Czynniki, które decydowały o powstaniu takiej, a nie innej budowy
i ewolucji pisma

Wewnętrzne:

• potrzeba pisma wynikająca z postulatu oderwania (uniezależnienia) przekazu językowego od konsytuacji miejsca i czasu towarzyszącej aktowi mowy, rozszerzenia jego zasięgu na inne, dalsze miejsca i czasy

• środek służący do realizacji tej potrzeby - substytuowanie znaków akustycznych przez znaki wizualne (współcześnie utrwalanie językowych znaków akustycznych w postaci taśmy, płyty itp.)

• język jest urządzeniem znakowym → piktogramy i ideogramy, potem fonogramy i litery

• pod względem struktury systemu znaków może być:

• jednoklasowy, czyli globalny, albo dwuklasowy, czyli dystynktywny
  (I - nieekonomiczny i praktycznie ograniczony, II - ekonomiczny
  i praktycznie uniwersalny),

• nielinearny (wielowymiarowy względnie wielokierunkowy) lub linearny (następujący w czasie względnie przestrzeni) - znaki językowe są zawsze linearne;

• struktura samego języka, która na ewolucje pisma (także lingwistyki) może wpływać pobudzająco lub hamująco

Zewnętrzne:

• czynniki natury historycznej:

• nacisk tradycji hamującej ewolucję, a tym samym często dalsze doskonalenie pisma, oraz powodujący, ze jego ewolucja z reguły
  nie nadąża za rozwojem języka,

• przechodzenie danego systemu graficznego drogą zapożyczenia
  lub przymusu z jednego języka do innego,

• określony ustrój społeczny i psychika ludności;

• czynniki natury praktycznej:

• pismo jako technika transkrypcji → rozbieżności między pisownią
  a językiem,

• ekonomia - potrzeba oszczędności środków graficznych

Główne linie ewolucyjne pisma

• znaki pojęć i znaki dźwięków

• znaki globalne i znaki dystynktywne

W wyniku tego otrzymujemy:

• pismo jako system znaków globalnych, dotyczących treści psychicznych (traktowane globalnie) → piktogramy (obrazki rzeczywistości oznaczanej)

• pismo jako system znaków dystynktywnych dotyczących treści psychicznych → ideogramy wyrazowe (zawsze linearne)

• pismo jako system znaków globalnych, ale dotyczących formy dźwiękowej → fonogramy wyrazowe (linearne)

• pismo jako system znaków dystynktywnych i dotyczących formy dźwiękowej → fonogramy sylabiczne (sylabogramy) albo fonogramy głoskowe (litery)

EGIPT

• początek pisma - IV tysiąclecie p.n.e.

• do ok. poł. III tysiąclecia - piktogramy, potem - ideogramy (hieroglify)

• w VII w. p.n.e. (tzw. Epoka Późna) - powstanie bardziej uproszczonej formy tego pisma (zw. przez Greków pismem ludowym, demotycznym)

• od czasów Ptolemeuszów (304 r. p.n.e.) - wypierane przez alfabet grecki

• w poł. VII w. - inwazja arabska → wyparcie języka egipskiego (koptyjskiego)
  z życia codziennego Egiptu przez arabski i ograniczenie go do roli języka liturgicznego

• znajomość hieroglifów wyszła z użycia w czasach rzymskich, a ich ponowne odczytanie było dziełem J.F. Champollion w XIX w.

MEZOPOTAMIA - CHALDEJA (BABILONIA) I ASYRIA,
CZYLI DAWNE KRAJE SUMER I AKAD

• pocz. - IV tysiąclecie p.n.e.

• podbicie Chaldei przez Asyrię - w poł. II tys. - ale górowała nad nią kulturą
  i cywilizacją → język sumerski wyszedł z codziennego użycia na rzecz asyryjskiego, ale utrzymał się nadal język martwy, język uczony najstarszych zabytków

• pismo sumerskie zostało przejęte przez Asyryjczyków

• na terenie starożytnej Mezopotamii:

• bilingwizm akadysjko-sumerski (dwujęzyczność)

• zainteresowania filologiczne

• warunkowane

• najstarsze zabytki sumerskie miały charakter piktograficzny, wcześniej jednak pojawiło się pismo ideograficzne w postaci klinów

• język sumerski pochodzenia niejasnego, ale nie semickiego; był językiem,
  w którym rola samogłosek była taka sama jak spółgłosek

SYRIA - PALESTYNA - EGEA: FENICJANIE, HEBRAJCZYCY, KRETEŃCZYCY

FEINICJANIE

• w mieście Ugarit znaleziono archiwa z ok. 1500 r. p.n.e. zapisane pismem klinowym na tabliczkach glinianych

• w Byblos znaleziono liczne słupy kamienne i tabliczki pisane pismem hieroglificznym, sięgające pocz. II tys. p.n.e.

• właściwe pismo fenickie - XI w. p.n.e.

• alfabet fenicki

• niewielka ilość znaków - 22 (tylko spółgłoski)

• postęp w stosunku do hieroglifów egipskich i klinów mezopotamskich polegający na:

• całkowitym wyeliminowaniu ideografii na rzecz fonografii

• usunięciu polifonii i homofonii na rzecz zasady, że ten sam znak oznacza ten sam dźwięk i na odwrót

• usunięcie determinantów natury semantycznej i fonicznej

• usunięciu znaków fonetycznych globalnych, złożonych z kilku sylab lub głosek (zasada: jeden znak oznacza jeden dźwięk
  i na odwrót)

• prawdopodobnie

• język Aramejczyków w ciągu I tys. p.n.e. wyparł język fenicki, hebrajski
  i asyryjski

HEBRAJCZYCY

• początki - tradycja ustna

• pierwsze teksty - IX w. p.n.e.

• początkowo pismo w postaci fenickiej, która utrzymywała się w Samarii, Żydzi mieszkający w Judei przejęli w poł. I tys. pismo aramejskie (również pochodzenia fenickiego) - pismo to, jako tzw. kwadratowe pismo hebrajskie, posłużyło do pisania Biblii

EGEA

• główny ośrodek kulturowy - Kreta, której zabytki archeologiczne sięgają
  III tys. p.n.e., m.in. napisy hieroglificzne sięgające II-III tys. oraz teksty
  tzw. linearne w dwojakiej postaci:

• starszej (XVII-XIV w.) - tzw. pismo linearne A, dotąd nieodczytane

• młodszej (XIV-XIII w.) - tzw. pismo linearne B, odczytane
  i zinterpretowane przez M. Ventrisa i J. Chadwicka w 1953 r. jako pismo sylabiczne z tekstem greckim (przedkorynckim)

• liczne napisy odnaleziono na Peloponezie i w Mykenach

• tj. pismo archaiczne o budowie sylabicznej

• 88 znaków

• dany znak oznaczał spółgłoskę + samogłoskę lub samą samogłoskę

• źle pasowało do systemu fonetycznego greki

CHINY

• zabytki piśmienne chińskie nie zostały dotąd zbadane i wykorzystane
  w aspekcie rozwoju myśli lingwistycznej w Chinach

• pismo pojawiło się w Chinach na początku III tys. jako środek mnemotechniczny (tzw. pa-kwa), oparte na systemie kresek (koncepcyjnie zbliżone do systemów sznurkowych, np. kipu)

• właściwe pismo początkowo o charakterze piktograficznym pojawiło się może w poł. III tys., lecz najstarsze teksty zachowane sięgają do r. 1500 p.n.e.
  i mają już charakter ideograficzny

• pismo to przetrwało do dziś w postaci ustalonej definitywnie w IV w. p.n.e.

• oryginalne dzieło Chińczyków

• struktura:

• budowa monosylabiczna wyrazów, względnie morfemów (zazwyczaj spółgłoska + samogłoska)

• budowa izolująca morfolog. struktur złożonych (funkcja gramatyczna wyrazów odpowiadających naszym morfemom wynika z ich relatywnego szyku względem siebie)

• brak alternacji wokalicznej z funkcją gramatyczną

• pojęcia i dźwięki - traktowane jako nierozerwalne całości

• pismo równocześnie wyrazowe i sylabiczne, całkowicie ideograficzne i całkowicie fonograficzne

• liczba znaków - 6-8 tys. (w praktyce stosowano 1-2 tys.)

• środki stosowane do zmniejszenia ilości znaków, głównie tzw. klucze - ideogramy niewymawiane, lecz precyzujące kategorię semantyczną znaku podstawowego, albo wymawiane (tzw. fonetyka) i pozwalające na zasadę tzw. rebusu z przeniesieniem dźwiękowym sprecyzować stronę dźwiękową znaku podstawowego (ponad 200 kluczy)

• podział na wyrazy pełne i puste oraz na określone klasy semantyczne

• alfabet chiński został w różnych okresach i w różnych postaciach przejęty
  i zaadaptowany przez niektóre języki sąsiednie

INNE MIEJSCA

Zabytki graficzne albo fragmentaryczne, albo znacznie późniejsze niż cywilizacje starożytnego Wschodu.