hormonalnych. Wpływa między innymi na czynność jajników.
  Niedobór (względny lub bezwzględny) leży u podłoża wystąpienia zaburzeń gospodarki węglowodanowej, przede wszystkim cukrzycy. Jest podawana w celach leczniczych dla uzupełnienia tych niedoborów.
  Insulina jest także środkiem dopingującym najczęściej stosowanym w kulturystyce.

Rola insuliny w regulacji gospodarki glukozy. Antagonizm z glukagonem

trzustka (wyspy Langerhansa)

• Glukagon
  jest polipeptydowym hormonem wytwarzanym przez komórki A (α) wysp trzustkowych. Hormon ten ma znaczenie w gospodarce węglowodanowej; wykazuje działanie antagonistyczne w stosunku do insuliny, które przede wszystkim objawia się zwiększeniem stężenia glukozy we krwi. Wzmaga on procesy glukoneogenezy i glikogenolizy oraz utleniania kwasów tłuszczowych.

• somatostatyna
  hormon peptydowy będący antagonistą somatoliberyny. Somatostatyna blokuje wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową oraz hamuje wydzielanie insuliny.
  Jest stale wydzielana w niewielkich ilościach przez błonę śluzową żołądka, jelita cienkiego i trzustkę. Hamuje wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i żółci oraz ruchy robaczkowe (perystaltyczne). Zmniejsza poziom innych hormonów tkankowych i działa przeciwstawnie do sekretyny. W trzustce jest produkowana przez komórki typu D wysp trzustkowych Langerhansa.

trzustka (wyspy Langerhansa)

• polipeptyd trzustkowy
  Polipeptyd trzustkowy (PP), wydzielany przez komórki F wysp Langerhansa, działa hamującą na wydzielanie enzymów trzustkowych (składników soku trzustkowego) oraz na skurcze pęcherzyka żółciowego. Wydzielanie PP jest pobudzane przez układ nerwowy przywspółczulny za pośrednictwem włókien nerwu błędnego.

nadnercza: kora nadnerczy

• glikokortykoidy
  to hormon produkowany w warstwach pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy pod wpływem ACTH, który reguluje przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów.

• mineralokortykoidy
  Wpływają na nieorganiczną przemianę materii.
  Głównym przedstawicielem mineralokortykosteroidów jest aldosteron. Jego najważniejsze działanie to zatrzymywanie jonów sodowych w ustroju i dokomórkowy napływ jonów potasu oraz wtórne zatrzymanie wody w ustroju. Hormon ten wchodzi w skład układu hormonalnego RAA. Funkcje:
  przywrócenie objętości płynów zewnątrzkomórkowych (głównie śródnaczyniowych),
  wyrównanie stosunku Na+/K+,
  przywrócenie równowagi elektrolitowej.
  Działanie:
  kanaliki nerkowe: wzrost wchłaniania zwrotnego Na+ i wydzielania K+,
  gruczoły potowe, ślinowe, nabłonek jelitowy: wzrost wchłaniania Na+,
  wzrost objętości płynu zewnątrzkomórkowego co skutkuje zwiększoną objętością wyrzutową serca i podwyższeniem ciśnienia krwi.

nadnercza: kora nadnerczy

• Androgeny
  grupa organicznych związków chemicznych, zaliczanych do steroidów. Są męskimi hormonami płciowymi, wytwarzanymi przez jądra i korę nadnerczy. Określają i regulują męskie funkcje płciowe, a także regulują przemianę materii. Przykładami androgenów są testosteron i androsteron

• dehydroepiandrosteron
  jest chemicznie podobny do testosteronu i estradiolu i może łatwo być w nie przekształcony. Produkcja tego hormonu osiąga szczyt we wczesnym wieku dorosłym i później zaczyna spadać. Znaczenie tego hormonu w warunkach zdrowia i choroby nie zostało dokładnie ustalone. Postuluje się, że uzupełnianie może być korzystne w pewnych schorzeniach: choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca, hypercholesterolemia, otyłość, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, zaburzenia układu odpornościowego, depresja, osteoporoza.

nadnercza: kora nadnerczy

• kortyzol
  inaczej hydrokortyzon. Wywiera szeroki wpływ na metabolizm, bywa w kulturze popularnej określany nazwą hormon stresowy na równi z adrenaliną. Kortyzol ma działanie przeciwzapalne, zatrzymuje też sól w organizmie.
  Przewlekły nadmiar kortyzolu we krwi prowadzi do charakterystycznego przemieszczenia się depozytów tkanki tłuszczowej, ścieńczenia skóry, powstania rozstępów o charakterystycznej-różowej barwie, trądziku oraz insulinooporności co stanowi obraz zespołu Cushinga.

• Kortykosteron
  organiczny związek chemiczny, glikokortykoidowy hormon sterydowy, wydzielany przez korę nadnerczy, wydzielany pod wpływem adrenokortykotropiny. Ma zbliżone działanie do kortyzolu. Wpływa stymulująco na proces glukoneogenezy.

Nadczynność i niedoczynność kory nadnerczy.

• Niedoczynność kory nadnerczy wywołuje niedobór kortykoidów, czego efektem jest osłabienie, spadek masy ciała, biegunki, spadek ciśnienia krwi. Zespół chorobowy wywołany niedoborem kortykoidów określany jest jako choroba Addisona.

• Nadczynność kory nadnerczy powoduje zaburzenie gospodarki wodno- mineralnej na skutek nadmiernego wydzielania kortykoidów. Objawami tego schorzenia jest charakterystyczne opuchnięcie twarzy , nadwaga związana oraz otłuszczenie niektórych okolic ciała związane ze zmniejszeniem tempa metabolizmu. Schorzenie związane z nadmierną syntezą glikokortykoidów nazywane jest chorobą Cushinga. Dodatkowymi skutkami tej choroby jest nadciśnienie tętnicze, osteoporoza a nawet cukrzyca.

nadnercza: rdzeń nadnerczy

• adrenalina (epinefryna)
  hormon i neuroprzekaźnik katecholaminowy wytwarzany przez gruczoły dokrewne pochodzące z grzebienia nerwowego (rdzeń nadnerczy, ciałka przyzwojowe, komórki C tarczycy) i wydzielany na zakończeniach włókien współczulnego układu nerwowego.
  Adrenalina odgrywa decydującą rolę w mechanizmie stresu, czyli błyskawicznej reakcji organizmu człowieka i zwierząt kręgowych na zagrożenie, objawiających się przyspieszonym biciem serca, wzrostem ciśnienia krwi, rozszerzeniem oskrzeli, rozszerzeniem źrenic itd. Oprócz tego adrenalina reguluje poziom glukozy (cukru) we krwi, poprzez nasilenie rozkładu glikogenu do glukozy w wątrobie (glikogenoliza).
  

Adrenalina

• Działanie adrenaliny polega na bezpośrednim pobudzeniu zarówno receptorów α-, jak i β-adrenergicznych, przez co wykazuje działanie sympatykomimetyczne. Wyraźny wpływ na receptory α widoczny jest wobec naczyń krwionośnych, ponieważ w wyniku ich skurczu następuje wzrost ciśnienia tętniczego. Adrenalina przyspiesza czynność serca jednocześnie zwiększając jego pojemność minutową, w nieznaczny sposób wpływając na rozszerzenie naczyń wieńcowych; rozszerza też źrenice i oskrzela ułatwiając i przyspieszając oddychanie. Ponadto hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i śliny oraz obniża napięcie mięśni gładkich. Adrenalina jako hormon działa antagonistycznie w stosunku do insuliny - przyspiesza glikogenolizę, zwiększając stężenie glukozy w krwi. Wyrzut adrenaliny do krwi jest jednym z mechanizmów uruchamianych przy hipoglikemii. Zwiększa ciśnienie rozkurczowe w aorcie oraz zwiększa przepływ mózgowy i wieńcowy. Poprawia przewodnictwo i automatykę w układzie bodźcowo-przewodzącym. Zwiększa amplitudę migotania komór, przez co wspomaga defibrylację.

nadnercza: rdzeń nadnerczy

• noradrenalina (norepinefryna)
  hormon, neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy, zwykle razem z adrenaliną w sytuacjach powodujących stres.
  Wyrzut noradrenaliny do krwi powoduje, że szybko dociera ona do mózgu, który na jej obecność reaguje przyspieszeniem rytmu serca, przemianą glikogenu w glukozę, napięciem mięśni oraz poszerzeniem źrenic (co jest skutkiem ubocznym). Noradrenalina wpływa dwojako na układ krążenia: zwęża naczynia obwodowe, natomiast rozszerza naczynia wieńcowe w sercu. Działa trochę słabiej niż adrenalina.
  Noradrenalina jest wykorzystywana także jako neuroprzekaźnik przez niektóre neurony pnia mózgu i układu współczulnego. Wewnątrz pnia mózgu noradrenalina produkowana jest w miejscu sinawym, miejsce to reguluje stopień pobudzenia mózgu jak i funkcje automatyczne takie jak termoregulacja. Silny stres zaburza działanie miejsca sinawego.

nerki

• renina
  zwana też angiotensynazą. Działa on na α-globulinę osocza (angiotensynogen), co prowadzi do powstania peptydu angiotensyny I, która jest z kolei substratem dla enzymu konwertującego angiotensynę, który przekształca ją w peptyd podnoszący ciśnienie tętnicze, angiotensynę II (AT).Renina odgrywa rolę w patogenezie części przypadków nadciśnienia tętniczego.

• erytropoetyna (EPO)
  glikoproteinowy hormon peptydowy, którego główną funkcją jest stymulacja różnych etapów erytropoezy, co prowadzi do zwiększenia produkcji erytrocytów przez szpik kostny.
  Zwiększenie produkcji erytropoetyny następuje w wyniku spadku utlenowania krwi płynącej w tętnicach nerkowych. Erytropoetyna wpływa na komórki macierzyste szpiku kostnego, zwiększając produkcję prekursorów komórek szeregu czerwonokrwinkowego, a zatem zwiększając wytwarzanie erytrocytów.
  Spadek produkcji erytropoetyny następuje w przebiegu przewlekłej mocznicy, nadmierne wytwarzanie spotyka się m.in. w zwyrodnieniu wielotorbielowatym nerek.

Rola jaką odgrywa Renina w regulacji ciśnienia.

nerki

• kalcytriol
  aktywna forma witaminy D3. Kalcytriol jest hormonem kontrolującym gospodarkę wapniową organizmu. Powoduje zwiększenie resorpcji wapnia w jelitach i zwiększenie resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych oraz zatrzymywanie wapnia w kościach (przeciwdziała krzywicy i osteomalacji). Powoduje wzrost stężenia fosforanów w osoczu antagonistycznie w stosunku do parathormonu. Okres półtrwania kalcytriolu wynosi 15 h i jest syntetyzowany pod wpływem parathormonu.

tkanka tłuszczowa

• leptyna
  to hormon wytwarzany głównie w białej tkance tłuszczowej (podskórnej). Działa poprzez receptory leptynowe znajdujące się głównie w podwzgórzu. Po związaniu leptyny z receptorami w podwzgórzu, neurony przestają wytwarzać neurotransmiter - neuropeptyd Y, który jest stymulatorem apetytu. W ten sposób hormon ten zmniejsza apetyt oraz pobudza układ sympatyczny. Zaburzenia wytwarzania tego hormonu bądź niewrażliwość receptorów dla tego hormonu prowadzi często do nadwagi i otyłości. Leptyna informuje mózg o zasobach energetycznych organizmu i poziom jej we krwi jest proporcjonalny do masy tkanki tłuszczowej. Jest ona sygnałem którego "zanik" pociąga za sobą nastawienie organizmu na przetrwanie głodu. Dlatego wtedy organizm rezygnuje z procesów energochłonnych jakimi są reprodukcja, termogeneza, wzrost organizmu itd.

jądra

• Androgeny

• Testosteron
  We krwi tylko niewielka część testosteronu występuje w postaci wolnej oraz związanej z albuminami, reszta jest związana z białkiem transportowym SHBG (sex hormone binding globuline).
  Testosteron spełnia szereg istotnych funkcji:
  kształtowanie płci i cech płciowych w życiu płodowym (jego niedobór, brak, lub wada receptorów u płodu z kariotypem XY powoduje wady rozwojowe takie jak: spodziectwo, obojnactwo rzekome męskie, szczególnym przypadkiem jest zespół niewrażliwości na androgeny). Wpływa na spermatogenezę. Wykształcanie się wtórnych cech płciowych (budowa ciała, głos, typ owłosienia, zarost twarzy itp.). Wpływ anaboliczny poprzez pobudzenie syntezy białek (w bardzo niewielkim stopniu powoduje także zwiększenie masy mięśniowej). Może zwiększać poziom libido (przy długotrwałym stosowaniu efekt ten zanika). Ukierunkowuje popęd płciowy ku płci żeńskiej. Przyspiesza zakończenie wzrostu kości długich. Pobudza rozwój gruczołu krokowego, zwiększa jego objętość, silnie pobudza rozwój raka prostaty (z tego względu stosowanie testosteronu jako leku powinno być pod regularną kontrolą poziomu PSA). Zwiększa poziom cholesterolu we krwi (zatem teoretycznie zwiększa ryzyko miażdżycy tętnic) - w przeciwieństwie do estrogenów, które zmniejszają poziom cholesterolu we krwi, może podnosić ciśnienie krwi. Kształtuje sferę emocjonalną poprzez ukształtowanie takich cech jak zdecydowanie, śmiałość, pewność, odwaga, niezależność, ale też skłonność do ryzyka, w zależności od rozwoju emocjonalnego może powodować wybuchowość, agresję.

jajniki

• estrogeny
  grupa hormonów płciowych, do których zalicza się estradiol, estron i estriol. Estrogeny są nazywane hormonami żeńskimi i najważniejszą rolę odgrywają w organizmie kobiet, ale są też niezbędne dla mężczyzn - ich niedobór w jądrach może powodować bezpłodność.
  Estrogeny wpływają na wiele cech i funkcji organizmu, szczególnie kobiecego.
  W zakresie budowy ciała są odpowiedzialne za:

• kształtowanie się żeńskich narządów płciowych i piersi w czasie rozwoju płodowego i po urodzeniu (II i III-rzędowe cechy płciowe),

• rozwój III -rzędowych cech płciowych kobiecych (m. in. budowa ciała, typ owłosienia),

• kształtowanie się psychiki i popędu płciowego (IV-rzędowe cechy płciowe).

• W zakresie procesów biochemicznych są odpowiedzialne za:

• regulację cyklu miesiączkowego. Szczególną rolę odgrywają w pierwszej fazie cyklu, w której stymulują rozrost błony śluzowej macicy i przygotowują ją do implantacji zarodka

• gospodarkę lipidową - zwiększają poziom "dobrego" cholesterolu HDL, a obniżają poziom "złego" cholesterolu LDL; zwiększają też wydalanie cholesterolu z żółcią; zwiększają poziom α-lipoprotein i fosfolipidów

• gospodarkę wapniową - zwiększają odkładanie wapnia w kościach, zapobiegając osteoporozie; stymulują wzrost kości i chrząstek

• zwiększanie przyswajania białek;

• zwiększanie syntezy białek endogennych, np. białek wiążących hormony tarczycy i hormonów nadnerczy, a także pobudzają syntezę fibrynogenu, ceruloplazminy i angiotensynogenu.

• zwiększanie krzepliwości krwi;

• przyrost i zwiększenie pobudliwości mięśni gładkich (macicy i jajowodów).

• przyrost komórek endometrium i nabłonka piersi, co jest powodem rakotwórczego działania estrogenów

Wahania poziomów hormonów i temperatury ciała podczas cyklu menstruacyjnego

jajniki

• Progesteron
  W organizmie kobiety progesteron działa poprzez odpowiednie receptory zlokalizowane m.in. w macicy, gruczołach sutkowych, OUN i przysadce mózgowej. Ludzki receptor dla progesteronu występuje jako dwie izoformy: PR-A i PR-B. PR-A może pełnić rolę zarówno inhibitora, jak i aktywatora transkrypcji, co tym samym umożliwia różne działania tkankowe.

• Najważniejsze efekty oddziaływania progesteronu na narząd rodny to:
  ułatwianie owulacji, poprzez dokonywanie proteolizy ściany pęcherzyka Graafa; sekrecyjna przemiana endometrium, umożliwiająca implantację zapłodnionego jaja; hamowanie nadmiernego rozrostu endometrium pod wpływem działania estrogenów; cykliczne zmiany w nabłonku jajowodów, szyjki macicy i pochwy. Progesteron działa synergistycznie z estrogenami na gruczoł sutkowy, pobudzając wzrost pęcherzyków gruczołowych i nabłonka przewodów oraz uczestnicząc w ekspresji receptorów niezbędnych do laktacji.

jajniki

Progesteron jest hormonem niezbędnym do utrzymania ciąży przez cały okres jej trwania:
hamuje odpowiedź immunologiczną matki na antygeny płodu, jest substratem do produkcji gliko- i mineralokortykoidów płodu, hamuje poród, znosi samoistną czynność skurczową ciężarnej macicy, zmniejsza kurczliwość mięśniówki macicy, pobudza błonę śluzową jajowodów i macicy do wydzielania substancji odżywczych, przygotowuje gruczoł sutkowy do laktacji,zmniejsza wrażliwość macicy na oksytocynę i syntezę receptorów, hamuje powstawanie prostaglandyny, zatrzymuje wodę - obrzęki rozszerza żyły - wolniejszy przepływ krwi - sprzyja powstawaniu żylaków, przebarwienia skóry (ostuda).

Inne metaboliczne efekty oddziaływania progesteronu to:
podwyższanie temperatury ciała, stymulacja oddychania, obniżanie stężenia aminokwasów w surowicy krwi, normalizacja poziomu glukozy w surowicy krwi, działanie przeciwandrogenne, polegające na hamowaniu aktywności 5alfa reduktazy, przekształcającej testosteron w dihydrotestosteron.

Spadek poziomu progesteronu po porodzie powoduje wahania nastroju, zwane depresją poporodową.

jajniki

• estron
  folikulina - organiczny związek chemiczny, ketonowo - hydroksylowa pochodna estranu. Jest steroidowym żeńskim hormonem płciowym (estrogenem) o działaniu podobnym do estradiolu.

• Relaksyna
  polipeptydowy hormon produkowany przez ciałko żółte i doczesną (u kobiet) oraz prostatę (u mężczyzn). Wpływa hamująco na skurcze mięśni macicy i rozluźniająco na spojenie łonowe w czasie porodu.

Działanie relaksyny podczas porodu:
jej prekursor jest wytwarzany w czopie śluzowym macicy
wydzielana jest przez jajnik i łożysko
zmniejsza spontaniczne skurcze macicy
rozluźnia więzadła maciczne ułatwiając poród
zmniejsza napięcie mięśnia szyjki macicy, co ułatwia jej rozciągnięcie podczas przechodzenia dziecka
zwiększa syntezę glikogenu i wychwyt wody przez mięśniówkę macicy

jajniki

• estradiol
  sterydowy hormon płciowy. Jest podstawowym, naturalnym estrogenem. Odpowiedzialny za rozwój żeńskich narządów rozrodczych, reguluje cykl płciowy i ma wpływ na zachowanie seksualne, rozrost błony śluzowej macicy. Z chemicznego punktu widzenia jest steroidem, pochodną estranu.
  

Działania estradiolu w układzie rozrodczym

• Srom - rozwój warg sromowych większych i mniejszych, duże stężenia tego hormonu powodują brunatne przebarwienie warg sromowych

• Pochwa - dojrzewanie komórek nabłonka pochwy, pobudzenie w nich podziałów komórkowych, zwiększenie złuszczania komórek kwasochłonnych, zmiana kwasowości środowiska pochwy (niższe pH)

• Szyjka macicy - relaksacja włókien mięśniowych i rozszerzenie kanału szyjki macicy, śluz szyjkowy staje się przejrzysty i rozciągliwy (krystalizuje się na kształt paproci), wzrasta zawartość soli nieorganicznych w śluzie

• Endometrium - rozrost błony śluzowej

• Myometrium - przerost (hipertrofia) istniejących włókien mięśniowych i tworzenie nowych (hiperplazja), przekrwienie warstwy mięśniowej, zwiększenie pobudliwości skurczowej macicy

• Jajowód - pobudzenie nabłonka migawkowego do wzrostu, zwiększenie perystaltyki jajowodów

• Jajniki - rozwój i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, synteza receptorów dla LH i FSH w komórkach pęcherzyków

• Gruczoł mlekowy - rozrost podścieliska (tkanki łącznej włóknistej i tkanki tłuszczowej), pobudzenie rozrostu komórek pęcherzyków i przewodów wyprowadzających

Działania estradiolu poza układem rozrodczym

• Układ nerwowy - zwiększenie libido, wpływ na ośrodek termoregulacji - podwyższenie jego punktu nastawczego (obniżenie temperatury ciała).

• Wątroba - zwiększenie produkcji białek, wpływ na gospodarkę lipidową i węglowodanową.

• Tkanka kostna - przyśpieszenie kostnienia chrząstek nasadowych kości długich.

• Układ krwionośny - wpływ na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, ochrona integralności ściany naczyń krwionośnych, poprawa ukrwienia mięśnia sercowego.

• Układ wydalniczy - efekt antydiuretyczny w nerkach (zatrzymanie wody i sodu w organizmie).

• Skóra i tkanki podskórne - zwiększenie turgoru skóry, hamowanie wydzielania łoju.

jajniki

• Estriol
  organiczny związek chemiczny, pochodna estranu. Jest ludzkim hormonem steroidowym. Wzrost jego syntezy następuje w ciąży. Większość krążącego estriolu w trzecim trymestrze ciąży jest produktem płodu i łożyska. Jego prekursor jest syntetyzowany w gruczołach nadnerczowych płodu, a następnie przekształcany przez wątrobę i łożysko. Po przejściu przez łożysko estriol jest natychmiast metabolizowany, przede wszystkim w wątrobie matki do form związanych glukoroidów i siarczanów estriolu. W wyniku tych przemian estriol wolny stanowi tylko 9% estriolu całkowitego.

W warunkach prawidłowych, w miarę dojrzewania płodu, produkcja estriolu wzmaga się, a stężenie hormonu w surowicy w trzecim trymestrze wzrasta trzykrotnie. Towarzyszy temu wzrost wydalanego estriolu z moczem.

Utrzymujące się niskie lub gwałtownie spadające poziomy estriolu sugerują stan zagrożenia płodu. W połączeniu z innymi oznaczeniami, pomiar wolnego estriolu może być użyteczny przy ocenie ryzyka trisomii 21 (zespół Downa), trisomii 18 (zespół Edwardsa) i wad cewy nerwowej.

Działanie estriolu

• Szpik kostny - przyspiesza rozpad megakariocytów przez co zwiększa liczbę trombocytów

• Pochwa - powoduje wzrost komórek nabłonkowych pochwy oraz przyspiesza ich podział mitotyczny

• Bańka jajowodu - powoduje powiększenie tkanki nabłonkowo-migawkowej, powiększenie strzępka jajnikowego, umożliwiającego wprowadzenie komórki jajowej do jajowodu

• Endometrium - rozrost błony śluzowej

• Przysadka mózgowa - pobudza do wydzielania prolaktyny

• Układ nerwowy - zmniejsza libido oraz wpływa na zaspokojenie seksualne

• Jajniki - hamuje owulacje w czasie fazy lutealnej oraz ciąży

• Opłucna - powoduje silny rozkurcz

• Skóra - hamuje rozwój owłosienia na twarzy, plecach oraz linii brzucha

łożysko

• progesteron

• estriol

• testosteron

• gonadotropina kosmówkowa (HCG)
  zadaniem gonadotropiny kosmówkowej jest utrzymywanie funkcji ciałka żółtego, struktury, która powstaje w jajniku, w miejscu uwolnienia komórki jajowej, a potem podtrzymywanie produkcji progesteronu.
  Oznaczanie obecności gonadotropiny hCG w moczu lub krwi kobiety jest metodą wykorzystywaną w testach ciążowych. Hormon ten daje się wykrywać standardowymi testami od 6-12 dnia po zapłodnieniu.

grasica

• tymozyna
  Przyspiesza dojrzewanie limfocytów T, ma działanie przeciwnowotworowe poprzez pobudzanie limfopoezy. Pełni istotną rolę w zwalczaniu chorób autoimmunologicznych.

• tymopoetyna
  Stanowi bloker receptora nikotynowego acetylocholiny w synapsie nerwowo-mięśniowej płytki motorycznej. Działanie to jest prawdopodobnie odpowiedzialne za patomechanizm miastenii (nużliwości mięśni), osłabienia mięsni szkieletowych po intensywnym wysiłku fizycznnym. Ponadto tymopoetyna hamuje przewodzenie impulsu w czasie skurczu mięśnia w płytce ruchowej oraz wzmaga limfopoezę i dojrzewanie limfocytów T.

• tymulina
  stymulujący produkcję limfocytów T.

jądra szwu

• serotonina
  biologicznie czynna amina, hormon tkankowy, ważny neuroprzekaźnik w ośrodkowym układzie nerwowym i w układzie pokarmowym. Związek ten występuje też w trombocytach.
  Serotonina jest niezbędna do snu - u zwierząt doświadczalnych blokowanie jej syntezy powoduje bezsenność. Poziom tej substancji w mózgu wpływa również na potrzeby seksualne, zachowania impulsywne i apetyt. Poziom serotoniny być może koreluje z agresywnością, a mutacje w genie kodującym receptor 5-HT2A mogą zwiększać ryzyko popełnienia samobójstwa dwukrotnie u osób z takim genotypem.

Schemat działania serotoniny w szczelinie synaptycznej

Hormon melanotropowy.

• Hormon ten oddziałuje na komórki barwnikowe ( melanocyty ) występujące w skórze, powodując skupianie się w nich cząsteczek barwnika- melaniny. Efektem działania melanotropiny jest ciemnienie skóry.

UKŁAD MOCZOWY

SYSTEMA URINARIA

FUNKCJE UKŁADU MOCZOWEGO

• Wydalanie z ustroju zbędnych produktów przemiany materii

• Utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej

• Utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej

Funkcje te spełniają głównie nerki jako narządy wytwarzające mocz, do których należą kielichy nerkowe, miedniczki nerkowe, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa.

LOKALIZACJA NERKI

Nerka - parzysty narząd leżący zaotrzewnowo na tylnej ścianie brzucha, po obu stronach kręgosłupa na poziomie dwóch ostatnich kręgów piersiowych i trzech pierwszych kręgów lędźwiowych. Lewa nerka jest większa i leży o połowę długości trzonu wyżej, przylega do śledziony, żołądka i trzustki. Nerka prawa przylega do wątroby i dwunastnicy.

• Na nerce wyróżniamy bieguny górny i dolny, brzegi przyśrodkowy (wklęsły) i boczny (wypukły), powierzchnię przednią i tylną i korzeń nerki. Brzeg przyśrodkowy zawiera wklęśnięcie określane jako wnęka nerki, której przedłużeniem jest zatoka nerkowa przez którą wchodzą lub wychodzą tętnica i żyła nerki, moczowód, naczynia limfatyczne oraz nerwy, które razem stanowią korzeń nerki. Na biegunach górnych nerek usadowione są nadnercza.

Nerka (wraz z przylegający do niej nadnerczem) spoczywa w niedomkniętym worku zwanym powięzią nerkową. Osłonięta jest od zewnątrz torebką tłuszczową, pod którą znajduje się torebka włóknista.

• Makroskopowo, na przekroju podłużnym dostrzega się leżącą obwodowo, jaśniejszą korę nerki i ciemny, umiejscowiony głębiej rdzeń.

• Kora wnika głęboko w miąższ narządu w postaci słupów nerkowych, dochodzących do zatoki nerki. Słupy oddzielają od siebie piramidy nerkowe będące z kolei elementami rdzenia narządu.

• Słupy nerkowe obejmują piramidy całkowicie, z wyjątkiem ich wierzchołków - brodawek nerkowych. Liczba piramid waha się w granicach 10-20 w jednej nerce.

• Wypukła podstawa piramidy zwrócona jest ku obwodowi nerki, a wierzchołek w stronę zatoki i objęty przez kielich nerkowy mniejszy.

• Mocz wydzielany przez nerki ścieka do kielicha z brodawki przez otwory brodawkowe. W jedną brodawkę łączy się 2-6 piramid. Płat nerkowy utworzony jest z piramidy i przylegającej do niej części kory.

Nerka ma charakter gruczołu cewkowo-pęcherzykowego. Podstawowym elementem budowy nerki jest nefron. Liczbę nefronów w jednej nerce określa się na 1-1,5 miliona. Każdy nefron zbudowany jest z ciałka nerwowego kanalików nerkowych.

• Ciałko nerkowe składa się z kłębuszka i torebki kłębuszka. Kłębuszek zbudowany jest z 30 pętli naczyń krwionośnych tworzących sieć dziwną tętniczo-tętniczą. Miejsce wejścia i wyjścia naczyń z kłębuszka nosi nazwę bieguna naczyniowego. Między naczyniami znajduje się skupisko komórek zwanych komórkami paraportalnymi, którym przypisuje się wydzielanie substancji regulujących ciśnienie krwi.

• Torebka kłębuszka składa się z dwóch blaszek; zewnętrznej (ściennej) i wewnętrznej (trzewnej). Między blaszkami znajduje się wolna przestrzeń - jama torebki, w której zbiera się mocz pierwotny. Miejsce wyjścia z torebki kanalika głównego określane jest jako biegun kanalikowy.

• Kanalik główny jest początkowym odcinkiem kanalika nefronu. Składa się z części krętej (kanalik kręty pierwszego rzędu) i części prostej. Utworzony jest z nabłonka kostkowego.

• Pętla nefronu składa się z dwóch części: zstępującej, która biegnie w promieniu rdzennym, a następnie przez część rdzenną do wierzchołka piramidy i część wstępującą biegnącą w tym samym promieniu.

• Ramię wstępujące przechodzi w wstawkę (kanalik kręty drugiego rzędu). Ta część kanalika zawiera plamkę gęstą - skupienie komórek, których funkcją jest rejestrowanie poziomu sodu we krwi.

• Wstawki z kilku nefronów uchodzą do kanalików nerkowych zbiorczych, które biegną w promieniach rdzeniowych. Kilka kanalików zbiorczych tworzy tzw. przewód brodawkowy, które w liczbie 10-25 uchodzą na szczycie brodawki nerkowej tworząc pole sitowe.

• Czynność zewnętrzwydzielnicza nerki wiąże się z trzema etapami produkcji moczu: filtracją, resorpcją i sekrecją. Filtracja zachodzi w ciałkach nerkowych natomiast resorpcja i sekrecja w kanalikach nerkowych. W kanalikach powstaje mocz ostateczny.

Drogi wyprowadzające mocz:

• Wewnątrznerkowe: cewki zbiorcze, przewody brodawkowe, kielichy nerkowe mniejsze i większe, miedniczki nerkowe

• Zewnątrznerkowe: moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa.

KOMÓRKI UKŁADU MOCZOWO - PŁCIOWEGO

KOMÓRKI KŁĘBUSZKA NERKOWEGO

• Podocyty mają liczne mitochondria, liczne, duże lizosomy, dobrze rozwiniętą strefę Golgiego oraz szorstką i gładką siatkę śródplazmatyczną, liczne wolne rybosomy, pęcherzyki, mikrotubule, mikrofilamenty i włókienka pośrednie. W otoczce błony komórkowej wypustek podocytów znajduje się znaczna ilość kwasu sialowego. Na powierzchni podocyta zwróconej do przestrzeni podtorebkowej Bowmana stwierdzono z kolei występowanie sialoproteiny - podokaliksyny.

• odpowiedzialne są za syntezę i utrzymanie błony podstawnej

• odgrywają istotną rolę w utrzymaniu integralności błony filtracyjnej kłębuszka nerkowego

Komórki mezangialne

• Komórki mezangialne mają nieregularne kształty, mają bowiem liczne, różnej długości wypustki. Cytoplazma ich jest bogata w organelle. Zawiera również filamenty miozyny i aktyny. Macierz mezangialna morfologicznie przypomina błonę podstawną, nie jest jednak z nią identyczna. Skład macierzy nie został do końca poznany, wiadomo jednak, iż zawiera ona m.in. kolagen, fibronektynę, lamimnę, nidogen oraz glikozaminoglikany (siarczan heparanu, siarczan chondroityny). 

• Komórki mezangialne m.in. podtrzymują strukturę kłębuszka, wpływają na szerokość światła włośniczek kłębuszka nerkowego, mają zdolność fagocytozy oraz produkują niektóre substancje czynne, np. prostaglandyny, nabłonkowy oraz płytkowy czynnik wzrostu. Komórki te charakteryzują się dużą ruchliwością. Uczestniczą w większości reakcji tkankowych na terenie kłębuszka nerkowego.

• Skurcz komórek mezangium zmniejsza przepływ krwi przez naczynia włosowate kłębuszków

Komórki mezangium pozakłębuszkowego

• Komórki mezangium pozakłębuszkowego zlokalizowane są w trójkącie utworzonym przez plamkę gęstą (u podstawy) oraz tętniczkę doprowadzającą i odprowadzającą. Na szczycie tego trójkąta mezangium pozakłębuszkowe łączy się z mezangium wewnątrzkłębuszkowym. Komórki mają liczne, długie wypustki. Należące do różnych komórek wypustki przeplatają się, tworząc sieć. Pomiędzy nimi znajduje się materiał podobny do błon podstawnych, czyli macierz. W tym obszarze widuje się też komórki ziarniste. Między komórkami pozakłębuszkowego mezangium, a także między nimi i komórkami ziarnistymi ścian tętniczek oraz komórkami wewnątrzkłębuszkowego mezangium, istnieją liczne złącza komórkowe.

Komórki plamki gęstej

komórki plamki gęstej - przekształcone komórki ściany kanalika dystalnego, które monitorują skład jonowy i szybkość przepływu moczu.

Komórki tzw. układu przykłębuszkowego nerek

Przez te komórki produkowana jest renina. Zwiększone jej wydzielanie ma miejsce m.in. przy spadku ciśnienia tętniczego krwi (na przykład po krwotokach). Renina uruchamia złożony łańcuch reakcji, których efektem końcowym jest zwiększone uwalnianie związków naczyniokurczących (angiotensyny) oraz hormonów zwiększających zwrotne wchłanianie sodu i wody w cewkach nerkowych (aldosteronu). W ten sposób nerka "broni" ustrój przed ostrą niewydolnością układu krążenia.

Komórki tkanki nabłonkowej stanowią główną masę nabłonka, a ilość substancji międzykomórkowej między nimi jest minimalna (w przeciwieństwie do tkanki łącznej). Ściśle przylegają do leżącej poniżej błony podstawnej lub otaczającej substancji pozakomórkowej. Komórki nabłonka połączone są specjalnymi złączami - desmosomami, a czasem granica między nimi (czyli błona komórkowa) całkiem zanika i powstaje tzw. syncycjum (inaczej zespólnia lub syncytium). Komórki przylegają do siebie ściśle dzięki mechanizmom łączącym cytoszkielety sąsiadujących komórek. Połączenia między nimi stanowią: połączenia zamykające, zwierające oraz połączenia typu nexus.

NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE

Do narządów płciowych męskich należą: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, prącie. Prącie wraz z moszną tworzą narządy męskie zewnętrzne.

Jądro i najądrze

U mężczyzn narządem wytwarzającym komórki płciowe jest jądro.

Cewki kręte jądra są wyłożone nabłonkiem nasieniotwórczym, w którym odróżniamy dwa rodzaje komórek :

1). Plemniki i ich komórki macierzyste

2). Komórki podporowe (Sertolego)

Na poprzecznych przekrojach cewek krętych występuje zasadniczo pięć generacji komórek płciowych, a mianowicie :

1). spermatogonie (spermiogonie)

2). spermatocyty I rzędu (spermiocyty)

3). spermatocyty II rzędu ( prespermidy, prespermatydy)

4). spermatydy (spermidy)

5). spermie, czyli plemniki.

Stanowią one kolejno stadia rozwoju plemników. Najmłodsze elementy - spermatogonie, znajdują się najbliżej błony podstawowej cewki, najdojrzalsze - w pobliżu światła cewki.

Spermatogeneza rozpoczyna się od podziału komórek - spermatogonii macierzystych. Cześć spermatogonii pozostaje na miejscu przy błonie podstawowej cewki, stanowiąc rezerwę dla rozplemu następnych pokoleń komórek płciowych, pozostałe odsuwają się w kierunku światła cewki, ulegając przemianie na spermatocyty I rzędu. Podziały spermatocytów I rzędu różnią się od zwykłego podziału mitotycznego tym, że w jego trakcie następuje zredukowanie chromosomów do połowy liczy typowej dla danego gatunku, tj do 23 u człowieka. Jest to tzw. podział redukcyjny

wysokie, stożkowate, podporowe komórki kanalika nasiennego (krętego) w jądrze, umieszczone na błonie podstawnej pomiędzy komórkami plemnikotwórczymi, sięgające do światła kanalika. Stanowią one element podporowy i odżywczy. Do każdej takiej komórki przyczepiają się liczne dojrzewające plemniki. Komórki podporowe dostarczają im prawdopodobnie materiału odżywczego, hormonów oraz enzymów niezbędnych dla procesu dojrzewania plemnika.

Plemnik, spermatozoid - haploidalna komórka rozrodcza wytwarzana przez gonadę osobnika płci męskiej służące do rozmnażania płciowego.

Komórki śródmiąższowe

W tkance śródmiąższowej jądra występują komórki śródmiąższowe. Komórki śródmiąższowe
Charakterystyczną cechą tych komórek jest silny rozwój gładkiej siateczki środplazmatycznej. Komórki te tworzą wewnątrzwydzielniczą część jądra, wytwarzają bowiem hormony płciowe męskie, czyli androgeny. Głównym hormonem płciowym męskim jest testosteron. Androgeny wytwarzane są także w korze nadnerczy.

NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE

Do narządów płciowych żeńskich należą: jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom niewieści i łechtaczka. Srom niewieści i łechtaczka to narządy płciowe zewnętrzne.

Jajniki

Jajnik jest parzystym narządem kształtu migdałowatego. Można w nim wyróżnić koniec jajowodowy i koniec maciczny, powierzchnię przyśrodkową i powierzchnię boczną, brzeg wolny i brzeg krezkowy. W brzegu krezkowym jajnik ma zagłębienie zwane wnęką.

Jajnik jest położony w miednicy mniejszej w dołku jajnikowym. Utrzymują go krezka jajnika, więzadło wieszadłowe jajnika oraz więzadło właściwe jajnika.

Jajnik jest otoczony błoną białawą, dzieli się na korę jajnika i rdzeń jajnika. Kora jajnika składa się ze zrębu jajnika utworzonego przez bogato unaczynioną tkankę łączną włóknistą luźną, w której znajdują się pęcherzyki jajnikowe pierwotne oraz pęcherzyki jajnikowe dojrzałe. Rdzeń jajnika jest zbudowany z tkanki łącznej włóknistej luźnej zawierającej liczne włókna sprężyste, naczynia krwionośne oraz nieliczne komórki mięśniowe gładkie.

W pobliżu jajnika leżą też dwa narządy szczątkowe: nadjajnik oraz przyjajnik

UKŁAD ROZRODCZY

SYSTEMA REPRODUCTIVUM

FUNKCJE UKŁADU ROZRODCZEGO

Znaczenie narządów płciowych, zróżnicowanych morfologicznie i czynnościowo u kobiety i mężczyzny, polega na stworzeniu możliwości zachowania gatunku poprzez wytworzenie potomstwa.

Narządy płciowe zarówno żeńskie, jak i męskie dzieli się na wewnętrzne znajdujące się w jamie miednicy oraz na leżące poza nią narządy zewnętrzne.

Do narządów płciowych męskich wewnętrznych należą: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe. Do narządów zewnętrznych zaliczamy prącie i mosznę.

Do narządów płciowych żeńskich wewnętrznych należą: jajniki, jajowody, macica i pochwa. Części płciowe zewnętrzne określa się nazwą sromu niewieściego.

Budowa

JĄDRA

• Parzyste gruczoły płciowe umieszczone w worku mosznowym i oddzielone od siebie przegrodą moszny

• Kształt kurzego jaja obustronnie spłaszczonego o długości około 5cm i masie 12g

• Wyróżniamy: koniec górny i dolny, powierzchnię boczną i przyśrodkową oraz brzeg przedni i tylny

• Do tylnego brzegu jądra przylega najądrze

• Jądra otoczone są grubą torebką włóknistą - błoną białawą, która wnika do światła narządu tworząc przegródki jądra i wydzielając około 200 płacików. Przegrody zbiegają się w tylnej części narządu tworząc śródjądrze.

• Każdy płacik składa się z kilku cewek nasiennych krętych, które przed wejściem do śródjądrza łączą się w cewki nasienne proste. Cewki proste tworzą sieć kanalików zwaną siecią jądra.

• Z siatki jądra wychodzi około 20 przewodzików odprowadzających jądra uchodzących do przewodu najądrza

• Cewki nasienne kręte są wysłane nabłonkiem plemnikotwórczym składającym się z komórek płciowych i podporowych

• Komórki płciowe ułożone są warstwowo; na błonie podstawnej cewek występują niedojrzałe spermatogonie, a blisko światła cewki dojrzałe plemniki

• Proces rozwoju komórek płciowych od spermatogoni do spermatyd nazywamy spermatogenezą, a ich dalsze przekształcanie spermiogenezą.

• Dojrzały plemnik składa się z główki, szyjki i witki. Początkowy odcinek witki nazywa się wstawką.

NAJĄDRZA

W najądrzach rozróżniamy głowę, trzon i ogon, który w końcowej części przechodzi w nasieniowód. Najądrze to układ przewodzików wyprowadzających plemniki do przewodu najądrza. Wydzielina przewodu, stwarza środowisko, które sprzyja ostatecznemu dojrzewaniu i przechowywaniu plemników.

NASIENIOWODY

Stanowią przedłużenie przewodu najądrza (długość około 50-60cm) i w czasie wytrysku z dużą prędkością przeprowadzają nasienie do cewki moczowej. Razem z naczyniami i nerwami po wejściu do miednicy małej tworzą powrózki nasienne. Przed wejściem do gruczołu krokowego dochodzą do nich przewody wydalające pęcherzyków nasiennych. Jako przewody wtryskowe wchodzą do gruczołu krokowego i dalej do części sterczowej cewki moczowej. Od tego miejsca cewka moczowa nosi nazwę przewodu moczowo-nasiennego. W miejscu skrzyżowania z moczowodem, nasieniowody rozszerzają się tworząc bańkę nasieniowodu, której wydzielina wchodzi w skład nasienia.

PĘCHERZYKI NASIENNE

Przylegają z obu stron do dna pęcherza moczowego, leżą bezpośrednio nad bańkami nasieniowodów. Przewody wydalające woreczków nasiennych uchodzą do nasieniowodów. Ich wydzielina zawiera substancje (protaminy, kwas cytrynowy, fruktozę, enzymy) mające ważne znaczenie w utrzymaniu żywotności i ruchliwości plemników.

GRUCZOŁ KROKOWY (STERCZ, PROSTATA)

Leży poniżej pęcherza moczowego i jest zespołem pojedynczych gruczołów cewkowo-pęcherzykowych otoczonych wspólną torebką łącznotkankową. Przewodziki wyprowadzające gruczołów budujących narząd uchodzą do cewki moczowej w jej części sterczowej. Wydzielina gruczołu krokowego zawiera substancje białkowe, kwas cytrynowy i liczne enzymy stwarzające korzystne środowisko dla życia plemników. Nadaje charakterystyczny zapach nasieniu i neutralizuje kwaśną wydzielinę pochwy.

GRUCZOŁY OPUSZKOWO-CEWKOWE

Kształtem przypominają ziarnko grochu, leżą w pobliżu opuszki prącia. Ich przewody uchodzą do części gąbczastej cewki moczowej. Produkują podobną do śluzu wydzielinę o lekko zasadowym odczynie. Opróżniają się podczas wzwodu przygotowując drogę dla nasienia.

PRĄCIE

• W prąciu możemy wyróżnić odnogi, nasadę, trzon i żołądź prącia.

• Odnogi i nasada stanowią tylną, nieruchomą część prącia przytwierdzoną do kości łonowych i spojenia łonowego oraz przykrytą skórą moszny i krocza.Trzon prącia wraz z żołędzią są częścią ruchomą.

• Trzon prącia składa się z trzech ciał jamistych. Dwa ciała jamiste leżą podłużnie w grzbietowej części prącia, trzecie zwane ciałem gąbczastym prącia, zawierające cewkę moczową, biegnie wzdłuż dolnej powierzchni prącia.

• Ciało gąbczaste na obu swych końcach rozszerza się tworząc z przodu żołądź, a z tyłu opuszkę prącia.

• Na szczycie żołędzia kończy się cewka moczowa. Ciała jamiste i ciało gąbczaste otoczone są błoną białawą, która oddzielając je od siebie tworzy przegrodę prącia.

• Trzon prącia pokrywa cienka, przesuwalna skórka, która na żołędzi tworzy fałd zwany napletkiem, przymocowanym do ciała gąbczastego wędzidełkiem napletka.

• Gruczoły łojowe napletka wytwarzają łój napletkowy, tzw. mastkę.

MOSZNA

Moszna jest skórnym workiem zawierającym jądra, najądrza i początki nasieniowodów. U płodu jądra znajdują się w jamie brzusznej w okolicy lędźwiowej, ale pod koniec ciąży jądra wraz z najądrzami i nasieniowodami wędrują w dół z jamy brzusznej przez kanał pachwinowy do moszny. W procesie tym bierze udział przednia ściana jamy brzusznej, która wędrując przed jądrem do worka mosznowego tworzy jak gdyby kieszonkę ze wszystkich swoich warstw z otrzewną włącznie. Ściana moszny składa się ze skóry, błony kurczliwej, powięzi nasiennej zewnętrznej mięśnia dźwigacza jądra, powięzi nasiennej wewnętrznej i osłonki podwójnej jądra. Temperatura wewnątrz moszny jest o 2-3 stopni niższa niż w jamie brzusznej, co ma duże znaczenie dla przebiegu spermiogenezy.

NASIENIE - stanowi męską substancję zapładniającą, która zawiera wydzieliny jąder, najądrzy, baniek nasieniowodów, pęcherzyków nasiennych, gruczołu krokowego i gruczołów opuszkowo-cewkowych. Jest ona nośnikiem męskich gruczołów płciowych plemników.

JAJNIKI

• Leżą wewnątrzotrzewnowo, na bocznej ścianie miednicy małej podtrzymywane: więzadłem wieszadłowym jajnika, więzadłem właściwym jajnika i krezką jajnika.

• Jajniki mają migdałowaty kształt, długość 4-5cm i masę 6-8g.

• W jajniku wyróżnia się powierzchnię przyśrodkową i boczną, brzegi wolny i krezkowy oraz końce jajowodowy i maciczny. Na brzegu krezkowym występuje wnęka jajnika.

• Jajniki pokrywa błona biaława, a miąższ narządy stanowi kora jajnika, w której pomiędzy tkanką łączną znajdują się pęcherzyki jajnikowe zawierające komórki jajowe w różnych stadiach rozwoju. Pod warstwą korową występuje rdzeń.

• Pęcherzyki jajnikowe pierwotne leżą blisko błony białawej, pęcherzyki bardziej dojrzałe leżą głębiej.

• Dojrzały pęcherzyk obejmuje całą grubość kory, a nawet uwypukla powierzchnię jajowodu tworząc wzgórek jajonośny.

• Oprócz pęcherzyków jajnikowych znajdują się tu jeszcze ciałka żółte, są to pęknięte pęcherzyki w różnych stadiach zmian wstecznych.

JAJOWODY

• Przewody parzyste leżące wewnątrzotrzewnowo o długości 10-20cm i średnicy 3-8mm, których jeden koniec otwiera się do jamy otrzewnej - ujście brzuszne jajowodu, w okolicy jajnika, drugi uchodzi do macicy.

• W okolicy ujścia brzusznego jajowód rozszerza się tworząc lejek, z którego brzegu zwisa kilka strzępków dotykających powierzchni jajnika i wychwytujących jaja.

• Zapłodnienie komórki jajowej następuje w środkowej części jajowodu zwanej bańką jajowodu.

MACICA

• Narząd nieparzysty, leżący pomiędzy pęcherzem, a odbytnicą, wewnątrzotrzewnowo o długości około 8cm.

• Na granicy brzegów bocznych i brzegu górnego macicy w więzadle szerokim uchodzą do macicy jajowody.

• W macicy wyróżniamy: część górną - trzon macicy i część dolną - szyjkę macicy. Górną zaokrągloną część trzonu nazywamy dnem. Na granicy trzonu i szyjki leży cieśń macicy. Najniższy odcinek szyjki wpukla się do pochwy i otworem zwanym ujściem macicy łączy jamę tego narządu ze światłem pochwy. Ujście macicy ograniczone jest wargą przednią i tylną.

• Ściana macicy zbudowana jest z trzech warstw; błony śłuzowej, grubej mięśniówki gładkiej i otrzewnej. Szczególnie dobrze rozwinieta jest błona mięśniowa zwana tutaj mięśniem macicy.

Cykl maciczny

• FAZA FOLIKULARNA (faza proliferacyjna, faza przedowulacyjna)

• Złuszczenie błony śluzowej macicy pod koniec cyklu

• Stopniowa odbudowa błony śluzowej macicy pod wpływem wytwarzanych przez rozwijający się pęcherzyk jajnikowy estrogenów (5 - 14 dzień cyklu)

• `rozciągnięcie' i zahamowanie czynności gruczołów śluzowych macicy wywołane grubieniem śluzówki

• Czas trwania fazy proliferacyjnej nie jest stały, a jej celem jest odtworzenie zniszczonej błony śluzowej macicy

• FAZA LUTEALNA (faza wydzielnicza)

• Owulacja, lepsze unaczynienie i lekki obrzęk błony śluzowej macicy

• Pod wpływem estrogenów i progesteronu wydzielanych przez ciałko żółte gruczoły śluzówki macicy ulegają skręceniu i zaczynają wydzielać przejrzysty płyn

• Czas trwania fazy wydzielniczej jest bardzo stały i wynosi około 14 dni, z punktu widzenia czynności śluzówki macicy ma ona za zadanie przygotować ją do implantacji zapłodnionego jaja

POCHWA

• Elastyczny kanał mięśniowo-błoniasty łączący światło macicy z przedsionkiem pochwy. Jej długość nie przekracza zwykle 10cm.

• Górny odcinek pochwy obejmuje część pochwową szyjki macicy. Znajdującą się między nimi szczelinę nazywamy sklepieniem.

• W ujściu pochwy znajduje się fałd błony śluzowej zwany błoną dziewiczą, ulegający defloracji podczas stosunku płciowego.

• Ściana pochwy zbudowana jest z trzech warstw: błony śluzowej, mięśniowej i łącznotkankowej. Błona mięśniowa składa się z podłużnych i okrężnych mięśni gładkich.

• Błona śluzowa pochwy pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym, płaskim, nie posiadającym gruczołów. Charakteryzuje go intensywne złuszczanie.

• Mimo braku gruczołów, błona jest wilgotna, gdyż wydziela obficie białawą wydzielinę o odczynie kwaśnym nie zawierającą śluzu.

SROM NIEWIEŚCI

Wzgórek łonowy - poduszeczka tłuszczowa, pokryta owłosioną skórą, zakrywająca pozostałe części sromu

Wargi sromowe większe - dwa podłużne fałdy skórne składające się z tkanki łącznej i tłuszczowej ograniczające szparę sromu. Łączą się w miejscu określonym jako spoidło przednie warg sromowych.

Wargi sromowe mniejsze - dwa cienkie fałdy skórne ograniczające przedsionek pochwy. Łączą się z tyłu za pomocą wędzidełka warg sromowych.

Przedsionek pochwy - płytka przestrzeń ograniczana z boków wargami sromowymi mniejszymi, z tyłu wędzidełkiem warg sromowych, z przodu wędzidełkiem łechtaczki. Do przedsionka uchodzą oddzielnie cewka moczowa i pochwa. Tutaj uchodzą również gruczoły przedsionkowe mniejsze i większe, których wydzielina zwilża przedsionek pochwy.

Łechtaczka - nieparzyste ciało jamiste, położone w górnej i przedniej części sromu, długości około 2cm. Składa się z dwóch ciał jamistych, otoczonych błoną białawą i zakończonych szczątkową żołędzią łechtaczki. Na podrażnienie, które wzmaga pobudzenie płciowe, łechtaczka reaguje wzwodem i powiększeniem żołędzi.

CIĄŻA

Objawy ciąży

Możliwe objawy ciąży

• Poranne nudności

• Częste oddawanie moczu

• Wzmożony apetyt

• Zawroty głowy

• Zaparcia

• U kobiet palących - niechęć do palenia

Prawdopodobne oznaki ciąży

• Brak miesiączki,

• Rozpulchnienie macicy i szyjki ,
  (2-8 tygodni po zapłodnieniu)

• Powiększenie macicy i brzucha,
  (8-12 tydzień)

• Powiększenie, mrowienie i przeczulica w piersiach,
  (Kilka dni po zapłodnieniu)

• Zmiany zabarwienia błony śluzowej pochwy, (Pierwszy trymestr)

• Niebieskie i różowe linie (rozstępy) na piersiach i na brzuchu,
  (Pierwszy trymestr)

• Zaciemnienie aureoli (obszar wokół sutka),
  (Pierwszy trymestr)

• Zaciemnienie linii białej od pępka do wzgórka, łonowego
  (4 lub 5 miesiąc)

• Występujące z przerwami bezbolesne skurcze.
  (Wczesna ciąża)

Pewne objawy ciąży

• Wizualizacja embrionu lub pęcherzyka poprzez USG - 4-6 tygodni po zapłodnieniu,

• Czynność serca płodu - w 10-20 tygodniu

w zależności od aparatu,

• Ruchy płodu wyczuwalne poprzez powłoki brzuszne - po 16 tygodniach.

Przebieg ciąży

• Zapłodnienie - połączenie się dwu wysoce zróżnicowanych komórek: plemnika i komórki jajowej. W jego wyniku powstaje zygota, która zaczyna się dzielić, tworząc zarodek.

2. Bruzdkowanie - mitotyczne podziały zarodka na blastomery, i kolejne podziały prowadzące do powstania moruli.

3. Tworzenie się blastocysty i powstaje jama blastocysty

4. Gastrulacja - proces przekształcania się zarodka ze stadium blastuli w gastrulę, wyodrębniają się 3 listki zarodkowe:

• Ektoderma

• Endoderma

• Mezoderma

5. Organogeneza - tworzenie się i rozwój narządów w okresie życia zarodkowego.

Ciąża dzieli się na 3 trymestry:

• I trymestr - trwa od pierwszego dnia ostatniej miesiączki do 13 tygodnia ciąży - 1, 2 i 3 miesiąc ciąży.
  II trymestr - trwa od 14 do 26 tygodnia ciąży - 4, 5 i 6 miesiąc ciąży.

• III trymestr - od 27 tygodnia ciąży do czasu porodu czyli 40 tygodnia ciąży - 7, 8 i 9 miesiąc ciąży.

Funkcje łożyska

• Odżywcza,

• Oddechowa,

• Wydzielnicza,

• Ochronna,

I trymestr ciąży

Jest początkiem okresu zarodkowego. Zarodek rośnie od 0,5 cm (długość ciemieniowo - siedzeniowa) do ok. 6 cm. i waży ok. 14 g. W tym okresie rozwojowym zarodek jest szczególnie wrażliwy na działanie czynników zew, ponieważ tworzą się i rozwijają najważniejsze jego narządy: mózg, serce, jelita, wątroba, żołądek i łuki skrzelowe. Głowa jest stosunkowo dużo większa od reszty ciała.

Ma dużą głowę i mały tułów, a na nim zgrubienia - zawiązki ramion oraz nóg, gdzie w późniejszych tygodniach będą one się wydłużać a na ich końcach powstaną dłonie i stopy. W 7 tyg. zarodek zawiera coraz więcej ludzkich cech: oczy przesuwają się na przód twarzy, ma już górną wargę, uwydatnia się dolna szczęka. Uszy przesuwają się na boki głowy, pojawiły się zawiązki zębów mlecznych, powstają przewody nosowe W 8 tygodniu ciąży palce u rąk będą już rozdzielone lecz nadal u stóp będą złączone. Zarodek zawiera również ogonek, który później zanika poprzez grubienie i skracanie. Podczas tego trymestru skóra zaczyna nabierać barwnika, ale nadal jest tak cienka, że prześwitują przez nią naczynia krwionośne. W 10 tygodniu pojawiają się zawiązki cebulek włosowych, paznokci, zębów mlecznych a później stałe. W 11 tyg. ma już bowiem ukształtowane kości, stawy (torebki stawowe wypełnione są mazią stawową) i mięśnie.

• Układ nerwowy:

Od 3 tygodnia rozpoczyna się rozwój układu nerwowego. Intensywnie rozwija się mózgowie. Mózg ulega dalszym podziałom w skutek których powstaje kresomózgowie, międzymózgowie, móżdżek i rdzeń przedłużony. Pojawiają się i rozwijają zarodki narządów zmysłów. „wędrują na swoje miejsca”. W 8 tygodniu zarodek już ma oczy zamknięte i dopiero może je otwierać w 27 tygodniu ciąży. W 11 tyg. płód ruszając się, trenuje całe ciało, układ nerwowy oraz zmysł równowagi. Czasem przytrafia mu się czkawka.

• Ukł. Mięśniowy
  
  Już 7 tygodniu ciąży rozwijające się m. zaczynają się kurczyć i rozkurczać - można zaobserwować pierwsze ruchy dziecka (lecz niewyczuwalne dla mamy). W 11 tyg. dziecko specjalizuje się w demonstrowaniu mimiki. Ziewa, marszczy czoło, stroi minki - to świetny trening mięśni twarzy.

• Układ krążenia płodu.
  
  Czynność serca płodu pojawia się około 22 dnia po zapłodnieniu. W 7- 8 tygodniu ciąży można badać serce ultrasonograficznie. U zarodka czynność serca wynosi około 65 uderzeń na minutę. W 10 tygodniu ciąży wynosi maksymalnie 175 uderzeń na minutę. Niekiedy silne napięcie emocjonalne matki wpływa na pracę serca płodu. Tworzenie elementów krwi odbywa się głównie w pęcherzyku żółtkowym, grasicy, śledzionie, wątrobie.
  

• Układ oddechowy.
  
  Zalążek płuc pojawia się już w 3-4 milimetrowym zarodku. Powstaje z tzw. uchyłku prajelita. Między 4 a 16 tygodniem powstają drogi oddechowe prowadzące do obwodowych oskrzelików. Ruchy oddechowe pojawiają się u płodu wcześnie. Na początku są one jednak płytkie i nierytmiczne. Ich liczbę i rodzaj można określić w badaniu ultrasonograficznym jako wyraz dobrostanu płodu.

• Układ pokarmowy.
  
  Płód przez cały okres ciąży żywi się korzystając z aminokwasów i cukrów matki. Początkowo przewód pokarmowy, to tylko zakończona ślepo z obydwu stron rura. Otwór odbytowy powstaje dopiero w 3 miesiącu. Otwór jamy ustnej pojawia się w 4 tygodniu życia płodowego. W 5 tygodniu formuje się język. Łykając wody płodowe, dziecko trenuje układ pokarmowy. W 10 tygodniu pojawił się już odruch ssania. Płód czuje też smak, ponieważ w jego jamie ustnej pojawiły się kubki smakowe, otwiera buzię i połyka płyn owodniowy

• Ukł wydalniczy
  
  W 12 tygodniu swoją pracę rozpoczynają nerki ćwiczy nerki - połyka wody płodowe, a z nich produkowany jest mocz. Składniki jego moczu są wydalane przez łożysko do krwi matki, a następnie filtrowane przez jej nerki.

• Ukł. Rozrodczy
  
  W 7 tygodniu kształtują się narządy płciowe co pozwala nam rozpoznać płeć dziecka. U płodu męskiego wykształcają się jądra i pęcherzyki nasienne, a u płodu żeńskiego jajeczka lecz nadal jednak nie można ich odróżnić ani zaobserwować podczas badania USG, dopiero w 11 tygodniu ciąży.
  

II trymestr ciąży

Ciąża zaczyna być widoczna, płód osiąga 30 cm długości i waży ok. 300g. Jest b. ruchliwy

Pod koniec 24 tygodnia życia płodu dobiega końca drugi trymestr ciąży. „Maluszek” ma już około 15-18 cm długości i waży 110-120 g. Jego narządy są już całkowicie ukształtowane i zaczynają funkcjonować, ale dziecko nie może jeszcze żyć samodzielnie poza matki organizmem. Jego ciało pokrywa delikatny meszek; zaczynają rosnąć brwi, rzęsy i włosy na głowie, formują się usta i język, struny głosowe, gardło i kubki smakowe. W czwartym miesiącu można już poczuć jego pierwsze ruchy. Płód staje się coraz bardziej aktywny - porusza rączkami i nóżkami, oddycha, przegina się, połyka wody płodowe, reaguje na dźwięki z zewnątrz. Jego aktywność może wzrastać po posiłku matki.

• Układ krążenia płodu.
  Po 5 miesiącu, funkcje krwiotwórcze przejmuje szpik płodu.

• Układ oddechowy.
  Od 25 tygodnia życia płodowego powstają pęcherzyki płucne. Proces kształtowania układu oddechowego kończy się dopiero po urodzeniu, gdy do płuc dziecka po raz pierwszy dostaje się powietrze.
  Układ pokarmowy.
  Odruch połykania i ruchy perystaltyczne (ruchy przełyku i jelit przesuwające strawiony pokarm) pojawiają się u płodu w drugiej połowie ciąży. Ze złuszczonych komórek nabłonkowych przewodu pokarmowego płodu i z elementów płynu owodniowego, powstaje w jelitach płodu smółka. Jeśli płód wydala smółkę przed porodem, wody płodowe zabarwione są na zielono.

• Układ moczowy płodu.
  Nerki płodu podejmują czynność w 14 tygodniu ciąży. Obecność moczu w pęcherzu moczowym jest łatwo zauważalna w ocenie ultrasonograficznej.
  

• Układ nerwowy.
  Układ nerwowy płodu dojrzewa. Od 6 miesiąca ciąży drogi nerwowe ochrania tzw. osłonka mielinowa. Proces mielinizacji trwa jeszcze u noworodka. Mielinizacja polega na pokrywaniu nerwów otoczką zbudowaną z substancji nie przewodzącej elektryczności. Przyspiesza to przewodzenie impulsów elektrycznych przepływających nerwami płodu.

III trymestr ciąży

• Układ krążenia płodu:
  Warunki w których żyje płód, można porównać do warunków na dużych wysokościach. U dorosłego człowieka wysycenie tlenem krwi wynosi w warunkach normalnych 95%. Krew w żyle pępowinowej płodu jest wysycona tlenem w 50 - 60%. Do płodu dociera mało tlenu. Płód „ratuje się” większą ilością hemoglobiny o dużej zdolności wychwytu tlenu (HbF). Krwinki zawierające hemoglobinę HbF mają większe powinowactwo do tlenu i obumierają szybciej. Płód donoszony ma około 300 ml krwi, co stanowi około 8 - 10 % masy ciała. Liczbę erytrocytów płodu w ostatnich dniach ciąży szacuje się na około 5 milionów na centymetr sześcienny. Poziom HbF w 35 tygodniu ciąży wynosi 95% hemoglobiny całkowitej płodu. Tuż przed porodem poziom HbF spada do 60%. Krew płodu stopniowo uzupełniana jest hemoglobiną dorosłych.

• Układ oddechowy.
  Między 30 a 32 tygodniem ciąży powstają warunki dla funkcjonowania wymiany gazowej. Płuca są jednak małe, zapadnięte. Ruchy oddechowe pojawiają się u płodu wcześnie lecz są płytkie i nierytmiczne. Liczbę i rodzaj ruchów oddechowych płodu można określić w badaniu ultrasonograficznym. Wynik USG mówi o kondycji płodu. Produkowany jest surfaktant niezbędny dla prawidłowej pracy płuc.

• Układ pokarmowy.
  Po 28 tygodniu ciąży zestaw enzymów trawiennych jest wystarczający do trawienia pokarmu.

Dziecko czuje, że zbliża się poród, więc układa się główką do dołu. Zachowuje się spokojnie, ponieważ brakuje mu miejsca. Mierzy ok. 50 cm i waży ok. 3 kg. Jest całkowicie ukształtowaną osobą, której płeć jest zdeterminowana

nie tylko genetycznie

ale także psychicznie.

Poród

• I okres rozwierania (1 - 24 h),
  skurcze macicy powodują powolne przesuwanie się płodu w dół macicy, następnie rozwieranie się i skracanie szyjki macicy, pęknięcie pęcherza płodowego, odejście wód płodowych

• II okres wypierania (15 min - 2 h),
  pełne rozwarcie szyjki macicy do urodzenia noworodka.

• III okres łożyskowy (15 - 20 min)
  usuwanie łożyska i błon płodowych.

Układ pokarmowy

SYSTEMA DIGESTORIUM

FUNKCJE UKŁADU POKARMOWEGO

• CZYNNOŚĆ MOTORYCZNA - służy rozdrabnianiu i transportowaniu masy pokarmowej przez przewód pokarmowy w kierunku dystalnym. Tylko akty żucia, połykania i defekacji znajdują się pod znaczącą kontrolą świadomości człowieka, wszystkie pozostałe czynności motoryczne są regulowane przez autonomiczne mechanizmy nerwowo-hormonalne, niezależne od naszej woli.

• Wędrujący kompleks motoryczny (MMC)

• TRAWIENIE - wytworzenie odpowiednich warunków fizykochemicznych (rozdrobnienie pokarmu, pH, wilgotność) warunkuje właściwy przebieg trawienia pokarmu. Rolę podstawową odgrywają enzymy trawienne, pomocniczą kwas solny w żołądku oraz żółć w jelicie.

• WCHŁANIANIE - strawione składniki pokarmu, jak również woda, elektrolity, witaminy i pierwiastki śladowe wchłaniane są głównie w obrębie jelita cienkiego.

ŚCIANA PRZEWODU
POKARMOWEGO

Ściana przewodu pokarmowego najczęściej zbudowana jest z trzech warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej i błony zewnętrznej

BŁONA ŚLUZOWA - składa się z nabłonka i z tkanki łącznej stanowiącej blaszkę właściwą błony śluzowej. Nabłonek jamy ustnej, gardła i przełyku, a więc tych części, które prawie nie wchłaniają treści pokarmowej, jest wielowarstwowy płaski. Pozostała część przewodu ma nabłonek jednowarstwowy walcowaty. Pod błoną śluzową leży tkanka łączna, zwana tkanką podśluzową

BŁONA MIĘŚNIOWA - leży bardziej obwodowo i obejmuje błonę śluzową. Począwszy od przełyku (z wyjątkiem górnego jego odcinka) składa się z mięśni gładkich. Zwykle układa się w dwie warstwy bezpośrednio do tkanki podśluzowej przylega warstwa okrężna, bardziej obwodowo leży warstwa podłużna

BŁONA SUROWICZA - warstwa zewnętrzna, otacza przewód pokarmowy i łączy go z otoczeniem

JAMA USTNA (1)

Dzieli się na przedsionek jamy ustnej, jamę ustną właściwą i cieśń gardzieli. Dwie pierwsze oddzielone są od siebie wyrostkami zębodołowymi szczęki i żuchwy oraz zębami.

PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ

• Leży do przodu od wyrostków zębodołowych i zębów

• Jego zewnętrzne ściany stanowią z przodu wargi z boków policzki

• Przedsionek jest z przodu podzielony fałdami błony śluzowej, tzw. wędzidełkiem wargi górnej i dolnej na część prawą i lewą

• W błonie śluzowej policzków znajduje się ujście przewodu ślinianki przyusznej

• W przedniej ścianie przedsionka, między wargą górną, a dolną znajduje się szpara ustna

• Wargi pokryte są na zewnątrz skórą, wewnątrz błoną śluzową. Na granicy między nimi znajduje się tzw. czerwień wargowa

• Na zewnętrznej powierzchni wargi górnej biegnie pionowa rynienka podnosowa

• Błona śluzowa policzków i warg przechodzi w obrębie sklepienia przedsionka jamy ustnej na wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy i nosi nazwę dziąsła

JAMA USTNA WŁAŚCIWA

Stanowi przestrzeń między łukami zębów, a cieśnią gardzieli. Jej strop stanowi podniebienie, a dno - okolica podjęzykowa i język.

• Część przednia podniebienia to podniebienie twarde. Posiada ono szkielet kostny utworzony z wyrostków podniebiennych szczęk i blaszek poziomych kości podniebiennych

• Podniebienie twarde ku tyłowi przechodzi w podniebienie miękkie, które jest fałdem błony śluzowej zawierającym mięśnie poprzecznie prążkowane

• Pośrodku tylnego brzegu podniebienia miękkiego znajduje się wyniosłość zwana języczkiem

• Okolica podjęzykowa znajdująca się pod językiem tworzy dno jamy ustnej. Główną warstwę dna jamy ustnej tworzy przepona jamy ustnej składająca się głównie z mięśni żuchwowo-gnykowych

• Błona śluzowa pokrywająca dno jamy ustnej wytwarza fałd podjęzykowy. Na brodawce fałdu podjęzykowego, zwanej mięskiem podjęzykowym znajduje się ujście przewodu wspólnego ślinianki podjęzykowej i podżuchwowej

• Do narządów jamy ustnej zalicza się zęby, język i ślinianki

ZĘBY (1)

• U człowieka powstają 52 zawiązki zębów, w tym 20 mlecznych i 32 stałych

• Zęby mleczne wyrzynają się od 6 miesiąca życia aż do drugiego roku i później. W skład zębów mlecznych wchodzą (w każdej połowie szczęki i żuchwy), 2 siekacze, 1 kieł, 2 trzonowce - razem 5 zębów

• Począwszy od 7 roku życia zęby mleczne są zastępowane przez zęby stałe. W skład zębów stałych wchodzą dodatkowo 2 przedtrzonowce i trzeci trzonowiec, ząb mądrości - razem 8 zębów

• Każdy ząb składa się z korony, szyjki i korzenia lub korzeni

• Korona zęba wystaje ponad dziąsło do światła jamy ustnej i pokryta jest szkliwem, które dodatkowo zabezpiecza oszkliwo

• Korzeń jest częścią zęba pokrytą kostniwem i schowaną w zębodole

• Na granicy korony i korzenia znajduje się szyjka zęba, która jest przykryta dziąsłem i w normalnych warunkach niewidoczna. Ząb zbudowany jest głównie z zębiny

• Korona zawiera jamę, zwaną komorą zęba, która przechodzi w cieńszy kanał korzenia, kończący się jednym lub kilkoma otworami na szczycie korzenia

• Komora zęba i kanały korzeniowe wypełnione są luźną tkanką łączną, tworzącą miazgę zęba i stanowiącą zrąb dla naczyń i nerwów zęba. Miazga w otworach szczytowych korzenia przechodzi w ozębną korzenia, która wytwarza więzadła mocujące zęby

• Zęby różnią się ilością korzeni. Siekacze, kły i przedtrzonowce dolne są zwykle zębami jednokorzeniowymi, przedtrzonowce górne mogą mieć po dwa korzenie. Zęby trzonowe górne mają po trzy korzenie, dolne po dwa

JĘZYK

• Język to narząd mięśniowy pokryty błoną śluzową, który ma znaczną ruchomość i zdolność do zmiany kształtu

• Wyjątkowa zdolność zmiany kształtu związana jest z licznymi funkcjami języka: żuciem, mówieniem, połykaniem, ssaniem, kontrolą stanu i oczyszczaniem jamy ustnej

• Część tylna języka przytwierdzona do jamy ustnej nazywa się nasadą języka, która do przodu przechodzi w trzon zwężając się w koniec języka

• Między nasadą, a trzonem znajduje się bruzda graniczna w kształcie rzymskiej piątki otwartej do przodu. Przed bruzdą znajdują się brodawki okolne. Ku tyłowi od kąta bruzdy zlokalizowany jest otwór ślepy

• Błona śluzowa grzbietu języka w swej blaszce właściwej zawiera mocną błonę łącznotkankową , do której przyczepiają się mięśnie języka. Część tych mięśni zaczyna się kończy w samym języku, część przyczepia się do wyrostków rylcowatych (ich skurcz pociąga język do tyłu i ku górze), do rogów większych kości gnykowej (pociąganie języka do dołu i ku tyłowi) oraz do kolca bródkowego (pociąganie do przodu).

• Oprócz brodawek okolnych na grzbiecie i brzegach języka znajdują się brodawki nitkowate i liściaste, w których błonie śluzowej znajdują się kubki smakowe

GRUCZOŁY ŚLINOWE

W błonie śluzowej jamy ustnej znajdują się liczne drobne gruczoły ślinowe - policzkowe, wargowe, językowe i podniebienne. Prócz tego do przedsionka jamy ustnej uchodzą przewody ślinianek przyusznych, a w dnie jamy ustnej przewody ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych.

ŚLINIANKA PRZYUSZNA - największa, o masie około 30g leży na gałęzi żuchwy. Przewód jej uchodzi na błonie śluzowej policzków w okolicy drugiego zęba trzonowego górnego. Jej ślina ma charakter surowiczy.

ŚLINIANKA PODŻUCHWOWA - mniejsza o połowę, leży pod przeponą jamy ustnej. Przewód wyprowadzający biegnie nad mięśniem żuchwowo-gnykowym i wspólnie z przewodem ślinianki podjęzykowej uchodzi na mięsku podjęzykowym, na dolnej powierzchni języka, z boku od wędzidełka. Jej ślina ma charakter mieszany śluzowo-surowiczy.

ŚLINIANKA PODJĘZYKOWA - najmniejsza o masie około 5g, leży w okolicy podjęzykowej, przylegając do trzonu żuchwy. Jej ślina ma charakter śluzowy.

Ślina

Ślina jest wodną wydzieliną o pH zbliżonym do obojętnego

(pH maksymalnie może osiągnąć wartość 7,8)

• Skład śliny:

• Jony wapnia, sodu, potasu

• Białka nieenzymatyczne

• Enzymy (α-amylaza, kalikreina, lipaza, ATP-azy, lizozym)

• Czynnik wzrostowy naskórka

• Prostaglandyny

• Mucyna

FUNKCJE ŚLINY

• Zwilżanie jamy ustnej i gardła (ułatwia mowę, żucie i połykanie)

• Początkowe trawienie skrobi i triacylogliceroli

• Czynnik obronny i regenerujący błony śluzowej jamy ustnej i gardła

• Alkalizacja treści żołądkowej

CIEŚŃ GARDZIELI

CIEŚŃ GARDZIELI - wąski kanał łączący jamę ustną z gardłem. Ściany gardzieli są utworzone w górze przez podniebienie miękkie, z dołu prze nasadę języka, z boków przez dwa parzyste łuki: przedni podniebinno-językowy i tylny podniebienno-gardłowy. Między łukami po każdej stronie znajduje się migdałek podniebienny. W nasadzie języka znajduje się migdałek językowy.

Gardło (1)

• Stanowi wspólny odcinek drogi oddechowej i pokarmowej, łączący się z jamą nosową i z jamą ustną dochodzący do wejścia do przełyku lub do wejścia krtani

• Gardło znajduje się do przodu od kręgosłupa i do tyłu od jam nosowych, jamy ustnej i krtani, rozciąga się od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego

• Przestrzeń gardła dzielimy na trzy części: nosową, ustną i krtaniową

• Przewód gardła wysłany jest błoną śluzową, która w części ustnej i krtaniowej pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, a w części nosowej gardła występuje nabłonek walcowaty migawkowy

• Błona mięśniowa gardła składa się z mięsni poprzecznie prążkowanych przebiegających w dwóch kierunkach; okrężnym (zwieracze gardła) i podłużnym (dźwigacze gardła). Czynność tych mięśni pozostaje w związku z połykaniem pokarmu

• Część nosowa gardła - czynnościowo należy do układu oddechowego. Jama nosowa łączy się z częścią nosową gardła za pomocą parzystych nozdrzy tylnych. Ściany tej części są przymocowane nieruchomo do kości czaszki i dlatego jest ona zawsze otwarta. Na sklepieniu gardła znajduje się migdałek gardłowy znikający prawie zupełnie u osób dorosłych. W bocznych ścianach znajdują się ujścia trąbek słuchowych łączące część nosową gardła z jamami bębenkowymi ucha środkowego. W trakcie połykania ściany trąbki słuchowej rozchylają się i wyrównują ciśnienie w uchu środkowym.

• Część ustna gardła - łączy się za pomocą cieśni gardzieli z jamą ustną. Podczas połykania, przy wydawaniu wysokich dźwięków oraz przy wymawianiu niektórych spółgłosek, mięśnie podłużne unoszą podniebienie zakończone języczkiem, zbliżają je do ściany tylnej gardła i w ten sposób część nosowa gardła zostaje oddzielona od części ustnej. Zapobiega to przedostawaniu się treści pokarmowej do części nosowej gardła przy połykaniu.

• Część krtaniowa gardła - zalicza się w przeważającej części do przewodu pokarmowego. Położona jest w tyle za krtanią mając do przodu wejście do krtani. Po obu stronach tego wejścia znajduje się dość głęboki zachyłek gruszkowaty stanowiący drogę kęsa pokarmowego. W zachyłku tym mogą utkwić połknięte obce ciała.

PRZEŁYK

• Przełyk jest przewodem pośredniczącym w przekazywaniu pokarmów z gardła do żołądka. Nie zachodzą w nim procesy trawienia i wchłaniania

• Połączenie gardła z przełykiem znajduje się do przodu od VI kręgu szyjnego i do tyłu od chrząstki pierścieniowatej krtani. Na całym swym przebiegu przełyk leży do przodu od kręgosłupa i kończy się na wysokości X lub XI kręgu piersiowego. Jego długość wynosi około 25 cm.

• Ze względu na topografią wyróżnia się część szyjną (pogranicze szyi i klatki piersiowej), część piersiową przebiegającym w górnym śródpiersiu i część brzuszną zawartą między przeponą i żołądkiem

• W przebiegu przełyku występują trzy zwężenia: górne (krtaniowe) - w miejscu odejścia od gardła, środkowe - w miejscu skrzyżowania z łukiem aorty, dolne (brzuszne) - w miejscu przejścia w żołądek

• Ściana przełyku jest zbudowana z błony zewnętrznej, mięśniowej (okrężnej i podłużnej), tkanki podśluzowej i błony śluzowej

• Skurcz przełyku w jego górnej części następuje szybko, w dolnej natomiast, powoli

ŻOŁĄDEK (1)

• Żołądek stanowi workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego dla przyjmowanego pokarmu. Pokarm mechanicznie rozdrobniony w jamie ustnej, zmieszany ze śliną i uformowany w kęs zostaje przesunięty do żołądka i tu zamieniony w płynną miazgę

• Żołądek leży ukośnie od góry i strony lewej ku dołowi i strony prawej w okolicy nadbrzusznej podżebrza lewego. Jego kształt jest zmienny ze względu na dużą elastyczność ścian.

• Żołądek łączy się z przełykiem wpustem żołądka powyżej którego znajduje się kopulaste dno żołądka, a poniżej trzon (magazynuje i trawi treść pokarmową) przechodzący w część odźwiernikową (transport treści pokarmowej w kierunku dwunastnicy) zakończoną odźwiernikiem.

• Lewy wypukły brzeg żołądka nazywany jest krzywizną większą, prawy wklęsły, krzywizną mniejszą

• Odźwiernik stanowiący przejście żołądka w jelito cienkie zawiera zgrubiałą warstwę okrężną błony mięśniowej, zwaną zwieraczem odźwiernika

• Błona mięśniowa ściany żołądka składa się z trzech warstw: podłużnej (zewnętrznej), okrężnej (środkowej) i skośnej (wewnętrznej) zapewnia odpowiednie napięcie ścianom żołądka i wykonuje ruchy robaczkowe przesuwając treść pokarmową w kierunku odźwiernika

SOK ŻOŁĄDKOWY - wytwarzany prze gruczoły błony śluzowej żołądka i zawiera: kwas solny 0,4-0,5%, sole mineralne (NaCl i KCl), enzymy (pepsynę, katepsynę, podpuszczkę, lipazę), wodę i śluz.

W błonie śluzowej żołądka występują 3 rodzaje gruczołów:

wpustowe - wydzielające głównie śluz, zlokalizowane w dnie i trzonie żołądka

właściwe - odpowiadają za produkcję enzymów, zlokalizowane w dołeczkach żołądkowych (zagłębieniach błony śluzowej żołądka)

odźwiernikowe. - wydzielające głównie śluz, zlokalizowane w dnie i trzonie żołądka

JELITO CIENKIE (1)

JELITO CIENKIE - dzielimy na trzy części: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte. Rozpoczyna się zgięciem dwunastniczo-czczym na wysokości II kręgu lędźwiowego, kończy zastawką krętniczo-kątniczą. Dwunastnica jest wyraźnie odgraniczona od dalszej części jelita, natomiast jelito czcze przechodzi w jelito kręte stopniowo zmieniając niektóre cechy morfologiczne. Długość jelita cienkiego może dochodzić do 5 metrów. Średnica jelita początkowo liczy około 40 mm zmniejsza się w miarę zbliżania się do odcinków końcowych do 25 mm. Zmniejszanie się światła jelita cienkiego na korzyść długości zwiększa znacznie jego powierzchnię do objętości co nie pozostaje bez wpływu na proces wchłaniania substancji pokarmowych.

DWUNASTNICA - najkrótszy (25 cm) odcinek jelita cienkiego. Ma podkowiasty kształt i dzieli się na część górną, zstępującą, poziomą i wstępującą. Początkowy rozszerzony odcinek nosi nazwę opuszki dwunastnicy, stanowiącej przedłużenie odźwiernika i znajduje się na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, nad głową trzustki. W dalszym przebiegu dwunastnica zakręca ku dołowi w prawo (część zstępująca), obejmując głowę trzustki. Na wysokości trzeciego kręgu lędźwiowego, zakręca w lewo (część pozioma), następnie skośnie ku górze i w lewo (część wstępująca). Tu kończy się na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego, przechodząc ostrym zgięciem w jelito czcze. W części zstępującej na ścianie tylno-przyśrodkowej znajdują się dwie brodawki, większa zawierające wspólne ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego oraz kilkanaście milimetrów wyżej mniejsza - z ujściem przewodu trzustkowego dodatkowego.

KOSMKI - kosmki jelitowe są cienkimi wypustkami błony śluzowej wysokości 0,5-1,5 mm, na ogół bardzo gęsto ułożone obok siebie. Ich liczba jest szacowana na około 5 - 10 milionów i dzięki nim powierzchnia jelita wzrasta o około 600%.

• Kosmki są pokryte nabłonkiem walcowatym i mają własne włókna mięśniowe gładkie.

• Rytmiczne skurcze mięśniówki kosmka skracają jego długość, co ułatwia wypływ krwi i chłonki.

• W osi długiej kosmka biegnie co najmniej jedno naczynie chłonne włosowate kończące się ślepo w szczycie kosmka. Do naczyń włosowatych chłonnych wchłonięte zostają tłuszcze.

• Tętniczki jedna lub kilka dochodzą do szczytu kosmka i tu łączą się z siecią włosowatą żylną. Do naczyń włosowatych krwionośnych wchłonięte zostają cukry proste i aminokwasy.

Mięśnie gładkie jelita cienkiego wykazują okresowe zmiany napięcia, które powodują wystąpienie ruchów wahadłowych, segmentowych (odcinkowych) i perystaltycznych. Zmiany napięcia mięśni wywoływane są przez mechaniczne ich drażnienie, natomiast częstość tych zmian podlega kontroli nerwowej autonomicznej.

RUCHY WAHADŁOWE - polegają na przemiennym wydłużaniu poszczególnych odcinków jelita, w wyniku czego treść pokarmowa przesuwa się to w jedną to w drugą stronę. Służą do wymieszania treści pokarmowej.

RUCHY SEGMENTOWE - wykonuje mięśniówka okrężna kurcząc się w różnych odcinkach jelita przy biernym rozluźnieniu mięśniówki podłużnej. Skurcze te w danej chwili dzielą jelito na poszczególne segmenty i następnie znikają, a między nimi występują nowe zwężenia. Służą do wymieszania treści pokarmowej.

RUCHY PERYSTALTYCZNE (ROBACZKOWE) - przesuwają treść pokarmową w kierunku odbytu pod wpływem równoczesnej współpracy obu warstw mięśniowych. Następujące po sobie skurcze powodują wytworzenie fali perystaltycznej, która przesuwa treść w kierunku odbytu mniej więcej 10-12 cm.

JELITO GRUBE (1)

Jelito grube jest końcową częścią przewodu pokarmowego. Dzieli się na jelito ślepe wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę i odbytnicę.Długość jelita grubego wynosi od 130-150 cm, a średnica około 50-80 mm.

• Początkową częścią jelita grubego jest jelito ślepe zwane również kątnicą, położone poniżej ujścia jelita krętego do jelita grubego

• Ujście to jest ograniczone zastawką krętniczo-kątniczą, która zapobiega cofaniu treści pokarmowej z jelita grubego do jelita cienkiego

• Jelito ślepe leży w prawym dole biodrowym, ma kształt szerokiego worka długości 7 cm i średnicy 90 mm. Jest całkowicie pokryte otrzewną.

• W dolnym przyśrodkowym odcinku jelita ślepego znajduje się ujście wyrostka robaczkowego. Ma on kształt cienkiego uchyłka kątnicy i zmiennej długości i średnicy. Posiada grubą dobrze rozwiniętą mięśniówkę i bardzo dużo grudek chłonnych.

• Wyrostek leży wewnątrzotrzewnowo, ma własną krezkę, i najczęściej zwisa w kierunku miednicy mniejszej.

• Wyrostek robaczkowy nie bierze udziału w trawieniu

Powyżej zastawki krętniczo-kątniczej rozpoczyna się okrężnica. Okrężnicę ze względu na jej przebieg dzielimy na okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą.

Okrężnica wstępująca - biegnie w przedłużeniu jelita ślepego ku górze na tylnej ścianie jamy brzusznej. W prawym podżebrzu, na wysokości dolnego końca prawej nerki zbacza w lewo przechodząc w okrężnicę poprzeczną.

Okrężnica poprzeczna - ma szeroką krezkę, pozwalającą na dużą ruchomość tego odcinka jelita grubego. W lewym podżebrzu, tuż poniżej śledziony, okrężnica poprzeczna zgina się ku dołowi i przechodzi w okrężnicę zstępującą.

Okrężnica zstępująca - na wysokości lewego grzebienia biodrowego przechodzi w okrężnicę esowatą

Okrężnica esowata - leży wewnątrzotrzewnowo i ma szeroką krezkę umożliwiającą jej dużą ruchomość (okrężnica wstępująca i zstępująca nie posiadają krezki i zrastają się z tylną częścią ściany jamy brzusznej). Na wysokości III kręgu krzyżowego esica przechodzi w odbytnicę, która biegnie na tylnej ścianie miednicy małej i kończy się odbytem, otworem leżącym na wysokości końca kości guzicznej.

Odbytnica - dzieli się na część miedniczą i kroczową. Granicę między nimi stanowi przejście odbytnicy przez mięsień dźwigacz odbytu, który jest częścią przepony miednicy. Część miednicza odbytnicy ulega rozszerzeniu i nosi nazwę bańki odbytnicy. Odbytnica nie ma krezki, jej tylna ściana jest zrośnięta ze ścianą miednicy małej.

• Mięśniówka podłużna nie jest rozłożona równomiernie w ścianie jelita grubego, lecz skupiona w trzech taśmach (taśma swobodna, sieciowa, krezkowa) przebiegających podłużnie w jednakowej odległości od siebie od ujścia wyrostka robaczkowego do odbytnicy. Kończą się przy początku odbytnicy, przechodząc w jej mięśniówkę podłużną. Skurcz taśm powoduje pofałdowanie się powierzchni kątnicy i okrężnicy, powstają w ten sposób wypuklenia na zewnątrz i leżące między nimi ostre wgięcia do światła jelita zwane fałdami półksiężycowatymi.

• Mięśniówka gładka okrężna, zgrubiała w okolicy odbytu tworzy zwieracz odbytu wewnętrzny, który reaguje rozwarciem przy rozciąganiu kałem ścian odbytnicy. Obwodowo od mięśniówki gładkiej znajduje się pierścień z mięśniówki poprzecznie prążkowanej zwany zwieraczem odbytu zewnętrznym, którego czynność jest zależna od naszej woli. Jednocześnie z rozkurczem obu zwieraczy występuję skurcze mięśni brzucha i przepony, ciśnienie w jamie brzusznej wzrasta i kał zostaje wydalony na zewnątrz.

• Błona śluzowa jelita grubego jest gładka i nie posiada kosmków, jest bogato wyposażona w komórki gruczołowe produkujące śluz

• Błona śluzowa kroczowej odbytnicy tworzy 2-5 okrężnych fałdów, a w części kroczowej istnieją tylko fałdy podłużne zwane słupami odbytniczymi.

• Udział jelita grubego w procesach trawienia jest niewielki. Sok wydzielany przez śluzówkę zawiera dużo mucyny, ma słaby alkaliczny odczyn i nie zawiera enzymów

• W jelicie grubym zachodzi zwrotne wchłanianie wody, elektrolitów, witamin i aminokwasów oraz pod wpływem bogatej flory bakteryjnej następuje gnicie nie strawionych białek

• W skutek wchłaniania wody następuje zagęszczenie masy kałowej, a wydzielany przez komórki kubkowe błony śluzowej śluz powoduje zlepienie nie strawionych reszek pokarmowych

• Masy kałowe silnymi skurczami perystaltycznymi (kilka razy na dobę) przesuwają się w kierunku odbytnicy

LOKALIZACJA i BUDOWA
TRZUSTKI

• Trzustka jest narządem o obłym kształcie, długości około 18cm i masie do 100g

• Trzustka leży zaotrzewnowo i przylega do tylnej ściany jamy brzusznej na wysokości od XII kręgu piersiowego do trzonu III kręgu lędźwiowego

• Narząd ten ułożony poprzecznie do osi długiej ciała dzieli się na głowę, trzon i ogon

• Głowa trzustki, leżąca najbardziej w prawo, położona jest we wgłębieniu krzywizny dwunastnicy. Trzon położony poprzecznie do kręgosłupa przechodzi w ogon, który dochodzi aż do wnęki śledziony

• Ku tyłowi od głowy trzustki przebiega żyła wrotna i przewód żółciowy wspólny, a trzon na wysokości I, II kręgu lędźwiowego krzyżuje się z leżącą przed nim aortą i żyłą główną dolną

CZYNNOŚĆ TRZUSTKI (1)

CZĘŚĆ ZEWNĄTRZWYDZIELNICZA - gruczoł pęcherzykowy złożony, budowany przez płaciki trzustki, których wydzielina sok trzustkowy, odprowadzana jest przez przewodziki trzustkowe do przewodu trzustkowego lub przewodu dodatkowego, a przez nie do dwunastnicy. Komórki gruczołowe części zewnątrzwydzielniczej wydzielają enzymy rozszczepiające białka (trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydaza), hydrolizujące tłuszcze roślinne (lipaza) oraz rozkładające węglowodany (amylaza).

PRZEWÓD TRZUSTKOWY - biegnie przez całą długość trzustki i uchodzi w obrębie brodawki większej dwunastnicy, z reguły razem z przewodem żółciowym wspólnym.

PRZEWÓD TRZUSTKOWY DODATKOWY - biegnie w głowie trzustki i najczęściej ma dwa ujścia, jedno do głównego przewodu trzustkowego, drugie do dwunastnicy na brodawce mniejszej

CZĘŚĆ DOKREWNA TRZUSTKI - tworzona przez narząd wysepowy, składający się z drobnych skupisk komórek gruczołowych zwanych wysepkami.

• Liczba ich waha się od 200 tysięcy do 2 milionów, najliczniej występują w ogonie trzustki.

• Wysepki zbudowane są z komórek nabłonkowych, układających się w pasma, między którymi znajduje się gęsta sieć naczyń włosowatych krwionośnych.

• Spośród trzech rodzajów komórek alfa, beta i gamma tylko dwóm pierwszym przypisuje się działalność wewnątrzwydzielniczą.

• Komórki alfa wytwarzają glukagon (podwyższający stężenie cukru we krwi), a komórki beta insulinę, która działa antagonistycznie, obniżając poziom cukru we krwi.

LOKALIZACJA i BUDOWA
WĄTROBY

• Jest to największy gruczoł w organizmie człowieka. Ciężar wątroby wynosi przeciętnie 1,5 kg. Ma czerwonobrunatne zabarwienie

• Zajmuje prawie całe prawe podżebrze, znaczną część nadbrzusza i sięga do podżebrza lewego

• Wątroba ma dwie powierzchnie; przeponową - wypukłą (górna, przednia i tylna ściana narządu) i trzewną - wklęsłą. Powierzchnie są od siebie oddzielone brzegiem górnym i dolnym wątroby

• Wątroba dzieli się na dwa nierównej wielkości płaty; większy - prawy i mniejszy płat lewy oddzielone od siebie na powierzchni przeponowej więzadłem sierpowatym, a na powierzchni trzewnej szczeliną więzadła obłego i żylnego. W obrębie płata prawego wyróżnia się jeszcze dwa mniejsze płaty: płat czworoboczny i płat ogoniasty.

• Pomiędzy płatem czworobocznym i ogoniastym leży dość głęboka poprzeczna bruzda zwana wrotami wątroby. Do wrót wątroby dochodzą: tętnica wątrobowa, żyła wrotna i nerwy a wychodzą: przewód wątrobowy i jego przedłużenie, przewód żółciowy oraz naczynia chłonne

KRĄŻENIE WĄTROBOWE

Wątroba jest jednym z nielicznych narządów, który ze względu na pełnione funkcje ma dwa rodzaje unaczynienia: krążenie czynnościowe i krążenie odżywcze.

KRĄŻENIE CZYNNOŚCIOWE - jest utworzone przez żyłę wrotną, która prowadzi krew żylną z sieci naczyń włosowatych żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego, trzustki, śledziony oraz pęcherzyka żółciowego. Krew ta zawiera substancje wchłonięte w przewodzie pokarmowym, zawiera hormony trzustki oraz niektóre produkty czynności śledziony i substancje wchłonięte przez ściany pęcherzyka żółciowego. Z sieci naczyń włosowatych wątroby (sieć dziwna żylna, rozpięta między dwoma układami żylnymi, żyły wrotnej i żył wątrobowych) krew uchodzi żyłami wątrobowymi do żyły głównej dolnej.

KRĄŻENIE ODŻYWCZE - jego zadaniem jest odżywienie komórek wątrobowych, składa się z tętnicy wątrobowej właściwej, prowadzącej do sieci naczyń włosowatych wątroby krew natlenowaną z pnia trzewnego aorty brzusznej i z naczyń odprowadzających - żył wątrobowych.

BUDOWA MIKROSKOPOWA
WĄTROBY

• Jednostką morfologiczno-czynnościową są zraziki wątrobowe zbudowane z komórek wątrobowych - hepatocytów układających się w blaszki wątrobowe przebiegające promieniście do środka zrazika

• Zraziki mają kształt graniastosłupów o zaokrąglonych krawędziach, o średnicy 1-2mm i wysokości nie większej niż 4mm. Są połączone ze sobą tkanką łączną i ściśle do siebie przylegają

• W tkance łącznej biegną tętnice i żyły międzyzrazikowe, będące gałązkami żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej właściwej. Od tych naczyń biegną w głąb zrazików naczynia włosowate, uchodzące do żyły środkowej zrazika.

• Z żył środkowych krew płynie do naczyń żylnych wątrobowych

• W miąższu wątroby, niezależnie od sieci naczyń włosowatych, występuje tej samej wielkości sieć włosowatych kanalików żółciowych

• Kanaliki żółciowe budowane są przez zewnętrzne, silnie pobrużdżone i wyposażone w mikrokosmki ściany hepatocytów. Ich funkcją jest produkcja żółci, niezbędnej przy trawieniu tłuszczów

PĘCHERZYK ŻÓŁCIOWY

Produkcja żółci w wątrobie odbywa się bez przerwy, jednak tylko w czasie trawienia większych posiłków odpływa ona do jelita. W przerwach między okresami trawienia odprowadzana jest do pęcherzyka żółciowego, w którym jest magazynowana i gdzie ulega zagęszczeniu.

PĘCHERZYK ŻÓŁCIOWY - leży na powierzchni trzewnej wątroby między płatem prawym i czworobocznym w dole pęcherzyka żółciowego. Pęcherzyk jest kształtu gruszkowatego, długości około 7-10 cm. Rozróżnia się w nim trzon, dno i szyjkę. Pojemność pęcherzyka wynosi 30-50 ml.

PRZEBIEG KANALIKÓW
ŻÓŁCIOWYCH

Kanaliki żółciowe leżące między zrazikami wątrobowymi przebiegają promieniście od środka ku obwodowi zrazika - łączą się ze sobą tworząc skomplikowaną przestrzenną sieć otoczoną gęstą siecią naczyń włosowatych krwionośnych, uchodzących do rozgałęzień żyły wrotnej.

FUNKCJE WĄTROBY

• Wytwarza żółć niezbędną w trawieniu tłuszczów

• Magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witaminy

• Reguluje poziom poszczególnych aminokwasów we krwi poprzez ich przemianę na glukozę i mocznik. Glukoza zostaje wykorzystana do syntezy glikogenu, a mocznik jako produkt odpadowy, zostaje wydalony przez nerki

• Reguluje gospodarkę żelaza i miedzi

• Syntezuje białka osocz krwi: albuminy, alfa- i beta-globuliny oraz fibrynogen

• Wydziela do krwi enzymy i czynniki krzepnięcia krwi (protrombinę i heparynę)

• Bierze udział w rozkładaniu krwinek czerwonych

• Pełni rolę odtruwającą przez wychwytywanie z krwi substancji trujących, wiązanie ich i w postaci nieszkodliwych związków zwrotne kierowanie do krwiobiegu lub wydalanie z żółcią albo przez nerki

• Stanowi filtr dla większości krążących we krwi hormonów pośrednio regulując ich stężenie

• Jest głównym źródłem chłonki odprowadzanej przewodem piersiowym

• Jest centralnym narządem przemiany węglowodanów, białek i tłuszczów

OTRZEWNA

Otrzewna - cienka, gładka surowicza błona, która wyściela ściany jamy brzusznej i miednicy oraz pokrywa całkowicie lub częściowo położone w tych jamach narządy. Część otrzewnej wyścielającej od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy nazywamy otrzewną ścienną, część zaś pokrywającą narządy - otrzewną trzewną. Otrzewna ścienna wyściela warstwą ciągłą ścianę przednią, ścianę boczną i przeponę. Na tylnej ścianie jamy brzusznej i na ścianach miednicy otrzewna przechodzi ze ściany na narządy i staje się otrzewną trzewną. Otrzewna schodząc na narządy, tworzy fałdy składające się z dwóch blaszek błony surowiczej, zwane krezkami lub więzadłami.

Otrzewna przechodząc ze ściany na narząd może się różnie zachowywać.

• Jeśli narząd jest pokryty przez otrzewną ze wszystkich stron to takie położenie nazywamy wewnątrzotrzewnowym. Należą tu: żołądek, jelito cienkie (oprócz dwunastnicy), śledziona, wątroba, jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica poprzeczna oraz esowata, górna część odbytnicy, macica

• Wszystkie narządy leżące pomiędzy otrzewną, a ścianą jamy brzusznej, położone są pozaotrzewnowo (tylna ściana jamy brzusznej). Należą tu: dwunastnica, trzustka, nerki i nadnercza

• Gdy tylna ściana narządu jest pokryta otrzewną częściowo mówimy o położeniu śródotrzewnowym. Należą tu: pęcherz moczowy, środkowa część odbytnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca

Ludzki system zmysłowy

Receptory smaku

Komórki nosa i ucha

Zmysł powonienia

Jama nosowa -wyróżnia się w niej trzy odcinki różne morfologicznie i czynnościowo.

• Przedsionek nosa- jest on pokryty skórą. W początkowym odcinku znajduje się nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, grube włosy i gruczoły łojowe i potowe. Przy przejściu w jamę nosową właściwą naskórek staje się cieńszy.

2. Okolica oddechowa- błona śluzowa jest wyścielona nabłonkiem wielorzędowym, migawkowym z komórkami kubkowymi. Błona śluzowa właściwa jest zbudowana z dobrze unaczynionej tkanki łącznej luźnej. Gęsto rozmieszczone naczynia włosowate leżące pod nabłonkiem i liczne sploty żylne powodują ogrzewanie wdychanego powietrza. Pod nabłonkiem są skupiska limfocytów i komórek plazmatycznych. Blaszka właściwa zawiera rozgałęzione gruczoły cewkowo-pęcherzykowe ich wydzielina utrzymuje odpowiednią wilgotność i lepkość powierzchni nabłonka.

3. Okolica węchowa- zwana błoną węchową o powierzchni ok. 6 cm² znajduje się w górnej części jamy nosowej, ten obszar spełnia funkcje receptoryczne. Okolica węchowa jest wysłana nabłonkiem zmysłowym, zwanym nabłonkiem węchowym. Nabłonek jest wielorzędowy i występują w nim 3 rodzaje komórek:

• Komórki węchowe- leżą one w błonie śluzowej w okolicy węchowej i oddają dwie wypustki. Jedna biegnie w kierunku błony śluzowej i dochodząc do niej oddaje ze swego końca kilkaset drobnych włosków. Druga wypustka komórki węchowej biegnie w głąb błony śluzowej, stanowiąc neuryt tej komórki. W błonie śluzowej neuryty komórek węchowych tworzą splotowatą sieć, od których odchodzi około 20 nerwów węchowych.

• Komórki podporowe- to wysokie komórki walcowe.

• Komórki podstawowe- maja kształt stożkowaty, występują u podstawy nabłonka i nie dochodzą do jego powierzchni. Komórki podstawowe są populacją rezerwową i regeneracyjną dla komórek podporowych i węchowych.

Cząsteczki związków chemicznych wprowadzonych do jamy nosowej wraz z powietrzem wdychanym rozpuszczają się w śluzie pokrywającym nabłonek błony śluzowej okolicy węchowej. Tą drogą działają na wypustki komórek nerwowo- zmysłowych. Komórki te odbierają bodźce i przewodzą impulsy nerwowe, które biegną do blaszki sitowej kości i przez otworki wchodzą do jamy czaszki, gdzie tuż nad otworkami, po każdej stronie grzebienia koguciego leży opuszka węchowa.

W opuszce węchowej nerwy tworzą kuliste ciałka zwane kłębuszkami węchowymi. Z nich aksony idą w trzech kierunkach przez:

• Prążek węchowy przyśrodkowy i spoidło przednie, biegną do opuszki węchowej po stronie przeciwnej.

• Prążek węchowy pośredni- aksony neuronów opuszki osiągają istotę dziurkowaną przednią, skąd biegną do podwzgórza i innych struktur układu rąbkowego.

• Prążek węchowy boczny, który zawiera aksony kierujące się do trzeciego neuronu czuciowego w części korowej i przyśrodkowej ciała migdałowatego oraz do haka zakrętu hipokampa.

Pomiędzy komórkami nerwowo-zmysłowymi węchowymi nabłonka węchowego znajdują się nagie zakończenia włókien nerwowych należących do nerwu trójdzielnego. Podrażnienie ich wywołuje odruch kichania.

Zmysł słuchu i równowagi

Zmysł słuchu i równowagi zlokalizowany jest w uchu, w którym wyróżnia się ucho:

• zewnętrzne

• środkowe

• wewnętrzne

Ucho zewnętrzne

• Małżowina uszna - zbudowana z chrząstki z chrząstki sprężystej pokrytej skórą.

• Przewód słuchowy zewnętrzny składa się z :

• części chrzęstnej zewnętrznej

• części wewnętrznej kostnej

Przewód słuchowy zewnętrzny jest zamknięty błoną bębenkową - łącznotkankową błoną oddzielającą ucho zewnętrzne od środkowego.

Małżowina uszna i przewód słuchowy kierują fale dźwiękowe na błonę bębenkową.

Ucho środkowe

Składa się z :

• Jamy bębenkowej- jest ograniczona od strony zewnętrznej błoną bębenkową. Jest wypełniona powietrzem i wyścielona cienką błoną śluzową, którą pokrywa jednowarstwowy nabłonek sześcienny i walcowaty.

• Kosteczek słuchowych:

- młoteczek

- kowadełko

- strzemiączko

Są one zawieszone na mięśniach i więzadłach. Przenoszą drania błony bębenkowej na ucho wewnętrzne. Podstawa strzemiączka łączy się z błoną strzemiączkową, która zamyka okienko przedsionka.

• Trąbki Eustachiusza - łączy ucho środkowe z gardłem, chroniąc błonę bębenkową przed pęknięciem w przypadku dużego ciśnienia akustycznego.

Układ kosteczek słuchowych

Ucho wewnętrzne

Składa się z szeregu połączonych ze sobą przestrzeni w postaci jam i kanałów, wydrążonych w części skalistej (piramidzie) kości skroniowej, tworzących błędnik kostny. W skład błędnika kostnego wchodzą: przedsionek, kanały półkoliste i ślimak. Błędnik kostnyn jest wypełniony płynem zwanym przychłonką.

Wewnątrz błędnika kostnego mieści się błędnik błoniasty. Jest on wypełniony płynem zwanym śródchłonką (gęstsza od przychłonki). Błędnik błoniasty to zamknięty worek łącznotkankowy, posiadający uchyłki, wchodzące do poszczególnych części błędnika kostnego.

• W przedsionku leżą woreczek i łagiewka, w innych częściach odpowiednio kanały półkoliste błoniaste i ślimak błoniasty. Właśnie w nich znajdują się obszary zawierające komórki receptoryczne odpowiedzialne za zmysł słuchu i równowagi. Obszary te to:

• w przewodzie ślimaka - narząd Cortiego

• w woreczku i łagiewce - plamki

• w przewodach półkolistych - grzebienie

Komórki receptoryczne. Są to pobudliwe komórki nabłonkowe pełniące funkcję zmysłową. Posiadają one na swej szczytowej powierzchni stereocylia - długie i grube mikrokosmki. Z tego względu noszą nazwę komórek rzęsatych. Końce stereocyliów zatopione są w glikoproteidowych strukturach znajdujących się nad nabłonkiem: w narądzie Cortiego w błonie nakrywkowej, w plamkach w błonie kamyczkowej, a w grzebieniach w osklepku. Niewielkie przemieszczenia tych struktur względem nabłonka powoduje zginanie stereocyliów, co prowadzi do otwierania kanałów jonowych w komórkach rzęsatych i pobudzenie tych komórek. Przekazują one sygnały na zakończenia włókien nerwowych, które kontaktują się z ich błoną komórkową. Włóknami sygnały docierają do ośrodkowego układu nerwowego.  

Narząd Cortiego

Narząd ślimakowy jest położony na blaszce podstawnej przewodu ślimakowego. Zasadniczą jego częścią są komórki nerwowe zmysłowe, czyli komórki rzęsate. Są one ułożone w komórkach zrębowych podpórkowych, których rozróżnia się trzy rodzaje: komórki filarowe, komórki Deitersa (komórki falangowe zewnętrzne) i komórki Hensena (komórki graniczne zewnętrzne). Komórki filarowe, odsunięte od siebie podstawami tworzą tzw. Tunel wewnętrzny Cortiego, po obu stronach którego leżą komórki rzęsate (słuchowe) wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze tworzą jeden rząd, drugie od trzech do pięciu. Do każdej komórki rzęsatej dochodzi włókno nerwowe.

Woreczek i łagiewka

Leżą w przedsionku kostnym ucha wewnętrznego. Są otoczone śródchłonką. W łagiewce i woreczku znajdują się powierzchnie pokryte nabłonkiem nerwowym, które noszą nazwę plamek. Jest on pokryty galaretowatą błoną kamyczkową, do których wchodzą włoski nabłonka nerwowego.

Kanały półkoliste

Kanały półkoliste znajdują się w błędniku kostnym. W kanałach kostnych mieszczą się kanały półkoliste błoniaste. Przewody błoniaste są otoczone przychłonką i powiązane ze ścianami kanałów kostnych cienkimi pasemkami tkanki łącznej. Każdy kanał półkolisty kończy się bańką, w której leży grzebień bańkowy, Grzebienie są pokryte nabłonkiem nerwowym zmysłowym. Komórki tego nabłonka mają na powierzchni włoski i są oplecione drobnymi rozgałęzieniami części przedsionkowej nerwu VIII (przedsionkowo- ślimakowego). Na powierzchni grzebienia leży galaretowaty twór, zwany osklepkiem, do którego wnikają włoski odchodzące od komórek nabłonka nerwowego, pokrywających grzebień bańkowy.

Błędnik błoniasty prawego ucha

Mechanizm odbioru dźwięków przez narząd słuchu

Fale dźwiękowe powoduję drgania błony bębenkowej. Drgania te są przenoszone przez kosteczki słuchowe (zmniejszenie strat wynikających z różnicy impedancji powietrza i wody) na perylimfę otaczającą przewód ślimaka, co wywołuje drgania nabłonka narządu Cortiego względem nieruchomej błony nakrywkowej, zginanie stereocyliów komórek rzęsatych i pobudzenie tych komórek.

Mechanizm zmysłu równowagi

Reakcja na przyspieszenia liniowe w plamkach.

Błona kamyczkowa pokrywająca komórki rzęsate plamek zawiera małe kryształki węglanów wapnia (otolity) a jej ciężar właściwy jest większy niż otaczającego płynu. Powoduje to przesuwanie się błony kamyczkowej pod wpływem przyspieszeń liniowych, zginanie stereocyliów komórek rzęsatych i pobudzenie tych komórek. Plamki woreczka i łagiewki ustawione są z stosunku do siebie pod kątem prostym, co pozwala na wyczuwanie przestrzennego położenia głowy względem kierunku działania siły ciążenia. 

NARZĄD WZROKU

BUDOWA OKA

TWARDÓWKA

• Zewnętrzna warstwa gałki ocznej

• Gruba i twarda

• Zwykle o białej matowej barwie

• Osłania wewnętrzne struktury w oku i nadaje gałce sztywność

• W przedniej części przechodzi w przeźroczystą rogówkę

ROGÓWKA

• Przednia część twardówki

• Przezroczysta

• Przepuszcza światło w głąb oka

• Powierzchnię pokrywa spojówka przemywana płynem produkowanym w gruczołach łzowych

ASTYGMATYZM

• Wada polegająca na zniekształceniu widzenia na skutek niesymetryczności rogówki oka.

• Promienie świetlne padające na różne części rogówki załamywane są w różnym stopniu.

• Niezborność rogówkowa powoduje, że obraz widziany przez pacjenta jest nieostry.

• Wadę koryguje się stosując okulary z soczewkami cylindrycznymi.

KOMORY OKA

• Komora tylna wypełniona jest galaretowatym ciałem szklistym

• Komora przednia wypełniona jest wodnistą cieczą

• Obie ciecze wywierają ciśnienie utrzymując kulisty kształt gałki ocznej

• Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (śródocznego) spowodowanego przeważnie utrudnieniami odpływu cieczy wodnej wywołuje chorobę zwaną jaskrą

SOCZEWKA

• Miękka i przezroczysta elipsoidalna struktura

• Jest ruchoma i może zmieniać kształt dzięki mięśniom soczewkowym

• Odpowiedzialna za akomodację oka czyli przystosowania oka do widzenia przedmiotów odległych i bliskich

• Załamuje promienie świetlne i skupia wiązkę światła na siatkówce

• Ostre widzenie uzyskiwane jest wtedy, gdy ognisko obrazowe pokrywa się z siatkówką

• Najlepiej rozróżniamy szczegóły przedmiotów leżących około 25 cm od oka

OBRAZY POWSTAJĄCE W SOCZEWKACH

Powstający na siatkówce obraz jest:
rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony!

AKOMODACJA

PRZEDMIOT ODLEGŁY

• Rozluźnienie okrężnego mięśnia rzęskowego i naciągnięcie więzadełka soczewkowego

• Zmniejszenie wypukłości soczewki

PRZEDMIOT BLISKI

• Skurcz okrężnego mięśnia rzęskowego i uwolnienie więzadełka soczewkowego

• Zaokrąglenie wypukłości soczewki

• W miarę starzenia się soczewka traci sprężystość i pogarsza się zdolność akomodacji

WADY WZROKU

KRÓTKOWZROCZNOŚĆ

• Mięsień nie może się rozluźnić i soczewka jest zbyt wypukła lub oś oka jest za długa

• Promienie skupiane są przed siatkówką

• Krótkowidz nie widzi z daleka

DALEKOWZROCZNOŚĆ

• Mięśnie oka są zbyt słabe i soczewka jest zbyt płaska lub oś oka jest za krótka

• Promienie skupiane są za siatkówką

• Dalekowidz źle widzi przedmioty z bliska

KOREKCJA WAD WZROKU

DLA KRÓTKOWIDZA

SOCZEWKA WKLĘSŁA

• powoduje rozbieżny bieg promieni i skupienie ich na siatkówce
  
  

DLA DALEKOWIDZA

SOCZEWKA WYPUKŁA

• promienie stają się bardziej zbieżne i skupiają się na siatkówce

ZAĆMA CZYLI KATARAKTA

• Chorobę wywołuje zmętnienie soczewki

• Pojawiające się zmętnienia stanowią przeszkodę dla prawidłowego widzenia.

• Stosuje się leczenie operacyjne

TĘCZÓWKA

• Fragment naczyniówki w postaci krążka

• Zawiera włókna mięśniowe okrężne i promieniste

• Kurczące się mięśnie zmniejszają lub zwiększają źrenicę (otwór w tęczówce) i regulują w ten sposób ilość światła wpadającego do wnętrza oka

• Tęczówka ma zdolność do zmiany apertury wejściowej oka w zakresie od 8 mm w ciemności do 2 mm przy intensywnym oświetleniu.

• Tęczówka zawiera pigment, który nadaje jej charakterystyczną barwę

WIELKOŚĆ ŹRENICY

SŁABE OŚWIETLENIE

• Skurcz mięśni promienistych

• Rozkurcz mięśni okrężnych

• Powiększenie źrenicy

• Większa ilość światła wpada do oka

SILNE OŚWIETLENIE

• rozkurcz mięśni promienistych

• skurcz mięśni okrężnych

• Pomniejszenie źrenicy

• mniejsza ilość światła wpada do oka

• Reakcja obronna

NACZYNIÓWKA

• Zawiera dużą ilość naczyń krwionośnych, które zaopatrują siatkówkę w tlen i substancje odżywcze

• Znajduje się w niej czarny pigment zapobiegający odbijaniu światła wewnątrz gałki ocznej

SIATKÓWKA

• Zawiera miliony komórek receptorowych: czopki (ok. 6 mln.) i pręciki (ok. 120 mln.)
  

• Pobudzone promieniami świetlnymi komórki przesyłają impulsy włóknami nerwowymi przez tzw. nerw wzrokowy do mózgu
  

• Plamka ślepa to miejsce połączenia nerwu wzrokowego z gałką oczną, które nie zawiera komórek receptorowych
  

• Aby szczegóły przedmiotu były rozróżnialne, obraz przedmiotu na siatkówce musi pokrywać obszar, na którym leży wiele zakończeń nerwowych

PRĘCIKI

• Aktywne w przyćmionym świetle

• Umożliwiają postrzeganie kształtu i ruchu

• Nie są wrażliwe na barwy

• Usytuowane na obrzeżach siatkówki

• W półmroku kształty przedmiotów są lepiej widoczne, gdy ogląda się je z ukosa

CZOPKI

• Odpowiedzialne za widzenie w jasnym świetle

• Umożliwiają rozróżnianie szczegółów i widzenie barw

• Mechanizm pobudzenia analogiczny do pręcików

• Plamka żółta to skupisko czopków w centralnej części siatkówki - strefa najostrzejszego widzenia

DLACZEGO LIŚCIE DRZEW SĄ ZIELONE ?

UKŁAD RGB W OKU

U ludzi występują czopki trzech rodzajów (zawierające różne barwniki).
Każdy z nich reaguje wprawdzie na promieniowanie z całego zakresu widzialnego, ale jest najbardziej wrażliwy na określoną długość fal, odpowiadającą w przybliżeniu jednej z trzech barw:

• Red/czerwony
  LWS - fale najdłuższe

• Green/zielony
  MWS - fale średnie

• Blue/niebieski
  SWS - fale krótkie
  

Układ tych trzech typów fotoreceptorów umożliwia widzenie całej palety kolorów!

JEDNOCZESNE PEŁNE POBUDZENIE RÓŻNYCH CZOPKÓW DAJE NASTĘPUJĄCE WRAŻENIA BARWNE:

GDYBY ZABRAKŁO PEWNYCH DŁUGOŚCI FAL ŚWIETLNYCH…

ZABURZENIA WIDZENIA BARWNEGO:

• PROTANOPIA - nierozpoznawanie barwy czerwonej

• DEUTERANOPIA- nierozpoznawanie barwy zielonej

• DALTONIZM - jednoczesna ślepota na barwę czerwoną i zieloną

• CAŁKOWITA ŚLEPOTA NA BARWY - występuje rzadko

DALTONIZM

• W 1794 r John Dalton (ang. fizyk) rozpoznał to schorzenie u siebie i po raz pierwszy je opisał.

• Dla Daltona kolor czerwony wyglądał jak szary i niewiele się różnił od zielonego.

• Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet.

POŁĄCZENIE OKA Z MÓZGIEM

• Nerwy wzrokowe obu oczu łączą się tworząc tak zwane skrzyżowanie wzrokowe, które jest miejscem, gdzie nerw wzrokowy z każdego oka rozdziela się na dwie drogi wzrokowe w taki sposób, że każda z nich zawiera włókna wzrokowe pochodzące z obu oczu.

• Lewa połowa kory wzrokowej przetwarza informacje wizualne pochodzące z lewej strony siatkówki obu oczu (prawa strona pola widzenia)

• Prawa połowa kory wzrokowej zajmuje się prawą stroną każdej z siatkówek (lewa strona pola widzenia).

• Każde włókno nerwowe tworzy połączenia pomiędzy jego końcem na siatkówce i szczegółowo zdefiniowanym miejscem w płatach potylicznych kory mózgowej. Z tego powodu możliwe jest przyporządkowanie określonej powierzchni siatkówki do punktów kory wzrokowej.

Układ Nerwowy

CNS (OUN) - ośrodkowy układ nerwowy : mózgowie, rdzeń kręgowy

PNS - obwodowy układ nerwowy : nerwy czaszkowe(12), nerwy rdzeniowe(31)

Podstawowe pojęcia

• Istota biała - tkanka złożona z włókien nerwowych z osłonka mielinową

• Istota szara - tkanka złożona z ciał komórek nerwowych i dendrytów
  (i niektóre włókna bez osłonki mielinowej); wyróżniamy w niej:
  jądra, pola, strefy - określane czynnościowo jako ośrodki nerwowe (np. ośrodek, krążenia, oddychania, sytości)

• Jądro - nagromadzenie ciał komórkowych w ośrodkowym układzie nerwowym (CNS)

• Zwój - nagromadzenie ciał komórkowych w obwodowym układzie nerwowym PNS)

• Splot - nagromadzenie wypustek (włókien) nerwowych poza CNS

• Drogi (sznury/szlaki) - grupy aksonów, które opuszczają jądra
  i tworzą równoległe formacje (CNS)

• Nerwy - grupy aksonów, które opuszczają jądra i tworzą równoległe drogi (PNS)

• Droga nerwowa - grupa połączona synapsami komórek nerwowych zaangażowanych w przewodzenie takich samych bodźców

Układ nerwowy- układy

• Somatyczny układ nerwowy - otrzymuje informacje z receptorów czuciowych mięśni oraz skóry i wysyła impulsy do mięśni szkieletowych

• Autonomiczny układ nerwowy - to część
  CNS i PNS, której nie kontrolujemy
  w świadomy sposób; unerwia gruczoły i narządy wewnętrzne.

Opony mózgowia

• opona twarda

• (przechodzi w oponą twardą rdzenia kręgowego), ale jej blaszka zewnętrzna zrośnięta jest z wewnętrzną, co skutkuje brakiem przestrzeni nadtwardówkowej. Tworzy przegrody (sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdżku, przepona siodła), oraz zatoki (które zbierają krew m.in. z mózgowia i opony twardej). Krew z zatok odpływa żyłą szyjną wewnętrzną.

• opona pajęcza (pajęczynówka)

• przestrzeń podpajęczynówkowa zawiera płyn mózgowo-rdzeniowy oraz zbiorniki podpajęczynówkowe (zagłębienia i szczeliny mózgowia)

• opona miękka

• ściśle zrośnięta z mózgowiem oraz pasmami tkanki łącznej z pajęcza

komory mózgu

• Pierwotna jama cewy nerwowej ulega znacznym przekształceniom:

• komory boczne kresomózgowie parzyste

• komora trzecia III kresomózgowie nieparzyste
  i międzymózgowie

• wodociąg mózgu
  /Sylwiusza (śródmózgowie)

• komora czwarta IV tyłomózgowie

płyn mózgowo-rdzeniowy

• Wypełnia układ komorowy mózgowia oraz przestrzeń podpajęczynówkową w jamie czaszki i kanale kręgowym.

• Pomiędzy krwią a płynem mózgowo-rdzeniowym istnieje bariera krew-mózg nieprzepuszczalna dla większości substancji.

• Funkcje:

• płynna poduszka ochronna (wstrząsy)

• miejsce wymiany substancji odżywczych i metabolitów

• ¾ płynu powstaje w splotach naczyniówkowych komór

• Przepływ:

• z komór bocznych

• komora III

• wodociąg śródmózgowia

• komora IV

• przestrzeń podpajęczynówkowa - kosmki pajęczynówki

• układ żylny (kosmki zanurzone we krwi żylnej umożliwiają bezpośrednią resorpcje płynu m-r do krwi)

Unaczynienie
koło willysa

• Tętnice mózgowia:

• t. szyjna wewnętrzna

• t. przednia mózgu

• t. środkowa mózgu

• t. kręgowa

• Żyły mózgowia nie mają zastawek. Odprowadzają krew do zatok opony twardej, skąd odpływa ona do żyły szyjnej wewnętrznej.

Mózgowie (encephalon)

1. rdzeń przedłużony

2. tyłomózgowie

3. śródmózgowie

4. międzymózgowie

5. kresomózgowie

Rdzeń przedłużony

• Na powierzchni podstawnej (brzusznej) rdzenia przedłużonego włókna krzyżują się, tworząc skrzyżowanie piramid.

Funkcja - ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi - ośrodki oddechowe, regulujące pracę serca, ciśnienie krwi, ośrodki odpowiedzialne za żucie, połykanie, wydzielanie śliny, ośrodki kojarzeniowe słuchu i równowagi oraz koordynacji ruchowej

Tyłomózgowie

Funkcja - ośrodek kontroli, koordynacji i regulacji ruchów,
odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi ciała

• Most (cz. grzbietowa-jądra i brzuszna-drogi zstępujące)

• Móżdżek

1. Kora móżdżku

• półkule móżdżku

• robak

Jądra móżdżku

• Komora IV

Most

• Twór zawierający grupę szerokich komórek nazywanych jądrami mostu. Wysyłają one włókna nerwowe do móżdżku, łącząc się z nim przez konar środkowy mostu.

• Zespół jąder nerwu trójdzielnego V

• Jądra nerwu twarzowego VII

• Jądro miejsca sinawego (komórki zawierające lipofuscynę)

Znaczenie mostu wiąże się z nerwami czaszkowymi.

Móżdżek

• koordynacja ruchów celowych

• utrzymanie równowagi

• regulacja napięcia mięśni

• postawa ciała

• pamięć niektórych odruchów

• wpływ na ruchy oczu

• Skomplikowany narząd ortostatyki kontrolujący odruchy statokinetyczne (odruchowa koordynacja ruchów, kontrola postawy i regulowanie napięć mięśniowych)

• Elementy:

• robak (związany ze zmysłem równowagi, zaangażowany
  w wertykalizację głowy, przeciwdziałaniu grawitacji oraz przyspieszeniom liniowym oraz kątowym)

• dwie półkule

• diadochokineza (ruchy naprzemienne)

• objaw z odbicia (Holmes) str.46

Śródmózgowie

Funkcja - pierwotny ośrodek analizy wzroku i słuchu

• Konary mózgu - w konary mózgu przechodzą drogi torebki wewnętrznej

1. Odnogi (cz. grzbietowa-jądra i brzuszna-drogi zstępujące)

2. Nakrywka

• Pokrywa śródmózgowia - blaszka pokrywy/blaszka czworacza

• wzgórki górne/dziobowe - ośrodek wzroku - ramię wzgórka górnego
  - ciało kolankowate boczne wzgórza

• wzgórki dolne/ogonowe - ośrodek słuchu - ramię wzgórka dolnego
  - ciało kolankowate przyśrodkowe wzgórza

• Wodociąg mózgu/Sylwiusza

• Istota czarna związana jest z jądrami podstawnymi przodomózgowia zajmuje się regulacją
  czynności ruchowych.

Międzymózgowie

Wzgórze - największa struktura międzymózgowia

• Wzgórzomózgowie

1. wzgórze

2. nadwzgórze
   szyszynka - rodzaj zegara biologicznego zależny od światła lub ciemności

3. zawzgórze

• ciało kolankowate przyśrodkowe - ośrodek słuchu- ramię wzgórka dolnego

• ciało kolankowate boczne - ośrodek wzrokowy- ramię wzgórka górnego

• Podwzgórze

1. skrzyżowanie wzrokowe

2. guz popielaty - przysadka

3. ciała suteczkowate

• Komora III

Wzgórze

• centralna stacja przekaźnikowa: dokonuje wstępnej oceny bodźców zmysłowych (oprócz węchowych) i przesyła je do kory:

• słuchowych

• wzrokowych

• czuciowych

• smakowych.

• Reguluje cykle okołodobowe, stany snu i czuwania.
  Współpracując z pniem mózgu i z korą, ma wpływ na to, jakie informacje docierają do kory i jak mocno uaktywniane są różne obszary i sposoby jej działania

Część wzgórza zalicza się do układu limbicznego.

obszary wzgórza

• Jądra przednie wzgórza - biorą udział
  w ogólnej regulacji poziomu pobudzenia - przytomności.

• Jądra przyśrodkowe wzgórza odgrywają istotną rolę w ekspresji emocji (dzięki integracji aktywności czuciowo-ruchowej).

• Jądra śródblaszkowe otrzymują informację
  z wstępującego układu siatkowatego.

• Poduszka (pulvinar), największe jądro wzgórza, łączy się z korą potyliczną, ciemieniową i tylną skroniową; łączy informacje słuchowe, wzrokowe i czuciowe współpracując z wzgórkami czworaczymi górnymi oraz ciałem kolankowatym bocznym.

• Przednia grupa jąder - bierze udział w ogólnej regulacji poziomu pobudzenia, a więc przytomności. Jądra te mają połączenia z korą zakrętu obręczy, hipokampem (przez sklepienie) oraz ciałami suteczkowatymi podwzgórza. Jest częścią układu limbicznego.

• Jądra przyśrodkowe wzgórza odgrywają istotną rolę w ekspresji emocji (dzięki integracji aktywności czuciowo-ruchowej). Łączą się w obu kierunkach z korą przedczołową, otrzymują informację z kory skroniowej, istoty czarnej oraz ciała migdałowatego; są silnie połączone
  z jądrami śródblaszkowymi wzgórza. Są częścią układu limbicznego.

• Jądra śródblaszkowe otrzymują informację z wstępującego układu siatkowatego, dostarczają niespecyficzne, rozlane pobudzenia do wszystkich okolic kory wpływając na jej ogólną aktywność.

• Poduszka (pulvinar), największe jądro wzgórza, łączy się z korą potyliczną, ciemieniową
  i tylną skroniową; łączy informacje słuchowe, wzrokowe i czuciowe współpracując
  z wzgórkami czworaczymi górnymi oraz ciałem kolankowatym bocznym.

jądra wzgórza

• Jądra części brzusznej wzgórza pełnią głównie funkcje przekaźnikowe

- j. brzuszne przednie - wysyła niespecyficzne projekcje do kory przedczołowej, oczodołowej i kory czołowej przedruchowej; otrzymuje informacje z istoty czarnej, pomaga w inicjacji i powstrzymaniu ruchów.
- j. brzuszne pośrednie - wysyła połączenia do kory ruchowej, otrzymuje informacje od jąder podstawy mózgu (gałki bladej, istoty czarnej) oraz móżdżku.

• Tylne jądra brzuszne
  - j. tylne boczne przekazuje informacje czuciowe (ból, dotyk, temperatura);
  - j. tylne-przyśrodkowe przekazuje informacje o smaku i informacje czuciowe w obrębie głowy;

- j. tylno-dolne otrzymuje informacje o równowadze ciała
(jądra przedsionkowe).

• Jądro siatkowate wzgórze - (NRT) to jądro hamujące, otacza znaczą część wzgórza.
  Decyduje o aktywności związanej z uwagą, pobudzane jest przez twór siatkowaty pnia mózgu, wpływa na aktywność pozostałych jąder regulując dopływ sygnałów, na które warto zwracać uwagę.

podwzgórze

• Funkcja - współpracuje z układem autonomicznym,
  a odpowiada za reakcje behawioralne takie jak agresja, uczucie głodu, reakcje seksualne

• Jego częścią jest przysadka

• reguluje homeostazę organizmu:

- termoregulację

- pobieranie pokarmu (wrażenia głodu i nasycenia)

- gospodarkę wodną (wrażenie pragnienia)

- kontroluje działanie przysadki mózgowej wydzielającej liczne hormony i współpracę z autonomicznym układem nerwowym

- popęd seksualny i rytmy biologiczne

• Skrzyżowanie wzrokowe

• Przysadka (hypophysis)- magazyn hormonów wytwarzany przez przednią część podwzgórza

• Płat przedni - gruczoł dokrewny

• Płat tylny - tzw. przysadka nerwowa

• Ciała suteczkowate -

E. Kresomózgowie
(parzyste i nieparzyste)

Telencefalizacja - wielki rozwój kresomózgowia

• Kresomózgowie parzyste - półkule mózgu; w półkulach mózgu tworzą się:

1. Płaszcz

• kora mózgu

• wyspa

• hipokamp

• węchomózgowie

Jądra podstawne

• ciało prążkowane

• ciało migdałowate

• Komory boczne

Część grzbietowa różnicuje się w 6 warstwową korę nową (neocortex)/izokorteks (isocortex) , która pokrywa 90% powierzchni
i allokorteks (allocortex) obecny w płacie limbicznym. Pola:

2 i 4 - funkcja recepcyjna

3 i 5 - funkcja emisyjna

1 i 6 - funkcja koordynacyjna

• Kresomózgowie nieparzyste - największy element to ciało modzelowate

• Ponieważ mózg w życiu płodowym szybko rośnie, kora mózgu ulega pofałdowaniu w wyniku nachodzenia na siebie tkanki mózgowej (orzech włoski). ²/³ kory ukryta jest w głębi bruzd.

• płaty (czołowy, ciemieniowy, potyliczny, skroniowy,
  a ponadto płat limbiczny i wyspę)

• bruzda środkowa/Rolanda

• bruzda boczna/Sylwiusza

• Girencefalia - tworzenie bruzd i zakrętów.
  Tak skomplikowany układ pofałdowania
  pozwala zwiększyć pow. kory mózgu
  wewnątrz czaszki, która ma ograniczona
  pojemność.

Płat czołowy

• część górna - funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa;

• pamięć wyuczonych działań ruchowych, np. taniec, nawyki, specyficzne schematy zachowań, wyrazy twarzy;

• lewy płat - obszar Brocka (mowa);

• część przedczołowa: "zdawanie sobie sprawy";

• planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne;

• oceny sytuacji;

• przewidywanie konsekwencji działań

• konformizm społeczny, takt, wyczucie sytuacji;

• analiza i kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej;

• uczucia błogostanu (układ nagrody), frustracji, lęku i napięcia;

• lewy płat - kojarzenie znaczenia i symbolu (słowa), kojarzenie sytuacyjne;

• pamięć robocza;

• wola działania, podejmowanie decyzji;

Płat ciemieniowy

• część górna: czucie dotyku, temperatury, bólu;

• umiejscowienie wrażeń czuciowych;

• prawa część dolna: pamięć robocza związana z orientacją przestrzenną, wyobraźnia, układ odniesienia względem swojego ciała konstruowany na podstawie wrażeń wzrokowych;

• lewa część dolna: modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców, rotacja mentalna, ocena szybkości ruchu;

• pomiędzy i część przyśrodkowa: celowe ruchy;

• integracja ruchu i wzroku;

• integracja czucia i wzroku

• manipulacja obiektami wymagająca koordynacji
  i wyobraźni przestrzenno/ruchowej.

• rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych.

Płat potyliczny

• widzenie; analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi;

• skojarzenia wzrokowe, ocena, decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki jest jego priorytet.

Płat skroniowy

• zakręt górny i wieczko: słuch muzyczny, fonematyczny
  i wrażenia dźwiękowe;

• obszar Wernickego - rozumienie mowy, gramatyka, prozodia;

• zakręt dolny: rozpoznawanie obiektów;

• kategoryzacja obiektów; pamięć werbalna, zapamiętywanie;

• część podstawna: analiza zapachów

Płat limbiczny

• Zawiera

• zakręt obręczy

• zakręt przyhipokampowy

• hipokamp/róg Ammona

• Funkcja

• analiza wrażeń węchowych

• analiza wrażenia bólu

• kontrola negatywnych emocji

• współpraca z ciałem migdałowatym

• skupienie uwagi

• reprezentacja pojęć dotyczących "ja"

Układ limbiczny
układ brzeżny/układ rąbkowy

Struktury kresomózgowia

powierzchni przyśrodkowej mózgu

odgrywające dużą rolę w koordynacji

czynności układu somatycznego

i autonomicznego oraz

w powstawaniu stanów emocjonalnych (EMOCJE, POPĘDY, AFEKTY),

składowe:

• zakrętu obręczy

• hipokamp (funkcja pamięci)

• ciała suteczkowate

• ciała migdałowate

• wzgórze

• podwzgórze

Pień mózgu (1)
(śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony)

Cechy wspólne poszczególnych pięter:

Część podstawna/brzuszna

• Drogi

• korowo-rdzeniowe (piramidowe)

• korowo-jądrowe
  (jądra ruchowe nn. czaszkowych)

• korowo-siatkowe (jądra TS)

• korowo-mostowe
  (most-móżdżek)

Część grzbietowa/nakrywka!

• Drogi

• Jądra

• jądra nn. czaszkowych (ruchowe (przyśrodkowo), czuciowe (bocznie))

• jądra TS

• jądra związane z móżdżkiem (czerwienne, dolne oliwki, klinowate dodatkowe

• jądra układu dróg czuciowych (smukłe, klinowate)

pień mózgu

• Twór siatkowaty znajduje się w grzbietowej części pnia mózgu. Neurony są tam słabo rozgałęzione, w wielu miejscach rozproszone, aksony mogą być wstępujące lub zstępujące.

• Wszystkie drogi czuciowe (poza węchową) przebiegają przez TS, komunikując się z nim, docierając do wzgórza. Tu dla większości modalności kończy się drugi neuron.

Zawiera liczne jądra neuronów kontrolujące oddechy, liczne odruchy (kichanie, wymioty), pośredniczące w przekazywaniu sygnałów zmysłowych i motorycznych, regulujących napięcie mięśni szkieletowych, funkcje fizjologiczne i homeostazę. Tu następuje scalanie czynności wegetatywnych.


Kontroluje stan pobudzenia umysłu, czuwania, świadomości
i przytomności.

• Funkcja

• oddychanie (most)

• kontrola rytmu serca (rdzeń przedłużony)

• połykanie, kaszel i odruchy wymiotne (rdzeń przedłużony)

• odruchy zaskoczenia, podskoku (śródmózgowie)

• kontrola systemu autonomicznego: pocenia się, ciśnienia krwi, temperatury i trawienia.

• ogólny poziom przytomności

• sen

• utrzymywanie równowagi

• Wyodrębniono aż 96 jąder tworu siatkowatego
  Funkcje wielu z tych jąder nie są znane.


TS uważa się za układ "motywacyjny", dający napęd do działań różnego rodzaju, przełączający pomiędzy parami biegunowo różnych zachowań dotyczących ogólnego pobudzenia
(sen-czuwanie), ruchu (spoczynek-ruch), jedzenia (głód-sytość), wydalania, aktywności seksualnej.

• Układ wstępujący -wysyłający sygnały do wzgórza, podwzgórza i kory

• odpowiedzialny jest
  za zdolność do czuwania,
  za stan przytomności, fatygi, zdolność do wybudzania mózgu

• Układ zstępujący- otrzymujący sygnały od nerwów czuciowych
  i móżdżku, przesyłane przez rdzeń kręgowy do mięśni

• pobudza mięśnie, zapewniając ogólny tonus, modulowany przez móżdżek oraz pobudzany przez jądra przedsionkowe (równowaga), korę ruchową, a hamowany przez jądro ogoniaste.

• Swoiste (specyficzne) drogi nerwowe biegną od receptorów przez pień mózgu do pól recepcyjnych kory (np. droga wzrokowa, słuchowa, smakowa i węchowa), przez nieliczne pośrednie synapsy, działając szybko i oddzielając strumienie informacji o różnych modalnościach.

• Nieswoiste (niespecyficzne) drogi nerwowe prowadzą do tworu siatkowatego, który otrzymuje informacje od wszystkich zmysłów i dzięki temu przez drogi wstępujące może pobudzić liczne obszary kory, przygotowując je do analizy specyficznych bodźców.

Twór siatkowaty
potrafi prawdopodobnie sterować ogólną aktywnością całego mózgu

Do przeżycia potrzebna jest:

• informacja o stanie wewnętrznym do regulacji stanu organizmu (homeostaza, AUN, podwzgórze);

• receptory i efektory by postrzegać i działać (OUN, zmysły, mięśnie);

• centrala przekazująca przefiltrowane informacje do systemów decyzyjnych (pień i wzgórze);

• pamięć relacji przestrzennych (hipokamp, kora);

• pamięć dla bodźców wywołujących emocje, pobudzające do działania i system szybkiego reagowania na potencjalne zagrożenia (układ limbiczny, ciało migdałowate);

• wolniejszy szlak świadomego rozpoznania, analizy, określania wartości, planowania i komunikacji za pomocą symboli (kora).

Schemat działania mózgu








• Szlak świadomego rozpoznania zawsze zmierza od receptorów zmysłowych, przez jądra wzgórza, do pierwotnej kory zmysłowej, której pobudzenia interpretowane są jako podstawowe wrażenia (wzrokowe, słuchowe, dotykowe), oraz ich umiejscowienie (miejsce ciała, relacje przestrzenne).
  Wtórna kora zmysłowa nadaje sens wrażeniom: co czuję, co z tym mam począć?
  Wymaga to zapamiętania poprzednich wrażeń
  i porównania (jest tak np. w korze somatosensorycznej)





AUN

Jego zadanie to koordynacja funkcji automatycznych: skurczy serca, oddychania, trawienia, wydalania, pocenia się, pobudzenia seksualnego. Otrzymuje sygnały z chemoreceptorów, baroreceptorów, przez nerwy czaszkowe i rdzeniowe, przechodzące przez zwoje rdzeniowe.

Centrum AUN znajduje się w pniu mózgu, koordynacja następuje przy pomocy podwzgórza.

• cz. współczulna (sympatyczna) - zwiększa zużycie energii; odpowiada za pobudzenie organizmu (rozszerza źrenicę, rozluźnia mięśnie oka, gruczoły ślinowe wytwarzają gęstą ślinę, serce bije szybciej, naczynia wieńcowe się rozszerzają, oskrzela rozkurczają, żołądek hamuje wydzielanie soków, żółć wolniej produkowana, perystaltyka zwalnia, nadnercza uwalniają adrenalinę, skóra pot, włoski się jeżą, odbyt się kurczy a pęcherz rozluźnia

• cz. przywspółczulna (parasympatyczna) - aktywuje oszczędzanie energii; zwolnienie akcji serca, pobudzenie czynności układu pokarmowego, …….

• DZIAŁAJĄ ANTAGONISTYCZNIE !!!

Podstawowe pojęcia

• Rozwój rdzenia kręgowego odbywa się wcześniej niż rozwój mózgowia.

• We wczesnych okresach rozwoju rdzeń kręgowy zajmuje całą długość kanału kręgowego. Wraz ze wzrostem długość kręgosłupa zwiększa się znacznie bardziej niż długość rdzenia kręgowego rzekome wstępowanie rdzenia.

• 3 m-ca życia (rdzeń=kręgosłup)-później kręgosłup wyprzedza rdzeń - ur.- L3

• U człowieka dorosłego jego dolny koniec znajduje się na wysokości L1 - L2

• Ogon koński - pęczek korzeni nerwowych

Rdzeń kręgowy

• Medulla spinalis - jest drogą łączącą mózg z resztą ciała. Dzięki niemu możliwe jest przechodzenie sygnałów
  z mózgu w dół w celu kontroli funkcjonowania organizmu oraz przekazywanie informacji
  ze wszystkich narządów
  i układów do mózgu.

• Istota szara rdzenia leży wewnątrz istoty białej

• Ma kształt grubego sznura, nieco spłaszczonego w kierunku strzałkowym,
  o śr. 1cm, barwy białej, o masie ok. 30g, dł. ok. 45cm. Umieszczony jest
  w biegnącym w kręgosłupie kanale kręgowym. U góry w otworze wielkim rdzeń kręgowy łączy się z rdzeniem przedłużonym, umowną granicą są:

• po stronie grzbietowej miejsce wyjścia pierwszej pary korzeni szyjnych

• po stronie brzusznej dolna krawędź skrzyżowania piramid

• Od rdzenia odchodzą parzyste nerwy rdzeniowe, wychodzące przez odpowiednie otwory międzykręgowe. Ponieważ otwory są przesunięte względem rdzenia ku dołowi, nerwy biegną na znacznej przestrzeni wewnątrz kanału kręgowego, zanim osiągną właściwy punkt wyjścia.

• Segment/neuromer - odcinek rdzenia kręgowego łączący się z jedną parą nerwów rdzeniowych. W związku z nierównomiernym rozwojem rdzenia
  i kręgosłupa neuromery leżą wyżej od odpowiadających im kręgów

Przesunięcie neuromerów:

• szyjne - jeden poziom ku górze

• górne piersiowe - jeden poziom

• dolne piersiowe - o 2 kręgi w górę

• lędźwiowe, krzyżowe i guziczne

są na wys. Th11 - L1

Budowa zewnętrzna

• Na powierzchni zewnętrznej rdzenia widnieją w linii przyśrodkowej dwie bruzdy: głębsza szczelina pośrodkowa przednia oraz płytsza bruzda pośrodkowa tylna. Dzielą one rdzeń na dwie symetryczne połowy: prawą
  i lewą. Dodatkowo, na powierzchni każdej połowy rdzenia zaznacza się:

- od przodu podłużna linia, zwana bruzdą boczną przednią z której wychodzą korzenie ruchowe nerwów rdzeniowych,

- od tyłu bruzda boczna tylna wzdłuż której wchodzą do rdzenia korzenie czuciowe nerwów rdzeniowych.

• Bruzdy te dzielą każdą połówkę rdzenia na trzy sznury (przedni, boczny
  i tylny). Ponadto w odcinku szyjnym i początkowym odcinku piersiowym sznur tylny podzielony jest na leżący przyśrodkowo pęczek smukły i leżący bocznie pęczek klinowaty.

• opona twarda

• opona pajęcza

• opona miękka

• nici korzeni grzbietowych

• zwój korzenia grzbietowego

• nici korzeni brzusznych

• istota szara

• istota biała

• sznur boczny

• sznur przedni

• szczelina pośrodkowa przednia

• więzadło ząbkowane

Opony rdzenia kręgowego

• opona twarda (przechodzi w oponą twardą mózgowia, a kończy S2 - S3 i do okostnej kości guzicznej; w otworach międzykręgowych uwypukla się tworząc pochewkę dla obu korzeni i zwoju rdzeniowego)

• przestrzeń nadtwardówkowa (twarda - ściana kanału;
  znajdują się tutaj sploty żylne kręgowe,
  tk. tłuszczowa i łączna)

• przestrzeń podtwardówkowa (twarda - pajęcza)

• opona pajęcza (pajęczynówka)

• przestrzeń podpajęczynówkowa zawiera płyn mózgowo-rdzeniowy (między pajęczą a miękką)

• więzadło ząbkowane - łączy opony

• opona miękka

Budowa wewnętrzna

• Wewnątrz rdzenia znajduje się istota szara, a na zewnątrz istota biała (przeciwnie do mózgowia).

• Przez jego środek przebiega bardzo wąski kanał środkowy, który ku górze przechodzi w kanał środkowy rdzenia przedłużonego. Kształt i wielkość kanału są zmienne, zależnie od odcinków rdzenia.

Istota szara

• Ułożona jest w charakterystyczny kształt litery H, a jej ramiona oddzielone są od siebie przez sznury istoty białej.

• ramie przednie istoty szarej - róg przedni

• ramię tylne istoty szarej - róg tylny

• ponadto w części piersiowej rdzenia występuje jeszcze róg boczny

• Wymienione rogi tworzą na całym rdzeniu słupy istoty szarej:

• słup przedni

• słup tylny

• słup boczny w odcinku piersiowym

• Między rogami znajduje się istota szara pośrednia podzielić ją można na część środkową i boczną. Zasadniczym składnikiem istoty szarej są ciała komórek nerwowych (perikariony) i dendryty skupione w struktury.

Istota biała

• Należą do niej trzy sznury

• przedni

• boczny

• tylny

• pooddzielane od siebie w/w bruzdami. Oba sznury przednie łączą się ze sobą przez spoidło białe leżące pomiędzy spoidłem szarym przednim a dnem szczeliny pośrodkowej przedniej.

• Istota biała składa się z pęczków pojedynczych wypustek komórek nerwowych, tzw. aksonów.

• jest szerszy (C i L)

• zgrubienie szyjne C3 - Th2
  źródło nerwów dla kończyny górnej

• zgrubienie lędźwiowe Th9 - Th12 oddaje gałęzie unerwiające kończyny dolne i miednicę

Drogi nerwowe rdzenia kręgowego

• Sznur przedni

- drogi własne,

- drogi rdzeniowo-mózgowe

- drogi mózgowo-rdzeniowe

• Sznur boczny

- drogi własne,

- drogi rdzeniowo-mózgowe

- drogi mózgowo-rdzeniowe

• Sznur tylny

- drogi własne,

- drogi rdzeniowo-mózgowe

• krótkie rdzeniowo-rdzeniowe - łączą segmenty rdzenia ze sobą
  i są podstawą odruchów rdzeniowych

• długie wstępujące rdzeniowo-mózgowe (czuciowe)

• droga wstępująca sznurów tylnych/rdzeniowo-opuszkowe
  (czucie epikrytyczne) - są to aksony komórek czuciowych zwojów rdzeniowych przewodzące czucie dotyku, ucisku, wibracji oraz świadomego ułożenia stawów - nie krzyżują się

• pęczek smukły (inf. z dolnych okolic ciała)

• pęczek klinowaty (inf. z górnych okolic ciała)

• droga wstępująca sznurów przednio-bocznych/rdzeniowo-wzgórzowa (czucie protopatyczne) - są najdłuższymi drogami wstępującymi, włókna przewodzą inf. nocyceptywne (ostry, zlokalizowany ból) czucie temperatury oraz lekkiego przesuwającego się dotyku

• rdzeniowo-wzgórzowa przednia - czucie dotyku

• rdzeniowo-wzgórzowa boczna - czucie bólu i temperatury

Większość przechodzi (krzyżują się) na drugą stronę na swoim poziomie + droga rdzeniowo-móżdżkowa przednia

• długie zstępujące mózgowo-rdzeniowe

• korowo-rdzeniowe (piramidowe) to kontrolujące ruchy dowolne; 80% krzyżuje się w „skrzyżowaniu piramid”

• skrzyżowane jako korowo-rdzeniowa boczna (tylna cz. sznura bocznego)

• nieskrzyżowane jako korowo-rdzeniowa przednia (sznur przedni)

• drogi ruchowe prowadzące inf. z ośrodków pnia mózgu (jadro czerwienne, twór siatkowaty, wzgórki górne pokrywy) do jąder ruchowych rdzenia kręgowego

• drogi układu autonomicznego łączące ośrodki autonomiczne mózgowia (pnia mózgowia i podwzgórza) z jądrami współczulnymi i przywspółczulnymi rdzenia kręgowego

PNS - Układ Nerwowy Obwodowy

• Składa się z nerwów rdzeniowych i nerwów czaszkowych, z którymi związane są zwoje.

• Nerwy zawierają pęczki włókien nerwowych, wśród których - zależnie od kierunku przewodzenia informacji i funkcji rozróżnia się (włókna ruchowe, włókna czuciowe, włókna wegetatywna -AUN).

• Gałęzie odchodzące od nerwów zależnie od tego jakie narządy zaopatrują określamy jako:

• gałęzie mięśniowe

• gałęzie skórne

• gałęzie trzewne

• gałęzie naczyniowe

• gałęzie stawowe

• gałęzie okostnowe

• Zwoje - wydłużone, wrzecionowate zgrubienia na przebiegu nerwu, zawierające ciała neuronów czuciowych lub współczulnych i przywspółczulnych AUN.

• Podstawowym elementem nerwów są włókna nerwowe. Każde włókno zawiera otoczony osłonką akson, będący wypustką komórki znajdującej się w zwoju lub w ośrodkowym układzie nerwowym.

• Zależnie od funkcji w nerwach mamy 3 rodzaje włókien nerwowych

• ruchowe/eferentne, dla mm. prążkowanych

• czuciowe/aferentne prowadzą inf. z zakończeń czuciowych wszystkich narządów do OUN

• wegetatywne/włókna AUN dla mm. gładkich, narządów wewnętrznych i naczyń

Nerwy czaszkowe

• I n. węchowy (n.olfactorius)

• II n. wzrokowy (n.opticus)

• III n. okoruchowy (n.oculomotorius)

• IV n. bloczkowy (n.trochlearis)

• V n. trójdzielny (n.trigeminus)

• VI n. odwodzący (n.abducens)

• VII n. twarzowy (n.facialis)

• VIII n. przedsionkowo-ślimakowy (n.vestibulocochlearis)

• IX n. językowo-gardłowy (n.glossopharyngetis)

• X n. błędny (n.vagus)

• XI n. dodatkowy (n.accesorius)

• XII n. podjęzykowy (n.hypoglossus)

• CZUCIOWE (I, II, VIII)

• RUCHOWE (III, IV, VI, XII)

• MIESZANE (V, VII, IX, X, XI)

I n. węchowy

• czuciowy; przewodzący bodźce węchowe

II n. wzrokowy

• czuciowy; przewodzący bodźce wzrokowe

III n. okoruchowy

• ruchowy; unerwia cztery z sześciu mięśni poruszających okiem

IV n. bloczkowy

• ruchowy; unerwia mięsień poruszający okiem

V n. trójdzielny

• mieszany;

• największy nerw czuciowy głowy

• 3 gałęzie

• n. oczny (sens.)

• n. szczękowy (sens.)

• n. żuchwowy (mieszany) - mm. żucia (skroniowy, żwacz, skrzydłowy przyśrodkowy, skrzydłowy boczny)

VI n. odwodzący

• ruchowy; unerwia mięsień poruszający okiem

VII n. twarzowy

• mieszany

• czuciowy (kubki smakowe, struna bębenkowa)

• ruchowo (44 mm. mimiczne głowy)

VIII n. przedsionkowo-ślimakowy

• czuciowy; statyczno-słuchowy

• 2 części:

• n. ślimakowy - właściwy nerw słuchowy

• n. przedsionkowy - nerw zmysłu równowagi
  i położenia głowy w przestrzeni

IX n. językowo-gardłowy

• mieszany

• czuciowo - nasadę języka, gardło oraz kubki smakowe

• ruchowo - mięśnie podniebienia i gardła

X n. błędny

• mieszany;

• o najdłuższym przebiegu pozaczaszkowym

• unerwia niemalże wszystkie narządy wewnętrzne - trzewia: kl. p (płuca, serce) oraz brzucha (ukł. pokarmowy)

XI n. dodatkowy

• ruchowy; zaopatruje m. czworoboczny i MOS

XII n. podjęzykowy

ruchowy; „prywatny” nerw motoryczny języka

nn. rdzeniowe

• 31 par

• 8 szyjnych C1 - C8 ?!

• 12 piersiowych Th1 - Th12

• 5 lędźwiowych L1 - L5

• 5 krzyżowych S1 - S5

• i zwykle 1 guziczny C0

• Nerwy rdzeniowe powstają
  z połączenia wychodzących z rdzenia kręgowego korzeni przedniego
  i tylnego (zawierającego zwój rdzeniowy (tj. ciała komórkowe nerwów czuciowych).

• Każdy korzeń składa się z wielu małych nici korzeniowych, które łączą się
  z rdzeniem.

• Po krótkim przebiegu nerwy dzielą się na gałąź przednią i tylną (każda zawiera włókno ruchowe i czuciowe) oraz oponową i łączącą (do pnia współczulnego)

korzenie

• Korzeń przedni (brzuszny) - zawiera włókna (aksony) ruchowe, które przewodzą sygnały kontrolujące ruchy mięśni prążkowanych

• ponadto w C8 - L2 i S2 - S4są
  włókna wegetatywne dla
  mm. gładkich i gruczołów

• Korzeń tylny (grzbietowy) - przewodzi bodźce czuciowe
  z ciała do rdzenia kręgowego
  i mózgu

gałęzie

• zawierają przemieszane ze sobą włókna
  (ruchowe i czuciowe)

• Przednie/brzuszne (najgrubsza)

• g. szyjne, lędźwiowe, krzyżowe i guziczne tworzą SPLOTY
  (szyjny, ramienny, lędźwiowo-krzyżowy)

• g. piersiowe biegną jako nn. międzyżebrowe

• Tylne/grzbietowe (cieńsza) - kierują się na grzbiet gdzie unerwiają skórę i mięśnie głębokie

• Łączące - łączy nerwy rdzeniowe z pniem współczulnym

• Oponowe - wraca do kanału kręgowego dla okostnej
  i opony twardej

Sploty (z gałęzi brzusznych)

• szyjny

• ramienny

• lędźwiowy

• krzyżowy

• szyjny C1 - C4

• ramienny C5 - Th1

• nn. międzyżebrowe

• lędźwiowy Th12 - L4

• krzyżowy L4 - Co1-3

Czym jest odruch?

Odruch - jest to automatyczna reakcja ustroju na bodziec dokonana za pośrednictwem układu nerwowego.

Do wystąpienia odruchu potrzebny jest łuk odruchowy. Jest to droga, jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora.

Odruchy bezwarunkowe - to wrodzone, trwałe, automatyczne reakcje na bodźce, które przez całe życie przebiegają tak samo.

Przykładami odruchów bezwarunkowych są:

• odruch źrenicy na światło,

• wydzielanie śliny na widok pokarmu,

• odruchy obronne np. na bodźce termiczne lub mechaniczne, sparzenie ukłucie itd.,

• odruchy instynktowne,

• odruch kolankowy - po uderzeniu w kolano , w ścięgno rzepki - powoduje wyprostowanie się nogi.

• odruch zaskoczenia (napięcie mięśni, mruganie, otwarcie ust). Są one także podstawą instynktów, np. instynktu macierzyńskiego

Ośrodki odruchów bezwarunkowych znajdują się w niższych partiach układu nerwowego - w rdzeniu przedłużonym.

Odruchy warunkowe - to wyuczone, nabyte w ciągu życia osobnika reakcje na bodźce. Odbywają się one przy udziale kory mózgowej na podłożu odruchów bezwarunkowych.

Przykładem odruchu bezwarunkowego jest:

• wydzielanie śliny przez psa nie na widok pokarmu jak to się odbywało w odruchu bezwarunkowym, lecz na wydzieleniu śliny na sygnał świetlny codzienne zapalanego światła przez gospodarza, który każdego dnia podawał psu posiłek. Bodziec świetlny wywoływał utrwalony odruch warunkowy. (Analiza Ivana Pawłowa rosyjskiego filozofa)

Odruchy warunkowe są podporządkowane naszej woli, jak również są podstawowym elementem uczenia się i zapamiętywania.

Kluczowym doświadczeniem nad odruchami warunkowymi było doświadczenie z psami Pawłowa.

Iwan Pawłow badał bezwarunkowe odruchy ślinowe u psów (wydzielanie śliny pod wpływem pokarmu, który drażni mechanoreceptory i chemoreceptory). Tuż przed podaniem pokarmu Pawłow stosował bodziec pierwotnie obojętny (światło, dzwonek, ale zawsze jeden i ten sam).

Po pewnym czasie zauważył, że już samo światło (czy dzwonek) wystarczą, żeby pies zaczął wydzielać ślinę. Pawłow twierdził, że jednoczesne zastosowanie bodźca bezwarunkowego i bodźca obojętnego prowadzi do połączenia w mózgu ognisk tych dwóch bodźców.

Po pewnym czasie bodziec pierwotnie obojętny zaczyna wywoływać taką samą reakcję jak bodziec bezwarunkowy. Nie jest to jednak trwałe połączenie, dlatego wymaga wzmocnienia.

Podwzgórze, homeostaza, autonomiczny ukł. Nerwowy, Organizm

Obwodowy ukł. Nerwowy receptory efektory, świat

Układ limbiczny: f. afektywne, kontrola, pamięć, wartość

Pień mózgu, wzgórze

Kora: f. poznawcze i analiza emocji

---