Leokadia Denisowska
Anna Jagła
METODYKA LICZENIA NADWYŻKI BEZPOŚREDNIEJ ORAZ ZASTOSOWANIE JEJ W OPRACOWANIU MODELOWEGO
GOSPODARSTWA ROLNICZEGO
Szacunki kosztów produkcji dla poszczególnych produktów rolniczych są prowadzone przez wiele różnych instytucji i służą różnym celom. Bardzo ważne jest określenie do czego będą wykorzystywane wyniki tych rachunków.
Dane o kosztach produkcji bardzo często są wykorzystywane przez rolników przy podejmowaniu bieżących decyzji produkcyjnych i planowania gospodarczego. Rachunki dla poszczególnych gospodarstw rolniczych są zazwyczaj oparte na różnicach technologicznych i skali produkcji. Ponadto rachunki kosztów produkcji wykorzystywane są również przez różne ośrodki decyzyjne, które chcą wiedzieć:
* jaki jest rzeczywisty poziom kosztów,
* mieć do kalkulacji elementy oparte na rzeczywistości,
* sprawdzić w jakim stopniu rzeczywistość potwierdza kalkulacje.
Rachunki kosztów dotychczas wykonywane są dalekie od jednolitych metodycznie. Taka sytuacja bardzo często jest przyczyną błędnie wyciąganych wniosków i różnych kontrowersji. Znając te problemy wiele osób odnosi się krytycznie do wyników rachunków kosztów i stosowania ich jako podstawy do określania relatywnej konkurencyjności.
Problemy towarzyszące szacowaniu kosztów narastają jeszcze bardziej w przypadku dokonywania porównań międzynarodowych. Różnice w wycenie nakładów - przy porównywaniu kosztów produkcji - mogą znacząco zmienić oszacowane wyniki. Dlatego też zaistniała potrzeba metodycznego ujednolicenia liczenia kosztów produkcji. Mając na uwadze porównywalność naszych wyników z wynikami krajów Unii Europejskiej na stałe w nazewnictwie ekonomicznym znalazło się określenie Standartowej Nadwyżki Bezpośredniej. Założenia metodyczne liczenia Nadwyżki Bezpośredniej dla produkcji roślinnej i zwierzęcej dostosowano do metody obowiązującej w krajach UE.
Zestawy standartowych nadwyżek bezpośrednich dla wszystkich działalności gospodarstwa rolnego, określone zgodnie z metodą klasyfikacji gospodarstw rolnych obowiązującą w Systemie Rachunkowości Rolnej Wspólnot Europejskich służą do określania wielkości ekonomicznej i typu produkcyjnego gospodarstw rolnych.
Według założeń metodycznych Systemu Danych Rachunkowości Rolnej (FADN) Nadwyżka Bezpośrednia produktu roślinnego lub zwierzęcia jest definiowana jako wartość produkcji z jednego hektara lub zwierzęcia pomniejszona o bezpośrednie koszty niezbędne do wytworzenia tej produkcji.
W produkcji roślinnej wyjątkiem są :
grzyby jadalne gdzie nadwyżkę bezpośrednią określa się w przeliczeniu na 100 m2 powierzchni zajętej pod produkcję
W produkcji zwierzęcej wyjątkiem jest:
drób - nadwyżkę bezpośrednią określa się w przeliczeniu na 100 sztuk
pszczoły - nadwyżkę bezpośrednią określa się w przeliczeniu na jeden rój (tzn. rodzinę pszczelą w ulu).
Do obliczenia nadwyżki bezpośredniej służą dane empiryczne pochodzące ze sprawozdawczości gospodarstw rolniczych.
Pomnożenie rozmiaru każdej z działalności w gospodarstwie , np powierzchni uprawy, liczbę krów przez odpowiednią ( jednostkową - np. dla 1 ha) standartową nadwyżkę bezpośrednią daje nadwyżkę bezpośrednią dla każdej działalności realizowanej w gospodarstwie. Zsumowanie standartowych nadwyżek bezpośrednich dla poszczególnych działalności daje nadwyżkę bezpośrednią całego gospodarstwa.
Wartość produkcji - obejmuje wartość produktu głównego i produktów drugorzędnych, zawiera również subsydia udzielone produktowi, powierzchni lub stadu.
Koszty bezpośrednie to te, które bez żadnej wątpliwości można przypisać określonym działalnością i których wielkość ma ścisły związek ze skalą produkcji w gospodarstwie.
Dla zagwarantowania porównywalności gromadzonych danych źródłowych, w ramach nowego Systemu obowiązuje standardowa metoda określania i gromadzenia danych źródłowych.
Dane te muszą odzwierciedlać w każdym wypadku bieżące warunki rynkowe. Zgodnie z tą zasadą, produkcja i koszty jej uzyskania powinna być liczona wg cen rynkowych.
Zasada stosowania aktualnych cen rynkowych jest rozciągnięta na produkty zakupywane oraz własne potencjalnie towarowe będące przedmiotem obrotu wewnętrznego w gospodarstwie, dla których istnieje alternatywny sposób zagospodarowania w postaci wymiany towarowej (zboża, ziemniaki, mleko). Produkty własne nietowarowe ( np. pasza dla zwierząt) są wyceniane według bezpośrednich kosztów produkcji.
Wartość produkcji określonej działalności jest sumą wartości produktów głównych i ubocznych znajdujących się w obrocie rynkowym, określonej wg cen sprzedaży „loco gospodarstwo”. Do wartości produkcji dolicza się dotacje do produktów ( na 1ha powierzchni lub 1 sztukę zwierząt).
Koszty bezpośrednie o które obniżana jest wartość produkcji uzależniony jest od rodzaju produkcji i jest różny dla produkcji roślinnej i produkcji zwierzęcej. Składniki kosztów w produkcji roślinnej pochodzące z zewnątrz gospodarstwa określane są według cen zakupu, natomiast składniki kosztów wytworzone w gospodarstwie np materiał siewny wg cen sprzedaży „loco gospodarstwo”. W produkcji zwierzęcej pasze własne z produktów nietowarowych wyceniane są według kosztów bezpośrednich poniesionych na ich wytworzenie. Poszczególne składniki kosztów pomniejszane są o przyznane dotacje.
Określone składniki kosztów zaliczamy do kosztów bezpośrednich tylko wówczas gdy spełniają one jednocześnie trzy warunki tj.
koszty te, można bez żadnej wątpliwości przypisać do określonej działalności,
ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji, mają bezpośredni wpływ na rozmiar (wielkość i wartość) produkcji. Kwoty należnego lub naliczonego podatku od towarów i usług (VAT) nie są uwzględniane przy wyliczaniu Nadwyżki Bezpośredniej
Szczególną pozycją kosztów produkcji roślinnej są „koszty specjalistyczne”,
Koszty specjalistyczne produkcji roślinnej i zwierzęcej są to koszty, które mają bezpośredni związek z określoną działalnością oraz podnoszą jakość i wartość produktu finalnego
Zastosowanie Standartowej Nadwyżki Bezpośredniej która określa działalność rolniczą nad wartością kosztów bezpośrednich, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcji pozwala uniknąć odchyleń wywołanych zmiennością ilościowego i wartościowego rozmiaru produkcji (np. wynikającego ze złej pogody, czy zmian cen produktów rolniczych) i zmiennością kosztów poniesionych na jej wytworzenie. Do wyliczeń brane są średnie z trzech lat i aktualizowane co dwa lata w przekrojach regionalnych. Nadwyżki obliczane są dla każdego regionu statystycznego. zestaw nadwyżek dla całej Wspólnoty Europejskiej liczy 124 działalności. Tak duża liczba pozycji w zestawach SNB odzwierciedla nie tylko zróżnicowanie rolnictwa w krajach UE, ale pokazuje także poziom szczegółowości mający zapewnić porównywalność wyników dostarczanych przez System Danych Rachunkowości Rolnej (FADN) .
Standartowa Nadwyżka Bezpośrednia odpowiada zawsze 12-miesięcznemu okresowi produkcji ( rok kalendarzowy lub rolniczy rok produkcyjny). W przypadku działalności dla których okres produkcji jest krótszy lub dłuższy od 12
Zastosowanie rachunku Nadwyżki Bezpośredniej do podejmowania decyzji w gospodarstwie rolniczym.
Rachunek Nadwyżki Bezpośredniej może być wykonany w odniesieniu do przeszłości jak i do przyszłości, czyli planowania. Rachunek, który dotyczy przeszłości i którego przedmiotem zainteresowania jest ocena uzyskiwanych rezultatów gospodarczych znajduje odzwierciedlenie w analizie działalności gospodarczej. Jeżeli w rachunku Nadwyżki Bezpośredniej uwzględnimy zmianę cen na środki produkcji i ceny na sprzedawane przez rolników produkty - prowadzony rachunek będzie kalkulacją i odnosi się do przyszłości.
Kalkulacje dotyczące produkcji rolniczej przeprowadza się w celu ustalenia skutków zmian w gospodarstwie. Stanowią one pomoc dla rolnika w podejmowaniu decyzji i pozwalają uniknąć wielu błędów.
Kalkulacje Nadwyżki Bezpośredniej, są przydatne do oceny poszczególnych działalności gospodarstwa. Wykorzystywane są do podejmowania decyzji dotyczącej np.:
wyboru działalności produkcji, tzn. co produkować?
określenia rozmiaru produkcji, tzn. ile produkować?
wyboru poziomu intensywności produkcji, tzn. jak produkować?
Przy podejmowaniu właściwych decyzji produkcyjnych, oprócz bardzo dobrej znajomości własnego gospodarstwa niezbędne są również informacje z otoczenia gospodarstwa tj. rozpoznanie rynków zbytu i zaopatrzenia, znajomość parametrów dotyczących nowych technologii itp.
Obliczanie Nadwyżki Bezpośredniej
Mając obliczoną wartość produkcji i wartość kosztów bezpośrednich dla poszczególnych działalności produkcji roślinnej i zwierzęcej można obliczyć pierwszą kategorię dochodową jaką jest Nadwyżka Bezpośrednia wg schematu
WARTOŚĆ PRODUKCJI
(określonej działalności produkcji roślinnej)
-
Koszty bezpośrednie
=
NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA
Przedstawiona metodyka liczenia Nadwyżki Bezpośredniej dla poszczególnych działalności produkcji roślinnej i zwierzęcej jest taka sama, jak obowiązująca w krajach Unii Europejskiej.
Poniżej przedstawiamy wyliczone przykładowe Nadwyżki Bezpośrednie na niektóre produkty rolne wg cen z drugiej połowy 1999 roku w województwie zachodniopomorskim.
|
Żyto |
|
|
|
|
||||||
Założenia: plon 25 dt, przedplon - zboża, kompleks glebowy żytni dobry, norma wysiewu - 380 szt/m2 dawki nawozów określono w oparciu o zalecenia IUNG w |
|
|
|
|
|
||||||
|
Puławach dokonując zaokrągleń do 10 kg. |
|
|
|
|
||||||
L.p. |
Wyszczególnienie |
J.m. |
Ilość |
Cena |
Wartość |
||||||
|
|
|
|
jedn. w zł |
w zł |
||||||
1 |
Wartość produkcji |
|
|
|
|
||||||
|
ziarno |
dt |
25 |
32 |
800,00 |
||||||
A |
Razem wartość produkcji |
|
|
|
800,00 |
||||||
|
Koszty bezpośrednie |
|
|
|
|
||||||
1 |
Koszt nasion |
q |
1,5 |
50 |
75,00 |
||||||
2 |
Środki ochrony roślin |
|
|
|
|
||||||
|
- Vitawax |
l |
0,45 |
37,60 |
16,92 |
||||||
|
Razem środki ochrony roślin |
|
|
|
16,92 |
||||||
3 |
Nawozy |
|
|
|
|
||||||
|
- N |
kg |
50,0 |
1,40 |
70,00 |
||||||
|
- P |
kg |
30,0 |
1,86 |
55,80 |
||||||
|
- K |
kg |
70,0 |
1,03 |
72,10 |
||||||
|
Razem nawozy |
|
|
|
197,90 |
||||||
|
Koszty specjalistyczne |
|
|
|
- |
||||||
B |
Razem koszty bezpośrednie |
|
|
|
289,82 |
||||||
C |
Nadwyżka bezpośrednia (A-B) |
|
|
|
510,18 |
||||||
|
Pszenica jara |
|
|
|
|
||||||
Założenia: plon 40 dt, przedplon - ziemniaki, kompleks glebowy żytni bardzo dobry, norma wysiewu - 300 szt/m2 dawki nawozów określono w oparciu o zalecenia IUNG w Puławach dokonując zaokrągleń do 10 kg. |
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
||||||
L.p. |
Wyszczególnienie |
J.m. |
Ilość |
Cena |
Wartość |
||||||
|
|
|
|
jedn. w zł |
w zł |
||||||
1 |
Wartość produkcji |
|
|
|
|
||||||
|
ziarno |
dt |
40 |
45 |
1800,00 |
||||||
A |
Razem wartość produkcji |
|
|
|
1800,00 |
||||||
|
Koszty bezpośrednie |
|
|
|
|
||||||
1 |
Koszt nasion |
q |
2,0 |
77 |
154,00 |
||||||
2 |
Środki ochrony roślin |
|
|
|
|
||||||
|
- Vitawax |
l |
0,6 |
37,60 |
22,56 |
||||||
|
- Alert 375 SC |
l |
1,0 |
88,60 |
88,60 |
||||||
|
- Mustang 306 SC |
l |
0,5 |
93,70 |
46,85 |
||||||
|
Razem środki ochrony roślin |
|
|
|
158,01 |
||||||
3 |
Nawozy |
|
|
|
|
||||||
|
- N |
kg |
70,0 |
1,40 |
98,00 |
||||||
|
- P |
kg |
70,0 |
1,86 |
130,20 |
||||||
|
- K |
kg |
80,0 |
1,03 |
82,40 |
||||||
|
- wapno |
dt |
25,0 |
8,00 |
200,00 |
||||||
|
Razem nawozy |
|
|
|
510,60 |
||||||
|
Koszty specjalistyczne |
|
|
|
|
||||||
B |
Razem koszty bezpośrednie |
|
|
|
822,61 |
||||||
C |
Nadwyżka bezpośrednia (A-B) |
|
|
|
977,39 |
||||||
|
Krowy mleczne |
|
|
|
|
Założenia: Krowa wieloródka o wydajności 4 500 litrow mleka rocznie, żywienie |
|
|
|
|
|
|
całoroczne z uwzględnieniem I i II fazy laktacji oraz okresu zasuszania. |
|
|
|
|
|
Dawka uwzględnia 100% zapotrzebowania bytowego i produkcyjnego na suchą |
|
|
|
|
|
masę, energię metaboliczną (MJ), białko strawne i składniki mineralne. |
|
|
|
|
|
( 150 litrów mleka na odpojenie cielaka) |
|
|
|
|
|
Brakowanie krów co 5 lat, upadki cieląt 4 % |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wartość produkcji |
Ilość, szt |
kg, l |
cena jedn. |
Wartość |
|
|
|
dt |
zł |
zł |
|
Mleko (+) |
|
4350 |
0,65 |
2827,5 |
|
Krowy wybrakowne (+) |
0,2 |
475 |
1,90 |
180,5 |
|
Cielęta (+) |
0,96 |
40 |
3,50 |
134,4 |
Ogółem |
|
|
|
|
3142,4 |
|
|
|
|
|
|
Koszty bezpośrednie |
|
|
|
|
|
|
Jałówki hodowlane pow. 2 lat |
0,2 |
450 |
4500,00 |
900,0 |
Pasze potencjalnie towarowe (wycena wg. cen rynkowych) |
|
|
|
|
|
Ziarna paszowe i śruty ze zbóż: |
|
|
|
|
|
|
jęczmień |
dt |
4,0 |
38,00 |
152,0 |
Pozostałe pasze treściwe |
|
|
|
|
0,0 |
|
otręby pszenne |
dt |
1,5 |
36,00 |
54,0 |
Pasze mineralne MM |
|
kg |
15,0 |
1,80 |
27,0 |
|
lizawka solna |
kg |
20,0 |
0,50 |
10,0 |
Pasze własne nietowarowe (wycena wg. kosztów bezpośrednich |
|
|
|
|
|
|
kiszonka z kukurydzy |
dt |
41,0 |
3,90 |
159,9 |
|
kiszonka z traw ( 40% s.m.) |
dt |
25,0 |
3,90 |
97,5 |
|
buraki półcukrowe |
dt |
20,0 |
6,50 |
130,0 |
|
zielonka |
dt |
96,0 |
2,00 |
192,0 |
|
siano |
dt |
8,0 |
18,20 |
145,6 |
Ubezpieczenie zwierząt |
|
|
|
|
0,0 |
Lekarstwa i środki weterynaryjne |
|
|
|
|
35,0 |
Usługi weterynaryjne (inseminacja, szczepienia ochronne) |
|
|
|
|
35,0 |
Pozostałe koszty bezpośrednie* |
|
|
|
|
300,0 |
Koszty bezpośrednie ogółem |
|
|
|
|
2238,0 |
|
|
|
|
|
|
Nadwyżka bezpośrednia |
|
|
|
|
904,4 |
|
|
|
|
|
|
* specjalistyczne wydatki na produkcję zwierzęcą, usługi specjalistyczne, najem specjalistyczny, środki konserwacji pasz, ścioły, środki czystości i dezynfekujące do produkcji zwierzęcej |
|
|
|
|
|
|
Tuczniki |
|
|
|
|
Założenia: okres tuczu od 10 - 100 kg, zużycie paszy 295 kg, dni żywieniowe 143, średnie dzienne przyrosty - 631 g, zużycie paszy na 1 kg przyrostu - 3,3 kg. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wartość produkcji |
|
Ilość, szt |
kg, l |
cena jedn. |
Wartość |
|
|
|
dt |
zł |
zł |
|
Tuczniki |
1 |
100 |
3,5 |
350 |
|
Dotacje |
|
|
|
0 |
Ogółem |
|
|
|
|
350 |
|
|
|
|
|
|
Koszty bezpośrednie |
|
|
|
|
|
|
Prosięta (-) |
1 |
|
80 |
80 |
Pasze potencjalnie towarowe (wycena wg. cen rynkowych) |
|
|
|
|
|
Koncentraty białkowe |
|
|
|
|
|
|
Starter 17,5 % |
kg |
8,8 |
1,6 |
14,1 |
|
Grower 15 % |
kg |
13,2 |
1,2 |
15,8 |
|
Finiszer 10% |
kg |
15,7 |
1,2 |
18,8 |
Mieszanki pełnoporcjowe i uzupełniające |
|
|
|
|
|
Ziarna paszowe i śruty ze zbóż: |
|
|
|
|
|
|
pszenica |
kg |
131,8 |
0,41 |
54,0 |
|
żyto |
kg |
24,5 |
0,33 |
8,1 |
|
jęczmień |
kg |
36,3 |
0,38 |
13,8 |
|
pszenżyto |
kg |
41,3 |
0,36 |
14,9 |
Pozostałe pasze treściwe |
|
|
|
|
0,0 |
|
otręby pszenne |
kg |
23,1 |
0,36 |
8,3 |
Pasze mineralne (sól, kreda pastewna) |
|
|
|
|
0,0 |
Ubezpieczenie zwierząt |
|
|
|
|
0,0 |
Lekarstwa i środki weterynaryjne |
|
|
|
|
0,0 |
Usługi weterynaryjne (szczepienia) |
|
|
|
|
25,0 |
Pozostałe koszty bezpośrednie* |
|
|
|
|
50,0 |
Koszty bezpośrednie ogółem |
|
|
294,7 |
|
302,9 |
|
|
|
|
|
|
Nadwyżka bezpośrednia |
|
|
|
|
47,1 |
|
|
|
|
|
|
* specjalistyczne wydatki na produkcję zwierzęcą, usługi specjalistyczne, najem specjalistyczny, środki konserwacji pasz, ścioły, środki czystości i dezynfekujące do produkcji zwierzęcej |
|
|
|
|
|
Przedstawioną metodykę postanowiliśmy zastosować do opracowania OPTYMALNEGO MODELU GOSPODARSTWA ROLNEGO W WARUNKACH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO”
Założeniem było określenie optymalnej wielkości obszarowej indywidualnego gospodarstwa rolnego, które może efektywnie funkcjonować w warunkach organizacyjno - produkcyjnych Pomorza Zachodniego przy założeniu 5% zatrudnienia w rolnictwie w stosunku do ogólnej liczby zatrudnionych w skali województwa
Koncepcję opracowania oraz założenia i metodykę przyjęto po rozpoznaniu możliwości uzyskania danych w dostępnych opracowaniach. Podstawowym założeniem i uwarunkowaniem do opracowania był 5%-wy poziom zatrudnienia w rolnictwie i poziom dochodu (na 1 osobę zatrudnioną w gospodarstwie) porównywalny ze średnią płacą w działach pozarolniczych.
Ze względów historycznych (struktura administracyjna) oraz przyrodniczo - produkcyjnych (część zachodnia województwa ma przeciętnie lepsze gleby) zdecydowano o sporządzeniu dwóch odrębnych, równoległych opracowań, odnoszących się do obszaru byłych województw, z uwzględnieniem ich specyfiki organizacyjno - produkcyjnej. Wyniki tych opracowań różnią się nieco, lecz umożliwiają szerszą ocenę warunków i czynników wpływających na wyniki ekonomiczne w ocenianych modelach gospodarstw, a tym samym bardziej obiektywniej lokalizują poszczególne modele w obszarze przestrzennym i ekonomicznym. Podkreślić należy, że w obydwu częściach opracowania zastosowano jednolitą metodykę, co umożliwia porównywanie wyników analiz.
Zależności i uwarunkowania przy formułowaniu optymalnego modelu gospodarstwa rolnego w województwie zachodniopomorskim
I. Obszar gospodarstwa
Opracowując koncepcję optymalnej powierzchni obszarowej gospodarstwa rolnego w warunkach województwa zachodniopomorskiego rozpatrzono i uwzględniono
następujące czynniki:
1. Struktura organizacyjna
rozkład przestrzenny potencjału produkcyjnego, struktura obszarowa
kierunki produkcji, poziom zatrudnienia w rolnictwie, poziom wyposażenia technicznego.
2. Uwarunkowania rynkowe
ograniczony popyt na produkty rolne, wielkość i jakość produkcji (limitowanie) powiązania umowne (wprowadzenie kontraktacji) ochrona rodzimego rynku rolnego, interwencjonizm państwowy na rynku.
3. Aspekty ekonomiczne
poziom i struktura cen rynkowych, opłacalność produkcji rolnej,
kredyty dla rolnictwa, dotacje i subwencje do produkcji rolnej,
dochodowość, w tym poziom dochodu na 1 osobę pełnozatrudnioną w gospodarstwie rolnym w porównaniu do dochodu osiąganego w pięciu podstawowych działach gospodarki narodowej.
Poziom zatrudnienia
Wielkość zatrudnienia w województwie zachodniopomorskim wynosi ogółem - 617 509 osób (dane wg Urzędu Statystycznego w Szczecinie - listopad 1998r.), w tym w rolnictwie 85 292 osoby, co stanowi 13,81% do ogółu zatrudnionych.
Określenie zatrudnienia w rolnictwie w wysokości 5%, oznacza, że w tej branży pracowałoby około 31 tys. osób.
W warunkach gospodarstw towarowych, przy założeniu, że w gospodarstwie pracuje rolnik i jego rodzina, można zasugerować następujący poziom zatrudnienia:
gospodarstwa do 50 ha - bez stałej siły najemnej,
gospodarstwa 50 -100 ha - 1- 2 pracowników,
gospodarstwa 100 - 200 ha - 3 -6 pracowników,
gospodarstwa 200 - 300 ha - 5 - 10 pracowników,
gospodarstwa powyżej 300 ha - 3 pracowników na 100 ha UR.
Zróżnicowanie zatrudnienia może nastąpić w warunkach różnic w profilu produkcji oraz stopniu mechanizacji gospodarstwa.
Kształtowanie modeli gospodarstw rolnych do analizy
Opcje obszarowe gospodarstw modelowych
Do określenia obszaru i struktury użytków gospodarstw modelowych wykorzystano dane statystyczne wg grup obszarowych najbardziej powszechnych, a zarazem umożliwiających spełnienie dwóch zasadniczych warunków gospodarstw modelowych, tj. poziomu dochodowości oraz poziomu zatrudnienia. Ze względu na ww. wymogi odrzucono grupy obszarowe do 30 ha UR, a także grupy pow. 500 ha, jako nietypowe.
Modele gospodarstw mogą zatem odnosić się do następujących grup obszarowych:
Grupa |
Liczba |
Pow. UR |
Pow. UR |
Użytki zielone |
|||
obszar. |
gospod. |
ogół. ha |
śr / gosp. |
|
pow. ha |
udz. % |
śr. ha |
30-50 |
1104 |
36520,4 |
33,8 |
|
7128 |
19,5 |
6,45 |
50-100 |
505 |
34622,8 |
68,5 |
|
4308 |
12,4 |
8,53 |
100-200 |
156 |
25164,4 |
161,31 |
|
2398 |
9,53 |
15,38 |
200-500 |
112 |
42517,4 |
379,62 |
|
10161 |
23, 90 |
90,73 |
Jakość gruntów - wg bonitacji podatkowej
Grupa |
Pow. UR |
Wskaźniki jakości |
|||||||
obszar. |
ogół. ha |
< 0,4 % |
0,4 - 0,7 % |
0,7 - 1,0 % |
> 1,0 % |
||||
30-50 |
36520,4 |
6194 |
16,9 |
14121 |
38,66 |
12762 |
34,94 |
3443 |
9,42 |
50-100 |
34622,8 |
4938 |
14,26 |
11378 |
32,86 |
14712 |
42,49 |
3594 |
10,38 |
100-200 |
25164,4 |
4087 |
16,24 |
8736 |
34,71 |
9803 |
38,95 |
3438 |
13,66 |
200-500 |
42517,4 |
7897
|
18,57 |
13287
|
31,25 |
14448 |
33,98 |
6885
|
16,19 |
Przesłanki organizacyjno - produkcyjne
Podstawą kształtowania modeli gospodarstw jest obszar i struktura użytków rolnych.
Gospodarstwa posiadają zbliżoną jakość gleb.
Gospodarstwa bezinwentarzowe wykorzystują użytki zielone do towarowej produkcji siana.
Kierunki produkcji zwierzęcej uzasadnia struktura użytków rolnych
Dla wszystkich gospodarstw przyjęto normatywne wyposażenie techniczne.
Dla wszystkich modeli przyjęto uproszczony schemat organizacji produkcji.
Modele i warianty gospodarstw
Obszar i struktura użytków
Model |
Powierzchnia |
Udział |
Jakość gruntów |
Przewidywane kierunki |
|
|
UR - ha |
uż. ziel. % |
Przewaga klas % |
produkcji |
|
M - I |
33,8 |
19,5 |
IV a - IV b |
73,6 |
prod. towar. zbóż, rzepaku, okop. chów bydła i trzody |
M - II |
68,5 |
12,4 |
IV a - IV b |
75,35 |
prod. towar. zbóż, rzepaku, okop. chów bydła i trzody |
M - III |
161,31 |
9,53 |
IV a - IV b |
73,66 |
prod. towar. zbóż, rzepaku, okop. chów trzody |
M - IV |
379,62 |
23,90 |
IV a - IV b |
65,23 |
prod. towar. zbóż, rzepaku, okop. chów bydła mlecznego |
Warianty organizacyjno - produkcyjne
Warunki produkcyjne i obszarowe, udział użytków zielonych, zasoby budynków oraz predyspozycje rolnika determinują przyjęcie następujących założeń wariantowych.
|
Gospodarstwa bezinwentarzowe, ukierunkowane na produkcję towarową zbóż, rzepaku, okopowych i siana, |
|
|
|
|
|
Gospodarstwa prowadzące produkcję roślinną z uwzględnieniem potrzeb paszowych oraz produkcję towarową roślinną jak w wariancie 1, przy czym: |
|
|
|
|
|
- |
gospodarstwa modeli M - I i M - II ze względu na mały obszar ogólny i użytków zielonych prowadzą produkcję zwierzęcą mieszaną - chów bydła i trzody, |
|
|
|
|
- |
gospodarstwa modelu M - III ze względu na niewielki udział użytków zielonych prowadzą wyłącznie chów trzody chlewnej w cyklu zamkniętym, |
|
|
|
|
- |
gospodarstwa modelu M - IV przy zwiększonym udziale użytków zielonych prowadzą chów bydła mlecznego, |
Uwaga: |
Przy projektowaniu skali i struktury produkcji przyjęto: |
|
|
- |
proporcjonalny do jakości gruntów udział upraw intensywnych, które w praktyce mogą się nieznacznie zmieniać, co nie będzie miało istotnego wpływu na wyniki, |
|
|
|
|
- |
tradycyjną strukturę produkcji zwierzęcej w gospodarstwach mniejszych, z nieznaczną zmianą struktury zasiewów ze względu na potrzeby paszowe, |
|
|
|
|
- |
najbardziej racjonalne wobec struktury użytków kierunki produkcji zwierzęcej w gospodarstwach większych. |
Metodyka rachunku ekonomicznego
Podstawą rachunku ekonomicznego są:
założenia produkcyjne
aktualny poziom cen rolnych
koszt działalności produkcyjnej
Rachunek sporządzono metodą kalkulacyjną, dla której odpowiednio do założeń produkcyjnych i nakładów rzeczowych przyjęto bezpośrednie lub wskaźnikowe koszty operacyjne, wg aktualnych, bądź prognozowanych cen.
Kalkulacje sporządzono odpowiednio dla każdego modelu i wariantu gospodarstwa. Dla uproszczenia kalkulacji przyjęto schematyczne założenia w zakresie upraw i chowu zwierząt, uwzględniające wielkości i warunki produkcyjne gospodarstw.
Ocena produkcyjno - wskaźnikowa
Ocena produkcyjno - wskaźnikowa służy do porównania produkcyjności i efektywności wyników we wszystkich modelach i wariantach analizowanych gospodarstw.
Do oceny produkcyjno - wskaźnikowej przyjęto następujące założenia:
poziom produkcji w jednostkach fizycznych przed rozdysponowaniem w przeliczeniu na jednostki zbożowe,
wartość produkcji potencjalnie towarowej wg cen zbytu,
koszty produkcji - wg zestawienia kosztów.
Do przeliczania produktów rolniczych na jednostki zbożowe wykorzystano normatywne przeliczniki - w jednostkach za 100 kg, l
Wartość produkcji potencjalnie towarowej obliczono jako iloczyn ilości uzyskanych produktów oraz cen zbytu.
Analizę wskaźnikową sporządzono wobec możliwych do określenia danych analitycznych. Uwzględniono zatem uzyskane wartości produkcji, sprzedaży, kosztów i dochodu rolniczego w ujęciu globalnym oraz na jednostkę powierzchni.
Obliczono dwa wskaźniki ekonomiczne:
wskaźnik opłacalności - jako iloraz wartości sprzedaży do kosztów),
wskaźnik rentowności - jako iloraz wartości sprzedaży pomniejszonej o koszty (bez amortyzacji) do kosztów.
Podsumowanie i wnioski
Podstawowym celem analizy było określenie optymalnej wielkości efektywnego
indywidualnego gospodarstwa rolnego w Województwie Zachodniopomorskim.
Analizę przeprowadzono w oparciu o ukształtowane modele i warianty organizacyjno - produkcyjne w poszczególnych grupach gospodarstw oraz o aktualne ceny rynkowe podane przez Agencję Rynku Rolnego (ceny skupu zbóż, ceny żywca wołowego i wieprzowego, mleka wg średnich cen w mleczarniach).
Sposób przeprowadzenia analizy:
wszystkie wyniki są porównywalne ze względu na jednolitą metodę opracowania,
przychody i koszty we wszystkich modelach i wariantach wzrastają proporcjonalnie do obszaru gospodarstwa oraz kierunku i wielkości produkcji,
zachowano poziom zatrudnienia nie przekraczający 5%,
dochód rolniczy porównywano z płacą poza rolnictwem,
Wnioski:
Gospodarstwa w modelach I i II uzyskują wyższe jednostkowe wyniki ekonomiczne, jednak nie osiągają zakładanego dochodu na jedną osobę pełnozatrudnioną.
Wartość produkcji globalnej w jednostkach zbożowych jest zbliżona, lecz najniższa występuje w modelu IV w obu wariantach.
Model I i II gospodarstw w obydwu wariantach nie zapewni odpowiedniego parytetu dochodowego w obecnych warunkach ekonomicznych.
Stabilizacja cen rynkowych na środki produkcji i produkcję towarową lub podjęcie dodatkowej działalności np.(agroturystyka, uprawa warzyw gruntowych lub
wprowadzenie działów produkcji specjalnej) pozwoli osiągnąć odpowiedni dochód na osobę zatrudnioną w takim gospodarstwie.
Model III wykazuje najwyższą efektywność w obydwu wariantach.
Optymalizacja organizacji produkcji i stabilizacja cen spowoduje dostrzeganą poprawę dochodów rodziny rolniczej.
Model IV - przynosi duże dochody w gospodarstwach bezinwentarzowych (66307zł na 1 osobę zatrudnioną).
W przypadku gospodarstw z inwentarzem dochód spada o 27 tys. zł. na jednego
zatrudnionego. Przeliczając produkcję towarową na jednostki zbożowe efektywność tych gospodarstw jest najniższa w stosunku do wszystkich rozpatrywanych modeli.
W celu podniesienia efektywności należy zwrócić szczególną uwagę na wzrost
jednostkowych wydajności produkcji.
Amortyzacja jest dodatkowym źródłem środków pozyskanych, która powinna być przeznaczona na inwestycję gospodarczą.
Podstawą rozważań co do optymalizacji obszaru gospodarstwa winien być globalny dochód z działalności rolniczej w porównaniu z dochodem pięciu działów gospodarki poza rolnictwem w przeliczeniu na jednego zatrudnionego.
Dochód roczny (przy średnim wynagrodzeniu), w tych działach za rok ubiegły, wynosił 21 341 zł na jedną osobę. Rodzina uzyskała zatem dochód 42 682 zł
(przyjmując, że w rodzinie pracują dwie osoby).
W przypadku modelowych gospodarstw rolnych, w zależności od profilu produkcji, przeciętny dochód roczny jednej osoby kształtuje się na poziomie
od 5269 zł do 11 641 zł. Dwie osoby pracujące w gospodarstwie mogą uzyskać
dochód w granicach od 10538 zł - 23282 zł.
Zatem dochód rodziny rolniczej jest o około 50% niższy niż dochody rodziny zatrudnionych w pozostałych działach gospodarki.
Z przeprowadzonej analizy gospodarstw modelowych wynika, że gospodarstwa bezinwentarzowe osiągają dochód z 1ha od 318 zł - do 657,8 zł. a w gospodarstwa z inwentarzem od 207 zł -703,8 zł. - Zakładając, że przeciętny dochód osiągnięty z 1 ha wyniesie 500 zł, to dochód zbliżony do dochodu rodziny pozarolniczej może osiągnąć gospodarstwo o areale 50 ha. Oznacza to jednak, że gospodarstwo to będzie posiadało środki finansowe tylko na bieżącą działalność, zabraknie ich natomiast na rozwój i modernizację. Z powyższego wynika, że szanse na modernizację i działania dostosowawcze posiadają gospodarstwa o powierzchni powyżej 50 ha.
136