J. W. Hall, Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj, Warszawa 1979.
Przewrót Meiji i jego znaczenie:
I 1868 - upadek shogunatu - nowy ośrodek władzy, symbolicznie podporządkowany cesarzowi - nowa jedność państwowa
zagrożenie ze strony Zachodu - hasło powrotu do przesłości (fukko) - w tym sensie przewrót - „restauracja” pewnego porządku; restauracja oznaczała wkroczenie J w nowoczesność; zmiany w systemie politycznym, następnie reformy społeczne i ekonomiczne wykroczyły daleko poza zniesienie shogunatu
nowe rządy oparte na bezpośrednim i publicznym uznaniu najwyższej władzy cesarza
W Japonii nie było antagonizmów społecznych, ani ideologii politycznych, które w Europie stały się zarzewiem rewolucji francuskiej czy rosyjskiej - przewrót Meiji nie był rew chłopską ani burżuazyjną, przywódcy rekrutowali się głównie spośród klasy samurajów
charakt. Dwie cechy dla całego okresu przewrotu:
dominująca w całym kraju świadomość obcego zagrożenia
sposób, w jaki sposród klasy samurajów wyłaniali się nowi przywódcy (tzn jaki?:])
przekonanie się o wyższości cywilizacji zachodniej - przekształcenie się niemal wszystkich przywódców przewrotu Meiji z pierwotnych zwolenników restauracji władzy cesarskkiej w zwolenników reform
1868 - tereny skonfiskowae rodowi Tokugawa podzielono na prefektury i okręgi miejskie, zarządzanie nimi przekazano młodym działaczom z zachodnich hanów; wysłano przedstawicieli rządu centralnego
Okubo z Satsumy w marcu 1869 - doszedł do wniosku o konieczności dalszej centralizacji władzy
nakłonił on daimyo z 4 największych posiadłości, do zwrócenia cesarzowi praw do owych posiadłości; inni poszi za przykładem
VIII 1871 - dekret o skasowaniu hanów
japonia przekształcała sę w państwo całkowicie scentralizowane,wyłoniła się nowa grupa przywódcza - oligarchia, przeprowadzająca dalsze reformy bez sprzeciwu
niezbyt drastyczny przebieg zmian politycznych + poczucie zagrożenia bytu państwowego wynikające z presji mocarstw => atmosfera, w której działalnośćgrupki zdecydowanych ludzi mogła doprowadzić do przebudowy państwa
Tworzenie nowoczesnego państwa
początek 1868:
III - wezwano przedstawicieli wszystkich hanów, mających odtąd tworzyć zgromadzenie doradcze
IV - ogłoszono tzw. Przysięgę Statutową - pięciopunktowa deklaracja w imieniu cesarza, prezentujaca nową filozofię władzy proponowaną przez rząd Meiji - b. ogólnikowa
nacisk na 4 podstwaowe zasady:
polityka rządu ma być oparta na szerokiej konsultacji (prawdop. na szczeblu hanów)
jednostka ma posiadać swowodę zaspokajania osobistych aspiracji
interes państwa jest nadrzędny wobec wszelkich innych
„podstawowe obyczaje przeszłości” zostaną odrzucone, na rzecz nowych wzorów czerpanych z Zachodu
koniec 1868 - nowy rząd przenosi się do Edo, któremu nadano nową nazwę - Tokyo(czyli wschodnia stolica)
zmiany w organach centralych okazały się skuteczne dzięki systemowi kontroli sięgającemu szczebla lokalnego
1873 - utworzenie MSW
administracja lokalna pozostała całkowicie pod kontrolą władz centralnych
dzięki utrzymaniu kontroli nad prowincją możliwe stało się stosunkowo szybkie rozwiązanie problemów finansowych
reforma finansów w 71 i 72 roku, zreorganizowano system pieniężny - układ dziesiętny i jednostka monetarna - jen
wprowadzono system bankowy wzorowany na amerykańskim systemie Rezerwy Federalnej
1873 - rozstrzygnięto kwestię własności ziemskiej - bodźce do reformy miały głównie charakter ekonomiczny,nie społeczny - naczelnym motywem było dążenie do scentralizowania i racjonalizacji „systemu podatków rolnych”, wtym celu - 3 nowe zasady:
za płatnika podatku uznano jednostkę ludzką, nie mura (??)
podstawą wymiaru - szacunkowa wartość ziemii, nie wysokość zbiorów
podatki miały być płacone rządowi centralnemu, nie daimyo
I 1873 - dekret o obowiązku służby wojskowej; de facto automatycznie zacierano różnicę między samurajem a człowiekiem z gminu; w ciągu kilku lat Japonia stworzyła armię poborową opartą w całości na eropejskich wzorach rekrutacji i organizacji
obalenie systemu 4 klas - wolne społeczeństwo, oparte na zasadach ekonomicznych, miarą poważania stało się bogactwo, wykształcenie lub wpływy polityczne
mimo to - opozycja ze strony klasy dawnych samurajów
1877 - powstanie Saigo - ok. 30 tys. dawnych samurajów, po pół roku przegrał z armia japońską; było to ostatnie wystąpienie samurajów
Modernizacja i wpływy Zachodu
Przysięga Statutowa otwarcie uznawała przekształcenie Japonii wg wzorów zachodnich oraz stworzenie potężnego państwa za najważniejsze cele nowego rządu
1872 - 73: misja Iwakury - podróż po USA i Europie, oficjalnie próbując osiągnąć rewizję traktatów z 1858 roku. Raport sporządzony przez jej uczestników wskazywał na zacofanie Japonii i koniecznośc uczenia się od Zachodu, wskazywał także napozytywne aspekty(np. brak fanatyzmu religijnego w Japonii) oraz fakt, że państwa Zachodu osiągneły swojąpotęgę w przeciągu ostatnich 50 czy 100 lat
systematyczne zatrudnianie doradców z zagranicy
przyjmowanie kulturalnych wzorców z Zachodu
coś w rodzaju kompleksu zacofania?
Niemiecka myśl polityczna stała się podstawą teoretyczną konstytucji z 1899 roku
Konstytucja Meiji i narodiny imperium japońskiego
presja w kierunku powołania wybieralnego zgromadzenia narodowego
1875 - ogłoszenie cesarskiego rozporządzenia zapowiadającego stopniowe wprowadzenie rządów konstytucyjnych
1881 - cesarski edykt, zapowiadająct ogłoszenie konstytucji w roku 1890; wykaz jej podstawowych zasad: miała ona być wyrazem woli cesarza, ministrowie mieli być odpowiedzialni wobec cesarza, inicjatywa ustawodawcza miała należeć do rządu, wzorem godym naśladowania stał się system pruski
w 1888 caly niemal aparat rządowy, jaki przewidziano w konstytucji był już gotowy, brakło jedynie parlamentu, który miał stać się największym ustępstwem oligarchii na rzecz zasady przedstawicielstwa narodowego
Konstytucję Meiji ogłoszono w 1899 roku, okazała się znakomitym połączeniem zachodnich metod politycznych z tradycyjnymi japońskimi koncepcjami politycznymi
cesarz - władcą absolutnym i nietykalnym, znajdujący się ponad rządem, był zarazem ucieleśnieniem państwa; Japończycy byli jego poddanymi i mieli mu służyć lojalnie
aparat zarządzania miał być wysoce zbiurokratyzowany i centralistyczny
interesom esarskim podporządkowano Ministerstwo Domu Cesarskiego i „prawo cesarskie”
cesarz wspomagany przez Tajną Radę miał zajmowac pozycję najwyższą, ponad premierem i gabinetem - odpowiedzialnymi wyłącznie przed nim
administracja lokalna pozostawała bezpośrednio w gestii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
niewielkie możliwości powszechnego udziału w rządach gwarantowanego przez konstytucję zapewniał parlament i zgromadzenia lokalne ( na ogół pozbawione wpływów)
Parlament - Izby Wyższa i Niższa, ich skład ustalano na podstawie starannie ograniczonych wyborów
Izba Niższa - przede wszystkim ciało debatujące nad posunięciami rządu , pozbawiona możliwości inicjowania jakichkolwiek kroków
jedynym rzeczywistym uprawnieniem nadanym Izbie Niższej była możliwość nieuchwalenia budżetu, ale i to było ograniczone - gdy odrzucono budżet, automatycznie przyjmowano budżet z roku poprzedzającego
konstytucja Meiji stworzyła podstawy nowoczesnych rządów opartych na prawie, powołała instytucje, dzięki którym mógł dokonywać się dalszy rozwój polityczny narodu japońskiego
art 4. - rządy należy sprawować „zgodnie z konstytucją”
nadto - parlament i wybory stworzyły partiom politycznym płaszczyznę do działania i w rezultacie rząd musiał ostatecznie uwzględnić naciski partii i odsunąć od władzy dominującą w życiu politycznym późnego okresu Meiji oligarchię
ale, coby nie było za różowo:
usankcjonowała władzę najwyższą w osobie „boskiego cesarza”,
połączenie absolutyzmu cesarsiego i braku wyraźnej odpowiedzialności, przybrane w szaty scentralizowanej biurokracji, okazało się wprzyszłości szczególnie trudną do obalenia barierą dla dążeń ustroju opartego na reprezentacji
rozszerzenie produkcji jedwabiu na eksport
przędza bawełniana