ROZDZIAŁ 1

ANALIZA FINANSOWA W UJĘCIU TEORETYCZNYM

1. Pojęcie i rodzaje analiz

Analiza jest rozumiana jako metoda postępowania naukowego polegająca na podziale badanego zjawiska na części i rozpatrywaniu każdej z nich z osobna. Poznawana jest w ten sposób struktura i zależności badanego zjawiska, szczególnie powiązania przyczynowo-skutkowe oraz wykrywany mechanizm jego funkcjonowania. Przeniesienie tego myślenia badawczego na obszar funkcjonowania przedsiębiorstwa pozwala na rozpoznanie stanu, przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych w nim zachodzących. Procedura taka określana jest mianem analizy ekonomicznej. W procesie analizy wyszukiwane i mierzone są związki zachodzące między zjawiskami ekonomicznymi, a także wykrywane i wyjaśniane prawidłowości postępowania przedsiębiorstw.

Każdy przedsiębiorca potrzebuje do zarządzania różnych informacji, pochodzących zarówno z firmy, jak i ze źródeł zewnętrznych, mniej lub bardziej szczegółowych, o zróżnicowanym stopniu przetworzenia. Informacja jest podstawą procesów decyzyjnych. Analiza ekonomiczna jest instrumentem zarządzania, tworzącym te podstawy. Celem analizy jest:

• sporządzenie charakterystyki liczbowej ilustrującej działalność przedsiębiorstwa oraz pozwalającej na ocenę uzyskiwanych wyników,

• wykrycie i ustalenie czynników mających wpływ na realizację podjętych przedsięwzięć gospodarczych,

• określenie przewidywanych wyników na podstawie informacji o stanie czynników wytwórczych jakimi dysponuje przedsiębiorstwo oraz o zmianach w jego otoczeniu,

• podejmowanie decyzji zarządczych, służących podnoszeniu efektywności działania przedsiębiorstwa i jego rozwoju.

Wyniki analizy ekonomicznej stanowią podstawę do weryfikacji decyzji podjętych w przeszłości oraz ustalenia zarówno zamierzeń bieżących, jak i przyszłych. Zatem narzędzia analizy i jej metody pozwalają również wyznaczać kierunki przyszłych działań firmy. Atrakcyjność i przydatność analizy ekonomicznej w procesach zarządzania przedsiębiorstwem stale wzrasta. Analiza ekonomiczna łączy bowiem dzisiejszą działalność przedsiębiorstwa z jego przyszłymi rezultatami. Jednocześnie jest mechanizmem integrującym proces formułowania strategii oraz jej realizację. Urzeczywistnienie wybranej strategii wymaga wielu zabiegów koordynujących, scalających i kontrolujących działalność przedsiębiorstwa. Analiza ekonomiczna jako instrument zarządzania i weryfikator podejmowanych przedsięwzięć może służyć wypełnieniu tych zadań.

Analiza ekonomiczna może być rozumiana nie tylko jako narzędzie zarządzania, ale także jako dokument, opracowanie, które powstało w rezultacie zastosowania określonych metod badawczych. Z punktu widzenia klasycznego podziału, obejmuje dwa główne rodzaje analiz: analizę techniczno - ekonomiczną oraz analizę finansową (zob. rys.1).

Rys.1. Podstawowe rodzaje analiz ekonomiczno-finansowych

KRYTERIUM RODZAJE ANALIZ

Źródło: Leszyński Z, Skowronek - Mielczarek A, „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Difin, Warszawa 2000, s .15.

Podstawowa struktura analizy ekonomiczno - finansowej obejmuje następujące obszary funkcjonowania:

• charakterystyka przedsiębiorstwa (ogólne informacje o przedsiębiorstwie),

• czynniki wytwórcze (majątek trwały, zatrudnienie, potrzeby inwestycyjne),

• sprzedaż produktów (wielkość i struktura sprzedaży, elementy otoczenia rynkowego),

• koszty działalności (w układzie rodzajowym i kalkulacyjnym),

• wyniki finansowe (także, analiza płynności i wskaźnikowa),

• prognoza wyniku,

• podsumowanie i wnioski.

Zakres analizy uzależniony jest od przyjętych w strukturze systemu informacyjnego potrzeb decyzyjnych. Analiza dotyczy wówczas określonych problemów, a jej częstotliwość uwarunkowana jest rangą problemu. W ten sposób sprzedaż jest przedmiotem ciągłego zainteresowania, natomiast kompleksowa analiza w przedstawionej wyżej strukturze wykonywana jest co pewien czas.

Analiza techniczno-ekonomiczna koncentruje się na ocenie rzeczowych i osobowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Analizie poddaje się ilość, jakość i strukturę działalności wytwórczej, stopień nowoczesności wytwarzania, wyposażenie w majątek trwały, procesy zaopatrzenia w surowce i materiały, magazynowanie, gospodarowanie zatrudnieniem, itp. Analizę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników wytwórczych przeprowadza się z punktu widzenia ich wpływu na wyniki finansowe przedsiębiorstwa.

Drugim działem analizy ekonomicznej jest analiza finansowa, która dotyczy całokształtu finansowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dlatego trudne jest jednoznaczne określenie obszarów tej analizy. Do podstawowych zagadnień należących do analizy finansowej można zaliczyć: wstępną i rozwiniętą analizę sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, rachunku przepływów pieniężnych), analizę wskaźnikową, wynik finansowy i czynniki go kształtujące, koszty działalności, dochody ze sprzedaży, rentowność, płynność, kapitał obrotowy, ocenę procesów inwestycyjnych i źródeł finansowania.

Cele analizy finansowej mają zarówno charakter ogólny, jak i szczegółowy. Do celu ogólnego należy syntetyczne określenie stanu finansowego, weryfikowanie decyzji rozwojowych oraz poszukiwanie rezerw efektywnościowych. Natomiast lista celów szczegółowych jest dłuższa, gdyż oceny analityczne mogą odnosić się do każdego przejawu finansowej działalności przedsiębiorstwa np: wyjaśnienie przyczyn pogorszenia płynności, spadku wyniku, wysokiej dynamiki kosztów, wpływu inflacji na zmiany realnej wielkości przychodów, badanie relacji między należnościami a zobowiązaniami bieżącymi.

Analiza łączącą w sobie ocenę rzeczowych i finansowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa często nazywana jest analizą ekonomiczno-finansową (rys.1).

Podziału analiz można dokonywać także według innych kryteriów. W zależności od przeznaczenia wyróżnia się analizy zewnętrzne i wewnętrzne.

Analizy zewnętrzne opracowywane są dla osób i instytucji spoza przedsiębiorstwa. Mogą być przeznaczone dla banku w związku z ubieganiem się o kredyt, dla udziałowców i akcjonariuszy (sprawozdanie roczne), dla ubezpieczycieli, właścicieli i inwestorów w procesie prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego oraz innych odbiorców z jego otoczenia.

Analiza wewnętrzna jest przygotowywana na potrzeby własne przedsiębiorstwa i służy do rozwiązywania pojawiających się problemów decyzyjnych kierownictwa oraz oceny efektywności gospodarowania w różnych przekrojach. Stanowi także punkt wyjścia procesów restrukturyzacyjnych. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest to najważniejszy przekrój analityczny. Znajduje tu bowiem swoje potwierdzenie lub nie, sprawność i efektywność gospodarowania oraz możliwości rozwojowe przedsiębiorstwa. Analizy wewnętrzne najczęściej dotyczą wybranych obszarów działalności przedsiębiorstwa. Są bardziej szczegółowe, wykonywane w sposób bardziej systematyczny i ciągły niż okazjonalne analizy zewnętrzne.

Według kryterium szczegółowości i zakresu prowadzonych badań wyróżnia się analizy ogólno-całościowe oraz odcinkowo-szczegółowe. Im bardziej kompleksowa i obejmująca całe przedsiębiorstwo analiza w tym większym stopniu jest ona prowadzona za pomocą syntetycznych, ogólnych wielkości i wskaźników. Analiza jest wtedy szeroka - jednakże płytka. Jeżeli przedmiot zainteresowania stanowi wybrany, wąski odcinek działalności przedsiębiorstwa, może stać się przedmiotem wnikliwego, szczegółowego badania (analiza wąska ale głęboka).

Ważnym kryterium podziału analiz jest okres, którego dotyczą. Jeżeli przedmiotem analizy są zjawiska i procesy, które występowały w okresie minionym, w przeszłości, jest to wówczas analiza retrospektywna (ex post). Jest to podstawowy wymiar analityczny, a celem badań prowadzonych w tym przekroju jest ocena racjonalności minionych działań gospodarczych i weryfikacja słuszności podjętych wcześniej decyzji. Wnioski wynikające z takiej oceny stanowią punkt wyjścia do koordynowania działań bieżących i decydowania o przyszłości. Analiza przeszłości służy konstruowaniu bardziej efektywnej przyszłości.

Analiza prospektywna skierowana jest na przyszłość (ex ante). Podstawowym narzędziem tej analizy jest rachunek ekonomiczny, traktowany jako sposób wyboru najlepszych rozwiązań ze zbioru możliwych działań w tym zakresie. Dlatego też analiza prospektywna często utożsamiana jest z rachunkiem ekonomicznym. Punktem wyjścia każdego rachunku jest zbiór informacji, ocen i analiz dotyczący sytuacji bieżącej lub okresów minionych. Na podstawie tego zbioru formułowane są możliwe warianty działań odnoszące się do przyszłości.

Ocena wariantów i ich porównywanie za pomocą metod rachunku ekonomicznego jest przesłanką podejmowania decyzji dotyczących wyboru jednego z nich. Podstawowymi składnikami każdego rachunku są:

• wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania problemu będącego przedmiotem rachunku,

• nakłady, jakie wiążą się z rozpatrywanym problemem, określane dla każdego z możliwych wariantów działania,

• efekty jakie można osiągnąć dla każdego z wariantów działania,

• kryterium wyboru rozwiązania najlepszego,

• metoda (algorytm wyboru rozwiązania najlepszego).

W klasycznym rachunku ekonomicznym wyboru dokonuje się z ograniczonego zbioru możliwych rozwiązań. Istnieją dwa czynniki warunkujące ten zbiór:

• nie ma opracowanego algorytmu optymalizacyjnego (procedury statystycznej lub ekonometrycznej) umożliwiającego jednoznaczny wybór ze zbioru wszystkich rozwiązań; także problemy które są tu przedmiotem rozważań częstokroć nie wymagają takich procedur,

• brak jest możliwości lub nieopłacalne jest zbieranie informacji wejściowych dla każdego z możliwych wariantów działania rozpatrywanego problemu.

1. Źródła informacji

Informacja tworzona w przedsiębiorstwie, a także napływająca z otoczenia, stanowi podstawę działań analitycznych. Sposób i zakres wykorzystania informacji zależy od potrzeb decyzyjnych, przyjętego celu, przedmiotu i stopnia szczegółowości podejmowanej analizy. Istnieje wiele klasyfikacji informacji w przedsiębiorstwie.

Za szczególnie ważne z punktu widzenia procesów zarządzania przedsiębiorstwem uznać można wydzielenie następujących grup informacji:

1. Ze względu na źródło pozyskania:

• wewnętrzne, generowane w ramach własnej organizacji, określające potencjał, warunki i reguły funkcjonowania przedsiębiorstwa,

• zewnętrzne, pochodzące z otoczenia przedsiębiorstwa, informujące o środowiskowych warunkach działania przedsiębiorstw, stwarzające przesłanki do podejmowania działań o strategicznym charakterze.

Ze względu na sposób uzyskania:

• pierwotne, uzyskiwane po raz pierwszy, gromadzone dla określonych problemów decyzyjnych, nieprzetworzone,

• wtórne, wcześniej zgromadzone i przetworzone, opracowane przez innych.

3. Ze względu na charakter podejmowanych decyzji:

• operacyjne, na potrzeby bieżącego zarządzania, dla rutynowych i powtarzających się problemów,

• strategiczne, dla podejmowania decyzji o dłuższym niż operatywny horyzoncie czasowym.

Podane klasyfikacje wskazują na złożoną i zróżnicowaną treść pojęciową informacji a problemy wiążące się z jej tworzeniem i wykorzystaniem określają wymogi stawiane przed kierownikami w procesie kształtowania systemu informacyjnego przedsiębiorstwa. Z analitycznego punktu widzenia szczególną przydatność mają następujące grupy informacji (zob. rys. 2):

1. Podstawowa sprawozdawczość finansowa, do której należą:

• bilans i rachunek strat i zysków (formalnie sporządzane najczęściej raz do roku),

• rachunek przepływów pieniężnych,

• miesięczne sprawozdanie o przychodach, kosztach i wyniku finansowym,

• informacja dodatkowa do sprawozdań.

2. Pozostała sprawozdawczość, sporządzana głównie na rzecz GUS (np. o stanie i ruchu środków trwałych). Jej układ zależy od profilu branżowego przedsiębiorstwa.

3. Księgi rachunkowe przedsiębiorstwa, szczególnie zestawienia obrotów i sald na kontach syntetycznych.

4. Dokumenty dotyczące różnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa (wykazy środków trwałych, tabele amortyzacyjne środków, zestawienia zapasów, sprzedaży w różnych przekrojach, szczegółowe wykazy kosztów, dokumentacja organizacyjna, dotycząca zatrudnienia i płac, itp.).

5. Oświadczenia podatkowe, sprawozdania i wnioski pokontrolne, wyniki inwentaryzacji.

6. Plany gospodarcze przedsiębiorstw, ich programy rozwojowe, wykonywane wcześniej bieżące analizy odcinkowe i okresowe.

7. Rozmowy i dyskusje z przedstawicielami kadry kierowniczej.

8. Informacje zewnętrzne, dotyczące otoczenia przedsiębiorstwa w prasie fachowej, z organów administracji różnego szczebla, wyniki prowadzonej analizy rynku przepisów prawnych dotyczących podatków, opłat, ubezpieczeń, sprawozdania roczne innych przedsiębiorstw, itp.

Rys. 2. Klasyfikacja podstawowych informacji wykorzystywanych w analizie ekonomiczno-finansowej.

Źródło: Leszyński Z, Skowronek - Mielczarek A, „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Difin, Warszawa 2000, s .20.

Większość informacji, na podstawie których sporządzana jest analiza, winna dotyczyć kilku, takich samych okresów (lat, kwartałów, miesięcy) po to, aby zachowany został warunek porównywalności badanych zjawisk i istniała możliwość określania tendencji rozwoju poszczególnych zjawisk.

Cały tok prac analitycznych można podzielić na dwa etapy. W pierwszym z nich, po zebraniu odpowiednich materiałów źródłowych, przeprowadzeniu rozmów i dyskusji, po wyjaśnieniu zjawisk wątpliwych i związanych ze specyfiką badanego przedsiębiorstwa, opracowywane są tabele, które w mniej lub bardziej syntetycznym ujęciu, zależnie od potrzeb analitycznych, prezentują materiał liczbowy w wyróżnionych obszarach analizy. W drugim etapie przedmiotem zainteresowania jest analiza zjawisk i problemów ekonomicznych wynikających z konstrukcji tabel oraz formułowanie uwag, wniosków, określanie tendencji rozwojowych i badanie zależności przyczynowych. Jest to powiązanie z wykorzystaniem całego materiału źródłowego. Tabele ułatwiają takie oceny, gdyż ich syntetyczna formuła umożliwia szersze spojrzenie na badane zjawiska.

Schemat klasyfikacji podstawowych informacji wykorzystywanych w analizie ekonomiczno - finansowej może być przydatny dla różnych osób i instytucji, które są zainteresowane właściwym przygotowaniem, przeprowadzeniem i odczytaniem analiz ekonomiczno-finansowych, a przede wszystkim dla kierowników firm, zarządców, organów założycielskich, właścicieli, inwestorów, organów samorządowych, instytucji bankowych i innych jednostek gospodarczych. Praktyczne rozwinięcie i uszczegółowienie analizy zależy od precyzyjnie określonego jej celu, zakresu, problemu badawczego i przedziału czasowego analizy.

1. Bilans firmy

Bilans przedsiębiorstwa stanowi zestawienie posiadanego przez przedsiębiorstwo majątku (aktywa) oraz źródeł jego pochodzenia (pasywa). Aktywa określane są również mianem środków gospodarczych. W ich skład wchodzi: majątek trwały, majątek obrotowy i rozliczenia międzyokresowe. Na pasywa składają się: kapitały własne, rezerwy, zobowiązania oraz rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów. Bilans sporządzany jest na określony dzień, odzwierciedla zatem stan zasobów będących w posiadaniu firmy. Ma charakter statyczny, informacji finansowych do niego dostarczają konta bilansowe, a inwentaryzacja sporządzana w przedsiębiorstwie umożliwia skorygowanie tych danych ze stanem rzeczywistym. Na rys.3 zostały przedstawione główne rodzaje majątku oraz kapitałów występujących w przedsiębiorstwie.

Rys.3 Syntetyczny bilans firmy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bilansu analitycznego.

AKTYWA FIRMY

Po stronie aktywów, porządkowanych według rosnącej płynności kolejnych grup zasobów przedsiębiorstwa, występują dwa rodzaje majątku — majątek trwały i majątek obrotowy.

Majątek trwały obejmuje te składniki, których okres użytkowania jest dłuższy niż rok. Ponadto ich wartość jest z reguły na tyle wysoka, iż jednorazowe jej odpisanie w koszty działalności przedsiębiorstwa spowodowałoby wyraźne zniekształcenie wykazanego zysku netto. Majątek trwały firmy podlega procesowi umarzania, co oznacza, iż wartość nabycia środka trwałego, czyli jego wartość początkowa ulega zmniejszeniu z okresu na okres o wielkość dokonanych odpisów amortyzacyjnych. Majątek trwały przedsiębiorstwa obejmuje następujące grupy aktywów przedstawione na rys.4

Rys.4 Składniki majątku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie budowy Bilansu analitycznego.

Aktywa zaliczane do majątku obrotowego charakteryzują się okresem użycia do l roku, większą płynnością oraz szybszą rotacją niż składniki majątku trwałego. W bilansie stosowany jest następujący podział majątku obrotowego, tak jak przedstawia to rys. 5.

Rys. 5 Składniki majątku obrotowego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie budowy Bilansu analitycznego.

PASYWA FIRMY

Pasywa - odzwierciedlają źródła kapitału wykorzystane dla sfinansowania posiadanego przez nią majątku. Są one uszeregowane według rosnącej wymagalności, czyli długości czasu dysponowania określonym źródłem. W praktyce funkcjonowania przedsiębiorstw kapitały stosowane przez przedsiębiorstwa zasadniczo można podzielić na dwie grupy — kapitały własne oraz kapitały obce. Trudno bowiem wyobrazić sobie funkcjonowanie firmy w warunkach konkurencyjnego rynku tylko i wyłącznie w oparciu o kapitały własne. Zawsze powstają w firmie określone płatności z odroczonym terminem, które mają charakter kapitałów obcych. Z kolei trudno sobie również wyobrazić funkcjonowanie przedsiębiorstwa jedynie w oparciu o kapitały obce. Żaden dawca kapitału obcego nie angażowałby swoich środków w takie przedsiębiorstwo z uwagi na brak pokrycia swoich roszczeń w kapitale własnym firmy, jak i zwiększone ryzyko finansowe. Zatem w każdym przedsiębiorstwie występują te dwa rodzaje kapitałów, aczkolwiek w różnych proporcjach i wielkościach zaangażowania.

Kapitały własne stanowią odzwierciedlenie zaangażowania właścicieli w przedsiębiorstwo. Jest to z reguły kapitał powierzony firmie bezterminowo. Syntetyczny podział kapitału własnego przedstawiony został na rys.6.

Rys. 6. Podział kapitału własnego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie budowy Bilansu analitycznego.

Kapitały obce zaangażowane w przedsiębiorstwie generalnie można podzielić na zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe. Kryterium ich rozróżnienia jest czas dysponowania danym rodzajem kapitału. Pierwsza grupa tych kapitałów charakteryzuje się okresem wymagalności dłuższym niż l rok. Natomiast druga grupa to zobowiązania, którymi przedsiębiorstwo dysponuje krócej niż l rok. Kapitały obce można zatem przedstawić następująco:

Rys.7.Ppodział kapitałów obcych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie budowy Bilansu analitycznego

Badanie bilansu

Analiza bilansu jako część analizy sytuacji majątkowej i finansowej firmy może być przeprowadzona jako:

• analiza pionowa

• analiza pozioma

Analiza pionowa polega ona na badaniu struktury poszczególnych składników w obrębie aktywów i pasywów. Określić można np. udział kapitałów własnych w całości pasywów lub zapasów w majątku obrotowym. Dla przykładu w prawidłowo rozwijającym się przedsiębiorstwie wartość majątku trwałego powinna wzrastać w większym stopniu niż składników majątku obrotowego, gdyż powoduje wzrost zdolności produkcyjnych. Podobnie jak od innych ogólnych zasad, tak i tu są jednak wyjątki. Nadmierny przyrost majątku trwałego może być zjawiskiem negatywnym, zwłaszcza w sytuacji, gdy jest większy, niż wymagają tego potrzeby. Uzasadnione może być również ponadprzeciętne zwiększenie liczby niektórych składników majątku obrotowego, np. wzrost zapasów w przypadku zmiany asortymentu produkowanych wyrobów. Z kolei podczas badania struktury pasywów ważne są proporcje między kapitałami własnymi a zobowiązaniami. Wzrost udziału kapitałów własnych świadczy o lepszej wypłacalności przedsiębiorstwa. Oznacza to, że w wielu przypadkach określenie struktury aktywów i pasywów stanowi tylko wstępny etap dociekań.

Do badania bilansu można stosować również analizę poziomą. Obliczeń należy wówczas dokonać co najmniej dla kilku dni bilansowych, aby móc porównać poszczególne rodzaje wyników i określić ich dynamikę oraz tendencje, jakim podlega spółka. Analiza pozioma zmierza m.in. do określenia wielkości kapitałów własnych przedsiębiorstwa, zdolności płatniczych i oceny finansowania kredytami części majątku, który nie ma pokrycia w kapitale własnym.

1. Rachunek zysków i strat

Bardzo ważnym elementem sprawozdania finansowego każdej spółki jest rachunek zysków i strat. Dostarcza on informacji o przychodach i kosztach spółki pochodzących z działalności podstawowej i pobocznej. Poza tym, określa na poszczególnych poziomach uzyskane dochody lub poniesione straty.

Sporządzanie rachunku zysków i strat w przedsiębiorstwie ma na celu ustalenie efektów funkcjonowania firmy w pewnym okresie. Dokument ten ma charakter dynamiczny, odzwierciedla uzyskane przychody oraz ponoszone przez przedsiębiorstwo koszty w określonym czasie.

Ustawa o rachunkowości dopuszcza sporządzanie rachunku wyników przedsiębiorstwa w układzie porównawczym bądź kalkulacyjnym. Obie formy różnią się między sobą sposobem ujęcia kosztów uzyskania przychodów. W pierwszym układzie koszty ujmuje się według rodzaju zużytych czynników produkcji, w drugim zaś według sposobów ich odnoszenia na jednostkę wytworzonego produktu lub usługi.

W każdym z tych układów mogą występować dwie wersje zapisu rachunku zysków i strat: dwustronna lub pionowa. Wersja dwustronna zakłada ujmowanie po prawej stronie tabeli sumy poszczególnych przychodów oraz ewentualne zyski nadzwyczajne, a po lewej koszty uzyskania przychodów i ewentualne straty nadzwyczajne. W sytuacji nadwyżki przychodów oraz zysków nadzwyczajnych nad kosztami ich uzyskania i ewentualnymi stratami nadzwyczajnymi, występuje zysk. W przypadku odwrotnym występuje strata.

W układzie pionowym, kolejne pozycje osiąganych przychodów oraz ponoszonych kosztów zapisane są kolejno po sobie. Różnica między tymi wielkościami stanowi wynik finansowy na poszczególnych poziomach działalności przedsiębiorstwa. Wynik finansowy jest syntetyczną miarą efektów finansowych osiągniętych przez przedsiębiorstwo w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Powstaje on na kilku poziomach: operacyjnym, finansowym i nadzwyczajnym

Dla oceny większości spółek główne znaczenie ma wynik działalności podstawowej (operacyjnej). Osiągnięty na tym poziomie rezultat wskazuje czy spółka jest w stanie generować zyski wykonując czynności określone w jej statucie, tj. takie, do których wykonywania została powołana. Wynik operacyjny często ulega pewnej zmianie w efekcie realizacji przedsięwzięć niezwiązanych z podstawową działalnością. Należą do niej m.in. przychody i koszty finansowe wynikające np. z udzielenia innemu podmiotowi pożyczki lub otrzymania dywidendy. Ostatnią pozycją rachunku jest wynik finansowy netto. Najogólniej osiągnięcie na tym poziomie zysku świadczy o wzbogaceniu się spółki, a poniesienie straty o jej zubożeniu.

Podobnie jak w przypadku bilansu, tak i w rachunku zysków i strat można przeprowadzić analizę pionową i poziomą. Analiza pionowa pozwala przede wszystkim określić udział poszczególnych pozycji w przychodach ze sprzedaży. Jeżeli w liczniku wstawi się zysk netto, brutto, ze sprzedaży czy jakikolwiek inny, określony w sprawozdaniu, otrzyma się wskaźnik rentowności obrotu. Ze względu na uzyskanie różnych wyników konieczne jest porównanie ich z identycznie liczonymi wskaźnikami z okresów wcześniejszych. To z kolei oznacza przejście do analizy poziomej. Należy pamiętać, o tym że brane pod uwagę okresy sprawozdawcze muszą być porównywalne. Nie powinno się zatem zestawiać np. zysków osiągniętych w drugim kwartale 2001 roku z wynikami w pierwszym kwartale. Ze względu na występujące w zdecydowanej większości przedsiębiorstw zjawisko sezonowości najwłaściwsze wydaje się porównanie rachunków zysków i strat z analogicznych okresów.

2. Przepływy środków pieniężnych

Sporządzanie przepływów środków pieniężnych wynika z konieczności poprawy bezpieczeństwa potencjalnych inwestorów oraz ich dostępu do szerszej informacji finansowej przedsiębiorstwa. Bilans i rachunek wyników dają względnie statyczny obraz firmy, tworzony ponadto w oparciu o kategorie księgowe, nie zawsze odzwierciedlające realne przepływy gotówki. Natomiast rachunek przepływów środków pieniężnych pokazuje efekty funkcjonowania przedsiębiorstwa bazujące na krążeniu pieniądza w firmie oraz na zmianach zasobów gotówkowych będących w jej dyspozycji.

Rachunek przepływów środków pieniężnych sporządza się w oparciu o podstawowe informacje zawarte w określonych pozycjach bilansowych (z dwu następujących po sobie bilansów) oraz pozycje z rachunku wyników. Dokument ten zawiera w sobie informacje jakościowo inne od zawartych w rachunku wyników oraz bilansie. Przede wszystkim są to wartości pieniężne, odzwierciedlające wpływy i wypływy gotówki z przedsiębiorstwa. Rachunek zysków i strat daje obraz finansowy firmy, natomiast pozostałe dwa dokumenty sporządzane obligatoryjnie dają obraz księgowy przedsiębiorstwa. Rachunek przepływów pieniężnych odzwierciedla przepływy gotówkowe w trzech podstawowych obszarach działalności przedsiębiorstwa: operacyjnej, inwestycyjnej oraz finansowej.

Rys.9. Rachunek przepływów środków pieniężnych

Źródło: „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Z. Leszczyński, A. Skowronek - Mielczanek. Difin Warszawa 2000 s.80

Przepływy z działalności operacyjnej

Odzwierciedlaj przepływy gotówkowe z podstawowej działalności przedsiębiorstwa, a więc operacji związanych z produkcją, handlem oraz świadczeniem usług. Wykonywane są tu jedynie te kategorie przychodów oraz kosztów bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa, które powodują realne wpływy lub wypływy gotówki.

Przepływy z działalności inwestycyjnej

Odzwierciedlają one operacje wynikające z gospodarowania przez przedsiębiorstwo majątkiem trwałym, zarówno w charakterze jego zwiększania, jak i sprzedaży różnych jego elementów. W analizowanym dokumencie wydatki na zakup składników majątku trwałego oznaczają realny odpływ gotówki z przedsiębiorstwa. Z punktu widzenia kosztowo - księgowego wydatki na zakup majątku trwałego powyżej określonej wielkości rozkładane są w czasie w postaci odpisów amortyzacyjnych.

Przepływy z działalności finansowej

Obejmuj wpływy i wydatki wywołane związkami przedsiębiorstwa z rynkiem finansowym. W ramach tych związków można wyróżnić działania przedsiębiorstwa polegające na pozyskiwaniu kapitału z otoczenia finansowego w postaci emisji akcji, obligacji, zaciąganiu kredytów i pożyczek bankowych. Druga grupa działań odzwierciedla wypływy gotówki z firmy i mogą to być np. rozliczenia przedsiębiorstwa z właścicielami - wypłaty dywidendy, spłaty kredytów bankowych, wykup obligacji. W każdym z tych ww. obszarów, dla którego sporządza się rachunek przepływów środków pieniężnych, ujmuje się pozycje zarówno o charakterze wpływów, jak i wydatków gotówkowych. Saldo przepływów gotówki może być zatem dodatnie lub ujemne w zależności od tego, jakie sytuacje gospodarcze przeważały w danym okresie w przedsiębiorstwie. Jeśli firma wygenerowała więcej gotówki niż jej wydatkowała, to saldo będzie dodatnie, jeśli sytuacja była odwrotna, to saldo będzie ujemne.

Analiza rachunku przepływu środków pieniężnych polega zatem na ustaleniu, jakie zdarzenia gospodarcze, które zachodzą w przedsiębiorstwie mają najważniejszy wpływ na generowanie jego zasobów gotówkowych. W praktyce funkcjonowania przedsiębiorstwa można wyróżnić kilka sytuacji, odzwierciedlających różne kombinacje sald przepływów gotówkowych (zob. rys.10).

Rys.10. Warianty kształtowania się sald przepływów środków pieniężnych.

	A	B	C	D	E	F	G	H
Saldo przepływów operacyjnych	+	+	+	-	+	-	-	-
Saldo przepływów inwestycyjnych	+	+	-	+	-	+	-	-
Saldo przepływów finansowych	+	-	+	+	-	-	+	-

Źródło: Olszewski D.W, „Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa”, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1993, s. 35.

Przypadek A. Wszystkie trzy rodzaje sald przepływów gotówkowych są

dodatnie. Jest to dość nietypowa sytuacja. Przedsiębiorstwo, mając zyski z działalności operacyjnej, zwiększa dopływ finansowy przez sprzedaż części środków trwałych, jak i upłynnienie papierów wartościowych, a także zaciąga kredyty i/lub podwyższa kapitał firmy (np. wypuszczając nową emisję akcji). Płynność finansowa przedsiębiorstwa jest w tym przypadku bardzo wysoka. Tego typu zachowanie firmy może być zatem podyktowane względami strategicznymi, np. przygotowaniem się przedsiębiorstwa do nowych przedsięwzięć lub przejęcia innej firmy.

Przypadek B. Strumień operacyjny jest dodatni, ale przedsiębiorstwo sprzedaje część swoich aktywów. Dwa dodatnie strumienie (operacyjny i inwestycyjny) służą do spłaty zobowiązań finansowych (kredytów lub ewentualnie wypłat dywidend). Trzeba przy tym dodać, że ujemny strumień inwestycyjny nie musi wcale oznaczać złej sytuacji przedsiębiorstwa (ratowania się przez sprzedaż środków trwałych). Może to oznaczać pozbywanie się mniej rentownych rodzajów działalności. Tego typu sytuacja może również przedstawiać sytuację firmy, która jest poddawana procesowi restrukturyzacji.

Przypadek C. Strumień operacyjny, mimo iż dodatni, nie jest wystarczający, aby pokryć wydatki związane z inwestycjami. Dlatego ekspansja inwestycyjna jest finansowana z wykorzystaniem źródeł zewnętrznych - kredytów i/lub podniesienia kapitału własnego. Jest to typowa sytuacja dla przedsiębiorstw rozwijających się, wchodzących na rynek, w nowe jego segmenty.

Przypadek D. Ujemny strumień operacyjny jest finansowany z wpływów ze sprzedaży części aktywów przedsiębiorstwa oraz kredytami lub nowymi kapitałami właścicieli. Najprawdopodobniej sytuacja taka nie jest jeszcze oceniana jako krytyczna, a ujemny strumień operacyjny postrzegany jest raczej jako tymczasowy, skoro kredytodawcy oraz inwestorzy decydują się na sfinansowanie luki finansowej, wynikającej z prowadzenia działalności operacyjnej.

Przypadek E. Przedsiębiorstwo generuje wystarczająco duży strumień środków z działalności operacyjnej, aby prowadzić działalność inwestycyjną oraz wywiązywać się z zobowiązań w stosunku do wierzycieli (spłaty kredytów) oraz właścicieli (dywidendy). Tego typu sytuacja cechuje firmę dojrzałą, odnoszącą sukcesy na rynku, głęboko w nim osadzoną.

Przypadek F. Ujemny strumień operacyjny i finansowy jest finansowany sprzedażą części aktywów przedsiębiorstwa. Taka sytuacja oznacza, że przedsiębiorstwo znalazło się w kłopotach finansowych, a „ratunek" przez sprzedaż części aktywów — o ile uzyskane tą drogą środki nie zmniejszą znacząco potencjału majątkowego firmy — może być krótkotrwałym rozwiązaniem. W przyszłości sytuacja przedsiębiorstwa może się pogorszyć, o ile sprzedaż dotyczyła najbardziej rentownych części przedsiębiorstwa (zazwyczaj tylko takie mogą znaleźć nabywców).

Przypadek G. Przedsiębiorstwo wykazuje ujemny strumień operacyjny, jednak w dalszym ciągu inwestuje, powiększając wartość swoich aktywów. Powodem wzrostu aktywów może być właśnie ujemny strumień operacyjny, jeśli ten wzrost dotyczy kapitału obrotowego firmy i ma na celu zwiększenie sprzedaży celem przekroczenia progu rentowności. Jest to typowa sytuacja dla młodych, rozwijających się firm. Dwa ujemne strumienie (operacyjny i inwestycyjny) są finansowane kredytami i/lub kapitałem właścicieli. Świadczy to o dobrej perspektywie firmy, skoro kredytodawcy i inwestorzy nie obawiają się zwiększać swojego zaangażowania.

Przypadek H. Wszystkie strumienie środków pieniężnych są ujemne. Przedsiębiorstwo ponosi straty na działalności operacyjnej, inwestuje jednak oraz spłaca zobowiązania. Ta sytuacja jest możliwa tylko wtedy, gdy środki pieniężne zakumulowane w poprzednich okresach są wystarczające na pokrycie luki finansowej i może dopóty być kontynuowana, dopóki przedsiębiorstwo będzie posiadało wystarczającą ilość środków. Sytuacja taka może oznaczać konieczność restrukturyzacji i modernizacji przedsiębiorstwa w warunkach, gdy poprzednie decyzje inwestycyjne okazały się nietrafne, a w chwili obecnej konieczna jest spłata zobowiązań zaciągniętych na ich realizację. Taka sytuacja jednak utrzymywana w dłuższym okresie oznacza bardzo duże prawdopodobieństwo bankructwa.

Oprócz analizy sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa bardzo ważną kwestią jest analiza wskaźnikowa, która została przedstawiona w rozdziale 2.

Leszyński Z., Skowronek - Mielczarek A., „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Difin, Warszawa 2000, s .13.

Tamże, s.13

Tamże, s .14.

Tamże, s .14.

Tamże, s. 21

Jagiełło S., „Sprawozdawczość i analiza finansowa przedsiębiorstwa”, PWN, Warszawa - Wrocław 1987, Wrocław.16.

Sierpińska M., Jachna T., „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych”, PWN, Warszawa 1996, s. 14-19; Duraj J., „Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa”, PWE, Warszawa 1993, s. 12-17.

Leszyński Z., Skowronek - Mielczarek A, „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Difin, Warszawa 2000, s .15.

Tamże, s. 16.

Tamże , s .17.

Tamże , s .17.

Bednarski L, „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie”, PWE, Warszawa 2000, s. 32 - 42.

Leszyński Z., Skowronek - Mielczarek A, „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Difin, Warszawa 2000, s .18.

Tamże, s. 20

Tamże, s. 51.

Tamże, s. 51 - 61.

Tamże, s. 56.

Bień W., „Czytanie bilansu przedsiębiorstwa”, Wydawnictwo Finanse - Serwis, Warszawa 1995, s.119.

Leszyński Z., Skowronek - Mielczarek A, „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Difin, Warszawa 2000, s .68.

Czekaj J., Dreslej Z., „Podstawy zarządzania finansami firmy”, PWE, Warszawa 1998, s.45.

Leszyński Z., Skowronek - Mielczarek A, „Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”, Difin, Warszawa 2000, s .68 - 73.

Tamże, s. 68.

Tamże, s .71.

Tamże, s .72

Tamże, s. 79 - 84.

Olszewski D.W, „Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa”, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1993, s. 35.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

1

Analiza techniczno - ekonomiczna

Przedmiot analizy

Analiza finansowa

Analiza zewnętrzna

Przeznaczenie analizy

Analiza wewnętrzna

Szczegółowość i zakres prowadzonych badań

Analizy ogólno -całościowe

Analizy odcinkowo -szczegółowe

Okres, którego dotyczy analiza

Analiza retrospektywna

Analiza prospektywna

Źródła informacji do analiz

Rynek

Informacje z przedsiębiorstw

Informacje zewnętrzne

Prasa

GUS

Podstawowa sprawozdawczość finansowa

Pozostałe, pierwotne źródła informacji

Pozostała sprawozdawczość

Miesięczne sprawozdania finansowe

Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek zysków i strat

Bilans

MAJĄTEK TRWAŁY

KAPITAŁY WŁASNE

MAJĄTEK OBROTOWY

ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE

ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE CZYNNE

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE BIERNE

Należności długoterminowe

Finansowy majątek trwały

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowe składniki majątku trwałego

Majątek trwały

Należności

Środki pieniężne

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu

Majątek obrotowy

Zapasy

Kapitał rezerwowy

Kapitał podstawowy

KAPITAŁ WŁASNY

Wynik finansowy netto danego okresu

Rezerwy

Kapitał zapasowy

Nie podzielony zysk z okresów poprzednich

Kapitały obce

Długoterminowe

Krótkoterminowe

Działalność operacyjna

• wpłaty gotówki

• wypłaty gotówki

• saldo przepływów gotówki

z działalności operacyjnej

Działalność inwestycyjna

• wpłaty gotówki

• wypłaty gotówki

• saldo przepływów gotówki

z działalności inwestycyjnej

Saldo środków pieniężnych na koniec okresu

Działalność finansowa

• wpłaty gotówki

• wypłaty gotówki

• saldo przepływów gotówki

z działalności finansowej

---