Składam Państwu najlepsze życzenia Świąteczne i Noworoczne, życzę zdrowia i radości, zadowolenia ze studiów, pomyślnych zaliczeń, dobrych wyników egzaminów, spełniania się marzeń

Andrzej Gołąb, grudzień 2004

Uwaga: Zostaną jeszcze dodane dalsze informacje, ale studentów dziennych w terminie zerowym obowiazują tylko informacje podane do 21 grudnia 2004, tzn. punkty 1-6.

Terminy zaliczeń

Studia dzienne: Termin zerowy: 4.01.2005 godz. 14 (Zakres inf. podanych do 21.XII.2004 tzn.: Punkty 1- 6)

Termin podstawowy: 18.01.2005 godz. 14 (Pełny zakres podstawowych informacji)

Studia zaoczne: Termin zerowy: 16.01.2005 godz. 10 (Pełny zakres podstawowych informacji)

Termin podstawowy: 5.02.2005 godz. 10 (Pełny zakres podstawowych informacji)

Wersja V ( z dnia 2004.12.28): dodano punkty 7 i 8

Wersja IV ( z dnia 2004.12.21): dodano punkty 4 i 5

Wersja III ( z dnia 2004.12.13): dodano punkt 6

Wersja II ( z dnia 2004.11.16): dodano punkt 3

Wersja I (z dnia 2004.11.09): zawierała punkty 1 i 2

Podstawowe informacje,

których mogą dotyczyć pytania w teście zaliczeniowym

z zajęć fakultatywnych „Osobowość mnoga”

(Wykładowca: dr hab. Andrzej Gołab, prof. WSFiZ;

zajęcia w sem. zimowym r. akad. 2004/2005;

Wydział Psychologii, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie)

Pytania będą dotyczć informacji wyróżnionych tłustym czerwonym drukiem

1. Charakterystyka osobowości mnogiej w obowiązującej w Polsce klasyfikacji zaburzeń psychicznych

W Polsce stosuje się klasyfikację chorób opartą na ustaleniach Światowej Organizacji Zdrowia. Aktualnie obowiązuje wersja z roku 1992 zwana ICD-10 (International Classification of Deseases - 10 Edition, czyli Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób - wydanie 10). Zaburzeniom psychicznym poświęcony jest osobny tom: The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders. W Polsce tom ten wydano w roku 1994 (Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10).

Osobowość mnoga znajduje się w szerszej grupie: „(F.44.) Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)”, a ta grupa zaburzeń znajduje się w szerszej grupie: „(F40 - F48) Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną”.

Osobowość mnoga w ICD-10 scharakteryzowana jest następująco:

F44.81 Osobowość mnoga

„Zaburzenie obserwowane rzadko. Utrzymują się kontrowersje, w jakim stopniu jest ono jatrogenne lub specyficzne kulturowo. Istotną cechą jest pojawianie się u jednej osoby dwóch lub więcej odrębnych osobowości, przy czym w danej chwili ujawnia się tylko jedna z nich. Każda z osobowości ma charakter pełny, z własnymi odrębnymi wspomnieniami, zachowaniem i preferencjami. Mogą one wyraźnie kontrastować z pojedynczą osobowością przedchorobową.

W pospolitej postaci osobowości podwójnej, zwykle dominuje jedna osobowość, ale żadna z nich nie ma dostępu do wspomnień drugiej i prawie zawsze jedna nie uświadamia sobie istnienia drugiej.

Pierwsze przejście od jednej osobowości do drugiej jest zazwyczaj nagłe i ściśle związane z wydarzeniami urazowymi. Późniejsze takie przejścia często ograniczają się do wydarzeń urazowych, stresowych, albo też występują w czasie sesji z terapeutą obejmujących relaksację, hipnozę lub odreagowanie”.

2. Miejsce osobowości mnogiej w amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych oraz kryteria diagnostyczne obowiązujące od roku 1994

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opublikowało w roku 1952 swą pierwszą oficjalną klasyfikację zaburzeń psychicznych w postaci tzw. Podręcznika Diagnostyki i Statystyki Zaburzeń Psychicznych (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - w skrócie: DSM - od pierwszych liter pierwszych trzech słów; po literach DSM podaje się numer wersji, np. DSM-I, DSM-IV).

a) W wydanym w 1952 r. DSM I: Osobowość mnoga nie występuje jako osobne zaburzenie. N

ależy do kategorii: Reakcja dysocjacyjna

(Dissociative reaction)

b) W 1980 r. w DSM III wprowadzono po raz pierwszy jako osobną jednostkę chorobową kategorię: „Multiple personality“. Ta (istniejąca już dawniej) nazwa była w polskich tekstach tłumaczona jako „osobowość wielokrotna” lub „osobowość wieloraka”.

c) W 1987 r. w DSM III-R (wydanie III poprawione, R=revised) w nazwie „osobowość wieloraka” dodano słowo „zaburzenie” (disorder), co stało się źródłem skrótu: MPD (Multiple Personality Disorder : MPD - Zaburzenie osobowości wielorakiej).

d) W 1994 r. w DSM-IV zmieniono nazwę zaburzenia na Dysocjacyjne Zaburzenie Tożsamości (Dissociative Identity Disorder - DID). Dopuszczono stosowanie dawnej nazwy Multiple Personality Disorder - MPD). Sformułowano cztery kryteria diagnostyczne:

Kryterium A:

Obecność dwu lub więcej odrębnych tożsamości lub stanów osobowości

(przy czym każda tożsamość / każdy stan osobowości cechuje się

względnie stałym sposobem

spostrzegania otoczenia i siebie,

odnoszenia się do otoczenia i do siebie

i myślenia o otoczeniu i o sobie),

Kryterium B:

Przynajmniej dwie z tych tożsamości

lub stanów osobowości

w sposób powtarzający się przejmują kontrolę

nad zachowaniem się danej osoby,

Kryterium C

Obserwuje się niezdolność przypomnienia sobie

ważnych informacji o sobie, ich zakres jest zbyt rozległy, by wytłumaczyć to

zwykłą tendencją do zapominania,

Kryterium D

Zaburzenie nie jest

bezpośrednim fizjologicznym skutkiem

zażycia substancji

(np. nie wchodzą w grę luki pamięciowe

lub chaotyczne zachowanie

wskutek zatrucia alkoholem); zaburzenie nie jest też skutkiem

ogólnego stanu chorobowego

(np. napadów epilepsji),

Warunek dodatkowy dotyczący dzieci:

U dzieci należy wykluczyć,

że objawy są skutkiem

wyobrażania sobie towarzyszy zabaw

lub skutkiem innych zabaw

rozgrywanych w fantazji.

e) W 2000 r. w DSM-IV-TR (poprawiony tekst wydania IV, TR= text revision) nie wprowadzono żadnych zmian do kryteriów diagnostycznych DID.

3. Opinie psychiatrów amerykańskich i kanadyjskich na temat naukowych dowodów uzasadniających wyodrębnienie DID

Poniżej zamieszczam wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w latach 1997-1998 wśród psychiatrów kanadyjskich zestawione z wcześniejszymi badaniami wśród psychiatrów amerykańskich. Dane te cytuję za tekstem Lalonde i in. (tekst oparty na referacie wygłoszonym na zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w roku 2000).

Tab. 1. Procent psychiatrów wybierających różne odpowiedzi na pytanie o jakość dowodów naukowych w sprawie zasadności wyodrębniania DID w klasyfikacji zaburzeń psychicznych

	Kanada (N=403)	USA (N=301)
Słabe dowody	33 %	20 %
Częściowe dowody	50 %	51 %
Silne dowody	11 %	21 %
Brak zdania	6 %	9 %

Pytania, na które proszę umieć odpowiedzieć (w kontekście wyników cytowanego badania):

- Ilu psychiatrów amerykańskich i kanadyjskich uważało, że są silne naukowe dowody na zasadność umieszczenia DID na liście zaburzeń ? (więcej amerykańskich / więcej kanadyjskich / tyle samo).

- Jaka opinia przeważała wśród ankietowanych psychiatrów ?

4. Słynne osoby z osobowością mnogą (informacje w tym punkcie są bardzo wybiórcze)

a) Chris SIZEMORE [Sizemore to nazwisko drugiego męża] urodziła się w roku 1927 i być może żyje do dziś (1.06.1999 r. brała udział w talk-show w amerykańskiej telewizji NBC: „The Rosanne Show”.). Psychiatrzy THIGPEN i CLECKLEY (obaj już nie żyją) opisali w roku 1957 proces jej leczenia w książce zatytułowanej „Trzy oblicza Ewy”. Ewa WHITE to pseudonim nadany pacjentce w tej książce. Na podstawie tej książki nakręcono film pod tym samym tytułem. W toku leczenia ujawniła się postać Ewy BLACK (pseudonim, w rzeczywistości Chris Sizemore podawała swe panieńskie nazwisko - Costner). Twierdziła ona, że jest niezamężna, że nie ma dziecka. Ewa WHITE miała męża i kilkuletnią córkę. Postaci te miały całkowicie przeciwstawne cechy: Ewa WHITE byla poważna, skromna w ubiorze, zatroskana o innych, nie piła alkoholu ani nie paliła papierosów, nie miała uczulenia na nylonowe pończochy, Ewa BLACK była wesołkowata, chciała się stroić, była egocentryczna, lubiła alkohol i papierosy, nie mogła nosić nylonowych pończoch z powodu uczulenia. Ewę WHITE można traktować jako postać gospodarza (zob. punkt 5: Typologia postaci wewnętrznych), Ewa BLACK to postać niedojrzałego dziecka (w tym przypadku lekkomyślnej nastolatki). W toku terapii zaczęła pojawiać się nowa postać, w książce i na filmie określona pseudonimem JANE. Ponieważ zachowywała się dojrzale i odpowiedzialnie, terapeuci postanowili działać na rzecz wzmocnienia roli tej postaci, a osłabienia roli pozostałych postaci. Jane wyszła za mąż za mężczyznę o pseudonimie LANCASTER.

Thigpen i Cleckley sądzili, że wyleczyli Chris, jednakże jej zaburzenia trwały nadal. Znalazła się ona pod opieką nowego psychiatry. W ciągu około 20 lat pojawiły się aż 22 różne postacie. Różniły się wiekiem (od 5 do 60 lat), pewnymi cechami fizycznymi (jedna z nich była niewidoma, inna była niemową, jedna miała piegi, inne nie, itd.), uczuleniem na różne czynniki, kilka postaci miało talenty artystyczne (malowały obrazy w różnych stylach). Wśrod postaci dziecięcych były m.in. postaci, którym nadano określenia: Poetka, Pieguska, Dziewczynka Śpiewająca, Dziewczynka Wielkooka, Dziewczynka Ślepa, Dziewczynka Napoju Bananowego (piła jego wielkie ilości). Jedną z postaci Chris była Pamiętająca Pani - postać, która miała orientacje w tym, co się dzieje z wszystkimi innymi postaciami.

Tego rodzaju postać Cornelia Wilbur - psychiatra lecząca Sybillę, inną słynną osobę z OM, określiła jako „osobowość śladu pamięciowego” („memory trace personality” - w swobodnym przekładzie -„postać pamiętająca wszystko”). Chris wydała pod pseudonimami trzy autobiografie. Z tych książek wynika, że już jako dziecko widziała szokujące sytuacje (ludzkie zwłoki w rowie, przecięcie człowieka piłą, itd.), na które reagowała dysocjacją: miała poczucie rozdwojenia, traciła wzrok itd. Po więcej niż dwudziestoletnim okresie, kiedy była postacią anonimową, opowiedziala o sobie na łamach pisma „Washington Post”.

b) Sybil DORSETT [pseudonim wymyślony przez autorkę książki o niej, naprawdę nazywała się Shirley MASON] już nie żyje. Żyła w latach 1923 - 1998, leczyła ją nieżyjąca już dr Cornelia WILBUR, a trwający 11 lat proces terapii opisała dziennikarka Flora SCHREIBER w książce pt. Sybil, wydanej w roku 1973. W roku 1976 nakręcono w USA film telewizyjny o tym samym tytule. Sybil była nauczycielką rysunku, pozostawiła wiele obrazów. Jako dziecko była maltretowana przez psychicznie chorą matkę. Matka wieszała ją głową w dól, wlewała jej do pochwy zimną wodę, gdy dziewczynka wisiała, matka grała przeraźliwie głośno na fortepianie. U Sybil powstało 16 postaci wewnętrznych, m.in. postacie dziecięce (dziewczynki i chłopcy). Cechą charakterystyczną postaci Sybil było ich poczucie, że bardzo różnią się wyglądem zewnętrznym (kolor oczu, włosów, fryzura). Jedna z postaci, o imieniu Vicki, znała wiele innych postaci. Cornelii Wilbur udało się doprowadzić do scalenia 16 postaci w system. Zcalona Sybil była świadoma swego wewnętrznego zróżnicowania i potrafiła zapanować nad ujawnianiem się różnych postaci.

c) Billy MILIGAN (William Miligan) jest pierwszym przestępcą w historii USA (sprawcą uprowadzeń i gwałtów), którego uznano za niepoczytalnego z powodu osobowości mnogiej. W roku 1981 dziennikarz Daniel KEYES poświęcił mu książkę pt. Billy Miligan. W roku 2001 wydano jej polskie tłumaczenie. W październiku 2004 r. ogłoszono, że reżyser Joel SCHUMACHER (inne filmy: „Telefon”, „Upiór w operze”) podejmie się reżyserii filmu zatytułowanego "The Crowded Room [Zatłoczony pokój]” opartego na książce KEYESA. Milligan, który dopuścił się przestępstw w 1977 r., został zwolniony z więziennych placówek psychiatrycznych w roku 1991.

Miligan miał w sobie postacie dziecięce (np. kilkuletnią dziewczynkę Christene rysującą w sposób dziecinny, kilkuletniego głuchego chłopca). Pewne postacie Milligana planowały i realizowały jego przestępstwa (Arthur obmyślał napady, Ragen terroryzował ofiary bronią, tuż przed podjęciem działań seksualnych włączała się postać dziewczyny Adalany, która czując się lesbijką, pragnęła pieszczot z uprowadzoną kobietą, żadna z postaci zidentyfikowanych przez psychiatrów nie przyznawała się do wykonywania czynności związanych z gwałtem: być może jednak np. Ragen nie mówił prawdy, a być może postać gwałciciela pozostała nieodkryta przez psychiatrów). Kilka wewnętrznych postaci Miligana miało talent malarski (Allen, Ragen, Tommy, Danny). Łącznie zidentyfikowano 24 postaci Milligana. Milligan jako dziecko był wykorzystywany seksualnie przez ojczyma. Ponadto ojczym okrutnie bił go oraz zamykał go w skrzyniach, szafach, itp.; pewnego razu częściowo zakopał go w ziemi.

5. Typologia wewnętrznych postaci u osób chorujących na osobowość mnogą

Postać gospodarza (Host personality)

Używając określenia „gospodarz”, dla uproszczenia stosuję rzeczownik w formie męskiej, choć dziewięć dziesiątych osób z DID to kobiety. Można by zatem używać formy „gospodyni”. Psychiatra Richard KLUFT podaje następującą definicje gospodarza: “osoba, która kieruje ciałem przez największą część czasu w danym okresie” (Kluft, 1984, za: Putnam 1989, s.107). Zwykle do psychiatry zgłasza się gospodarz.

Najczęściej gospodarz to osoba depresyjna, lękliwa, unikająca przyjemności, oziębła płciowo, odczuwająca przymus bycia dobrą, dręczona wyrzutami sumienia, masochistyczna, cierpiąca na dolegliwości somatyczne, zwłaszcza migreny.

Z badań amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego (Putnam, 1986) wynika, że początkowo dwie trzecie gospodarzy nie wie o istnieniu innych postaci; gospodarz wyłącza się, gdy włącza się któraś z nich.

Postacie dziecięce (Child personalities)

Zwykle pacjent/ka ma kilka postaci dziecięcych. Bywają „zamrożone” tzn. „budzą się” do życia dopiero w gabinecie terapeuty. Jest to przykład zjawiska, które nazwano syndromem Rip van WINKLA, od imienia i nazwiska bohatera bajki, który zasnął na dwadzieścia lat, a gdy obudził się, wszystko dookoła wyglądało inaczej. Gdy postać dziecięca przechowuje urazowe wspomnienia, może mylnie wziąć terapeutę za osobę niegdysiejszego krzywdziciela.

Postacie innej płci (Cross-gender personalities)

Zdaniem Franka PUTNAMA postacie innej płci częściej zdarzają się wśród mężczyzn z DID (około 65-75 % mężczyzn z DID ma wewnętrzne postacie płci żeńskiej, wśród kobiet z DID postacie męskie ma około 50 %). Postacie te często ubierają się w sposób typowy dla płci przeciwnej (transwestytyzm, „crossdressing” czyli „przebieranie się za drugą płeć”)

albo noszą ubiory „bezpłciowe”. Colin ROSS jest zdania, że część transseksualistów (osób, które chcą operacyjnie zmienić cechy płci biologicznej), to osoby z DID, u których „zdobyła władzę” postać przeciwnej płci.

Postać prześladowcy (Persecutor)

Występuje u większości pacjentów.

Prześladowca uważa, że jest w konflikcie z gospodarzem lub inną postacią, może atakować, nawet próbować zabić.

Prześladowca wyobraża sobie, że atakuje kogoś innego. Prześladowca nie dostrzega, że atakuje naprawdę siebie.

Otoczenie pacjenta spostrzega te działania jako samouszkodzenia lub jego próbę samobójczą. Prześladowcy są z reguły negatywnie nastawieni do terapii i do terapeuty, próbują wymusić na gospodarzu rezygnację z terapii. Zdaniem Franka PUTNAMA w

arto, by terapeuta starał się pozyskać prześladowcę do współpracy, ponieważ jego gniew jest jednocześnie źródłem energii i siły psychicznej potrzebnej pacjentowi, by żyć i zmieniać się.

Odmianą prześladowcy są demony, złe duchy (demons and spirits).

Występują zwłaszcza u pacjentów z silnymi przekonaniami religijnymi.

Te postacie mogą używać różnych imion

przypisywanych szatanom. Według PUTNAMA (1989), stosowanie egzorcyzmów w stosunku do pacjentów lub inne czynności religijne dają jedynie chwilowe rezultaty. Dlatego PUTNAM uważa je za terapeutycznie niewskazane. PUTNAM

podkreśla, że niektóre postacie podające się za duchy dostarczają terapeucie cennych wskazówek, gdyż mają bogatą wiedzę, podobnie jak postać ISH (zobacz niżej: „postać pomagająca” oraz „postać pamiętająca wszystko”).

Colin ROSS (1997) uważa, że podejście medyczne ma charakter empiryczny i nie powinno się z góry przekreślać sensowności podejścia religijnego.

Niektórym pacjentom egzorcyzmy pomagają i dlatego, jeśli pacjent wyraża na nie zgodę, nie ma powodu, by wykluczać takie działania.

Postać samobójcy (Suicidal personality)

Postać taka chce zabić siebie. Może nie zdawać sobie sprawy z istnienia gospodarza lub innych postaci.

(Prześladowca ma wyraźną świadomość istnienia gospodarza lub innych postaci i chce zabić kogoś, a nie siebie). Postać samobójcy jest zdecydowana przerwać swoje cierpienie. Terapeuta powinien i zazwyczaj jest w stanie

skłonić cały system wewnętrznych postaci

do czuwania nad postacią samobójcy i przeszkodzenia w działaniach samobójczych.

Postać pomagająca, ochraniająca (Helper, Protector, Guardian)

Występuje u większości pacjentów.

Działa jako przeciwwaga prześladowcy oraz samobójcy.

Przeszkadza im w działaniu, np. sprawia, że próba samobójcza okazuje się nieudana, bo samobójca bierze śmiertelną dawkę pigułek, a postać ochraniajaca wzywa pogotowie.

Szczególną odmianą postaci pomagającej jest wewnętrzny samopomagacz

(Internal self - helper, w skrócie ISH).

Autorem tego określenia jest psychiatra Ralph ALLISON (1974).

ISH to postać bierna, nie ujawnia się samodzielnie, trzeba nawiązać z nią kontakt.

Udaje się to w 50-80 % przypadków.

Postać ta ma wgląd w cały system postaci.

Postacie nadużywające substancji uzależniających

(Substance abusers)

Są dość częste u osób z DID. Zażywają środki uspokajające, nasenne, przeciwbólowe, pobudzające, w tym alkohol.

Postacie prowadzące rozwiązłe życie seksualne (Promiscuous personalities)

Postacie rozwiązłe sprawiają, że osoba z DID angażuje się w działania, których skutkom jako „gospodarz” dziwi się, nie może zrozumieć, jak doszło do kolejnej nie chcianej sytuacji (postać gospodarza zwykle odczuwa niechęć do aktywności seksualnej). Bywa, że postać rozwiązła sprawia, że osoba z DID funkcjonuje w roli prostytutki.

Postacie nie odczuwające pewnych wrażeń lub bólu

(Anesthetic or analgesic personali-

ties)

Występują często. Twierdzą, że nie czują dotyku, bólu, itd..

Ich powstanie związane jest z sytuacjami bicia lub wykorzystywania seksualnego.

Pojawiają się, gdy postaci głównej ktoś zadaje ból lub ona sama to robi, np. dokonując samouszkodzeń.

Postacie autystyczne i niepełnosprawne (Autistic and handicapped personalities)

Frank PUTNAM uważa, że p

ostacie niepełnosprawne (niewidome, głuche) są dość częste. M

iał do czynienia z czterema osobami z DID, u których ich postacie głuche były aktywne przez większość czasu. Pacjenci ci byli uczestnikami terapii dla głuchych, choć naprawdę żaden z nich nie miał uszkodzonego słuchu.

Postać pamiętająca wszystko

(Memory trace personality)

Jest to postać mająca najpełniejszą orientację w wydarzeniach życiowych i systemie postaci osoby chorej na DID.

Pierwsza odkryła istnienie tego typu postaci Cornelia WILBUR lecząca Sybil. Ralph ALLISON nazwał postać tego rodzaju wewnętrznym samopomagaczem Internal self-helper, w skrócie ISH).

Postać ta jest bierna, zwykle terapeuta musi szukać kontaktu z nią.

Postać pierwotna

(Original personality)

Postać, która zaczęła rozwijać się po urodzeniu i z której we wczesnym dzieciństwie

wyłoniła się przez podział pierwsza postać alternatywna,

aby jednostka mogła przeżyć urazowe wydarzenia lub stres związany np. z opuszczeniem przez opiekunów. Zwykle jest to postać „uśpiona”, zostaje „obudzona”

dopiero pod koniec terapii. Powinna wtedy włączyć do swej pamięci

późniejsze doświadczenia,

w tym odreagowane przeżycia urazowe.

Postać gospodarza najczęściej nie jest postacią pierwotną.

Tab. 2. Częstość występowania niektórych typów postaci wewnętrznych u osób z DID

(Uwaga: podział nie jest rozłączny: np. postać w innym wieku może też mieć inną płeć, itd.)

6. Etiologia osobowości mnogiej

Tab.3. Cztery „ścieżki” prowadzące do osobowości mnogiej (DID) według Colina ROSSA

Piąta ścieżka do osobowości mnogiej według Colina Rossa to świadome wytwarzanie jej objawów u osób, które mają zostać użyte jako bezwolne „automaty” do wykonywania misji specjalnych. Jak twierdzi Ross w wydanej w roku 2000 książce pt. Niebieski ptak. Świadome wytwarzanie osobowości mnogiej przez psychiatrów, z dokumentów CIA wynika, że niektórzy amerykańcy psychiatrzy brali udział w tego typu przedsięwzięciach wywiadu USA.

Tab. 4. Częstość czterech form krzywdzenia dziecka u osób z osobowością mnogą

Wyniki badania Schultza i innych z roku 1989, cytowane przez Zimbardo (1999)

Pytania, na które proszę umieć odpowiedzieć (w kontekście wyników cytowanego badania Schultza i in.,1989):

- Ile osób z osobowością mnogą zbadali autorzy tego badania

(ok. 100 ?, ponad 300 ?, 1000 ?)

- Ile procent kobiet było wśród zbadanych osób z osobowością mnogą ?

- Ile procent osób z osobowością mnogą doznała wszystkich czterech form krzywdzenia?

(ok. 25 % ? , ok. 50 % ?, ok. 75 % ?)

- Ile procent osób z osobowością mnogą doznało w dzieciństwie przynajmniej jednej z

czterech form krzywdzenia (1 lub 2 lub 3 lub 4)?

(ok. 50 % ?, ok. 75 % ?, ok. 100 % ?)

- Ile procent osób z osobowością mnogą było ofiarami wykorzystywania seksualnego ?

(ok. 50 % ?, ok. 75 % ?, ok. 90 % ?)

- W jakim wieku (średnia wieku) miał miejsce początek krzywdzenia u osób

z osobowością mnogą?

(ok. 2 lat ?, ok. 3 lat, ok. 5 lat?)

- Czy wśród osób z depresją początek krzywdzenia miał miejsce wcześniej czy później

niż wśród osób z osobowością mnogą?

7. Diagnoza osobowości mnogiej

Do diagnozy osobowości mnogiej uprawnieni są tylko lekarze psychiatrzy.

Pewnego rodzaju wstępem do czynności diagnostycznych może być przebadanie człowieka tzw. Skalą Przeżyć Dysocjacyjnych (DES od Dissociative Experiences Scale). Autorami DES są Eve Bernstein CARLSON (Bernstein to nazwisko panieńskie) i Frank W. PUTNAM. Skala DES powstała w 1986 r. Jest to kwestionariusz złożony z 28 pytań. W krajach, gdzie sprawdzono wartość tego kwestionariusza, może być on stosowany do celów przesiewowych tzn. selekcji osób, wśród których z dużym prawdopodobieństwem mogą być osoby z zaburzeniami dysocjacyjnymi, w tym osoby z osobowością mnogą. Wysoki wynik w skali DES nie może być jednak uważany za równoznaczny z diagnozą zaburzeń dysocjacyjnych, podobnie jak niski wynik nie może być traktowany jako równoznaczny z wykluczeniem zaburzeń dysocjacyjnych. (Krótka informacja o zaburzeniach dysocjacyjnych - po charakterystyce DES).

Skala DES została przetłumaczona z angielskiego na 20 języków. W Polsce skala DES może być używana na razie tylko w badaniach naukowych.

Wśród zaburzeń dysocjacyjnych, innych niż osobowość mnoga, w klasyfikacji ICD-10 wymienione są m.in. amnezja psychogenna, fuga psychogenna, „trans i opętanie”. Jest też wymieniony szereg innych zaburzeń. W DSM-IV do zaburzeń dysocjacyjnych (oprócz amnezji psychogennej, fugi psychogennej i dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości) zaliczona jest depersonalizacja.

Amnezja psychogenna to niepamięć obejmująca dłuższy okres czasu, spowodowana jakimś czynnikiem psychicznym w odróżnieniu od amnezji organicznej spowodowanej czynnikami fizycznymi takimi, jak: uraz, zatrucie, itp.

Fuga dysocjacyjna to - nieświadome i nie pamiętane później - wędrowanie lub podróżowanie spowodowane jakimś czynnikiem psychicznym (np. trudną sytuacją, od której ucieczka jest wyzwoleniem).

Depersonalizacja to poczucie takiej zmiany w sobie, która powoduje, że człowiek czuje się obcy samemu sobie; nie wie, co się z nim dzieje, ma nieznane dotąd dziwne odczucia.

„Trans i opętanie” to zaburzenia utraty panowania nad sobą związane z odczuciem poddania jakiejś nieznanej sile zewnętrznej, w przypadku opętania może to być poczucie opanowania przez złego ducha.

W USA stosuje się jako sposób ułatwiający postawienie diagnozy zaburzeń dysocjacyjnych, a więc także diagnozy osobowości mnnogiej, przeprowadzenie rozmowy (tzw. wywiadu) z pacjentką/tem poprzez zadawanie mu/jej szeregu z góry ustalonych pytań. Obecnie w użyciu są dwa zbiory takich pytań: opracowany przez Colina ROSSA Schemat Wywiadu do Diagnozy Zaburzeń Dysocjacyjnych (tzw. DDIS - skrót od: Dissociative Disorders Interview Schedule) oraz opracowany przez Marlenę STEINBERG Poprawiony Wzór Wywiadu Klinicznego do Diagnozy Zaburzeń Dysocjacyjnych według DSM-IV (tzw. SCID-D-R. Jest to skrót od: Structured Clinical Interview [for DSM-IV®]

Dissociative Disorders - Revised).

Zdaniem Franka PUTNAMA kluczowym zdarzeniem uprawniającym psychiatrę do postawienia diagnozy osobowości mnogiej jest osobiste „zetknięcie się” z którąś z postaci alternatywnych. W związku z tym psychiatra musi nauczyć się rozpoznawać oznaki „przełączania się” (switching), czyli zastąpienia jednej postaci inną postacią.

W tym miejscu zostaną podane tylko nieliczne oznaki tytułem przykładu. Do takich oznak należy szybkie mruganie powiekami, któremu towarzyszy odwróceniem gałek ocznych do góry. U niektórych osób z DID pojawiają się przelotne szybkie ruchy mięśni twarzy lub grymasy. Mogą też wystąpić wstrząśnięcia ciała lub nagłe zmiany postawy.

Jeśli przełączanie się trwa kilka minut, osoba z DID może przestać reagować, przybrać wygląd kogoś, kto jest jakby w transie, ma „pusty wzrok”, patrzy tak, jakby nic nie widziała.

Wiele osób z DID uczy się ukrywać lub maskować przełączanie. Kobiety mogą odwracać twarz, zakrywać twarz dłońmi, „chować się” za włosami opuszczonymi na twarz. Postać alternatywna może wybrać taki czas ujawnienia się, kiedy terapeuta jest odwrócony albo czymś zajęty.

Postacie alternatywne mogą również pojawiać się i znikać bardzo szybko, tak że są obecne tylko przez krótką chwilę.

Wkrótce po ujawnieniu się nowej postaci, zwłaszcza jeśli postać ta nie pamięta tego, co działo się wcześniej, pacjent / ka może przejawiać zachowania, które terapeuci nazywają „poszukiwaniem gruntu / oparcia” (grounding). Typowe zachowania tego rodzaju to dotykanie twarzy, naciskanie skroni, dotykanie krzesła, na którym się siedzi, szybkie rozglądanie się dookoła, niespokojna zmiana pozycji ciała.

Uważa się, że te zachowania to składnik reakcji orientacyjnej przejawianej przez nową postać, która nagle budzi się z uśpienia w nowej dla niej sytuacji.

Osoba z DID może po nagłym wybuchu gniewu czy śmiechu szybko powrócić do stanu poprzedniego nie zauważywszy, że zdarzyło się coś niezwykłego. Jeśli zostanie zapytana o to,

może wręcz zaprzeczać, że coś takiego miało miejsce. PUTNAM nazywa to zjawisko amnezją dotyczącą szczegółów bieżącej rozmowy (dosł. amnezją wewnątrz rozmowy - po angielsku: intrainterview amnesia).

Colin ROSS uważa, że na osobowość mnogą wskazują tzw. objawy schneideriańskie. Ich nazwa pochodzi od nazwiska niemieckiego psychiatry SCHNEIDERA. Kurt SCHNEIDER (1887 - 1967) był kierownikiem kliniki psychiatrycznej w Monachium. W swej pracy z roku 1931 „Psychopatologia kliniczna” (Klinische Psychopathologie) wymienił 11 objawów, które uważał za przejawy schizofrenii (nazywał je „pierwszorzędowymi objawami schizofrenii”). Zdaniem ROSSA objawy schneideriańskie występują częściej u osób z DID niż u osób chorych na schizofrenię.

W poniższej tabeli (Tab. 5) objawy schneideriańskie zostały sprowadzone do siedmiu i ujęte w dwie grupy.

Tab. 5. Uporządkowana wersja listy objawów schneideriańskich

8. Terapia osobowości mnogiej

Międzynarodowe Towarzystwo Badań nad Dysocjacją na swej stronie internetowej zaleca, by w trakcie terapii osoby z DID nie traktować jej jako zbioru osób mieszkających w tym samym ciele. O postaciach akternatywnych można mówić jako o „częściach ja”, „stanach ja”, „częściach umysłu”.

Niewłaściwe są działania pogłębiające mnogość, nie należy zachęcać postaci do podkreślania ich odrębności. Trzeba podkreślać, że skutki tego, co robi pacjent/ka, wpływają na sytuację wszystkich postaci.

Nie powinno się faworyzować żadnej postaci, nie należy eliminować ujawniania się żadnej postaci (co najwyżej na pewien czas).

Zalecana częstość spotkań terapeutycznych - to dwa spotkania w tygodniu. Standardowa długość spotkania to niecała godzina. Duża częstość spotkań grozi uzależnieniem się pacjenta/tki od osoby terapeuty. Długie spotkania (powyżej 90 minut) powinno się stosować tylko wtedy, gdy jest to konieczne (np. gdy pracuje się nad urazowymi wspomnieniami i stosuje się farmakologiczne środki rozluźniające, albo gdy wykorzystuje się hipnozę). Takie sytuacje należy z góry zaplanować i zapowiedzieć. Długie spotkania są uzasadnione także wtedy, gdy nie jest możliwa typowa częstotliwość kontaktów.

Według Colina ROSSA w początkowej fazie kontaktu z osobą chorą na DID należy upewnić się co do słuszności diagnozy; przekazać pacjentowi /pacjentce informacje o tym zaburzeniu, a zwłaszcza poinformować o zjawisku dysocjacji oraz o związku DID z faktami krzywdzenia dzieci; uzgodnić „kontrakt terapeutyczny” (założony cel terapii, jej formy, czas, wynagrodzenie terapeuty); oraz zająć się wstępnym rozpoznaniem systemu wewnętrznych postaci.

W środkowej fazie terapii podejmuje się zwykle próby dotarcia do bolesnych wspomnień związanych z krzywdzeniem w dzieciństwie; pracuje się nad ujawnianiem dalszych postaci, pomaga się wypełnić luki pamięciowe, jakie mają te postacie; zachęca się postacie do porozumiewania się; pomaga się w negocjacjach związanych z rozwiązywaniem konfliktów między nimi; rozpoczyna się pracę nad zcalaniem niektórych postaci.

W końcowej fazie terapii wciąż sprawdza się, czy zostały już odkryte wszystkie postacie; ułatwia się negocjacje w sprawach spornych; dąży się do połączenia człego zbioru postaci.

Po przeprowadzeniu integracji (zcalenia) postaci udziela się pacjentowi/tce wsparcia w rozwiązywaniu bieżących problemów życiowych.

Frank PUTNAM wymienia następujące sposoby oddziaływania terapeutycznego jako szczególnie przydatne w terapii osób z DID:

- Wykorzystanie pamiętników i dzienników: to sposób na wykrywanie nieznanych dotąd postaci wewnętrznych. Osoba z DID zachęcana jest do zapisywania bieżących lub niedawnych wydarzeń. Wśród zapisów mogą zdarzyć się takie, w których występują odmienne charaktery pisma, albo też wyrażone są krańcowo różne poglądy na rozmaite sprawy. Zapisy takie wskazują na odmienność postaci, które są ich autorami.

- „Budowanie mapy całej osobowości” : to jest również metoda ustalania wewnętrznych postaci i relacji między nimi. Osoby z DID proszone są, by sporządzały wykazy swoich wewnętrznych postaci. Mogą to robić w sposób, który im odpowiada. Niektóre osoby robią spisy postaci. Inne tworzą obrazy pokazujące przestrzeń wypełnioną postaciami zajmującymi różne miejsca. Niektóre osoby rozmieszczają swe postacie, umieszczając je na planie domu, w różnych pomieszczeniach. Bywają też ujęcia przypominające mapy jakiegoś terytorium. Są osoby, które rysują schematy graficzne pokazujące relacje między postaciami. Czasami są to układy hierarchiczne. Ważną rolę grają luki i puste obszary. Niekiedy trzeba poczekać pewien czas, zanim zostaną uzupełnione nowymi postaciami.

- Jednoczesne przemawianie do wszystkich postaci: chodzi o zaakcentowanie, że w pewnych momentach terapeuta zwraca się do całego zbioru postaci. Terapeuta podkreśla, że robi to po to, by zaoszczędzić czas, a ponadto by zachęcić wewnętrzne postacie do współdziałania w tym, by informacje dotarły do wszystkich. Chodzi tu zwłaszcza o to, by postacie bardziej dojrzałe przekazały postaciom dziecięcym, które są z natury mniej pojętne, to co mówi terapeuta, i by przekaz ten był komunikatywny dla postaci dziecięcych.

- „Ustalanie całego stanu posiadania”: jest to metoda skłaniania postaci do komunikowania się. Przedstawia się pewną kwestię i każda z postaci mówi, co sądzi o tej sprawie. Odmianą tego postępowania jest sytuacja, w kórej zachęca się po kolei różne postacie, by mówiły, co myślą o wybranej postaci. Potem przedmiotem wymiany uwag jest kolejna postać, itd.

- Praca z wewnętrznym pomocnikiem : „Wewnętrzny samopomagacz” ze względu na swą dobrą orientację w systemie postaci wewnętrznych oraz w przebiegu życia osoby z DID może udzielać cennych wskazówek terapeucie. Problem może polegać na tym, że trudno jest wejść w kontakt z nim, szereg prób może zakończyć się niepowodzeniem, bywa że na wezwanie terapeuty „zgłasza się” postać „podszywająca się” pod „wewnętrznego samopomagacza”.

- Praca z wewnętrznym prześladowcą : Z pozoru współpraca z wewnętrznym przesladowcą jest niemożliwa, ponieważ stawia on opór terapeucie. PUTNAM zaleca regularne wywoływanie postaci wewnętrznego prześladowcy. Furia przesladowcy często szybko mija. Wytłumaczenie mu, że celem terapii nie jest eliminacja go, lecz zrozumienie, w jakich okolicznościach „pojawił się” i jaką rolę spełnia, pozwala czasem pozyskać go do współdziałania. Wśród wewnętrznych postaci często on ma najwięcej energii życiowej.

- „Praca nad snami”: analiza nieprzyjemnych snów, zwłaszcza powtarzających się, pozwala niekiedy domyśleć się natury, okoliczności i czasu określonego zdarzenia urazowego.

- „Składanie całych wspomnień z fragmentów”: tym mianem określa się działania terapeuty, podejmowane po to, by odtworzyć treść urazowych wspomnień wtedy, gdy ma on podstawy, by sądzić, że zdarzenia urazowe zostały zapisane fragmentarycznie w pamięci różnych postaci (można to porównać do obrazu, które rozbił się na kawałki). Mechanizm dysocjacji mógł sprawić, że każda z postaci wewnętrznych dysponują tylko fragmentem silnie urazowego wspomnienia. Takie pokawałkowanie śladów zdarzenia chroni przed pełną świadomością strasznej prawdy, która miała miejsce. Praca terapeutyczna pozwala jednak niekiedy zrekonstruować z tych fragmentów większą całość.

Szereg terapeutów podkreśla pożyteczną rolę, jaką w poznawaniu wewnętrznych postaci osób z DID i pracy terapeutycznej z nimi, spełnia aktywność twórcza pacjentek/ów (zwłaszcza twórczość plastyczna).

W terapii osób z DID wykorzystuje się doświadczenia zgromadzone w opiece terapeutycznej nad osobami wykorzystywanymi seksualnie w dzieciństwie. W ostatnich latach ukazały się w Polsce tłumaczenia dwóch ważnych prac odzwieciedlających tego rodzaju wiedzę.

Są to książki dwóch autorek:

Judith Lewis HERMAN (1998 - 1 wyd. polskie, 2003 - 2 wyd.polskie). Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Anna C. SALTER (1993 - wyd.polskie). Pokonywanie traumy. Jak zrozumieć i leczyć dorosłe ofiary wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie. Poznań: Media Rodzina.

W roku 1992 w USA założono Fundację Syndromu Fałszywych Wspomnień (False Memory Syndrome Foundation). Jej założyciele to grupa rodzin, których członkowie zostali oskarżeni przez dorosłe córki o wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie. Były to zdaniem tych osób oskarżenia niesłuszne, wynikające z zasugerowania dorosłym kobietom poddanym terapii rzekomych nadużyć seksualnych popełnionych wobec nich. Fundacja pozyskała do współpracy szereg naukowców, w tym tak znaną badaczkę zniekształceń pamięci, jak Elisabeth LOFTUS. Fundacja propaguje tezę, że terapia, w której „odzyskiwane są wspomnienia” prowadzi do wytwarzania nieprawdziwych wspomnień.

Książką opublikowaną w Polsce, która wyraża to stanowisko, jest praca:

Siuta Jerzy (red.) (2002). Wojna o pamięć. Spór o dziedzictwo Freuda. Frederick Crews i jego krytycy. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

We wstępie do tej książki Frederick CREWS dziękuje m.in. Pameli i Peterowi FREYD. Małżeństwo to było w gronie założycieli Fundacji Syndromu Fałszywych Wspomnień. Córka państwa FREYD, Jennifer FREYD jest profesorem psychologii na uniwersytecie stanu Oregon. Jennifer FREYD jako dorosła kobieta przypomniała sobie fakty jej wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie przez jej ojca Petera FREYDA, profesora matematyki. Od wielu lat Jennifer FREYD prowadzi prace badawcze nad konsekwencjami wykorzystywania seksualnego dzieci. Jest m.in. autorką książki: (1996). Uraz wynikający ze zdrady. Zapominanie przez dziecko o krzywdzeniu go jest logiczne (Betrayal trauma. The logic of forgetting childhood abuse. Harvard University Press), oraz: [wspólnie z Anne P. DePRINCE] (2001). Uraz a nauka o poznawaniu. Spotkanie umysłów, nauki i ludzkich przeżyć (Trauma and Cognitive Science. A Meeting of Minds, Science, and Human Experience. Haworth Press).

14

---