BAZA SUROWCOWA POLSKI

1. SUROWCE ENERGETYCZNE

A.WĘGIEL KAMIENNY- karboński, zasoby 64 mld. ton, roczne wydobycie 103 mln ton, kopalnie głębinowe.

1. Zagłębie Górnośląskie (Górnośląski Okręg Przemysłowy- GOP) - obszar Wyżyny Śląskiej (na której rozwinęła się konurbacja katowicka). Dostarcza 98% krajowej produkcji węgla. Występuje wysokokaloryczny węgiel koksujący (antracyt), zwłaszcza w południowej części- w Rybnickim Okręgu Węglowym (ROW). Dość dobre warunki wydobycia- węgiel zalega płytko, większość pokładów osiąga > 2m. grubości.

2. Zagłębie Dolnośląskie - niecka śródsudecka - rejon Wałbrzycha. Zasoby 1,3 mld. ton, wydobycie bardzo utrudnione przez budowę geologiczną (orogeneza hercyńska - fałdy i alpejska - uskoki). Większość pokładów o grubości 0,4- 2m., o ciągłości przerywanej uskokami. Wysokie koszty wydobycia i niewielka produkcja wymusiły decyzję likwidacji zagłębia pomimo, występowania w nim najbardziej kalorycznego węgla (miejscami antracyt- prawie 90% pierwiastka węgla). W roku 1999 zamknięto już wszystkie kopalnie .

3. Zagłębie Lubelskie zasoby 17 mld ton, jedyna kopalnia w Bogdance, minimalne wydobycie na potrzeby regionu. Karbońskie osady węglonośne leżą pod 700 metrową warstwą osadów mezozoicznych, w których istnieje wiele poziomów wód gruntowych zalewających kopalnię.

B.WĘGIEL BRUNATNY- trzeciorzędowy, wydobywany metodą odkrywkową powodującą osuszanie, stepowienie terenu, wody gruntowe ”uciekają” na duże głębokości, tworzy się lej depresyjny. Zasoby 14mld. ton, roczne wydobycie ok. 60mln. ton

I.Bełchatów - woj.( łódzkie) II.Konin- Koło- Turek, (wielkopolskie) III. Bogatynia- Turoszów(dolnośląskie).

nieeksploatowane: Mosina na płd od Poznania, okolice Zgierza i Lubina, Trzcianka nad Notecią.

C.GAZ ZIEMNY- trzeciorzędowy, występuje często z ropą naftową (ale nie zawsze), zasoby 140mld m³ , roczne wydobycie 5mld m³ wystarcza na pokrycie ok. 30% potrzeb kraju. Import z Rosji gazociągiem Jamał-Europa Zach. oraz do Przemyśla oraz Kobryń- Brześć- Warszawa i Grodno- Białystok

1. Lubaczów- Jarosław- Przemyśl

2. Okolice Krosna Odrzańskiego

3. Ostrów Wielkopolski i Gorzów Wielkopolski

4. Trzebnica , Garki (woj.dolnośląskie).

5. Bornówek - ostatnie odkrycia.

D.ROPA NAFTOWA- trzeciorzędowa lub permska, zasoby ok. 20 mln ton, roczne wydobycie ponad 800 tys. ton pokrywa 2% zapotrzebowania. Import głównie z Rosji rurociągiem „Przyjaźń” z Samary (Kujbyszew) - Płock- Poznań- Gorzów Wlk.- Rostock (Niemcy). Ropa importowana z innych państw drogą morską do Gdańska, który jest połączony rurociągiem z Płockiem

1. Karpaty fliszowe- Doły Jasielsko Sanockie (Krosno, Jasło, Sanok, Gorlice) - trzeciorzędowa

2. Kamień Pomorski, Karlino,

3. Krosno Odrzańskie - permska

4. Bałtyk- okolice przylądka Rozewie

II. SUROWCE METALICZNE I ICH WYKORZYSTANIE

A.RUDY MIEDZI- permskie, zasoby 2,5 mld ton rud miedzi (wyd. 25 mln) zawartość Cu do 2%, liczne domieszki srebra, kadmu, kobaltu i złota. Legnicko Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM). Rudy występują:

1. Na Dolnym Śląsku pomiędzy Lubinem i Głogowem w monoklinie przedsudeckiej.

2. Pomiędzy Bolesławcem i Złotoryją - już nieeksploatowane

Kopalnie: „Rudna”, „ Polkowice”, „Lubin”, „Sieroszowice”

Huty miedzi: „Legnica” i „Głogów”, oraz walcownia w Orsku. Inne zakłady przetwórcze w GOP- ie (Trzebinia, Katowice, Czechowice- Dziedzice) oraz we Wrocławiu.

B.RUDY CYNKU I OŁOWIU- triasowe i jurajskie, zasoby 0,2mld ton, roczne wydobycie ok. 4,5mln ton. Występowanie: Olkusz, Bytom, Tarnowskie Góry

Huty Zn i Pb: Bukowno koło Olkusza, Trzebinia , Tarnowskie Góry, Katowice. Lokalizacja w pobliżu miejsca wydobycia ze względu na małą zawartość metali w rudzie (2- 5%) i wobec tego nieopłacalny transport .

C.RUDY ŻELAZA- w 1992r zaprzestano wydobycia (mała zawartość Fe). Import z Ukrainy i z Rosji oraz z Brazylii i Szwecji. Polskie rudy jurajskie i triasowe ( syderyty i limonity pochodzenia osadowego ) występują:

1. Wyż. Kielecko- Sandomierska (Stąporków- Starachowice, Centralny Okręg Przemysłowy)

2. Wyż. Krakowsko- Częstochowska (Zawiercie, Wieluń, Częstochowa).

3. Poj. Suwalskie- rudy bogate w Fe ( pochodzenia magmowego , metamorficznego z prekambru ) wyst. na głębokości 700m. zawierają metale rzadkie tytan i wanad (rudy ilmenitowo - magnetytowe ). Nigdy nie eksploatowane !

Ze względu na energochłonność większość hut zlokalizowana jest na Górnym Śląsku: Chorzów, Ruda Śląska, Gliwice, Katowice, Sosnowiec. Największe huty: „ Katowice” w Dąbrowie Górniczej, „ Sendzimira” w Krakowie

D.HUTNICTWO ALUMINIUM brak własnych złóż - Skawina pod Krakowem (zamknięta z powodów ekologicznych), huta Maliniec koło Konina- zlokalizowana przy źródle energii i zasobach wodnych ( elektrownie na węglu brunatnym Pątnów i Adamów i woda z rz. Warty) ze względu na ogromną energochłonność i wodochłonność. Produkcja oparta o boksyty sprowadzane z Węgier.

E.HUTNICTWO NIKLU Hutnictwo niklu ( huta zamknięta na początku lat 90-tych)- Szklary koło Ząbkowic Śląskich ( niewielkie złoża).

III SUROWCE CHEMICZNE

1. ZŁOŻA SIARKI- trzeciorzędowe należą do najbogatszych na świecie (zasoby 500 mln t, wyd. 800 tys t) - powstały z rozkładu gipsów w procesach hydrotremalnych, przy udziale bakterii, eksploatacja metodą odkrywkową i otworową (podziemny wytop gorącą wodą). Złoża w Kotlinie Sandomierskiej: Tarnobrzeg, Lubaczów, Jeziórko, Grzybów. OBECNIE B. DUŻY SPADEK WYDOBYCIA , ze względu na jego nieopłacalność - spadek cen siarki na światowych rynkach (siarkę pozyskuje się dzisiaj głównie z odsiarczania np spalin)

2. SÓL KAMIENNA- permska: (w postaci: wysadów solnych - Wał Kujawsko-Pomorski) Inowrocław, Kłodawa, Wapno; Zatoka Pucka - z domieszką soli potasowych oraz trzeciorzędowa: w postaci pokładów Bochnia, Wieliczka, Rybnik Żory. Zasoby 80 mld ton, wydobycie 3,9 mln ton

STRUKTURA GAŁĘZIOWA PRZEMYSŁU W POLSCE (Poza energetyką)

Przemysł hutniczy

Przemysł surowcochłonny, wodochłonny i przede wszystkim energochłonny (zwłaszcza hutnictwo aluminium)

• hutnictwo żelaza (surówka żelaza, stal surowa, wyroby walcowane, rury i blachy stalowe); huty w : miastach GOP-u, Częstochowie, Krakowie, Ostrowcu Świętokrzyskim, Zawierciu, Stalowej Woli i Warszawie

• hutnictwo metali nieżelaznych: miedzi, cynku i ołowiu (Bukowno, Trzebinia), aluminium (Konin), miedzi (Głogów, Legnica)

Przemysł elektromaszynowy

Przemysł ten wyróżnia duże zróżnicowanie produkowanych wyrobów, wysoka ranga w gospodarce. Rola tego przemysłu polega na zaopatrywaniu w maszyny i urządzenia innych gałęzi przemysłu i działów gospodarki. Poziom rozwoju tego przemysłu wpływa na ogólny poziom produkcji i jakość wyrobów. Stąd istotne są związki tego przemysłu z dziedzinami nauki i jego zdolność szybkiego przekładania osiągnięć technologicznych na proces wytwórczy. O rozmieszczeniu ośrodków przemysłu elektromaszynowego decyduje zespół czynników:

• wykwalifikowana kadra inżynieryjno-techniczna

• zaplecze naukowo-badawcze

• dostępność bazy surowcowej, którą w Polsce stanowią głównie wyroby hutnicze

• rynek zbytu

Produkcja samochodów osobowych, ciężarowych i ciągników rolniczych (w tys. sztuk)

Do najważniejszych gałęzi tego przemysłu należy przemysł środków transportu, w tym:

• przemysł samochodowy - skupia się w Warszawie, w Bielsku-Białej, Tychach i Lublinie, gdzie produkowane są samochody osobowe. Samochody ciężarowe produkowane są w Lublinie, Starachowicach, Jelczu. W Jelczu i Sanoku wytwarzane są ponadto autobusy. W Polsce produkowane są także samochody dostawcze, między innymi w Nysie i Poznaniu. Żywiołowy rozwój motoryzacji w Polsce spowodował, że kraj nasz stał się jednym z ważniejszych rynków zbytu w Europie. Rozwój przemysłu samochodowego umożliwiły inwestycje kapitałowe obcych koncernów: Opla, GM, Fiata i Volkswagena.

• przemysł taboru kolejowego - reprezentują go głównie zakłady we Wrocławiu, gdzie produkowane są lokomotywy, Poznaniu - lokomotywy, wagony, Chorzowie - między innymi wagony tramwajowe.

• przemysł stoczniowy - głównymi stoczniami Polski są obecnie stocznia w Szczecinie i w Gdyni - wykupiła ona stocznię w Gdańsku.

• przemysł lotniczy - po rozwiązaniu Układu Warszawskiego, paktu wojskowego krajów socjalistycznych, produkcja tego przemysłu załamała się. Ośrodkami produkcji samolotów pozostają Mielec i Świdnik, w których konstruowane są głównie helikoptery.

• przemysł maszynowy - wywarzający w Polsce maszyny budowlane (między innymi Stalowa Wola, Wrocław), włókiennicze (np. Łódź, Bielsko-Biała), maszyny górnicze (ośrodki GOP-u, Piotrków Tryb.), maszyny rolnicze (Ursus, Płock, Lublin, Kutno, Poznań).

Produkcją rynkowych wyrobów, takich jak kuchnie gazowe, pralki, lodówki, zamrażarki, narzędzia i drobne przedmioty metalowe, zajmuje się przemysł metalowy. W zakładach tego przemysłu wzrósł udział firm zachodnich, przez co na rynku jest dostatek sprzętu gospodarstwa domowego o wzrastającej jakości (np. Wronki, Wrocław, Łódź). Przemysł metalowy produkuje także konstrukcje stalowe, łożyska, narzędzia skrawające. Zakłady wytwarzające te wyroby skupiają się w pobliżu hut, głównie na Górnym Śląsku.

Stosunkowo niedużą rolę odgrywa w Polsce przemysł elektroniczny i elektrotechniczny. Centrum produkcji stanowi Warszawski Okręg Przemysłowy. Rośnie udział zainwestowania obcego kapitału w wytwórczość tego przemysłu, między innymi firm Thomson i Philips. Główne wyroby tego przemysłu stanowią telewizory, sprzęt telekomunikacyjny, kable, radioodbiorniki, komputery (Kwidzyń, Mława, Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, niebawem Kobierzyce)

Przemysł chemiczny

Poziom rozwoju przemysłu chemicznego odzwierciedla ogólny poziom rozwoju kraju. W produkcji przemysłu chemicznego liczy się zaplecze naukowo-badawcze, wykwalifikowana kadra oraz nakłady finansowe, uwzględniające także wydatki na zabezpieczenie i ochronę środowiska. Wśród działów przemysłu chemicznego wyróżnia się działy nowoczesne, takie jak produkcja tworzyw sztucznych, leków, i tradycyjne, nie wymagające tak dużych nakładów, np. produkcja kwasu siarkowego, nawozów sztucznych. W Polsce stosunkowo dobrze rozwinięte są tradycyjne działy:

• przemysł sodowy - opiera się na soli kamiennej i wapieniach. Skoncentrował się w rejonie kujawskich złóż soli kamiennej, między innymi w Inowrocławiu oraz w Krakowie, wykorzystując sól Wieliczki i Bochni

• przemysł kwasu siarkowego - wytwórnie kwasu nawiązują do zakładów nawozów fosforowych, w których jest największe zużycie tego związku

• zakłady nawozów fosforowych zlokalizowano w Gdańsku i Policach koło Szczecina, ze względu na dogodną dostawę fosforytów drogą morską. Mniejsze zakłady nawiązują do rynków zbytu, np. koło Poznania i we Wrocławiu

• produkcja nawozów azotowych - duże zakłady znajdują się we Włocławku i Puławach

Na bazie węgla i ropy naftowej rozwinęła się produkcja związków organicznych. Obejmuje ona:

• tworzywa sztuczne - wyroby z tworzyw sztucznych wytwarzane są głównie w Pustkowie, Pionkach, Wąbrzeźnie

• włókna sztuczne - syntetyczne, jak elana, anilana, stilon produkowane są odpowiednio w zakładach w Toruniu, Łodzi, Gorzowie Wielkopolskim, a sztuczne, jak wiskoza, czy jedwab sztuczny w Jeleniej Górze, Tomaszowie Mazowieckim i in.

• przemysł farmaceutyczny - nawiązuje głównie do rynku zbytu, ale też do dużych miast zapewniających kadrę specjalistów i rynek zbytu, np. Warszawa, Łódź, Kraków, Pabianice, Jelenia Góra

• przemysł gumowy - największe znaczenie ma produkcja opon samochodowych w Olsztynie i Dębicy. Wzrostowi produkcji posłużyły inwestycje koncernów np Michelin

Przemysł chemiczny odznacza się dużą wodochłonnością, stąd charakterystyczną cechą lokalizacji ośrodków jest koncentracja w dorzeczu Wisły i Odry. Ścieki, gazy i odpady tego przemysłu są agresywne dla ludzi i środowiska.

Przemysł mineralny

Przemysł surowcochłonny (np. piaski szklarskie, wapienie, granity). Istotnym czynnikiem lokalizacji jest również rynek zbytu . Ośrodkami tego przemysłu jest wiele miast w pasie wyżyn, gdzie te surowce występują. Najważniejsze branże to:

• kamieniarski - pozyskiwanie i obróbka skał w stanie naturalnym

• przemysł materiałów budowlanych : cementowy (Górażdże, Małogoszcz, Działoszyn, Sitkówka-Nowiny), wapienniczy, gipsowy (Pińczów), cegielniany, prefabrykatów betonowych,

• przemysł szklarski (Krosno, Piotrków Tryb.)

• przemysł ceramiczny (porcelana stołowa, wyroby fajansowe, wyroby sanitarne z porcelany, porcelana elektrotechniczna i techniczna) - Opoczno, Paradyż

Przemysł lekki

Przemysł wodochłonny, lokalizacja uzależniona jest też od zasobów siły roboczej i rynku zbytu. W przypadku lokalizacji największego w Polsce okręgu przemysłu lekkiego (łódzkiego) duże znaczenie miała decyzja polityczna.

• przemysł włókienniczy: bawełniany, wełniany, włókien łykowych (lniany), dziewiarsko-pończoszniczy

• przemysł odzieżowy (okrycia i ubiory z tkanin),

• przemysł futrzarski,

• skórzany (skóry i wyroby skórzane, w tym: obuwie

Ważne ośrodki to: Łódź, Pabianice, Zgierz, Tomaszów Mazowiecki, Sieradz, Zduńska Wola, Kalisz, a także Białystok, Warszawa, Zambrów, Zielona Góra, Oleśnica, Nowy Targ,

Przemysł drzewny

Zakłady przemysłu drzewno-papierniczego odznaczają się dużą surowcochłonnością i zapotrzebowaniem na wodę. Stąd lokalizacja nawiązuje do dużych kompleksów leśnych i rzek. Ważne branże stanowią:

• przemysł celulozowo-papierniczy, którego największe zakłady zlokalizowano w Kwidzynie, Konstancinie-Jeziornej i Świeciu nad Wisłą, w Kostrzynie nad Wartą, Ostrołęce nad Narwią

• przemysł meblarski z ośrodkami w Swarzędzu, Wyszkowie, Radomsku, Jarocinie i innych

• przemysł płyt pilśniowych i wiórowych z dużymi zakładami w Rucianem-Nidzie.

Przemysł spożywczy

Przemysł spożywczy charakteryzuje duża liczba niewielkich i rozproszonych zakładów. Zakłady przetwórcze nawiązują do bazy surowcowej, jak np. przemysł cukrowniczy i warzywno-owocowy lub wykazują powiązania z bazą surowcową i rynkami zbytu, jak przemysł mięsny, mleczarski.

• przemysł cukrowniczy - od niego zależy rozwój wielu innych branż przemysłu spożywczego. Pierwsze cukrownie powstały na Dolnym Śląsku. Do dziś Dolny Śląsk, obok Wielkopolski, jest tradycyjnym rejonem przemysłu cukrowniczego. Zakłady nawiązują głównie do rejonów uprawy buraka cukrowego. Poza wymienionym obszarem większe cukrownie pracują na Wyżynie Lubelskiej, Żuławach Wiślanych. Największe cukrownie pracują Werbkowicach, Łapach i Glinojecku.

• przetwórstwo owoców i warzyw - silnie nawiązuje do rejonów upraw. Zakłady koncentrują się w rejonie:

- Warszawy - między innymi: Tarczyn, Góra Kalwaria, Łowicz

- wielkopolskim - Kotlin, Pudliszki, Winiary k/Kalisza

- oraz środkowo i południowo-wschodnim - Lublin, Milejów, Tymbark, Rzeszów

Inne branże stanowią - przemysł rybny, koncentrujący się w pasie nadmorskim, mleczarski dostosowujący się do miejskich chłonnych rynków zbytu, mięsny oparty o zakłady w rejonach hodowli zwierząt rzeźnych oraz przemysł tłuszczowy, piwowarski, młynarski.

Restrukturyzacja przemysłu w Polsce

Aby nasza gospodarka, choć trochę zbliżyła się do krajów wysoko rozwiniętych - należy podejmować działania zmierzające to restrukturyzacji przemysłu, tzn.:

• Dostosowaniu struktury gałęziowej przemysłu do struktury popytu w handlu wewnętrznym i zagranicznym;

• Rozbudowy nowoczesnych gałęzi, np. przemysłu elektronicznego, precyzyjnego, chemii organicznej;

• Poprawy jakości wyrobów przez zastosowanie nowoczesnych technologii produkcji i nowoczesnych maszyn;

• Obniżeniu kosztów wytwarzania, m.in. przez zmniejszenie energochłonności i materiałochłonności produkcji;

• Zwiększaniu roli zakładów małej i średniej wielkości, w których łatwiej i szybciej wprowadza się wszelkie innowacje technologiczne;

• Deglomeracji okręgów przemysłowych prowadzącej do zmniejszenia dysproporcji w poziomie uprzemysłowienia poszczególnych regionów;

• Tworzenia zaplecza badawczo-rozwojowego przemysłu oraz systematycznego podwyższania kwalifikacji pracowników.

Aktualnie restrukturyzacja największy zasięg osiąga w rejonach koncentracji przemysłu ciężkiego - GOP - zmienia się górnictwo, hutnictwo, przemysł koksowniczy i energetyka - zamyka się nierentowne kopalnie, przestarzałe huty oraz pracujące przy nich elektrownie. Niskie kwalifikacje miejscowej siły roboczej hamują odpowiedni proces restrukturyzacji, co potęguje brak odpowiednich funduszy na te cele. Podobne problemy wynikają z restrukturyzacji w innych regionach. Dlatego też polityka państwa zachęca obcy kapitał do inwestowania w przemysł, np. poprzez tworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych (SSE). Ich celem jest wspieranie restrukturyzacji na obszarach zagrożonych kryzysem gospodarczym i bezrobociem strukturalnym. Tworzone są one na okres 20 lat, państwo określa zasięg strefy, jej planowany profil i zachęty dla inwestorów (określone zwolnienia podatkowe uzależnione od wysokości inwestycji oraz otworzonych miejsc pracy - np. 100% zwolnienia z podatku dochodowego przez pierwsze 10 lat i 50% przez następne 20 lat). Pierwsza SSE powstała w Mielcu, obecnie jest ich już kilkanaście, z czego najwięcej na obszarach okręgów przemysłowych szczególnie dotkniętych recesją (łódzki, wałbrzyski, mielecki, starachowicki) oraz tam, gdzie wymagane jest przyspieszenie restrukturyzacji (GOP, Okręg Częstochowski) lub też na obszarach słabo uprzemysłowionych o wysokim bezrobociu (Warmińsko-Mazurska, Suwalska i Słupska SSE) lub wysokiej infrastrukturze technicznej - Żarnowiecka i Legnicka SSE.

Odmianą specjalnych stref ekonomicznych są technoparki tworzone na okres 12 lat, ukierunkowane na przemysł high-technology: Krakowski Park Technologiczny planuje - fabrykę półprzewodników, centrum nowoczesnych technologii oprogramowań telekomunikacyjnych, w Technoparku Modlin - rozwój nowoczesnych technologii dla przetwórstwa rolno-spożywczego.

Firmy zagraniczne inwestujące w Polsce: Ford, Opel, Volkswagen, Volvo, PepsiCo, Coca-Cola, Philip Moris.

---