Ośrodkowy układ nerwowy
Rdzeń kręgowy
Budowa zewnętrzna
Rdzeń kręgowy lezy w kanale kręgowym i w kanale krzyżowym. Jest otoczony oponami. W kanale kręgowym znajdują się także sploty żyleni tkanka tłuszczowa. Dolny odcinek rdzenia nazywany jest nicią końcową. Całkowita długość rdzenia wynosi 53-63 cm przy czym na nić koncowa przypada 15 cm. Koniec górny rdzenia bez wyraźnej granicy przechodzi w rdzeń przedłużony (czesć mózgowia) a koniec dolny zwęża się w stożek rdzeniowy. Stożek na wysokości I-II kręgu lędźwiowego przechodzi w nic końcową.
Na podstawie odchodzących od rdzenia kręgowego nerwów rdzeniowych wyróżnia się w nim następujące części:
-szyją - podzieloną na 8 segmentów -piersiową - 12 segmentów -lędźwiową - 5 segmentów
-krzyżową - 5 segmentów -oraz 1-3 par nerwów guzicznych Segmentacja jest cecha pierwotną
W przebiegu rdzenia kręgowego możemy wyróżnić dwa wrzecionowate zgrubienia, ponieważ w tych miejscach odchodzą nerwy prowadzące do kończyn. Sa to zgrubienie szyjne na wysokości od C3 do Th2 oraz zgrubienie lędźwiowe na wysokości Th10 do Th12.
Po stronie grzbietowej rdzenia kregowego znajduje się bruzda pośrodkowa tylna ,która przedłuża się w głąb rdzenia w przegrodę tylną. Oraz leżące barziej obwodowo, dwie bruzdy boczne tylne.
Po stronie brzusznej znajduje się głęboka szczelina pośrodkowa przednia oraz dwie bruzdy boczne przednie
Bruzdy boczne, zarówno grzbietowe i brzuszne sa związane z wyjściem z rdzenia kręgowego odpowiednich korzeni nerwów rdzeniowych
Bruzda wewnętrzna
Rdzeń kręgowy jest zbudowany z istoty szarej i otaczającej ją istoty białej. Istota szara ma kształt litery H i tworzą ją przede wszystkim perikariony neuronów i towarzyszące im komórki glejowe. Ze względu na kształt w istocie szarej wyróżniamy: rogi tylne i rogi przednie. W odcinku piersiowym i części górnej odcinak lędźwiowego rdzenia wystepują również rogi boczne. Obie połówki istoty szarej połączone są ze sobą za pomocą spoidła szarego w którego części środkowej znajduje się kanał środkowy. U osob dorosłych kanał ten jest często odcinkowo zamknięty. Kanał wypełnia płyn mózgowo-rdzeniowy . Kanał środkowy jest pozostałością światła zarodkowej cewki nerwowej.
Komórki nerwowe (perikariony) leżą w istocie szarej rozrzucone lub tworzą skupienia zwnae jądrami istoty szarej , do najważniejszych należą:
- jądro ruchowe - skupienia dużych komórek ruchowych, leżących w rogach przednich; aksony tych komórek tworzą korzeń brzuszny (ruchowy) nerwu rdzeniowego.
-jądro pośrednie boczne - leżą w rogach bocznych w odcinku od C7 do L3, aksony komórek dają początek przedzwojowym włóknom współczulnym;
-jądro pośrodkowo-przyśrodkowe -perikariony znajdują się w odcinku krzyżowym S2 - S5, odchodzą od nich aksony rozpoczynające przedzwojow włókna przywspółczuln;
-jądro grzbietowe- Stilinga-Clarka- komórki jąder leża w rogach tylnych, tworzą j nurony przyjmyjąc włokna nerwow rozpoczynając drog rdzeniowo - móżdżkową
Komórki nrwow budując istot szarą rdznia mozmy podzielić w zalżności od zachowania się aksonów na:
Komórki korzeniowe - aksony tych komórek opuszczają rdzeń kręgowy łącząc si z sobą tworzą korzenie brzuszne i grzbietowe nerwów rdzeniowych
Komórki wewnętrze - aksony tych komórek nie opuszczają rdzenia kręgowego, należą do nich:
-komórki powrózkowe (sznurowe)- łączą rdzeń kręgowy z ośrodkami znajdującmi się w mózgowiu
-komórki kojarzeniowe (asocjacyjne) - przenoszą bodźc na cały obszar rdzenia kręgowego
-komorki łączące - łączą neuron czuciowy z nuronm ruchowym
-komórki spoidłowe
Istota biała jest zbudowana przede wszystkim z włókien nerwowych łączących rdzeń kręgowy z mózgowiem, oraz tworzącej włókna, tkanki glejowej. Istota szara dzieli obszar istoty białej na obszary zwane sznurami lub powrózkami. Możemy wyróżnić sznur przedni, tylni i boczny. Włókna nerwowe tych sznurów tworzą drogi rdzenia kręgowego ,które można podzielić na trzy grupy: wstępujące, zstępujące, drogi własne(międzyodcinkowe).
Drogi wstępujące dzielimy na
- drogi sznura przednio-bocznego- rozpoczynają aksony komórek nerwowych leżących w rogach tylnych (jądra grzbietowe)
- drogi rdzeniowo-móżdżkowe (przednia i tylna) -rozpoczynają się w komórkach leżących w rogach tylnych. Służą do przewodzenia bezwiednego czucia głębokiego i do regulacji napięcia mięśni
-drogi sznura tylnego - są utworzone przez włokna nerwowe korzeni tylnych. Nie kończa się w komórkach rdzenia kręgowego, ale wchodzą bezposrenio do sznurów tylnych, gdzie dzielą się na gałąź wstępującą i zstępującą, należą do dróg własnych rdzenia (drogi międzyodcinkowe)
(…)
Mózgowie
Budowa ogólna mózgowia
Mózgowie jest częścią ośrodkowego układu nerwowego, leżącą wewnątrz mózgoczaszki, dlatego jego kształt jest na ogół odzwierciedleniem kształtu jamy czaszki. Czaszka długa ma mózgowie bardziej eliptyczne a okrągła bardziej kuliste. Ciężar mózgowia ludzi dorosłych : 1350-1500 g
U mężczyzn: 1375 g
U kobiet: 1245 g
Minimalny ciężar mózgowia aby mogł on przeprowadzać wszystkie swoje zadania:
900 g u kobiet i 1000 g u mężczyzn
Biorąc pod uwagę rozwój filogenetyczny i ontogenetyczny, mózgowie dzielimy na pięć odcinków:
-kresomózgowie
-międzymózgowie
-śródmózgowie
-tyłomózgowie wtórne
-rdzeniomózgowie - rdzeń przedłużony
Możemy je podzielić inaczej czyli na : mózg i pień mózgowy
Mózgowie jest zbudowane na podobnej zasadzie do rdzenia kręgowego, jest to jakby „rura” nerwowa o grubych ścianach, przez którą biegnie kanał w tyłomózgowiu, międzymózgowiu i kresomózgowiu rozszerzający się w komory. W mózgowiu większa część istoty szarej układa się na powierzchni mózgu i na powierzchni móżdżku . Istota biała lezy pod istotą szarą. W obrębie istoty białej są skupienia neuronów (istota szara), tworzące ośrodki: jądra podkorowe i jądra pnia mózgu
Budowa zewnętrzna mózgowia
`W mózgowiu wyróżnia się powierzchnię wypukłą, odpowiadającą pokrywie czaszki i powierzchnię podstawną , nazywaną najczęściej podstawą mózgu.
W linii pośrodkowej powierzchni wypukłej jest widoczna glęboka szczelina podłużna mózgu rozgraniczająca dwie półkule mózgu: prawą i lewą. Powierzchnia półkul ma liczne fałdy, zwane zakrętami mózgu, oddzielone od siebie bruzdami, lub szczelinami.
Na powierzchnię podstawną składają się dolne powierzchnie półkul mózgu oraz dolna powierzchnia pnia mózgu. Idąc od tyłu ku przodowi na powierzchni podstawnej mózgowia widoczne są następujące twory:
-rdzen przedłużony- w linii srodkowej rozdzielony szczeliną pośrodkową przednia na dwie wałkowatego kształtu wyniosłości zwane piramidami; bocznie od każdej piramidy leży twór zwany oliwką
-most-ma wygląd litego tworu, leży poprzecznie w stosunku do rdzenia przedłużonego; zbudowany jest przede wszystkim z włokien nerwowych;
-konary mózgu- wychodzą spod rostralnej części mostu i podążają ku przodowi, na boki i ku górze, a następnie wnikają do półkul mózgowia, między konarami znajduje się trójkątny obszar, na którego dnie lezy istota dziurowana tylna ; tędy do mózgowia wnikają naczynia krwionośne,
-ciała suteczkowate- to niewielkie wzgórki, leżące ku przodowi od istoty dziurkowanej tylnej;
-guz popielaty-to nieznaczne wypuklenie leżąc w obszarze międzymózgowia, przechodzące ku dołowi w lejek, na którym jest zawieszona przysadka;
-skrzyżowanie wzrokowe- skrzyżowanie parzystego nerwu wzrokowego (od prawego i lewego oka); w bok i ku tyłowi od skrzyżowania wzrokowego odchodzi pasmo wzrokowe; nad skrzyżowaniem wzrokowym znajduje się cienka blaszka istoty szarej zwana blaszką krańcową mózgu
-bocznie i ku przodowi od skrzyżownia wzrokowego leży istota dziurkowana przednia;
-na powierzchni podstawnej okolicy czołowej mózgowia leży część węchomózgowia: opuszka węchowa i pasmo węchowe
Oprócz tego na powierzchni pdstawnej mózgowia są widoczne miejsca wyjścia i wejścia nerwów czaszkowych.
W bardzo wczesnym okresie życia płodowego mózgowie człowieka przypomina mózgi niższych kręgowców, następnie się rozwija chociaż niektóre szczegóły jego pierwotnej budowy zostają utzrymane. Należą do nich: istnienie płata węchowego oraz robaka i kłaczka móżdżku. U miesięcznych zarodków człowieka robak i kłączek już istnieją, podczas gdy półkul móżdżkowych jeszcze brak.
Kresomózgowie
Jest to część mózgu która u człowieka osiągnęła najwyższy stopień rozwoju ewolucyjnego. Kresomózgowie podczas rozwoju embrionalnego przybiera postac dwóch półkul mózgowych, oddzielonych od siebie szczeliną podłużną mózgu, a połączonych leżącym na dnie szczeliny ciałem modzelowatym, należącym do istoty białej mózgowia.
Na każdej półkuli mózgowej istnieją tzry powierzchnie: wypukła, przyśrodkowa i podstawna. W każdej półkuli wyróżnia się cztery płaty:
-płat czołowy -płat ciemieniowy -płat skroniowy -płat potyliczny
Płat czołowy jest oddzielony od płata ciemieniowego bruzdą środkową . Płat skroniowy od płata czołowego i ciemieniowego oddziela bruzda boczna. Płat ciemieniowy zajmuje okolicę położoną ku tyłowi od bruzdy środkowej. Na powierzchni wypukłej półkul mózgowych nie m wyraźnej granicy pomiędzy płatem ciemieniowym a potylicznym. Jest ona wyraźna dopiero na powierzchni przyśrodkowej. Granicę tę tworzy bruzda ciemieniowo-potyliczna.
W skład pólkul mózgowych wchodzą :
-płaszcz mózgu -węchomózgowie -jądra podkorowe -istota biała kresomózgowia
Budowa wewnętrzna:
Każda z pólkul mózgowych jest zbudowana z istoty szarej i z istoty białej. Istota szara tworzy korę mózgu. Kora mózgowa jest nadrzędnym ośrodkiem sprawującym kontrolę nad czynnościa ośrodków nerwowych położonych w pniu mózgu i rzdeniu kręgowym. Wyróżniamy dwie kory o odmiennej budowie:
KORA NOWA w życiu postnatalnym jest zbudowana z sześciu warstw komórek nerwowych, zajmuje 11/12 całej kory (płat czołowy, cieminiowy, skroniowy) KORA ARCHAICZNA znacznie prościej zbudowana, niekiedy ma tylko 2-3 warstwy
Kora nowa jest zbudowana głownie z różnej wielkości komórek o kształcie piramidalnym i z komórek glejowych. Wszystkie komórki nerwowe tworzące kore nową układają się w sposób uporządkowany w następujące warstwy.
Warstwa drobinowa
Warstwa ziarnista zewnętrzna
Warstwa komórek piramidowych
Warstwa ziarnista wewnętrzna
Warstwa komórek piramidowych wewnętrzna
Warstwa komórek wielokształtnych
Warstwa 2,3,4 stanowi aparat odbiorczy. Mieszczą się tu struktury odbierające wrażenia analizatorów oraz czucie powierzchowne i głębokie. W tych warstwach biora początek włókna kojarzeniowe. W warstwach V i VI mieszczą się czynności wykonawcze i rozpoczynają się włokna projekcyjne.
Kora mózgowa w różnych miejscach wykazuje odrębne czynności. Na tej podstawie podzielono korę mózgu na kilka pól które otrzymały nazwę ośrodków nerwowych. Ośrodki nerwowe to zespół skupionych neuronów , rządzących określoną funkcją.
W płacie czołowym w zakręcie przedśrodkowym i w przylegających do niego zakrętach czołowych, znajduje się ośrodek ruchów dowolnych. Tworzą go piramidowe komórki olbrzymie (komórki Betza). Aksony tych komórek rozpoczynają szlak korowo rdzeniowy nazywany też piramidowym. W ośrodku tym są obszary różnych części ciała, leżące w odwrotnym porządku w porównaniu z układem ciala (palce, stopy, podudzie, kolano, udo, obręcz kończyny dolnej, tułów, obręcz kończyny górnej, ramię, przedramię, ręka, czoło, twarz , krtań, żuchwa, język).
Okolica przedczołowa (płat czołowy) położona ku przodowi od pola ruchowego, jest uważana za siedlisko wyższych czynności mózgu, związanych z intelektem, inteligencją i sferą moralną człowieka. Tu nastepuje zapamiętywanie wielkiej liczby informacji i powstawanie na ich podstawie konstrukcji myślowych, jak np.: planowanie zachowania w przyszłości, świadome opóźnianie reakcji, przewidywanie, rozwiązywanie zadań logicznych.
Do bardzo złożonych czynności kory mózgowej należą czynności poznawcze wyższego rzędu -praksyjne i gnostyczne.
W płacie czołowym są również ośrodki układu autonomicznego. W płacie ciemieniowym mieści się ośrodek czynności czuciowych - pole somatyczne zawierające ośrodki czuciowe dotyku, ciepła, chłodu, informacji o ruchach mięsni (pola czuciowe leżą w odwrotnym porządku w porównaniu z układem ciała).
Na powierzchni przyśrodkowej półkul mózgowych mieści się tzw. mózg trzewny, którego neurony koordynują złożone czynności układu autonomicznego. Drażnienie tego obszaru powoduje: rozszerzenie źrenic, gęsią skórkę, przyspieszenie czynności serca.
W płacie potylicznym znajduje się ośrodek wzroku, ośrodek słuchu znajduje się w zakrętach płata skroniowego.
Kora mózgowa prócz komórek nerwowych zawiera także włókna nerwowe. Są to częściowo aksony komórek piramidowych i wielokształtnych, a częściowo włokna pochodzące z istoty białej i kończące się w korze mózgu. Włókna wnikają do kory promieniście w postaci pęczków nazywanych promieniami rdzennymi. Poza nimi są włókna które biegną równolegle do powierzchni kory. Do nich należą włókna przebiegające w obrębie warstwy drobinowej - włókna styczne, w warswie piramidowej zewnętrznej - warstwa nadpromienista, w warstwie ziarnistej wewnętrznej oraz włokna w warstwie piramidowej wewnętrznej.
Istota biała jest zbudowana z włókien nerwowych rzutowych, spoidłowych i kojarzeniowych oraz w leżących w istocie białej skupień istoty szarej zwanych jądrami podkorowymi.
Włókna rzutowe - projekcyjne - łączą kresomózgowie z pozostałymi częściami mózgowia i z rdzeniem kręgowym. Wyróżniamy :
-włókna zstępujące (ruchowe) do móżdżku i do rdzenia kręgowego;
-włókna wstępujące (czuciowe)doprowadzające bodźce do kory;
-włókna spoidłowe (komisuralne) łączą obie połówki półkul mózgowych; tworzą ciało modzelowate i spoidło przednie mózgu, natomiast włokna kojarzeniowe łączą części tej samej półkuli mózgowej.
Jądra podkorowe są reprezentowane przez trzy struktury : ciało prążkowane, przedmurze, ciało migdałowate.
CIAŁO PRĄŻKOWANE jest największym jądrem podkorowym. Dzieli się na jądro ogoniaste i jądro soczewkowate, w którym można wyróżnić jeszcze dwie struktury, tj, lezącą przyśrodkowo gałke bladą i bocznie - skorupę. Wymienione jądra podkorowe należą w większości do układu pozapiramidowego, który koordynuje prace mięsni oraz reguluje napięcie mięśniowe.
Międzymózgowie
W międzymózgowiu wyróżnia się wzgóromózgowie (wzgórze i nadwzgórze) oraz podwzgórze.
WZGÓRZE zawiera skupienia komórek nerwowych, tworzące jądra wzgórza. Przez te jądra przechodzą wszystkie bodźce czuciowe do kory mózgowej. W Skład wzgórza wchodzą także ciała kolankowate , w których biegnie droga wzrokowa i słuchowa.
PODWZGÓRZE tworzy dno trzeciej komory i częściowo jej ścian bocznych. Do podwzgórza należą: ciało suteczkowate, guz popielaty, lejek przysadki, skrzyżowanie nerwów wzrokowych
Istota szara tworzy liczne jądra, stanowiące ośrodki części przywspółczulnej i współczulnej układu autonomicznego. Do najważniejszych jąder podwzgórza należy zaliczyć: nadwzrokowe, brzuszno-przyśrodkowe, przykomorowe, grzbietowo-przyśrodkowe, ciał suteczkowatych
W podwzgórzu mieszczą się ośrodki regulacyjne takich procesów życiowych jak:
-gospodarka wodna i mineralna
- ciepłota ciała
- głód i sytość
-funkcje rozrodcze
-czynności przysadki
-reakcje agresji i ucieczki
-ośrodki układu autonomicznego
-rytmy dobowe
Śródmózgowie
Jest to krótki odcinek pnia mózgu, graniczący od przodu z międzymózgowiem natomiast od tyłu z mostem. W budowie śródmózgowia można wyróżnić jakby trzy piętra. Od strony grzbietowej znajduje się blaszka czworacza, czyli blaszka pokrywy śródmózgowia. Pietro środkowe stanowi nakrywka, a piętro brzuszne tworzą dwie odnogi mózgowe.
Blaszka czworacza swoją nazwe zawdzięcza obecności dwóch par wzgórków (górne i dolne), zwanymi wzgórkami czworaczymi. Na wzgórkach górnych i między nimi leży szyszynka. W nakrywce śródmózgowej znajduje się trójkątne pole zwane trojkątem wstęgi. Odnogi mózgowe pogrążają się w półkulach mózgowych. Są utworzone z dużej liczby włókien nerwowych, podążających od kory mózgowej.
W śródmózgowiu leżą następujące, najważniejsze skupiska komórek nerwowych:
-jądro początkowe nerwu okołoruchowego i nerwu bloczkolwatego
-twór siatkowaty - w obrębie nakrywki
-jądro czerwienne - leży w nakrywce
-istota czarna - na granicy nakrywki i granicy mózgu, duza zawartość melaniny w komórkach
Odnogi i nakrywkę nazywa się konarem mózgu. Pomiędzy konarami znajduje się dół miedzykonarowy, a na jego dnie istota dziurkowana tylna.
Tyłomózgowie wtórne
W skład tyłomózgowia wtórnego wchodzi most i móżdżek. W obrębie mostu wyróżnia się powierzchnię grzbietową i podstawową. Część grzbietowa mostu zawiera:
-wstegę przyśrodkową boczną
-twór siatkowaty
-ciała czworacze
W części podstawnej przebiegają włókna (poprzeczne i podłużne) oraz rozmieszczone nieregularne komórki nerwowe.
W tworze siatkowatym znajdują się jądra następujących nerwów czaszkowych: twarzowego, przedsionkowo-ślimakowego, trójdzielnego, a także ośrodki związane z czynnościami przewodu pokarmowego i regulujące napiecie mieśni szkieletowych. Przez most przebiegają włókna nerwowe łączące korę mózgową z rdzeniem przedłużonym, rdzeniem kręgowym i z móżdżkiem.
MÓŻDŻEK jest położony doogonowo w stosunku do śródmózgowia, mostu i rdzenia przedłużonego. Wraz z rdzeniem przedłużonym i mostem ogranicza komorę czwartą. Od mózgu oddziela go szczelina poprzeczna mózgu. Zbudowana jest z części środkowej, zwanej robakiem i dwóch półkul - prawej i lewej. Powierzchnia zewnętrzna móżdżku jest pofałdowana. Fałdy utworzone są z istoty szarej - kory móżdżku.
Kora móżdżku wykazuje trzy warstwy:
Od powierzchni:
-drobinowa
-zwojowa (najbardziej charakterystyczna budują ją komórki gruszkowate (Purkiniego), tworzą jakby eden pokład. Aksony komórek gruszkowatych są jedynymi włóknami nerwowymi wychodzącymi z móżdżku)
-ziarnista
Pod korą móżdżku znajduje się istota biała, zbudowana z włókien nerwowych odmóżdżkowych i domóżdżkowych. Włókna łączą móżdżek ze wszystkimi częściami ośrodkowego układu nerwowego. W istocie białej są rozmieszczone jądra móżdżku. Najwieksze z nich jest jądro zębate, a pozostałe to : jądro czopowate, jądro wierzchu i jądro kulkowate.
W móżdżku odbywa się koordynacja złożonych ruchów dowolnych.
Rdzeń przedłużony
Pomiędzy rdzeniem kręgowym a rdzeniem przedłużonym nie ma wyraźnej granicy. Umowną granicą jest płaszczyzna przechodząca przez wielki otwór kości potylicznej. W rdzeniu przedłużonym wyróżnia się powierzchnię podstawną (przednią)i powierzchnie grzbietową (tylną). Na powierzchni podstawnej znajduje się szczelina pośrodkowa przednia. Stanowi ona przedłużenie takiej samej szczeliny znajdującej się w rdzeniu kręgowym. Po obu stronach szczeliny są dwie wyniosłości, zwane piramidowymi, utworzone przez włókna ruchowe dróg korowo-rdzeniowych (drogi piramidowej) łączących komórki nerwowe kory mózgowej z komórkami ruchowymi rogów przednich rdzenia kręgowego.
W rzdeniu przedłużonym znajdują się ośrodki nerwowe takich wrodzonych czynności odruchowych jak: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie. Kaszel, mruganie powiek, ruchy oddechowe, regulacja czynności serca, rozszerzanie naczyń krwionośnych, wydzielanie potu, regulacja przemiany materii. W rdzeniu przedłużonym tak jak w rdzeniu kręgowym są skupienia istoty szarej tworzące jądra czuciowe i ruchowe. Z jąder wychodzą na obwód nerwy czaszkowe:
-jądro pasma rdzeniowego nerwu trójdzielnego - nerw twarzowy -przedsionkowo-slimakowy
-językowo-gardłowy -błedny -korzenie czaszkowe nerwu dodatkowego -nerw podjęzykowy
Istota siatkowata (twór siatkowaty)
Prawie na całej przestrzeni pnia mózgu znajdują się rozrzucane, a wiec nie skupiające się w jądra , neurony, tworzące sieć komórek nerwowych, zwaną istotą siatkowatą. Aksony tych komórek rozdzielają się na wypustki podążające w stronę kory mózgu i ośrodków podkorowych (wstępujące) oraz stronę rdzenia kręgowego (zstępujące). Istota ta pozwala segregować bodźce na wązne i nie ważne co jest bardzo ważne w Procesie uczenia się. Istota siatkowata wpływa na ogólny stopień aktywności całego ośrodkowego układu nerwowego. Część zstępująca istoty wpływa na czynności odruchowe rdzenia kręgowego.
Nerwy czaszkowe
Zależnie od rodzaju zawartych włókien nerwowych nerwy czaszkowe dzielimy na:
-nerwy czuciowe (zmysłowe), do których należą: nerwy węchowe, nerw wzrokowy i nerw przedsionkowo-ślimakowy,
-nerwy ruchowe, takie jak: nerw okoruchowy, nerw bloczkowy, nerw odwodzący, nerw dodatkowy, nerw podjęzykowy,
-nerwy mieszane, jak: nerw trójdzielny, nerw twarzowy, nerw językowo-gardłowy, nerw błędny.
Niektóre nerwy czaszkowe prowadzą włókna nerwowe ukł przywspółczulnego. Należą do nich: nerw okoruchowy, nerw twarzowy, nerw językowo-gardłowy, nerw błędny.
W mózgu istnieją trzy rodzaje jąder nerwów czaszkowych:
-jądra początkowe- dające początek włóknom nerwowym ruchowym,
- jądra końcowe - będące zkończeniem włókien czuciowych,
-jądra przywspółczulne - rozpoczynające włókno przedzwojowe układu przywspółczulnego.
Nr |
Nazwa |
Typ włókien |
Lokalizacja perykarionów |
Przebieg |
Funkcja/unerwienie |
I |
Nerw węchowy |
SVA |
Aksony przebijają blaszkę sitową kości sitowej, docierając doopuszki węchowej (przełączenie w kłębuszkach węchowych) |
Odpowiedzialny za zmysł węchu |
|
II |
Nerw wzrokowy |
SSA |
Warstwa zwojowasiatkówki |
Aksony zbiegaja się ku tarczy n. wzrokowego, gdzie przechodzą do czaszki drogą kanału wzrokowego. Włókna tworzą skrzyżowanie wzrokowe, potem jednoimienne pasma, kończące się w ciałach kolankowatym bocznym |
Przekaz (i przetwarzanie) wrażeń wzrokowych |
III |
Nerw okoruchowy |
GVE, GSE |
jądro Westphala-Edingera (GVE); jądro okoruchowe (GSE) |
Aksony opuszczają śródmózgowie poprzez dół międzykonarowy, biegną w ścianie zatoki jamistej, do oczodołu dostając się szczeliną oczodołową górną |
m. zwieracz tęczówki, m. rzęskowy(GVE); mm. zewnętrzne gałki ocznej (GSE) |
IV |
Nerw bloczkowy |
GSE |
Aksony krzyżują się na poziomie wzgórków dolnych, wychodzą z mózgu grzbietowo, owijając się woków odnóg mózgu, przekracza (w ścianie) zatokę jamistą i dostaje się do oczodołu szczeliną oczodołową górną |
||
V |
Nerw trójdzielny |
SVE, GSA |
Włókna ukazują się między mostem a konarem środkowymmóżdżku, na swej drodze wytwarzają zwój trójdzielny, będący początkiem nerwów: ocznego, szczękowego i żuchwowego |
mm. żucia, m. napinacz błony bębenkowej (SVE); czucie protopatyczne z obszaru twarzy, zatok, jamy ustnej czy nosowej oraz cz. opony twardej mózgu (GSA) |
|
VI |
Nerw odwodzący |
GSE |
Aksony opuszczają most przy jego dolnym brzegu, biegną wewnątrz zatoki jamistej, wchodzą do oczodołu szczeliną oczodołową górną |
||
VII |
Nerw twarzowy |
GVE, SVE, GSA, SVA |
jądro ślinowe górne(GVE); jądro twarzowe(SVE); zwój kolankowy(GSA, SVA) |
Aksony (dążące ku pasmu n. trójdzielnego czy jąder pasma samotnego) wychodzą w kącie móżdżkowo-mostowym, wkraczają do przewodu słuchowego wewnętrznego; włókna ruchowe leżą w kanale twarzowym, wychodząc otworem rylcowo-sutkowym i dzieląc się na końcowe gałęzie wewnątrz przyusznicy; włókna smakowe tworzą strunę bębenkową i łączą się z n. językowym |
gruczoł łzowy, ślinianki: podjęzykowa, podżuchwowa (GVE); mm. wyrazowe twarzy, m. strzemiączkowy (SVE); czucie w okolicy małżowiny usznej (GSA); Wrażenia smakowe z przednich 2/3języka (SVA) |
VIII |
Nerw przedsionkowo-ślimakowy |
SSA |
Nerwy: przedsionkowy i ślimakowy łączą się w przewodzie słuchowym wewnętrznym, do pnia mózgowia wkraczają przez kąt móżdżkowo-mostowy; projekcje do jąder przedsionkowych i płatu kłaczkowo-grudkowego móżdżku, jąder ślimakowych |
Czucie równowagi i słuch |
|
IX |
Nerw językowo-gardłowy |
GVE, SVE, GSA, GVA, SVA |
jądro ślinowe dolne(GVE); jądro dwuznaczne (SVE); zwój górny n. językowo-gardłowego (GSA); zwój dolny n. językowo-gardłowego (GVA, SVA) |
Włókna biegną do i z rdzenia przedłużonego bruzdą tylno-boczną, mózg opuszczają albo do niego wchodzą przez otwór szyjny, przesuwa się wzdłuż m. rylcowo-gardłowego; projekcje wewnątrzmózgowe do pasma rdzeniowego n. trójdzielnego i pasma samotnego |
Ślinianka przyuszna (GVE); m. rylcowo-gnykowy (SVE); czucie w uchu zewnętrznym (GSA); wrażenia smakowe z tylnej 1/3języka (SVA) |
X |
Nerw błędny |
GVE, SVE, GSA, GVA, SVA |
jądro grzbietowe (GVE);jądro dwuznaczne(SVE); zwój górny n. błędnego (GSA); zwój dolny n. błędnego (GVA, SVA) |
Włókna biegną do i z rdzenia przedłużonego bruzdą tylno-boczną, mózg opuszczają albo do niego wchodzą przez otwór szyjny, unerwia m.in. serce, płuca, przewód pokarmowy do lewego zgięciaokrężnicy; projekcje daje do pasma rdzeniowego n. trójdzielnego i pasma samotnego |
Unerwienie przywspółczulne trzewi (GVE); mięśnie gardła i krtani(SVE); czucie w uchu zewnętrznym(GSA); enterorecepcja z trzewi (GVA) |
XI |
Nerw dodatkowy |
SVE |
jądro dwuznaczne (cz. czaszkowa), rogi przednie segmentów C1-C6 rdzenia (cz. rdzeniowa) |
Aksony cz. czaszkowej uchodzą bruzdą tylno-boczną łącząc się zn. błędnym; aksony cz. rdzeniowej opuszczają rdzeń kręgowywstępując przez otwór wielki do czaszki, którą opuszczają otworem szyjnym, wychodzi zza m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego, zmierzając ku m. czworobocznego |
Mm. wewnętrzne krtani (poprzez n. błędny), mm.: mostkowo-obojczykowo-sutkowy iczworoboczny |
XII |
Nerw podjęzykowy |
GSE |
Aksony uchodzą bruzdą przednio-boczną i wybiegają z czaszki kanałem n. podjęzykowego, łukiem zdążając do języka |
Mięśnie języka |
Komory mózgowia
Wewnątrz mózgowia są cztery przestrzenie, bedące pozostałością światła zarodkowych pęcherzyków mózgowych, zwane komorami mózgowia.
Są połączone między sobą, a także z kanałem środkowym rdzenia kręgowego i z przestrzenią podpajęczynówkową. Wyróżnia się dwie komory boczne, znajdujące się w obrębie kresomózgowia, komorę trzecią położoną w międzymózgowiu oraz komore czwartą leżącą między móżdżkiem, i mostem a rdzeniem przedłużonym
Dwie komory boczne łączą się z komorą trzecią za pomocą otworów międzykomorowych,a komorę trzecią z czwartą łączy wodociąg mózgu.
W komorach mózgowia są spolty naczyniowe , które wytwarzają płyn mózgowo-rdzeniowy, wypełnijący komory mózgowia i kanał środkowy rdzenia kręgowego. U dorosłego człowieka znajduje się ok. 150 ml płynu, podobny do osocza ale bez białek, jego rola polega na ochronie mózgowia i utzrymaniu stałego ciśnienia śródczaszkowego
Opony mózgowo-rdzeniowe
Zarówno mózgowie jak i rdzeń kręgowy otaczają ze wszystkich stron opony mózgowo-rdzeniowe zbudowane z błon łącznotkankowych
Najbardziej zewnętrzna jest opona twarda Powierzchnia zewnętrzna opony twardej zrasta się z kośmi mózgoczaszki i kanału kręgowego, a powierzchnia wewnętrzna tworzy fałdy które wpuklają się do szczeliny mózgowia (sierp mózgu) zapobiegają się przemieszczaniu się mózgowia podczas ruchów głowy. Pod oponą twardą znajduje się opona pajecza czyli pajęczynówka. Nie posiada ona naczyń krwionośnych, jej gładka powierzchnia poryta jest śródbłonkiem, nie wnika do bruzd i szczelin lecz przechodzi nad nimi dzięki czemu powstają jamy podpajęczynowe wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym. Bezposrednio do tkanki mózgowia i rdzenia kręgowego przylega opona miękka, w której znajdują się naczynia krwionośne
Autonomiczny układ nerwowy
Część układu nerwowego której czynności nie zależy od woli człowieka, nazywany tez mimowolnym. Odpowiada za regulowanie takich czynności życiowych jak: oddychanie, trawienie, przemianę materii, rozmnażanie i inne. Z tego powodu określany bywa również układem nerwowym wegetatywnym.
W układzie nerwowym autonomicznym w odróżnieniu od układu ośrodkowego, brak własnego ramienia doprowadzającego i bodźce czuciowe są przekazywane poprzez włókna czuciowe, należące do ośrodkowego układu nerwowego, a ramie doprowadzające składa się z dwóch nerwów.
Komórki początkowe lezą w rdzeniu kręgowym i mózgowiu. Ich aksony podążają do skupienia komórek tworzących zwoje położone poza ośrodkowym układem nerwowym (w narządach). Tutaj zaczyna się drugi neuron prowadzący do efektora. Neuron pierwszy nazywamy przedzwojowym a drugi zazwojowym.
Układ nerwowy autonomiczny na podsatwie różnić czynnościowych dzielimy na część:
-współczulną czyli sympatyczną
-przywspółczulną czyli parasympatyczną
Obie części sa do siebie anatgonistyczne, jedna część pobudza druga hamuje.
Cześć współczulna działa „ergotropowo”, co oznacza , że pobudza rozwinięcie aktualnej energii do stanu czynnego i do pracy .
Część przywspółczulna działa „trofotropowo” hamuje pracę i zużycie materii, reguluje przyjmowanie i trawienie pożywienia czyli gromadzneie energii potencjalnej .