ETIOLOGIA OGÓLNA

Dr n.med Magdalena Olszanecka - Glinianowicz

Rys historyczny

Pierwsza teoria choroby - humoralna ( Hipokrates 460-377 p.n.e)

Prawidłowy stosunek 4 płynów (krwi, sluzu, zółci i w tzw. czarnej żołci) decydowałby o zdrowiu organizmu, natomiast przewaga jednego z nich powodowałaby chorobę

Solidystyczna teoria powstawania choroby - Asklepiadesa (120 - 56r.p.n.e)

Choroba jest skutkiem zmian w atomach i przestrzeniach międzyatomowych a najważniejsze w jej przebiegu są zmiany zachodzące w stałych częściach organizmu.

Teoria humoralna powstawania choroby - Galen (130 - 200 r.n.e)

Przyczyną choroby są jakościowe i ilościowe zaburzenia płynów, zmiany budowy, liczby, rozmieszczenia i wielkości jednorodnych (tkanki) i niejednorodnych (narządy ) stałych składników organizmu oraz zaburzenia pneumy - kierującej wszystkimi procesami ustrojowymi siły

Teoria Galena stalą u podstaw:

1. zróżnicowania chorób na ostre (zmiany we krwi i żółci) i przewlekle (zmiany w śluzie i czarnej żółci)

2. oraz wyjaśnienia powstawania różnych typów zapaleń

• prostego (napływ prawidłowej krwi do tkanki)

• różowatego ( nadmiar żółci)

• obrzękowego ( nadmiar śluzu)

• rakowego (gromadzenie się czarnej żółci w miejscu zapalenia)

Ostry stan zapalny Celsus 53r.p.n.e - 7 r.

Objawy

1. Ból (dolor)

2. Obrzęk (tumor)

3. Podwyższenie temperatury (calor0

4. Zaczerwienienie ( rubor)

• Galen dodał do nich -uszkodzenie czynności chorego narządu (functio laesa)

• John Hunter ( 1728 - 1793 ) Zapalenie - reakcja na czynnik przejściowo uszkadzający tkankę

Teoria Virchowa (1821 - 1878J

Przyczyną choroby są zmiany w komórce, która jest podstawową jednostką budowy organizmu i stanowi właściwe podłoże wszelkich procesów fizjologicznych, a wiec i chorobowych. Natężenie zmian w danym narządzie zależy od liczby komórek objętych procesem patologicznym

Współczesna definicja choroby

■ Dynamiczny stan organizmu w którym następują nieprawidłowe reakcje układów lub narządów na bodźce środowiska zewnątrz -lub wewnątrzustrojowego. Stan taki może wywołać zmiany anatomiczne w poszczególnych narządach lub zakłócenia w mechanizmach regulacyjnych.

Nie ogranicza się on przy tym do zmian miejscowych, lecz wywołuje zawsze zmiany czynności całego organizmu.

Nozologia ogólna

Kryteria patologii zjawisk

• Heterometria czyli odmienność wymiarów badanego zjawiska

Wymierne zjawiska chorobowe w sposób statystycznie znamienny różnią się od analogicznych zjawisk u człowieka zdrowego

Przekraczanie zakresu normy zarówno w górę jak i w dół jest patologiczne

Heterochronia zjawisk ustrojowych czyli niezwykłość czasu i warunków ich powstawania.

Pewne zjawisko o cechach heterometrii może być w jednym czasie lub w pewnych warunkach patologiczne, a w innych prawidłowe np. wzrost 130 cm jest prawidłowy u 8 - latka ale patologiczny u dorosłego

Heterotropia czyli niezwykłość miejsca występowania w organizmie pewnego zjawiska.

Zjawisko powstające w jednym miejscu jest prawidłowe, lecz to samo zjawisko występujące w innym staje sie patologiczne

Np. krwawienie miesiączkowe jest fizjologicznie, a krwawienie z dróg moczowych jest patologiczne

Heteropoiotia czyli występowanie w przebiegu wielu chorób nowych, niezwykłych jakości

Transformacja nowotworowa powoduje powstawania komórek całkowicie odmiennych od komórek macierzystych

W chorobach metabolicznych powstają substancje nieobecne w stanach fizjologicznych, np. ciała ketonowe w cukrzycy

Homeostaza

Pojęcie względnej stabilności najróżniejszych układów biologicznych i zawartości różnych składników we krwi, płynie międzykomórkowym, wewnątrzkomórkowym i organellach. Zostaje ona zachowana dzięki adaptacji.

ADAPTACJA

• Jest to zdolność do przystosowania się

• Polega na takiej modyfikacji organizmu, która umożliwia jego wystarczającą sprawność w warunkach zmiennych wymagań stawianych zarówno przez zewnętrzne jak i wewnętrzne środowisko organizmu

Adaptacja w warunkach fizjologicznych

• Zwiększający się wysiłek powoduje:

• Zwiększenie objętości wyrzutowej i minutowej serce oraz wentylacji płuc, a także zwiększenie wykorzystania tlenu z krwi tętniczej

Jest to tzw. adaptacją czynnościowa

• Jeżeli wzmożony wysiłek utrzymuje się adaptacja czynnościowa może być niewystarczająca.

• Powstaje wówczas adaptacja anatomiczna - komórki (np. mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy) obarczone pracą zwiększają swoje wymiary jest to tzw. przerost roboczy

Adaptacja w chorobach

• Przebiega inaczej w różnych chorobach

• W jednych jest zachowana w znacznym stopniu i podobna do prawidłowej

• W innych wyraźnie zmniejszona

• W jeszcze innych jest zwiększona, ale niewystarczająca do wyrównania powstałych zaburzeń

Poziomy adaptacji

• Molekularna

• Komórkowa I

• Narządowa

• Układowa

• Organizmu jako całości

• społeczna

Adaptacja molekularna

• Odbywa sie dzięki regulacji genowej

• Produktami aktywności genowej są cząsteczki enzymów. Jedne enzymy tzw. enzymy konstytucyjne są wytwarzane stale, inne tzw. enzymy adaptacyjne są wytwarzane, gdy do organizmu wnikają substancje obce o charakterze substancji toksycznych

Adaptacja komórkowa

Przejawia zmianami funkcjonowania komórek, zwiekszeniu się ich aktywności i większym wykorzystaniem ich rezerwy czynnościowej, np.

• Mogą się nasilac ich właściwości żerne

• Mogą ulegać przerostowi lub rozrostowi

• Może dochodzic do hamowania czynności komórek i ich inwolucji

Adaptacja organizmu jako całości

• Biorą w niej udział zależnie od okoliczności różne tkanki, narządy i układy

• Przystosowanie ma charakter złożony, a regulacja poszczególnych zjawisk przystosowawczych zachodzi dzięki integrującemu działaniu układu nerwowego, układu dokrewnego. układu krążenie i innych

Adaptacja na poziomie społeczeństwa

• Przystosowanie do trudnych warunków klimatycznych, żywieniowych, infekcyjnych i innych

• Znaczną role w tego rodzaju adaptacji odgrywa zjawisko selekcji - osoby o sprawnej adaptacji przeżywają, natomiast słabsze umierają

Podział adaptacji

• Swoista - przystosowanie się organizmu do ściśle określonego jednego czynnika

• Nieswoista — powstaje pod wpływem różnych czynników w jednej charakterystycznej postaci

Charakter adaptacji

• Normoergiczny - intensywność adaptacyjnych modyfikacji ustrojowych jest dostosowana do natężenia działających czynników środowiska

• Hipererhiczny - nadmierny odczyn adaptacyjny

• Hipoergiczny - adaptacja niedostateczna, zachodzi wtedy, gdy organizm jest wyczerpany, np głodem, chorobami

Zdolności adaptacyjne rozwijają się stopniowo, osiągając maksimum w okresie młodości i w wieku dojrzałym Później zaczynają powoli zanikać, co w wieku podeszłym i starczym sprzyja powstawaniu różnych chorób

Etiologia i patogeneza

• Etiologia - dział patologii który zajmuje Sie badaniem przyczyn powodujących choroby

• Patogeneza - dział patologii zajmujący się badaniem mechanizmów powstawania poszczególnych chorób

ETIOLOGIA

• Wśród przyczyn chorób wyróżnia się czynniki główne i uboczne.

• Główny czynnik chorobotwórczy kształtuje charakterystyczny obraz danej choroby.

• Czynniki uboczne nazywane również warunkującymi, przyzwalającymi lub dodatkowymi stwarzają warunki dla działania czynnika głównego. Istnieje również inny rodzaj tych czynników, które działają hamująco na działanie czynnika głównego, utrudniając lub uniemożliwiając powstawanie choroby. Takimi czynnikami są np. odporność i dobry stan odżywienia

Podział czynników chorobotwórczych

• Czynniki zewnątrz pochodne z otaczającego środowiska

• Czynniki wewnątrzpochodne czyli ustrojowe

Czynniki zewnątrzpochodne

• PROSTE:

• Fizyczne

• Mechaniczne

• Termiczne (zbyt wysoka lub niska temperatura )

• Elektryczne (prąd elektryczny i wyładowania)

• Promieniowanie (światło, promieniowanie cieplne i jonizujące)

• Energia atomowa

• Chemiczne:

• Związki organiczne i nieorganiczne o działaniu trującym i uszkadzającym organizm

• Biologiczne

• Wirusy, riketsje, bakterie, pierwotniaki, grzyby pasożyty, owady rośliny

Stają się chorobotwórcze wtedy, gdy osiągają pewien stopień natężenia i przekroczą próg chorobotwórczości

• ZŁOŻONE

Powstają wtedy, gdy jednocześnie występuje kilka czynników prostych. Zalicza się do nich , m.in klimat, pory roku i zmiany pogody.

Występują one również w różnych miejscach

• Czynniki jatrogenne - czynniki chorobotwórcze powstające w związku z niewłaściwym leczeniem

• Społeczne czynniki chorobotwórcze np. wytwarzanie niekorzystnych nawyków, zwyczajów i wzorców zachowań, czynniki ekonomiczne

Czynniki wewnątrzpochodne

• Również mogą mleć charakter czynników głównych lub ubocznych

• Zaliczamy do nich

• Czynniki genetyczna

• Uwarunkowane genetycznie i środowiskowo właściwości układu nerwowego, dokrewnego, odporność immunologiczna i nieimmunologiczna

• Wiek

• Płeć

• Rasę

Charakter zależności między czynnikami wewnętrznymi a zewnętrznymi

• Defekt genetyczny (mutacja, bład zapisu genetycznego)

Jako główny czynnik chorobotwórczy działający niezależnie od czynników zewnątrzpochodnych np. zaburzenia przemiany aminokwasów

• Błąd genetyczny

Jest głównym czynnikiem etiologicznym, lecz aby powstała choroba, muszą być obecne określone uboczne czynniki środowiska zewnętrznego np. cukrzyca dna, moczanowa

• Czynnik chorobotwórczy zewnątrzpochodny jest czynnikiem głównym, lecz powstanie choroby jest uzależnione od czynnika genetycznego.

Warunkuje on większą lub mniejszą podatność albo odporność na

działanie czynnik zewnątrzpochodnego, np. choroby zakaźne

• Czynnik chorobotwórczy zewnątrzpochodny powoduje chorobę niezależnie od czynnika genetycznego.

Np. następstwa urazów i uszkodzeń organizmu

PATOGENEZA

• Jest to łańcuch przyczynowo ze sobą powiązanych zjawisk, wydarzeń i sytuacji od chwili zadziałania czynnika chorobotwórczego do powstania i przebiegu choroby.

• Jest kształtowana zarówno przez rodzaj zewnątrzpochodnego lub wewnątrzpochodnego głównego czynnika chorobotwórczego, jak też przez dodatkowe czynniki odziedziczone lub nabyte

• Wpływ na powstający obraz choroby mogą mieć właściwości organizmu związane z

• Wiekiem

• Płcią

• Przebytymi chorobami

• Przystosowaniem do różnorodnych czynników środowiska

• Przeżyciami

• Dla patogenezy istotne znaczenie mają drogi szerzenia się procesu chorobowego:

• Ciągłość, (np. gruźlica płuc, rak wątroby)

• Naczynia krwionośne (np. przerzuty mięsaków)

• Naczynia limfatyczne, (np. przerzuty rakowe)

• Pnie nerwowe (np. bakterie tężca i wścieklizny)

• Światło przewodów — drogi oddechowe, moczowe przewód pokarmowy

ROZWÓJ CHOROBY

• Początek — przebieg — zejście

• Między chwilą zadziałania czynnika chorobotwórczego, a początkiem choroby, tzn. wystąpieniem pierwszych objawów, upływa okres utajenia który w odniesieniu do chorób zakaźnych jest nazywany okresem wylęgania lub inkubacji

Okres utajenia (wylęgania )

• W chorobach zakaźnych zachodzi stopniowy rozwój drobnoustrojów oraz powstają zmiany w reaktywności immunologicznej organizmu.

Wylęganie choroby zakaźnej może trwać:

• Kilka godzin (choroba Hainego-Medina)

• Klka dni

• Kilka lat

Okres utajenia

• W chorobach niezakaźnych w tym okresie mogą zaczynać działać mechanizmy przystosowawcza, dzięki czemu powstające zmiany chorobowe ulegają wyrównaniu i nie uwidaczniają się nieraz przez długi czas.

• Po zadziałaniu urazów elektrycznych, mechanicznych i niektórych czynników chemicznych okres utajania może być bardzo krótki, od ułamka sekundy do kilku minut. Inne choroby niezakaźne mają okresy utajenia trwające długie lata, a nawet dziesiątki lat, np. miażdżyca, ołowica, zatrucia zawodowe.

Pierwsze objawy choroby

• Najczęściej mają charakter podmiotowy (subiektywny). tzn. są odczuwane przez chorego ale nie sa widoczna dla otoczenie

Sa to np. złe samopoczucia, uczucia zmęczenia i bóle, itp

• Później pojawiają się objawy przedmiotowe ( obiaktywne) dostępne postrzeganiu, przez badającego lekarza

są to np. podwyższona temperatura ciałą, przyspieszenie tętna, pojawienie się szmerów w sercu

• Początkowe objawy choroby noszą nazwę zwiastunów czyli objawów prodromalnych.

• Są one zazwyczaj niecharakterystyczne, właściwe licznym chorobom i nie są przeważnie wystarczające do postawienia prawidłowego rozpoznania. Są to np. zły wygląd, utrata łaknienia, skargi na bole, uczucie osłabienia, stany podgorączkowe

• Czasem w okresie początkowym choroby występują objawy właściwe innej chorobie, co jest określane jako zamaskowanie choroby. Jedna choroba przebiega niejako pod maską innej choroby, np.

• - w kamicy żółciowej mogą wystąpić bole prawego barku lub pod prawą łopatką.

• W chorobie wieńcowej bóle lewego barku i ramienia, lub pod lewa łopatka albo lewostronny ból żuchwy

Początek choroby

• Cechuje stopniowe narastanie objawów, które może zachodzić

• W krótkim czasie - nagły początek

(Np. ostre zatrucia, stany pourazowe, ostre nieżyty jelit, czerwonka, grypa, zapalenie płuc. napady kolki żółciowej i nerkowej, zawal mięśnia sercowego, zatory płuc i mózgu, krwotoki)

• Powolny początek

(np. cukrzyca, dna, miazdzyca, nawotwory, gruźlica, trąd)

Przebieg choroby

• Objawy są w pełni rozwinięte, a czas jego trwania może być różnie długi, zależnie od rodzaju choroby.

• Wyróżnia się więc przebieg:

• Ostry

• Podostry

• Przewlekły

Przebieg ostry

• Cechuje go znaczne nasilenie objawów, np wysoka temperatura, silne bóle, duszność

Przebieg przewlekły

• Jest łagodny, często bezgorączkowy z nieznacznym natężeniem objawów, niemniej jednak często powodujący wyniszczenie organizmu

• Przebieg podostry stanowi postać pośrednią

• Obraz choroby nie jest stały, lecz może podlegać fazowym zmianom W typowym przebiegu ujawniają się charakterystyczne właściwości choroby. W przebiegu nietypowym objawy mogą być niewyraźne co utrudnia rozpoznanie.

Przebieg choroby

• Postać poronna choroby - łagodny przebieg i szybsze niż zwykłe cofanie sie wszystkich objawem

• Zwolnienie przebiegu choroby (remissio) - w toku choroby znaczna czesc objawów może okresowo zanikać na krótki czas. np w grypie

• Przerwa chorobowa (intermissio ] - krótkotrwale całkowite znikanie objawów np w malarii

• Zaostrzenie choroby - okresowe nasilanie sie objawów

• Nawrót (wznowa) choroby (recidiva) po pozornym ustąpieniu choroby w niedługim czasie ponownie pojawia się ta sama choroba

• Powtarzanie się choroby po upływie kilku miesięcy, a nawet lat

Zejście choroby

• Ustępowanie wszystkich lub większo objawów choroby. Jeżeli ustąpią wszystkie objawy i organizm odzyska prawidłową sprawność jest to wyzdrowienie zupełne.

• Jeżeli na trwałe pozostają jakieś zmiany chorobowe jest to wyzdrowienie częściowe

• Może nastąpić w krótkim czasie, jest to przełom choroby, wstępuje np. w dusznicy bolesnej, kolce wątrobowej

• Jeżeli trwa dłuższy czas i ustępowanie objawów choroby jest powolna jest to zejście lityczne np. anemie

• Zejściem choroby ostrej może być jaj przejście w stan przewlekły

• Najgorszym biologicznie następstwem zejścia choroby jest śmierć

Wyzdrowienie

• Towarzyszy mu zmiana odczynowości, np.

• przebycie niektórych chorób zakaźnych powoduje odporność immunologiczną,

• w innych przypadkach następuje aktywacja procesów przemiany materii, zwiększone przyswajanie pokarmów, przyrost masy ciał

• czasem zamiast odporności powstaje zjawisko odwrotne - skłonność do ponownego zachorowania na ta sama

POWIKŁANIE

• Zachodzi wówczas, gdy jedna choroba staje się przyczyną innej choroby lub kilku chorób

Definicja zdrowia wg WHO

• Zdrowie to pełnia, cielesnego, umysłowego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie tylko brak choroby lub ułomności

---