Podstawy ubezpieczeń
Ryzyko:
niebezpieczeństwo, zagrożenie wystąpienia określonego zdarzenia, powodującego jakieś straty;
niepewność, miarą ryzyka obiektywnego jest stopień prawdopodobieństwa wiary danej osoby (coś się wydarzy lub coś się nie wydarzy);
prawdopodobieństwo jako skutek określonego rezultatu;
dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych, określenie w jakim stopniu te rezultaty rzeczywiste pokryją się z oczekiwanymi. W tym rozumieniu ryzykiem dla firmy ubezpieczeniowej jest błąd w przewidywaniach statystycznych;
prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany, ryzykiem jest to że wynik będzie inny niż oczekiwany;
przedmiot ubezpieczenia, gdzie chodzi o utożsamienie przedmiotu jako ubezpieczonego.
Faktory ryzyka - ryzyko dla potrzeb musi być zidentyfikowane.
-ryzyko musi być zidentyfikowane, opisane, określone, zmierzone, trzeba mieć możliwość określenia rozmiaru jak i nasilenia ryzyka, wpływają na to okoliczności, faktory ryzyka decydują o jego kwantyfikacji, o taryfowej wycenie.
Hazard fizyczny - to jest całokształt pozapodmiotowych warunków zewnętrznych albo cech fizycznych które określają szansę ryzyka, są to te warunki które wpływają szczególnie na wzrost obiektywnego wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego.
Hazard moralny - występuje we wszystkich rodzajach ubezpieczenia i wynikające z defektów charakteru zachowawczego ubezpieczonego, dążenie do nie uczciwości wobec firm ubezpieczeniowych, działanie prowadzące do wyłudzenia kosztem firm ubezpieczeniowych i ubezpieczonych.
Hazard motywacyjny - subiektywna reakcja ubezpieczonego wynikające ze świadomości istnienia ochrony ubezpieczonej polegające na obniżeniu staranności lub obojętności wobec istniejących zagrożeń.
Klasyfikacja
I Ryzyka finansowe i niefinansowe.
Kryterium: charakter strat z finansowego punktu widzenia.
Przykład: jeśli straty dają się ująć finansowo np. 100 ml strat z tytułu pożaru.
Niefinansowe: w którym straty nie dają się ująć finansowo np. dożycie 90 roku.
II Ryzyka statyczne i dynamiczne.
Kryteria: wpływ czasu na dane ryzyko.
Przykład: statyczne to te, które występują niezależnie od czasu np. powódź; dynamiczne są pochodnymi zmian ekonomicznych, technologicznych i organizacyjnych np. 50 lat temu nie było ryzyka popsucia się komputera.
III Ryzyko fundamentalne i partykularne.
Kryteria: 1) źródło ryzyka, 2) masowość oddziaływania, 3) rozmiary następstw.
Przykład: partykularne będzie np. powodujące straty w skali interesów indywidualnych np. ryzyko zderzenia dwóch samochodów osobowych. Fundamentalne - ma swoje źródła o charakterze fizycznym, społecznym, ekonomicznym, politycznym, te ryzyka mają charakter bezosobowy, dotykają społeczeństwa jako całości np. istnieje ryzyko kryzysu finansowego na nieobliczalną skalę, powodzi.
IV Ryzyka czyste i spekulatywne:
Kryterium:
-ryzyko czyste to takie którego zrealizowanie się powoduje stratę a niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści;
-ryzyko spekulatywne to takie, którego zrealizowanie przyniesie zysk lub stratę zaś niezrealizowanie się oznacza brak straty lub zysku.
Przykład: I zniszczenie samochodu albo go nie ma
II zniszczenie samochodu, zniszczenie ładunku, straty dla producenta, następstwo tego I.
V Ryzyko probabilistyczne i estymacyjne.
Kryterium:
Ryzyko estymacyjne - wartość ocenia się przy pomocy rachunku prawdopodobieństwa.
Ryzyko probabilistyczne - wartość ocenia się przy pomocy innych metod np. średniej arytmetycznej ważonej, mediana, dominanta (metody statystyczne).
VI Ryzyko przyrodnicze i społeczne.
Kryteria: źródło niebezpieczeństw
-ryzyko przyrodnicze - inaczej elementarne, bo są kreowane przez przyrodę;
-ryzyko społeczne - kreowane przez człowieka jako jednostkę np. ryzyko kryzysu społecznego, ryzyko wypadku.
VII Ryzyko osobowe i majątkowe
Kryterium: według charakteru przedmiotu ubezpieczenia.
-ryzyko osobowe to takie które powoduje uszczerbek w dobrach osobistych nie majątkowych: życie, zdrowie, zdolność do pracy;
-ryzyko majątkowe - wywołujące zagrożenie dóbr majątkowych np. utrata majątku, kradzieży majątku.
Zarządzanie ryzykiem:
1.Istota zarządzania ryzykiem: optymalizacja działań gospodarczych i społecznych doprowadziły do zajęcia się ryzykiem, oznacza to planowane i organizowane diagnozowanie ryzyka, oznacza to prewencję (zapobieganie), kontrolę ryzyk a w konsekwencji tych wszystkich działań przeciwdziałanie stratom będącym konsekwencją realizacji ryzyk. Zarządzanie ryzykiem jest to proces opanowania ryzyka, obejmuje ogół działań związanych z:
a)analizą ryzyka;
b)jego dopuszczalnym eliminowaniem;
c)ograniczaniem;
d)wdrażaniem programu kontroli ryzyka.
Sekwencja czasowa i procedury zarządzania ryzykiem
Sekwencja czasowa (następstwo w czasie) element zarządzania ryzykiem da się przedstawić jako:
a)identyfikacja ryzyka (co jest istotą tego ryzyka, jakie ono ma charakter. W jaki sposób może skutkować, czym ono jest);
b)ilościowa i jakościowa ocena, czyli kwantyfikacja ryzyka (czyli oceniają jego skutki finansowe) pośrednio metoda oceny ryzyka;
-prawdopodobieństwo wystąpienia,
-zasięg terytorialny,
-częstotliwość wystąpienia;
c)wybór metod kontroli, ryzyko na każdym etapie jego zagrożenia ma swoiste metody kontroli, kontrolę ryzyka prowadzi firma ubezpieczeniowa;
d)ocena efektywności kontroli ryzyka, procedura składa się z trzech etapów:
-faza diagnozowania ryzyka, obejmuje analizę ryzyka i hierarchię ryzyk;
-etap eliminowania, ograniczania i podziału ryzyk (zminimalizowanie ryzyka dla danego podmiotu);
-finansowanie drogą samoubezpieczenia, lub transfer ryzyka do systemu ubezpieczeniowego;
Etap II i III łącznie nazywa się fazą kontroli ryzyka.
Ograniczanie ryzyka - stosowanie metod, które nie dopuszczą do niebezpieczeństwa np. instalowanie zraszaczy w hali.
Podział ryzyka - stwierdzenie że jest taki zakres, który mogą wziąć na siebie i na takie którymi muszą się podzielić.
Manipulowanie ryzykiem
Jest jednym ze szczególnie uwzględnianych elementów w pełnym procesie zarządzania ryzykiem i oznacza doświadczone sprawdzone przez człowieka metody obchodzenia się z ryzykiem.
Metody manipulacji:
-wykorzystywane doświadczenia zostały skatalogowane w postaci metod manipulacji ryzyka.
Główne metody manipulacji:
I unikanie ryzyka,
II aktywne lub bierne zatrzymanie ryzyka,
III kontrola ryzyka,
IV transfer ryzyka,
Dot. I indywidualna i świadoma odmowa akceptacji ryzyka oznacza postawę pasywną w obawie przed ryzykiem, może paraliżować wszelką inicjatywę gospodarczą i przedsiębiorczości jednostek, w krótkim okresie czasu, w dłuższej perspektywie wiąże się z negatywnymi konsekwencjami.
Dot. II zatrzymanie ryzyka - aktywne zatrzymanie ryzyka jest skutkiem świadomej decyzji po zatrzymaniu w części lub całości, w przypadku aktywnego zatrzymania ryzyka podejmowana jest decyzja o rezygnacji z ubezpieczenia lub innego transferu ryzyka. Aktywne zatrzymanie po to by zaoszczędzić na składce ubezpieczeniowej. Odmianą aktywnego ryzyka jest samoubezpieczenie.
Pasywne zatrzymanie ryzyka - jest bezwiednym (bez naszej wiedzy) zatrzymaniem ryzyka na skutek ignorancji, obojętności, lenistwa, arogancji. Bierna postawa decydenta może wynikać z natury ryzyka.
Dot. III kontrola ryzyka, pozytywna metoda manipulacji ryzyka sprowadza się do działań podejmowanych w celu obniżenia częstości występowania strat oraz ich następstw. Zapobieganie to działania które prowadzą do obniżenia prawdopodobnego występowania danego ryzyka. Nazywa się to prewencją szkodową lub ubezpieczeniową. Redukcje strat to działanie podejmowane w celu zmniejszenia wielkości potencjalnych strat, powstają one w związku z niedoskonałością działań prewencyjnych.
Działaniami prewencyjnymi będą zraszacze w hali produkcyjnej, ponadto dzielimy tą halę na sektory, powinno to zminimalizować straty wynikłe z pożaru.
Dot. IV transfer ryzyka, najszersza metoda do manipulacji ryzykiem. Zadaniem przez tę metodę ryzyka jest przemieszczenie ryzyka na inne pomioty gospodarcze z wykorzystaniem mechanizmów prawnych oraz działań organizacyjnych i zabezpieczających aktualny charakter tego przedsięwzięcia. Klauzule cenowe, walutowe oraz łączenie lub fuzja firm.
Najpopularniejsze formy ryzyk zalicza się:
-umowa przechowania, ryzyko kradzieży biżuterii z prywatnego domu przerzuca się na bank który udostępnia swój sejf za określoną odpłatnością;
-umowa o dozorowanie, podejmujący się obowiązku zabezpieczenia mienia przed kradzieżą podmiot organizuje system dozorowania na określonych warunkach finansowych;
-umowa dzierżawy obiektu, ryzyko wynikające z eksploatacji obiektu może nie przynieść materialnych korzyści i przechodzi ono na płacącego stały czynsz dzierżawcę;
-zakup urządzenia, pod warunkiem gwarancji technicznej nabywca ceduje (przekazuje) ryzyko na producenta który przyjmuje od niego ewentualne ryzyko awarii urządzenia na określonych warunkach;
-umowa ratalna lub umowa pożyczki w której odsetki mają określoną stałą wysokość, chroni przed skutkami podnoszenia wysokości odsetek w przypadku wzrostu inflacji;
-umowa dostawy surowców lub półproduktów po stałej cenie, uniezależnienie odbiorcy od niekorzystnych wahań cen w dłuższym okresie;
-zawarcie umowy o kooperacji, wiąże dwie strony
-połączenie firmy poddostawczej z producentem finalnym by wyeliminować ryzyko że produkowane produkty znajdą nabywców.
Dystrybucja ryzyka - polega na rozłożeniu finansowych skutków realizacji ryzyka na grupę. członkami grupy ryzyka mogą być:
uczestnicy wspólnego przedsięwzięcia inwestycyjnego;
uczestnicy wspólnego konsorcjum;
uczestnicy wspólnego funduszu inwestycyjnego;
uczestnicy wspólnego przedsięwzięcia handlowo-produkcyjnego;
udziałowcy spółki;
wszyscy, którzy wykupią polisy ubezpieczeniowe w danej firmie.
Ubezpieczenie - najbardziej popularną, skuteczną metodą manipulacji ryzykiem jest jednocześnie najbardziej rozwinięta forma w zakresie manipulacji ryzykiem. Ubezpieczenie jest jednocześnie i transferem ryzyka, jego dystrybucją i kontrolą.
Czym jest ubezpieczenie?
Jest urządzeniem gospodarczym, które z jednej strony na podstawie umowy i dzięki opłacie składki pozwala zakładowi ubezpieczeń przyjąć na siebie a ubezpieczającemu przekazać do zakładu ryzyka negatywnych, ekonomicznych skutków określonego zdarzenia losowego a z drugiej na podstawie metod oceny ryzyka pozwala selekcjonować i prowadzić ryzyka przez zakład ubezpieczeń z jednoczesnym gromadzeniem składki w taki sposób i na taką skalę aby pokryć przyrzeczone świadczenia z tytułu zdarzeń objętych ubezpieczeniem oraz pokryć koszty funkcjonowania zakładu.
Warunki ubezpieczalności ryzyka:
1)liczba narażonych na straty związane z ryzykiem jednostek musi być odpowiednio duża aby przedsięwzięcie było ekonomiczne uzasadnione w skali ekonomicznych następstw ryzyka: - warunek racjonalnego (ekonomicznego) przewidywania strat;
2)strata spowodowana przez ryzyko musi być wymierna i nie może mieć zasięgu katastrofalnego;
3)następstwo ryzyka musi mieć charakter nadzwyczajny albo przypadkowy (nie może to być ryzyko zaaranżowane lub zorganizowane);
4)strata związana z realizacją ryzyka musi być definitywna a nie potencjalna (strata musi być realna).
Zalety metody manipulacji ryzyka:
1)rozwojowy charakter podaży usług ubezpieczeniowych (zainteresowane podmioty mają możliwość wyboru);
2)powszechna dostępność ubezpieczenia dla zainteresowanych;
3)relatywna szybkość kompensacji;
4)względna pewność kompensacji;
5)przejrzystość procedur odszkodowawczych;
6)skuteczność systemu instytucjonalnej ochrony ubezpieczeniowej.
Wady ubezpieczeniowej metody manipulacji ryzyka:
1)nieubezpieczalność niektórych ryzyk;
2)ograniczone możliwości finansowe ubezpieczycieli;
3)stosowanie zasady ograniczonej kompensacji;
4)ewentualność odmowy ochrony ubezpieczeniowej.
Istota ubezpieczenia:
Do dzielenia ryzyka i transferu ryzyka.
Zasada solidarności wspólnoty ubezpieczeniowej. To urządzenie gospodarcze służy do zmniejszenia dolegliwości utraty majątku, praw lub utraty spodziewanych korzyści przez podmiot gospodarczy.
Podmioty: ubezpieczeniowy; ubezpieczony; uprawniony.
Ubezpieczający - podmiot gospodarczy, osoba (prawna lub fizyczna) zawiera z zakładem ubezpieczeniowym umowę ubezpieczeniową i jej podstawowe zobowiązania się do płacenia składek ubezpieczeniowych.
Ubezpieczony - to osoba fizyczna lub prawna, której mienie lub życie i zdrowie jest przedmiotem ubezpieczenia.
W ubezpieczeniu życiowym występuje uprawniony (uposażony, beneficjent) jako osoba, która przy ubezpieczeniach na wypadek śmierci będzie uprawniony do pobrania sumy odszkodowania.
Zasady ochrony ubezpieczeniowej:
-określają wymagania wobec świadczonych usług ubezpieczeniowych;
-określają kryteria służące do oceny jakości świadczonych przez zakład ubezpieczeniowy usług ubezpieczeniowych.
I zasady bezwzględnie przestrzegane i realizowane.
II zasady o charakterze względnym (postulatywnym)
Zakładem optymalnym, jest taki zakład, który spełnia wszystkie zasady.
Wyróżniamy zasady:
1)realności odszkodowania
2)pełności
3)dobrej wiary
4)powszechności
5)tajemnicy umowy
6)szybkości wypłaty
1 i 2 realizacja tych zasad przesądza o funkcji ochronnej
2,3,4,5 i 6 to zasady, które decydują o ocenie efektywności świadczonej ochrony
*Spełnienie zasad określa jakość produktu ubezpieczeniowego (jakość usługi)
Zasady dobrej wiary - zasada rzetelności informacji, działa na dwie strony, najpełniej wyraża swoiste zobowiązania klienta, wymaga od klienta by poinformował swój zakład ubezpieczeń o czynnikach swojego ryzyka. (zasada najwyższego zaufania).
-czynniki ryzyka to przedmiot studiów firmy;
-uwzględniać należy, że informacje wyjściowe o ryzyku przekazuje klient, zakład ubezpieczeń na tej podstawie rozszerza swoje informacje;
-istnieje obowiązek rzetelnego informowania obu stron o sprawach dotyczących ryzyka,
-informacja jest wymagana przed zawarciem umowy jak i w trakcie jej działania.
Zasada pełności pokrycia straty losowej, wypłacane przez firmę odszkodowanie nie może być wyższe od szkody jaką poniósł poszkodowany.
Zasada nie ma zastosowania w dwóch przypadkach:
-w ubezpieczeniach na życie;
-w ubezpieczeniach od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW).
Ekwiwalentem ponoszonego ryzyka jest zapłacenie składki. Korelatem (czynnikiem wiążącym) jest nie odszkodowanie a ponoszenie ryzyka przez firmę ubezpieczeniową.
Miarą realizacji składki jest relacja między wartością szkody losowej a odszkodowaniem.
Wysokość ubezpieczenia może być mierzona stosunkiem sumy ubezpieczeniowej do wartości przedmiotu ubezpieczenia:
-sytuacja niedoubezpieczenia (kiedy suma ubezpieczenia jest mniejsza od wartości przedmiotu ubezpieczenia);
-ubezpieczenie w pełnej wartości (suma ubezpieczenia równa się wartości przedmiotu ubezpieczenia);
-nadubezpieczenie (kiedy suma ubezpieczenia jest większa od wartości przedmiotu ubezpieczenia).
Sytuacja niedoubezpieczenia:
-każdy ubezpieczający oszczędza na składce;
-kiedy zakład ubezpieczeń zgadza się na takie niedoubezpieczenie i traktuje to jako zachętę ubezpieczającego się do działań prewencyjnych;
-kiedy zakład ubezpieczeń stosuje tzw. udział własny, czyli zgadza się na ubezpieczenie ale wpłaci odszkodowanie jeżeli strata będzie wynosiła więcej niż kwota odszkodowania.
Rodzaje ograniczania sytuacji niedoubezpieczania jest zastosowanie franszyzy:
1)framzyza integralna, występuje kiedy zakład ubezpieczeń za szkody do określonej kwoty lub do określonego procentu sumy ubezpieczenia;
2)framzyza redukcyjna czyli bezwarunkowa, przy jej stosowaniu zakład ubezpieczeń zawsze redukuje wielkość odszkodowania o określoną kwotę lub procent.
* Zasada realności - ubezpieczony musi być pewny że strata losowa zostanie mu wyrównana przez ubezpieczyciela w granicach sumy ubezpieczenia i zgodnie z obowiązującymi go warunkami (zasada bezwzględnie obowiązująca). O realności ubezpieczenia świadczy sposób postępowania zakładu ubezpieczeniowego wobec ubezpieczającego.
Realność ochrony ubezpieczenia określano:
-stopień pokrycia rzeczywistej szkody przez odszkodowanie;
-stopień pewności otrzymania odszkodowania.
Ekonomiczne i prawne gwarancje realności otrzymania odszkodowania lub świadczenia.
W sposób prawny zabezpiecza władza państwowa poprzez:
-możliwość uruchomienia aparatu sądowego;
-poprzez działanie instytucji rzecznika ubezpieczonych.
Ekonomiczne gwarancje:
-odpowiedni poziom i gotowość funduszu zakładu;
-kontrolna rola KNUIFE (Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszów Emerytalnych);
-rola aktuariatu, jest zagwarantowana prawnie;
-reasekuracja (jest to ubezpieczenie się ubezpieczycieli);
-lokowanie nadwyżki środków;
-Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.
Powszechność ubezpieczenia: podmiotowej, przedmiotowa, produktowa:
-społeczne uzasadnienie dla podmiotu i przedmiotu, podmiot gospodarczy należy chronić i przedmiot;
-zakłady ubezpieczeniowe uwzględniały wszelkie ryzyka i proponowały odpowiednie produkty;
-jest to postulat możliwości i pewności korzystania.
Świadomość ubezpieczeniowa - to że możemy się ubezpieczyć.
Najpełniej to powszechnie realizuje się w ubezpieczeniach obowiązkowych:
-stwierdza się, że kiedy ma się do czynienia np. z powodzią. Wskaźnik wykorzystania pola ubezpieczeniowego (wszystkie podmioty, które danemu ubezpieczycielowi podlegają).
Zasada tajemnicy umowy - zakład ubezpieczeń nie może udzielać informacji dotyczących pojedynczych przypadków.
Sąd, KNUIFE, NIK, UFG, NBP, FIKS>>> można udzielić tych informacji.
Funkcje ubezpieczeń gospodarczych:
-są to formy w jakich przejawia się społeczna i gospodarcza rola ubezpieczeń.
Funkcje określają formę w jakiej realizowane są postawione przed zakładem ubezpieczeń zadania. Poszczególne funkcje wyrażają zadania i treści ubezpieczeń.
Działania zakładu ubezpieczeń została ograniczona do 3 dziedzin:
1)do odmowy ubezpieczeniowej;
2)do prewencji ubezpieczeniowej;
3)do zarobkowego inwestowania finansowego.
Jeśli te zadania są prawidłowo postawione i zrealizowane to zakłady działają efektywnie.
Dot. 1) funkcja odmowy ubezpieczenia (kompensacyjna), podstawowe funkcje ubezpieczyciela i usługa polega na sprzedaży ochrony ubezpieczenia; zakład ubezpieczeniowy zgodnie z umową jest gotowy przejąć na siebie materialne skutki zdarzeń losowych, oznacza to że zakład ubezpieczeniowy nad ubezpieczonym zakładem roztacza ochronę finansową, ochrona polega na utrzymywaniu warunków i gotowości zakładu ubezpieczeniowego do wypłacenia świadczenia w związku z zajściem wypadku ubezpieczeniowego,
-egzekwowania ciągłości opłacania składki;
-utrzymanie gotowości służb zarządzających realizacją świadczeń;
-zapewnienie środków na ciągłą wypłatę świadczeń uprawnionych;
-wprowadzenie postępowań weryfikacyjnych związanych z wypadkami;
-sprawna realizacja wypłaty świadczeń i odszkodowań.
(utrzymanie gotowości)
Ochrona ma wymiar niematerialny i materialny dla klienta (kompensacja ma charakter materialny).
Dot. 2) funkcja prewencyjna, ma charakter materialny jak i niematerialny, oznacza ograniczenie rozwiązań, liczebności, częstotliwości szkód oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa ziszczenia się ryzyka. Działania prewencyjne obejmuje stosowanie środków technicznych, ekonomicznych i prawnych.
Do środków technicznych prewencji zlicza się działania ograniczające występowanie wypadków ubezpieczeniowych poprzez działanie w sferze techniki, a więc stosowanie niepalących materiałów budowlanych, rozbudowa wałów przeciwpowodziowych, doskonalenie służb ratownictwa.
Do ekonomicznych środków zalicza się stosowanie takich rozwiązań, które zwiększają ekonomiczne zainteresowania ubezpieczonych postępowaniem zmniejszającym występowanie wypadków ubezpieczeniowych, zalicza się do nich:
-obniżki taryfowe dla podmiotów stosujących zabezpieczenia przeciwkradzieżowe, przeciwogniowe, przeciwpowodziowe;
-podwyżki składek dla podmiotów nie stosujących żadnych zabezpieczeń;
-obciążanie ubezpieczającego rosnącą składką w miarę wzrostu szkodliwości;
-obciążenie ubezpieczającego malejącą składką przy zmniejszaniu się częstotliwości zgłaszania szkód a zwłaszcza przy tzw. bezszkodowości;
-stosowanie regresu i udziału własnego;
-stosowanie zasady braku odpowiedzialności (wyłączenia) zakładu ubezpieczeń przy szkodzie zaistniałej w wyniku rażącego niedbalstwa lub szkodzie zaistniałej umyślnie (jazda po pijanemu).
Do środków przeciwnych prewencji zalicza się normy prawne, wymuszające stosowanie środków ochrony mienia, życia i zdrowia np. przepisy chroniące kobiety w ciąży, przepisy budowlane, BHP.
Działania prewencyjne w zakresie technicznym i prawnych środków są głównie prowadzone przez podmioty państwowe i samorządowe. Istotną część działań prewencyjnych realizują zakłady ubezpieczeń, dotyczy to stosowania form ekonomicznych.
Celem ograniczenia wypływu odszkodowań i świadczeń zakłady ubezpieczeń podejmują następujące działania:
-współpracują z instytucjami państwowymi i samorządowymi w stosowaniu technicznym i prawnym środków prewencji;
-ponoszą same bezpośrednio koszty związane z technicznymi środkami prewencji;
-prowadzą prewencję ligslacyjną: wina umyślna, rażące niedbalstwo ubezpieczającego;
-zakłady ubezpieczeń wszechstronnie oceniają ryzyko zgłoszone do ubezpieczającego. Wykorzystują zwłaszcza klauzulę w ogólnych warunkach: różnicują składkę, wprowadzają system bonus-malus.
Funkcje finansowe:
Ubezpieczenia należą do systemu finansowego państwa, w ramach tego systemu ubezpieczenia gospodarcze spełniają szereg funkcji, które nazywamy finansowymi: zakłady ubezpieczeń gromadzą środki w postaci funduszy i rezerw oraz tego że ubezpieczenia spełniają funkcję redystrybucyjną, fiskalną, kontrolną i lokacyjno-inwestycyjną.
Obowiązkowo tworzone fundusze i rzeczy muszą być korzystnie lokowane tak aby przynosiły dochody.
Ubezpieczenia są bodźcem by racjonalizować ryzyko a więc obniżać zdarzenie szkodowe.
Ubezpieczenie jest narzędziem stymulującym
Funkcja stymulacyjna
Funkcja fiskalna - sprawdza się do płacenia podatków przez zakład ubezpieczeń
Funkcja lokacyjna - gromadzone przez zakład ubezpieczeniowy chwilowo wolne środki finansowe są lokowane w różne instrumenty finansowe np. obligacje, akcje, papiery skarbowe, lokaty bankowe, z tego zakłady ubezpieczeń osiągają dodatkowe dochody, które wpływają na wynik finansowy i na kalkulację składek.
Porządny zakład ubezpieczeń dba o to aby inwestycje były bezpieczne.
Funkcja kontrolna - sprawdza się do kontroli przebiegu procesów gospodarczych, zakład ubezpieczeń kontroluje sposób postępowania ubezpieczającego z ubezpieczonym podmiotem. Zakład ubezpieczeniowy wykorzystuje stosowne instrumenty techniczno-ubezpieczeniowe. Otóż służą mu do interwencji w razie potrzeby.
Funkcja redystrybucyjna - sam fakt, że zbiera się składkę na dużym polu ubezpieczeń od podmiotów gospodarczych tym samym z przypadającego na nią dochodu narodowego zajmuje jakąś część, wpłaca się (istota redystybucyjna) odszkodowanie tylko niektórym.
Redystrybucja - branie od jednych, dawanie innym.
Uczestniczenie w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego nie jest proporcjonalne do korzystania z niego.
Istota ubezpieczenia jako usługi finansowe.
Usługa - to działanie dostawcy polegające na wykorzystaniu czynności zaspokajających potrzeby odbiorcy.
Usługę wyróżniają:
-niematerialny charakter (usługa jest czynnością);
-jednoczesność świadczenia i jednoczesne korzystanie z usługi;
-nietrwałość i brak możliwości magazynowania;
-ścisły związek usługi z osobą wykonawcy;
-heterogeniczność, czyli niejednorodność, zróżnicowanie, złożoność usługi;
-komplementarność (współwystępują) i substytucyjność usług i dóbr materialnych;
Nabywcy usługi są zainteresowani materialnym potwierdzeniem jakości usług. Jakość usług potwierdza atrybuty firmy, pracownicy, wyposażenie, estetyka, zamożność jednostek operacyjnych, kondycja firmy.
Usługa ubezpieczenia - należy do usług pośrednictwa ubezpieczeniowego np. usługi bankowe, leasingowe, emerytalno-rentowe, maklerskie.
Usługowa rola ubezpieczeń:
Zadaniem jest kompensować, łagodzić lub likwidować negatywne skutki zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ich kosztów na wiele podmiotów, którym te zdarzenia zagrażają.
Usługi ubezpieczenia: uwolnić się od finansowych problemów jakie są skutkiem potencjalnie nieuniknionych a od podmiotu niezależnych strat losowych.
Umowa ubezpieczenia - zobowiązuje zakład ubezpieczeniowy do spełniania określonych świadczeń finansowych czy materialnych w razie przewidzianego w umowie wypadku a ubezpieczającego zobowiązuje do zapłacenia składki.
Ubezpieczający dostarczając środki finansowe w sensie ekonomicznym przywraca podmiotowi ekonomiczną pozycję sprzed szkody a w sensie makroekonomicznym zabezpiecza równomiernie stabilne funkcjonowanie gospodarki narodowej.
Umowa ubezpieczeniowa
składka
Podmiot ubezpieczenia Ubezpieczyciel
Świadczenie ubezpieczenia
Strata losowa
Fundusz ubezpieczeniowy - pokrywa szkody spowodowane przez zdarzenia losowe, jest w postaci wyodrębnionej z jednym przeznaczeniem, służy samoubezpieczeniu albo też ubezpieczeniu w sumie dosłownym.
Samoubezpieczenie podmiotu - tworzenie funduszu drogą odkładania własnych środków ubepieczeniowych, środki mają charakter wewnętrznych oszczędności, fundusz służy wyłącznie danemu podmiotowi. Przy samoubezpieczeniu po:
1)strata podmiotu nie obciąża innych;
2)fundusz jest zdecentralizowany (występuje tylko w skali mikroekonomicznej);
3)zasoby finansowe podmiotu muszą być odpowiednio wysokie do ewentualnych szkód losowych;
4)składka a odkładana suma może być wyższa dlatego że przy samoubezpieczeniu nie ma kosztów akwizycyjnych, reasekuracyjnych i administracyjnych;
5)szkody innych podmiotów nie mają wpływu na podmiot, który się sam ubezpiecza;
6)nie ma ryzyka sporu z firmą ubezpieczeniową.
Formuła captive - tzw. formuła spółki akcyjnej (duże firmy tworzą dla siebie zakład ubezpieczeń).
Ubezpieczenie sensustriko:
1)wzrastające w ubezpieczeniach jednostki tworzą fundusz wnoszonych opłat ze składek;
2)fundusz ten jest zarządzany przez instytucję zwaną zakładem ubezpieczeń;
3)zakład ubezpieczeń dysponuje funduszem wyłącznie na potrzeby tych jednostek (tworzących fundusz) a korzystają z niego ci, którzy zostaną dotknięci szkodą losową;
4)fundusz jest zdecentralizowany (na całym kraju działają agencje, jednostki operacyjne), użytkowanie zasobów funduszu scentralizowane (decyzje podejmuje zarząd).
>>mają za zadanie redukować ryzyko ekonomiczne>>>
O wyborze formy organizującej fundusz ubezpieczeniowy decyduje rachunek ekonomiczny i dane ryzyko.
Klasyfikacja ubezpieczeń:
Istota klasyfikacji ubezpieczeń: klasyfikacja oznacza podział według określonych kryteriów na systemy, działy, grupy i rodzaje. Spełnia w teorii i w praktyce określone funkcje:
-ułatwia poznanie ubezpieczeń (pomaga określić podobieństwo, różnice, specyfikę);
-umożliwia stosowanie techniki np. stosowanie technik sprzedaży, likwidacji szkód, oceny ryzyka;
-obrazuje ubezpieczenie jako instrument polityki gospodarczej i społecznej.
Wybór cechy ze względu na którą dokonywany jest podział jest określenie zasady podziału. Podział musi być logiczny (zasada rozłączności i adekwatności).
Podstawowy podział ubezpieczeń:
1)system ubezpieczeń publicznych (ubezpieczenie ustawowe) są produktem woli państwa. Podstawową formą ubezpieczeń publicznych są ubezpieczenia społeczne, prowadzone przez publiczną osobę prawną (ZUS); przez państwo jednostki nie posiadają osobowości prawnej i przez prywatną osobę prawną z dominującym udziałem środków publicznych;
2)ubezpieczenia prywatne - prowadzone przez prywatną osobę prawną (zakład ubezpieczeń działający na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej).
Dzielą się na dwa działy:
I ubezpieczenia osobowe
II ubezpieczenia majątkowe
Dot. 2; przedmiotem ubezpieczeń majątkowych jest interes ubezpieczającego związany z dobrami materialnymi (ubezpieczenie budynku, pojazdu) oraz związanych z prawami lub zobowiązaniami majątkowymi np. ubezpieczenia kredytu, należności.
Ubezpieczenia majątkowe dzielą się:
-ubezpieczenia rzeczowe;
-ubezpieczenia dotyczące praw i zobowiązań
Ubezpieczenia majątkowe mają one cechy charakterystyczne:
-odnoszą się do nietypowych zdarzeń losowych pociągających za sobą szkodę (kolizje komunikacyjne);
-ubezpieczenia majątkowe odnoszą się do zdarzeń losowych pociągających za sobą szkodę wymierną;
-suma ubezpieczenia ustalana jest na podstawie wartości przedmiotu ubezpieczenia.
Ubezpieczenia majątkowe dzielą się według kryteriów rodzajów zdarzeń losowych objętych ochroną:
-ubezpieczenie od ognia, kradzieży, dewastacji, rabunku od odpowiedzialności cywilnej. Jest to podział otwarty.
Dot. 1; ubezpieczenia osobowe, przedmiotem jest interes ubezpieczeniowy związany z:
-życiem;
-ubezpieczenia związane ze zdrowiem (koszty leczenia);
-ubezpieczenia związane ze zdolnością do zarobkowania (wypadkowe, emerytalne).
Wyróżnia się 4 grupy ubezpieczeń:
1)ubezpieczenia na życie;
2)ubezpieczenia chorobowe;
3)ubezpieczenia zdrowotne;
4)ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW).
Ubezpieczenia osobowe odnoszą się do ryzyk osobowych w wyniku których mogą zaistnieć szkody, które trudno wycenić i które mają charakter szkód niepowetowanych. Specyficzną cechą ubezpieczeń osobowych jest to, że wypadek ubezpieczeniowy nie musi być negatywnym zdarzeniem losowym. Nie pociągają one za sobą szkód ale powodują powstanie określonych potrzeb majątkowych np. ubezpieczenie posagowe. Suma ubezpieczenia ma charakter umowny, zależy od ustaleń stron (zakład ubezpieczeniowy i ubezpieczający).
Polska klasyfikacja ustawowa w ramach działu I wyodrębnia następujące grupy ubezpieczeń:
1)ubezpieczenia na życie (ok. 50% ubezpieczeń);
2)ubezpieczenia posagowe (zaopatrzenia dzieci ok. 1%);
3)ubezpieczenia na życie z funduszem inwestycyjnym (ok. 31% polis);
4)ubezpieczenia rentowe (ok. 1%);
5)ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe (jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w gr. 1-4 ok. 17%);
6)ubezpieczenia NNW (jeśli nie są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w gr. 1-4 - to są zaliczane do II działu.
Dział II zgodnie z klasyfikacją ustawową to tzw. pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz majątkowe. Obejmują 18 grup:
1)ubezpieczenia wypadkowe;
2)ubezpieczenia chorobowe;
3)ubezpieczenia Auto Casco pojazdów lądowych z wyjątkiem pojazdów szynowych;
4)ubezpieczenia OC wszelkiego rodzaju.
Ubezpieczenia obowiązkowe:
1)ubezpieczenie OC (odpowiedzialności cywilnej), posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów;
2)ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych;
3)ubezpieczenie OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego;
4)inne ubezpieczenia obowiązkowe z tytułu ustaw lub umów międzynarodowych (grupowe ubezpieczenia OC z tytułu wykonywania niektórych zawodów).
Cechy ubezpieczenia obowiązkowego:
-forma przymusu obowiązkowa;
-zakład ubezpieczeń, który prowadzi działalność w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia.
Wyróżnia się:
1)ubezpieczenie obowiązkowe powszechne;
2)ubezpieczenia obowiązkowe szczególne.
Dot. 1) ubezpieczenia powszechne - są przypisami prawnymi w sposób przymusowy, wpływają w sposób imperatywny, ogólne warunki wydaje minister finansów.
Do tej grupy ubezpieczeń należą:
1)ubezpieczenia OC kierowców;
2)ubezpieczenia budynków rolnych;
3)ubezpieczenia doradców podatkowych.
Ustawa określa przedmiot rozporządzenia zawierającego ogół a w szczególności rodzaje ubezpieczeń, podstawowy zakres odpowiedzialności, minimalną sumę gwarancyjną, zakres praw i obowiązków stron oraz podstawowy system taryf.
Dot. 2) do klasy szczególnych ubezpieczeń obowiązkowych zalicza się pozostałe ubezpieczenia charakteryzujące się przymusem ubezpieczeń. Ogólnie są w tym przypadku rodzajem regulaminu a nie podstawy prawnej.
-OC ciągłych rewidentów;
-NNW sportowców.
Przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe:
Cechy: formy, funkcje i otoczenie.
Przedstawione ubezpieczenia to organizacja dostarczająca usługi ubezpieczeniowe , odpowiednie do oczekiwań klientów, którzy mogą je nabyć za cenę pozwalającą uzyskać przedsiębiorstwu nieujemny wynik finansowy.
Przedmiotem działania przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego może być działanie ubezpieczeniowe lub działalność z nią związana jednym z dwóch działów. Przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe nosi nazwę: zakład ubezpieczeń, towarzystwo ubezpieczeń, ubezpieczyciel lub asekurator.
*Towarzystwo ubezpieczeniowe wiąże się z korporacyjną formą prawną większości towarzystw ubezpieczeniowych.
Ubezpieczenia mogą być zawierane przez zakłady publiczne i zakłady prywatne.
Zakłady publiczne - mogą działać na zasadach rynkowych lub pozarynkowych (są podmiotami publiczno-prawnymi np. ZUS). Mają niskie koszty akwizycyjne, natomiast duże koszty administracyjne, są to spółki akcyjne z decydującym udziałem skarbu państwa KUKE (Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych).
Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych (TUW), bazą dla ich tworzenia jest wspólnota ubezpieczeniowa. Ubezpieczający zawierając umowę staje się udziałowcem ubezpieczyciela, gwarancją w tym przypadku są alternatywne wzajemne odpowiedzi członków albo kapitał gwarancyjny, czyli zakładowy w tym przypadku (TUW). Jeśli pojawią się niedobory, pokrywane są one kapitałem zapasowym, po wyczerpaniu kapitału zapasowego stosuje się dopłaty, podwyżki składek i obniżki świadczeń. Natomiast nadwyżki z działalności ubezpieczeniowej wracają do członków TUW jako tzw. zwroty, jako obniżki składek, jako wzrost świadczeń ale tylko w ubezpieczeniach osobowych.
Główne funkcje zakładu ubezpieczeń:
-jasno określone misje;
-przedsiębiorstwa zakładami ubezpieczeń mają swoją strategię rozwoju;
-mają swoją strategię rozwoju produktów.
1)podstawą określania misji towarzystwa ubezpieczeniowego są cele wynikające z rynku i jego oczekiwań;
2)strategia rozwoju i zasady działalności szerokoprofilowej (PZU), określona specjalizacja (inne towarzystwa ubezpieczeniowe);
3)symulacja rynku - określenie klientów, dla kogo jest to firma, produkty;
4)otoczenie - konkurencja;
5)zasoby - czym dysponuje;
6)strategia rozwoju produktów - by produkty były odpowiednie do oczekiwań klientów.
Zarządzanie finansami zakładu ubezpieczeń.
Zapewnić realizacje zasad działalności ubezpieczeń a zwłaszcza zasad realności i rentowności zakładów ubezpieczeń.
1)należy zapewnić inkaso składki;
2)system windykacji składek za pośrednikiem firmy;
3)prawidłowy rozkład środków na pokrycie zobowiązań (koszty rozszczeń, koszty administracyjne, koszty akwizycyjne);
4)szybki dopływ pozostałych środków zainkasowanych do działalności inwestycyjnej;
5)optymalizacja zobowiązań podatkowych;
6)racjonalne i zgodne z wymogami prawa kształtowanie rezerw.
Cykl produkcyjny:
1)przygotowanie produkcji;
2)suma produkcyjna, która przenika się ze sprzedażą.
Dot. 1) opracowanie różnych strategii, na szczeblu centralnym np. strategii biznesowej, badanie otoczenia konkurencji oraz określenie kierunków rozwoju produktów w porozumieniu z jednostkami operacyjnymi.
Dot. 2) to 4 fazy:
1)wnioskowa - identyfikacja klientów sądowanie klientów, wywoływanie i likwidacja obiekcji, negocjowanie i podpisanie wniosku;
2)polisowanie - selekcja ryzyk, zakwalifikowanie ryzyka, określenie taryfy, wpłacenie składki, podpisanie umowy;
3)ochrona ubezpieczeniowa, ma ona miejsce przez cały czas płacenia składki aż do wygaśnięcia ważności polisy. Tutaj ma miejsce konserwacja polisy tzn. stałe odszkodowanie polisy, zmiana świadczeń, taryfy, zakresu;
4)finalna - od wypłacenia świadczenia a do wygaśnięcia ochrony ubezpieczeniowej,
-zajście zdarzenia objętego ochroną,
-uruchomienie procedury likwidacji szkody,
-wymienienie świadczenia,
-wypłacenie odszkodowania lub świadczenia.
Składki i świadczenia w ubezpieczeniach
Szczególne znaczenie w ustalaniu składek wynika tu z istoty ubezpieczeń - zabieg, w którym przypadku ziszczenia się ryzyka należy dokonać materialnej rekompensacji poszkodowanemu. Wypłata odszkodowania czy świadczenia pociąga za sobą utworzenie funduszu ubezpieczeniowego a żeby utworzyć fundusz należy zbierać składki.
Stanowią główną pozycję strumieni finansowych, które są uruchamiane przez działania finansowe a te strumienie stanowią główne pozycje rachunku wyników zakładu ubezpieczeniowego.
Reguły ubezpieczeń jako regulacja wysokości.
Uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim klasom ryzyka wraz z bonusami czyli rabatami odliczanymi od składki oraz z malusami czyli dodatkami doliczanymi do składek stanowi taryfę składek ubezpieczeń.
Taryfa składek określa:
1)rozmiary funduszu ubezpieczeniowego;
2)repartycje obciążeń ubezpieczeniowych;
Jeśli chodzi o wysokość składek ubezpieczeniowych to powinno się kalkulować uwzględniając 3 reguły:
1)reguła równowagi składek i świadczeń wyraża się ono równowagą funduszu ubezpieczeniowego i sumy wypłat odszkodowań i świadczeń;
2)reguła proporcjonalności składek i świadczeń wyraża się ona zachowaniem relacji między składką a oczekiwanym świadczeniem;
3)reguła równowartości składek i świadczeń wyraża się ona odpowiednią relacją pomiędzy obciążeniami finansowymi poszczególnych członków wspólnoty ryzyka a rozmiarami określonego ryzyka.
Metody kalkulacji składki i systemy składkowe:
-stosuje się zasadę indywidualizację obciążeń czyli kalkulując składki. Stosuje się metodę stawki zróżnicowanej czyli zindywidualizowanej.
Ścisła klasyfikacja ryzyka.
Koniecznym wymogiem jest dobre prowadzenie statystyki ubezpieczeniowej, wtedy należy się liczyć z wysokimi kosztami (nie można jej zastosować przy masowym ubezpieczeniu). ma ona jedna zaletę: zapobiega zjawisku antyselekcji ryzyka, chodzi o ucieczkę z portfele lepszych a pozostawanie gorszych. Kwestia dożywotności składki do ryzyka.
- metoda stawki przeciętnej, sprowadza się do kalkulacji składki na jednakowym poziomie dla ryzyk o dużej wysokości ubezpieczenia, jednakowa składka ochrony odpowiedzialności komunikacyjnej OC kierowców, bez uwzględnienia sposobu użytkowania pojazdu, nie uwzględnia się miejsca użytkowania pojazdu.
Jest technicznie prosta - zaleta obliczeń. Wada - możliwość wystąpienia antyselekcji ryzyka czyli przerzucenia ciężaru ryzyk gorszych na ryzyka lepsze. Stosuje się tą metodę w ubezpieczeniach obowiązkowych.
Struktura składki
Podstawową część składki ubezpieczenia stanowi tzw. składka czysta czyli netto. Ta właśnie składka czysta jest to składka która służy pokryciu świadczeń i odszkodowań. Składka czysta odzwierciedla udział ubezpieczającego w raporty szkód. Suma składek czystych tworzy fundusz ubezpieczeniowy na wypłatę świadczeń i odszkodowań. Elementami konstrukcyjnymi składki ubezpieczenia w tej części składki czystej są tzw. rezerwy matematyczne czyli ryzyko-składka i składka oszczędnościowa.
Składką całkowita czyli brutto jest składka czysta powiększona po pierwsze o różnego rodzaju dodatki i po drugie uwzględniająca różne korekty.
Podstawowe dodatki powiększające składkę czystą to:
-dodatek na pozyskiwanie ubezpieczenia;
-dodatek na działania prewencyjne;
-dodatek na koszty administracyjne;
-dodatek na ryzyko;
-dodatek na zysk.
Korekty:
-inflacyjna, reasekuracyjna, franszyza integralna i redukcyjna.
Korekta inflacyjna - reakcja na potencjalny spadek realnej wartości zebranej składki w czasie oznacza odpowiednio do inflacji podwyższenie poziomu pobranej składki aby wypłacone świadczenia i odszkodowania nie były pomniejszone przez inflację.
Korekta reasekuracyjna - uwzględnia szkodę i strukturę reasekuracji. Podstawa korekty składki jest przewidywany bilans finansowy działalności reasekuracji.
Franszyza jako korekta oznacza z góry określoną wartość szkody o którą zakład ubezpieczeniowy obniża odszkodowanie.
Franszyza integralna czyli warunkowa oznacza wysokość szkody do której zakład ubezpieczeń nie wypłaca odszkodowania a powyżej której wypłaca w pewnej wysokości. Motywem tego postępowania jest dążenie zakładu ubezpieczeniowego do uniknięcia kosztów manipulacyjnych obsługi drobnych szkód.
Franszyza redukcyjna czyli bezwarunkowa, polega na tym że odszkodowanie wypłacane jest z redukcją, nie jest wypłacane całe odszkodowanie.
Metoda ograniczonej indywidualizacji - metoda oznaczająca stosowanie bonusów i malusów. Bonusy czyli rabaty są odliczane od składki, malusy czyli dodatki są to składki doliczane. Metody te stosujemy w ubezpieczeniach dobrowolnych.
Wysokość składki jest ustalana w dwóch systemach:
1)system repartycji;
2)system składki oznaczonej z góry.
Dot. 1) jest zwany inaczej systemem składki płatnej, z dołu polega na ustaleniu wysokości składki na podstawie rzeczywistego zapotrzebowania wywołanego zdarzeniem losowym w okresie ubezpieczenia np. 1 roku. Ma jedną zasadniczą zaletę, nie jest tu możliwe pobranie składki nadmiernej. Wada - nie ma możliwości precyzyjnego określenia ceny ochrony, nie pozwala planować kosztów działalności gospodarczej. To właśnie z tych względów system ten jest stosowany towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych. Chodzi o to że członkowie WUS wpłacają składkę w formie zaliczki przed rozpoczęciem okresu ubezpieczeniowego, natomiast po upływie okresu rozliczeniowego następuje korekta wysokości tej wpłaty w zależności od faktycznego zapotrzebowania wywołanego przez zdarzenie losowe. Z tych samych względów system ten jest stosowany w ubezpieczeniach na życie.
Dot. 2) składka stała, jej kalkulacja oparta jest na prawdopodobnym zapotrzebowaniu, składkę karze się wpłacać z góry i z góry kalkuluje się zdarzenia. Tym samym ryzyko wahań zapotrzebowania na fundusz ubezpieczeniowy przechodzi z ubezpieczających na ubezpieczyciela. Wymaga to tego że ubezpieczyciel musi mieć duże własne fundusze. System wymagający stosowania teorii prawdopodobieństwa stosujemy w ubezpieczeniach majątkowych. W ubezpieczeniach życiowych znaczną część składki przy umiejętnym lokowaniu przynosi znaczne dochody, co może być podstawą wypłaty wyższych świadczeń albo kalkulowania niższej składki.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl