STREFA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU
Dla określenia relacji między rozwojem dziecka a jego możliwościami w nauce konieczne jest opisanie dwóch poziomów w tym rozwoju:
I. Poziom aktualnego rozwoju psychicznego - to co dziecko już potrafi i umie w wyniku zakończenia określonych procesów rozwojowych.
II. Poziom najbliższego rozwoju - właściwości funkcjonowania dziecka, które dopiero się kształtują, są w początkowych stadiach rozwoju.
Strefa najbliższego rozwoju to różnica między poziomem wykonywania zadań z pomocą i wsparciem dorosłego, a poziomem rozwiązywania zadań samodzielnie przez dziecko. Strefa najbliższego rozwoju określa „ jutro” w rozwoju dziecka, to co aktualnie wykonuje ono z pomocą dorosłego, z czasem przekształci się w jego samodzielne działanie.
Nauczanie będzie efektywne, zdaniem Wygotskiego wtedy, gdy obejmie strefę najbliższego rozwoju, a więc będzie ten rozwój nieco wyprzedzać. Dzieci powinny otrzymywać zadania, których rozwiązanie wymaga od nich wysiłku intelektualnego i wsparcia nauczyciela, wykraczające ponad to, co dotychczas opanowały i wiedzą. Zadania odwołujące się do tego, co dobrze znane i opanowane przez dziecko pełnią tylko rolę utrwalającą, ale nie rozwijają i nie kształcą nowych umiejętności.
Najważniejsze dla rozwoju poznawczego dziecka są te funkcje, które jeszcze nie zostały do końca ukształtowane. Zadania, które są wyzwaniem nie do pokonania samodzielnie za pierwszym razem, wyzwalają w dziecku pęd do wiedzy, kreatywne myślenie.
strefa aktualnego rozwoju - zadania, które dziecko potrafi rozwiązać bez problemu i nie stanowią dla niego wyzwania, mogą tylko utrwalać nabyte już umiejętności
Strefa najbliższego rozwoju nie określa inteligencji dziecka, ale raczej poziom potencjalnego rozwoju, istotne jest skupienie się na tym, co dziecko może zrobić jutro, a nie na tym, co potrafi bez problemu wykonać dzisiaj.
Każde dziecko, bez względu na miejsce pochodzenia, sposób wychowania i rozwój inteligencji i kulturę, w której wzrasta powinno rozwinąć w sobie umiejętności poznawcze, które pozwolą mu na rozumienie świata, logiczne postępowanie, efektywne przyswajanie wiedzy.
Lew Wygotski zdefiniował i opisał psychologiczne narzędzia umysłu, które pozwalają swobodnie poruszać się w otaczającej rzeczywistości i pomagają ją zrozumieć.
Porównanie do narzędzi mechanicznych stworzonych przez człowieka, takich jak np.: piła, młotek czy wiertarka. Narzędzi umysłu: znaki, symbole, mapy, plany, liczby, zapis muzyczny, wykresy, modele, obrazy i język. Te symboliczne narzędzia przyswojone przez dzieci pozwalają już od najmłodszych lat skutecznie i szybko analizować otaczający świat, rozumieć zakodowane w symbolach znaki i informacje, na długo przez tym, zanim zaczną płynnie czytać i pisać. Te wszystkie znaki to nic innego jak symbole kulturowe tworzone przez ludzkość wiele setek lat.
nauczenia języka, jako narzędzia warunkującego rozwój poznawczy dziecka. Uważał, że myślenie i mowa są ze sobą nierozerwalnie powiązane. Język, którego dziecko uczy się od najmłodszych lat, ten, którym jest otoczone na co dzień, którego słucha i rozumie, zanim jeszcze samo zacznie mówić, jest wyznacznikiem jego sposobu myślenia i komunikowania się w przyszłości. Im bogatszy język, im więcej słów, którymi dziecko potrafi opisać świat, emocje, problemy i radości, tym łatwiej jest mu komunikować się z innymi, wyrażać uczucia i regulować własne zachowanie. Kiedy dziecku brakuje odpowiednich słów, którymi mogłoby opowiedzieć, co naprawdę się z nim dzieje, staje się zamknięte w sobie i nierozumiane.
Dziecko w toku rozwoju stopniowo dochodzi do poziomu myślenia abstrakcyjnego. Na początku jednak język jest narzędziem służącym do opisywania każdej czynności i tego, co dzieje się dookoła. Jest to raczej mechaniczne działanie, pomagające usystematyzować czynności. Dopiero potem ten monolog zewnętrzny przeobraża się w monolog wewnętrzny. Dziecko nie musi już komentować cały czas tego co robi, monolog zewnętrzny zamienia się w myślenie — monolog wewnętrzny. Dlatego właśnie tak ważne jest, by dziecko miało jak najbogatszy zasób słów, które w późniejszym czasie tworzyć będą jego myśli i cały świat wewnętrzny. Rozwój myślenia jest zatem w zasadniczym stopniu zdeterminowany umiejętnościami językowymi dziecka.
kultura jest głównym determinantem indywidualnego rozwoju dziecka.
Kultura ma dwojaki wpływ na rozwój społeczny dziecka. Poprzez kulturę dzieci przyswajają sobie zachowania i wiedzę przekazywaną (czasami także mimowolnie) przez osoby, wśród których się wychowują. Otaczająca dziecko kultura ukierunkowuje jego sposób myślenia i postrzegania świata. Wygotski nazwał to wytworzeniem „narzędzi intelektualnej adaptacji”. W skrócie można powiedzieć, że kultura uczy dzieci myślenia i sposobu odbierania rzeczywistości.
Wychowanie w społeczeństwie uczy także, jak sobie radzić z problemami poprzez wspólne ich rozwiązywanie. Dziecko nie pozostaje zdane jedynie na siebie. Uczy się szukać różnych alternatyw przy współpracy z innymi — nauczycielami, rodzicami, kolegami. Nabiera przez to społecznych doświadczeń.
Na początku, osoba wprowadzająca dziecko w świat interakcji z innymi ludźmi, jest całkowicie odpowiedzialna za nauczanie, w jaki sposób radzić sobie z problemami. Jednak w konsekwencji, w toku rozwoju, odpowiedzialność ta przechodzi na dziecko, które musi nauczyć się żyć wśród innych ludzi.
Język jest głównym sposobem porozumiewania się dorosłych z dziećmi. Jest także głównym nośnikiem komunikatów kulturowych. W trakcie trwania procesu nauczania dziecko przyswaja sobie słownik słyszany „z zewnątrz”, czyli z otaczającego świata. Staje się on zatem narzędziem jego intelektualnego przystosowania do komunikowania się. W późniejszym czasie dzieci tworzą swój własny, wewnętrzny słownik, który dostosowany jest do ich sposobu myślenia i zachowania.
Tak samo jak słownik, dzieci przyswajają sobie również sposób uczenia się. Wchłaniają to, co dzieje się dookoła, tak by potem skutecznie wykorzystywać wewnętrzne narzędzia umysłu.
Istnieje różnica pomiędzy tym, co dziecko potrafi osiągnąć samodzielnie, a tym, co osiąga z pomocą bardziej doświadczonej osoby. Ta umiejętność nazwana została przez Wygotskiego strefą najbliższego rozwoju.
Skoro kultura, sposób myślenia i środowisko mają tak wielki wpływ na naukę, nie należy dziecka izolować od innych i skupiać się jedynie na indywidualnym toku nauczania bez uwzględniania wpływu otaczającego świata, ponieważ to znacznie ogranicza możliwości poznawcze dziecka.
JEAN PIAGET
Teoria rozwoju poznawczego
1 faza - [0 do 2 roku życia] SENSOMOTORYCZNA - dzieci uczą się przez zmysły, ich świat jest doświadczeniem fizycznym.
2 faza - [2 do 7 roku życia] PRZEDOPERACYJNA - dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię; mają bardzo egocentryczne spojrzenie na świat (w tym przypadku egocentryzm oznacza niemożność zrozumienia punktu widzenia innych ludzi).
3 faza - [7-11 lat] FAZA OPERACJI KONKRETNEJ - stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki przyczynowo skutkowe; dzieci mają problem z pojęciami abstrakcyjnymi.
4 faza - [ od 12 roku życia] FAZA OPERACJI FORMALNYCH - dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie pozwala ona przekroczyć granicę czasu i przestrzeni.
Najważniejsze pojęcia wprowadzone przez Piageta: schemat, akomodacja, asymilacja, równowaga. (przystosowanie, dostosowanie ,upodobnienie,
Piaget uważał, że moment przechodzenia z jednej fazy na drugą jest indywidualny.
Jedynie przez trening - doświadczanie dziecko nabywa nowych umiejętności i następuje rozwój. Tylko wtedy, gdy dzieci będą aktywne.
Metafora pustego naczynia - uczeń to puste naczynie, nauczyciel jest pełnym naczyniem, który wie co i jak; zadaniem ucznia jest nauczenie się od nauczyciela, a nauczyciela - nauczyć ucznia. Wg Piageta nauczyciel musi stworzyć uczniowi warunki do działania, aby stał się aktywny, inteligentny.