CE NATOLIN
zwany wcześniej Bażantarnią, miejsce polowań, pierwszy właściciel- Jan III Sobieski; realizacja koncepcji W. Chambersa z 2 poł. XVIII wieku- willa palladiańska w typie angielskim; kolejny właściciel to August Czartoryski; następny- Stanisław Kostka Potocki- zmienił nazwę na Natolin (ok. 1810 r.)
realizatorzy i architekci: Szymon Bogumił Zug (za Czartoryskiego), J.P.Aigner, stiukator Baumann (za Potockiego)
w skład założenia wchodzi:
most (mostek maurytański aut. Marconiego)
pomnik Natalii Sanguszkowej (córka Potockiego)
klasycyzujący pałac w typie entre court et jardin; użyty porządek dorycki, pojawia się salon otwarty o funkcji maison de plaisance (Lusthaus); wnętrze złożone z prostokątnej sieni i 3 pomieszczeń na planie półkola, dekorowane kopiami rzymskich rzeźb i freskami o charakterze antykizującym, bukraniony, wole oczy etc.
oficyna
stajnia
wozownia
WILANÓW
kompleks ewoluujący do założenia królewskiej rezydencji o charakterze reprezentacyjnym; charakter zmieniał się w kilku fazach:
ETAP 1- od 1650 r.- B. Leszczyński- dwór na planie prostokąta, prawdopodobnie z alkierzami
ETAP 2- od 1677 do 1696 r. (podzielone na 3 fazy)- Jan III Sobieski
1677- 1679- Augustyn Locci St.- parterowy dwór z alkierzami; układ trójdzielny, dwutraktowy, z alkierzami z 4 stron; we wnętrzach- sień, salonik, apartamenty króla i królowej; dwór wiejski o funkcji podmiejskiej rezydencji;
1681-1683- Augustyn Locci St.- monumentalizacja formy- dobudowa piętra, dwustronnych galerii ogrodowych, paradnej sieni;
1688-1696- Augustyn Locci Mł.- ewolucja do formy entre court et jardin; nadanie hełmów wieżom, płaskorzeźby batalistyczne, dobudowana 3cia kondygnacja, dostawione 2 skrzydła
ETAP 3- 1696-1729- Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska- wzniesienie 2 skrzydeł z całą dekoracją; Fontana, Spazzio, Fumo, Comparetti, Giuseppe Rossi, Aigner, Plersz- artyści odpowiedzialni za tę przebudowę i dekoracje.
Od 1730- pałac oddany jako depozyt Augustowi II- jedyna zmiana- salonik zmieniony na apartament holenderski oraz wykonanie gabinetu chińskiego (aut. Schnell).
Wnętrza: program dekoracji jest świecki, skupia się głównie na scenach triumfalnych (apartamenty króla) oraz scenach mitologicznych ukrywających treści erotyczne (apartamenty królowej). Stylistyka al antiqua. Plafony z przedstawieniami pór roku (aut. Siemiginowski). Sztukaterie aut. Comparettiego i Fumo.
Kompleks parkowy: dużo małych budynków (pawilon chiński, świątynia hellenistyczna, zameczek gotycki), malownicze i nieregularne ogrody wzorowane na brytyjskich; realizacja za czasów Potockiego (ok. 1800 r.) wraz z Zugiem, Aignerem i Marconim.
Postać Stanisława Kostki Potockiego- polityk, krytyk, historyk sztuki, archeolog, kolekcjoner. W ramach jego mecenatu pracował Krystian Piotr Aigner. Od 1799- Potocki jako właściciel Wilanowa- realizacja koncepcji pomnika historii i muzeum (Galeria Wilanowska- 1805 r., proj. Lanci).
PLAC MAŁACHOWSKIEGO
Zbór św. Trójcy- aut. Zug, 1777-1781 r.; architektura klasycyzująca; inspiracja Panteonem i drezdeńskim kościołem Najświętszej MP.
Towarzystwo Kredytowe Ziemskie- aut. H.Marconi, 1856-1858.; historyzm w architekturze, dekoracja płaszczyznowa, formy neorenesansowe, inspiracja architekturą pałacową włoskiego renesansu.
Pałac Kronenberga- 1871 r., nieistniejący.
Dom Adolfa Schmidta- aut. J.Hus, 1875 r.
Zachęta- aut. Stefan Schiller, 1898-1900 r.; eklektyzm, monumentalizm i uniwersalna forma, inspiracja Pałacem Ekspozycji w Rzymie. Wnętrze- powtórzenie architektury pałacowej. Dekoracja na fasadzie wiąże się z funkcją budynku (alegorie stylów).
Towarzystwo Gazownicze- aut. F. Lilpop i Jankowski, ok. 1905 r.; płaska elewacja, secesyjne detale.
Kamienica Raczyńskich/ Krasińskich/ Heurichowska- aut. J.Heinrich Mł., 1907-1910 r.; kamienica ze sklepami w przyziemiu, przykład nowego myślenia o formie architektonicznej.
MODERNIZM W WARSZAWIE
Budynek na ul. Jasnej- aut. Jan Heinrich Mł, 1912-1917 r.; przykład wczesnego modernizmu, operuje podziałami pionowymi i poziomymi, monumentalizacja poprzez wprowadzenie wież na narożach, płaska elewacja.
Dom Jabłkowskich- aut. F. Lilpop, 1912-1914 r.; dom handlowy, nowatorski na skalę lokalną, wzorowany na Bon Marche, forma podporządkowana wnętrzu, dekoracja podporządkowana funkcji.
Muzeum Narodowe- aut. T. Tołwiński, 1926-1938 r.; korpus główny z 4 skrzydłami połączonymi grzebieniami, 3 dziedzińce, symetria, char. rezydencjonalny, kompozycja amfiladowa, funkcjonalizm. Elewacja bardzo surowa, uproszczona. Wnętrza z wbudowanymi kamieniami, okładzinami (bogactwo).
Dawne ogrody Frascati- Willa Romana Pniewskiego- aut. R. Pniewski, 1936 r.; przekształcona dawna loża masońska (z 1781 r., aut. Sz.B. Zug), historyzm, obronność, boniowanie, użycie kamienia.
Kamienica na ul. Przyjaciół- aut. J. Żurawski, 1937 r.; luksusowa kamienica realizująca 5 zasad Le Corbusiera (wolny plan, wolna elewacja, podcięcia, wykorzystywanie dachów i pasmowe okna), inspirowana „Domino” Le Corbusiera.
Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego- aut. Z. Mączeński, 1925-1930 r.; wzorzec dla architektury instytucjonalnej, zmodernizowany klasycyzm, geometryzacja, podobny do architektury faszystowskiej, ma paradny dziedziniec.
Bloki TKN- aut. R.Pniewski, 1938 r.; trójskrzydłowe z wewnętrznym dziedzińcem, inspiracja włoskim San Marco; charakter reprezentacyjny, jednolitość założenia (cała dzielnica Marszałkowska).
Instytut Geologiczny- aut. M. Lalewicz, 1923-1930 r.; tradycyjny klasycyzm z Akademii Petersburskiej.
SGH- aut. J.Koszczyc Witkiewicz, od 1925 r.; kompleks 3 budynków (budynek doświadczalny, biblioteka i gmach główny); uproszczona elewacja z podziałami, podcienia, formy grzebieniowate, attykowe na narożnikach, odwołania do stylu zakopiańskiego.
SOCREALIZM
doktryna socjalistycznego realizmu wprowadzona w 1949 r. „Architektura ma być socjalistyczne w treści, narodowa w formie.” Normatywy- regulacje mieszkaniowe, przydziały powierzchni etc.
Plac Zbawiciela- owalny plan, od którego odchodzi 6 ulic; pięciokondygnacyjne budowle obrzeżne aut. Markiewicza i Jankowskiego wykonywane do 1955 r., boniowanie, gzymsy, regularność.
Spółdzielnia Mieszkaniowa „Latawiec”- aut. Sekrecka i Stanisławski, 1955 r.; nawiązanie do osi saskiej, trójpodział bryły- boniowany cokół, główna bryła gładka i zwieńczenie; skrajny funkcjonalizm założenia.
MDM- aut. Z. Stępiński, J. Sigalin, J. Knothe, St. Jankowski, całość do 1953 r.; założenie nieregularne, którego celem było wyznaczenie i uregulowanie siatki ulic, miało być to reprezentacyjne miejsce; zaznaczona artykulacja, socjalistyczna treść i forma, formy też architektury narodowej (aignerowskie naczółki nad oknami).
Budownictwo Biurowe- m.in. Towarzystwo Metal-Eksportu- 1954/55, brak charakterystycznego trójpodziału, dekoracji rzeźbiarskiej, konstrukcja ukazująca szkielet. Projekty Macieja Nowickiego.
Dzielnica Ministerialna- plac w kształcie litery „U”, budynki z podcieniami filarowymi, o 5 kondygnacjach, z wydatnymi gzymsami. Budynek kasyna, Ministerstwo Rolnictwa (1955, Jan Knothe, St. Jankowski i Jan Grabowski), Sąd Rejonowy dla Śródmieścia (1946, Leykam; charakterystyczne żyletki).
Blok Wschodni- 1953 r., zespół Tygrysów (W. Kłyszewski, E. Mokrzyński i J. Wierzbiński)- zabudowa parterowa ul. Marszałkowskiej; 1958 r., Karpiński i Wejhertowie- pasaż Wiecha. Poza tym 8 budynków o 11 kondygnacjach, „Sezam” (1962-69 r.), Hotel Metropol i pawilon Cepelii (1965 r., Stepiński), bar Zodiak (1968 r.), Universus (1965 r., Jakubowicz), Rotunda (1966 r., Jakubowicz).
Dworzec Śródmieście- aut. Romanowicz i Szymaniak, 1955 r. (przystanki), całość ukończona do 1962 r.; podwieszany sufit, mozaiki, tworzenie iluzji wyższości.
Dworzec Centralny- aut. Romanowicz i Szymaniak, 1968-1975 r.; dwa pawilony i przestrzeń między nimi nakryta wspólnym dachem; dekoracja szwedzkim marmurem.
Electim i Mariott- aut. Stefański i Skrzypczak, lata 70.
Centrum Zachodnie/ Ściana Zachodnia- alternatywa do ulicy Chałubińskiego, miało być na ul. Emilii Plater.
ŻOLIBORZ
wieś zamieszkana od XIV wieku, potem Kamedułowie na Starych Bielanach, od XVII wieku miejsce zamieszkania ludzi bogatych, na pocz. XVIII wieku- obszar zmilitaryzowany; silnie zasiedlany od XIX wieku, powstaje cytadela; po I wojnie- parcelacja terenu, zagospodarowanie przez spółdzielnie;
projekt dzielnicy z 1922 r.- A. Jawornicki, główne założenia- monumentalizm, osiowość, gwiaździste place łączone szerokimi arteriami (pl. Wilsona i Inwalidów), inspiracja- przebudowa Paryża przez Hausmanna.
Żoliborz Oficerski- 1921 r., proj. A. Tołoczko; plac Słoneczny i odbiegające od niego ulice (główna oś- ul. Śmiała); 1922-1925- zabudowa obszaru w stylu dworkowym (styl dworkowy- pocz. XX wieku, wywodzi się od historyzmu, łączenie detali sprawiających wrażenie swojskości, narodowości; parterowe budynki z wieżami, portykami, ryzalitami i alkierzami; pierwszy projekt realizujący- willa w Dłużewie aut. Koszczyca Witkiewicza.); przykłady: bliźniak na ul. Śmiałej proj. Tołoczko, dom na Hauke-Bosaka 3 proj. Gutt i Świerczyński.
Żoliborz Urzędniczy- proj. A. Bojemski i M. Kontkiewicz, 1923-1927 r.; ulice ułożone równolegle, jedna prostopadła, budynki stojące pierzejami, fasadowość, skojarzenia z małymi miasteczkami.
I modernistyczna willa w Warszawie, ul. Niegdewskiego- proj. B. Sokołowska-Brukalska i St. Brukalski, 1927 r.; bryłowość, geometryzacja, zestawianie różnych płaszczyzn pod kątem prostym, odejście od roli elewacji, rozczłonkowanie bryły; inspiracja De Stijl, neoplastycyzmem, willą w Utrechcie.
Szklany Dom- proj. J. Żórawski, 1937-1939 r.; klatkowiec, galeriowiec, kawalerki, garaże, zorganizowanie dachu; realizacja zasad Le Corbusiera, zwrot ku architekturze maszynistycznej i okrętowej (widać w detalach- kręte schodki kapitańskie).
WSM- proj. T. Teplic, St. Tołwiński, 1926-1926 r.; główne założenie to tanie budowanie; funkcjonalne rozplanowanie całej przestrzeni, realizacja manifestu Syrkusa, w którym zawierała się koncepcja architektury mieszkaniowej- nie tylko mieszkania, ale cała infrastruktura, przestrzeń wspólna (zieleń, ogólnodostępne obiekty), minimalizacja przestrzeni mieszkań (kuchnia frankfurcka, funkcjonalne meble z kotarami etc.). Osiedle było jednak drogie, zamieszkiwali je robotnicy (w 1934 r. powstało Towarzystwo Osiedli Robotniczych, które miało się zająć „prawdziwym” osiedlem dla robotników).
Sady Żoliborskie- proj. H. Skibniewska, 1960-1964 r.; kameralny charakter, wykorzystanie dawnych terenów z sadami, niskie budynki, zróżnicowane, również projekty wnętrz- przesuwane ścianki działowe; inspiracja architekturą skandynawską, publikacją „The image of the city”.
STARE i NOWE MIASTO- KOŚCIOŁY
Kościół Karmelitów Bosych (Wniebowzięcia NMP)- fundacja Jana Kazimierza Wazy z 1679 r., projekt Tencalli i Gisleniego, wykończenie- Isidoro Affaita ST. i Belotti; fasada aut. Efraim Schroeger, 1762-1764 r.; stiukatury Belottiego, rzeźby Bernatowicza, ołtarz projektu Fontany zrealizowany przez Plersza, ołtarze Carlo A. Baya z 1717-1718., ołtarz z XIX w. aut. A.Marconi; wykończenie klasycyzujące, plan krzyża łacińskiego, proste jedno przęsłowe prezbiterium, jedna nawa i przy niej wnęki.
Kościół św. Krzyża- początek budowy w 1682 r., proj. Belotti, ołtarze z 1703 i 1721-1722 proj. Tylman z Gameren, zrealizowany wg wzorów francuskich z uwzględnieniem recepcji Palladia i Longeny. Bardzo bogate wyposażenie drewniane (zamiast stiuku). Nagrobek bp Stefana Radziejowskiego aut. C.A. Bay, 1712 r.; tegoż projekt ołtarza z 1723 r., realizacja Bernatowicza. Modyfikacja fasady Belottiego w XVIII wieku przez Fontanów, rzeźby Plersza.
Kościół Wizytek- fundacja J.K. Wazy i L.M. Gonzagi, po panowaniu Jana III Sobieskiego opiekę nad kościołem przejmują magnaci- m.in. Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska; zatrudnia C.A. Baya. Kościół- dominacja porządków kolumnowych nad pilastrowymi, profuzja form berniniowskich, dużo form detalowych, antycypacje w Rzymie, naleciałości z XIX wieku. Zakończenie budowy w latach 1753-1755 r. (J. Fontana- szczyt fasady z rzeźbami Plersza). Obrazy Callota, Czechowicza, Reisnera.
Kościół św. Anny- wzniesiony przez książąt mazowieckich, do 1655 r. utrzymany w stylu gotyku redukcyjnego; odbudowany po potopie- prace Izydora Affaity St.- kościół ścienno-filarowy z systemem wnękowym, podwyższona nawa, zachowane części gotyckich elementów. 1731 r.- pożar kościoła, stąd potrzeba nowych dekoracji- pojawia się ołtarz pewnie proj. Baya- ołtarz parawanowy; freski Walentego Żebrowskiego; epitafium Lubomirskiego ze stiukami Fumo i Comparettiego.
Katedra św. Jana Chrzciciela- ufundowana w XIV wieku przez książąt mazowieckich, przebudowana w 1632 r., proj. Jan Italus, kolejna przebudowa w 1670 r.- dodana kampanilla; ukończona w 1956 r., hala na planie bazyliki; kaplica Baryczki w katedrze, w której krucyfiks Wita Stosza przywieziony do Warszawy w 1539 r. Nurt krucyfiksów mistycznych, przestylizowanych etc.
Kościół Jezuitów- odbudowany w latach 1949-1957 wg Marzyńskiego; powstał w 1609-1629, proj. Jakub Balin. Prezbiterium zamknięte eliptyczną kopułą, sugestia istnienia transeptu, sklepienie sieciowe odcięte plastycznym gzymsem, przestrzeń manierystyczna w elementami wczesnobarokowymi.
Kościół św. Marcina (Augustianów)- proj. fasady C.A. Bay, 30. XVIII w.; fasada kolumnowa, wertykalizm.
Kościół św. Kazimierza (Sakramentek)- fundacja wotywna Marii Kazimiery Sobieskiej za zwycięstwo pod Wiedniem; lata 90. XVII wieku, proj. Tylman z Gameren i Augustyn Locci St.; centralny plan, monumentalne kształtowanie bryły.
CZERWIŃSK
kościół kanoników regularnych- pierwsze informacje na temat kościoła pochodzą z 1150 r.; część zachodnia wybudowana ok. XIII/XIV wieku; kościół odbudowany po pożarze z 1328 r. do 1415 r.; przez wieki dodawano nowe elementy i regotyzacja w latach 1909-1913 przez Stefana Schillera.
Bazylika trójnawowa, część zachodnia z 2 wieżami, brak transeptu, trójabsydialne prezbiterium, naprzemienny układ podpór (cecha archaiczna);
Fundacja najpewniej biskupa i książąt-wnuków Bolesława Krzywoustego, kanonicy sprowadzeni pewnie przez bp Aleksandra z Malonne;
Portal romański- odsłonięty przez Schillera; ścięte archiwolty, wałki z dekoracjami spiralnymi, przestylizowane ornamenty roślinne, odwołanie do rękopisów iluminowanych; fragmenty wskazują, że w tympanonie była scena Maiestas Domini; próby udowodnienia, że portal wykonany był przez ucznia Wiligelma z Modeny.
Freski ze ściany tęczowej- drzewo święte i sceny z księgi Genesis, 2 poł. XIII wieku;
Ołtarz główny- lata 30. XVII wieku, snycerka małopolska, dużo ornamentów chrząstkowo-małżowinowych, stylistycznie barokowy.
PŁOCK
Skarbiec płocki:
I. Kielich Czerwiński- niellowany, przedstawienia ludzi o okrągłych twarzach, miękka, płynna linia, duże oczy z niewyraźnymi powiekami; inspiracja rękopisami iluminowanymi; kielich przerobiony- dodany nodus i wielolistna stopa.
II. Kielich Konrada Mazowieckiego- złotnictwo późnoromańskie, szeroka czasza, lekko spłaszczona, z wielobocznym nodusem; wyraźne zaakcentowanie elementów składowych; niellowany grawerunek; sceny chrystologiczne na czasu i prorocy na stopie; do tego patena- wizerunek Chrystusa tronującego, do którego zwraca się 2 duchownych i 2 świeckich; datowanie na- przed 1238 r.
III. Relikwiarz hermowy króla Zygmunta- fundacja Kazimierza Wielkiego z 1370 r.; korona hermy wykonana przez St. Zemelka w 1601 r., dekorowana szafirami, ametystami i postaciami ludzkimi; być może import dynastyczny z Wenecji.
IV. Pieta z Drobina- lokalny przykład naśladownictwa piet pięknych, lata 20-30 XV w.
V. Biblia Płocka- sprzed 1148 r., niekompletna, oprawa z XV wieku, ujęcia całopostaciowe, intensywne barwy, dwudzielne dekoracje; program ideowy ciekawszy od formalnego.
Katedra płocka:
I. Drzwi Płockie- do 1156 r., odlane najpewniej w Saksonii, oryginał w Nowogrodzie, plakiety brązowe zestawiane w pary, po 2 na skrzydle, poza pojedynczymi górnymi; plakiety nitowane, a łączenia przysłonięte wałkami z ornamentem. Wizerunki bp Aleksandra z Malonne i abp Wichmanna. Sceny narracyjne z Nowego i Starego Testamentu, trudno mówić o typologii dzieła (hipoteza, że jest to zobrazowanie Credo).
II. Katedra- diecezja powstała w 1075 r., drugi kościół po 1127 r. za Aleksandra z Malonne, przekształcany bliżej XVI wieku; 1530 r.- odbudowa po zniszczeniach. Bp Andrzej Krzycki ponownie wznosi katedrę- proj. Fiesole, Cini i Gianotis. W latach 50. dobudowano fasadę dwuwieżową, przedłużono prezbiterium (Jan Baptysta z Wenecji). Konserwacja na pocz. XX wieku- Schiller, polichromie- Władysław Drapiński.
DROBIN
Nagrobek Kryskich- wzniesiony po śmierci Wojciecha Kryskiego, struktura architektoniczna, klasyczne formy- edikule; rzeźby nawiązujące do twórczości Michała Anioła; atrybucja- Santi Gucci.
ŁÓDŹ
Prawa nadane w XV wieku przez Władysława Jagiełłę; historia rozwoju zaczyna się w XIX wieku- lata 20.- siedlisko przemysłu, bo mało rzek; lata 30.- przędzalnia Leopolda Gejera; lata 40.- Łódź jako chaotyczne założenie Gejera; lata 50.- przyjazd Karola Wilhelma Scheiblera St.- inwestycje w miasto i społeczeństwo; lata 60.- kryzys, przybycie Izraela Poznańskiego; lata 70.- wielowyznaniowość miasta (niemieckie ewangelickie rodziny, Żydzi, katolicy), lata 80.- I miejsce w produkcji dzięki Scheiblerowi, kolej obwodowa; do 1900 r.- konglomerat kolonii robotnicznych; pocz. XX wieku- zabudowa Piotrkowskiej.
Fabryka Karola Scheiblera- pałac w stylu renesansu włoskiego; formy redukcyjne, nawiązanie do realizacji berlińskich, modularne powtórzenia;
Księży Młyn- fabryka Edwarda Herbsta (zięć Scheiblera), własna bocznica kolejowa, największe założenie tego typu na świecie w k. XIX wieku; wzorcowe miasteczko przemysłowe dla majstrów i robotników; 1872-1875- budowa willi Herbstów w narożniku zespołu.
Katedra w Łodzi- lata 30. XX wieku; Sławomir Odżygowski i Pius Dziekański; fundacja Heinzlów; forma berlińska, użycie żółtej cegły.
Pałac Scheiblera II- lata 80., rozbudowa przez Majewskiego i Chełmińskiego; forma klasycystyczna, dekoracje typowe dla 2 poł. XVI wieku we Francji.
Manufaktura- neorenesansowy pałac aut. Majewskiego należący do Izraela Poznańskiego; potem prace Juliusza Junga i Dawida Rosenthala- połączenie bezpośrednie pałacu i fabryki; okazałość założenia, nawiązanie do stylu II Cesarstwa.
GOŁĄB
Kościół- 1628- 1636, środowisko Włochów pracujących w Lublinie. Przykład renesansu lubelskiego; ścieranie się 2 tradycji- włoskiej i niderlandzkiej; kościół salowy z półkolistym prezbiterium, forma sugeruje bazylikę, system nisz arkadowych z oknami, wnętrze manierystyczne, artykułowane parami kolumn przy filarach oddzielających nisze; sklepienie kolebkowe z wyraźnymi lunetami i dekoracją lubelską; płaskorzeźby w narzucie ukazujące 12tu apostołów, tonda z płaskorzeźbionymi głowami proroków; elewacja utrzymana w estetyce niderlandzkiej- cegła i białe/beżowe dodatki; obeliskowe formy szczytów typowe dla architektury lubelskiej, dwie wieże zintegrowane z bryłą.
Domek Loretański- 1634-1638, pierwszy w Polsce; program oparty o znaczenie MB w dziejach Zbawienia, co podkreślone figurami proroków.
PUŁAWY
1671- 1679 r.- zamek obronny wybudowany dla St. Herakliusza Lubomirskiego, proj. Tylman z Gameren; żeliwna klatka schodowa- Aigner; schemat renesansowy, poprzeczna sala na osi, po bokach apartamenty pana i pani, gabinety w alkierzach; centralny korpus o genezie średniowiecznej; trójdzielność, trójtraktowość, paradność- cechy palladiańskie.
Do 1729 r.- pałac w rękach Elżbiety Sieniawskiej.
Lata 30. XVIII wieku- pałac przejmuje Izabela Czartoryska- proj. Z. Deybel, stiuki i dekoracje- Fumo i Comparetti; Złoty Salon proj. Juste Orielle Mesonnier- lustra, złocenia, rocaille, biel. Rzeźby Eliasza Hofmanna (putta);
ogrody krajobrazowe, wedle proj. Johna Savage'a, ok. 1800 r.; w ogrodach- pałac Marynki (proj. Aigner), dom gotycki i świątynia Sybilli.
KAZIMIERZ DOLNY
Fara- renesans lubelski; proj. Balin (prawdopodobnie), dekoracje J. Wolff; plan i forma z XVI/XVII wieku. Kościół salowy z prezbiterium zamkniętym półkoliście, dostawiona kruchta ze znamionami wieży, wariant fasady bezwieżowej, malownicze szczyty z dekoracją ornamentalną, obeliski, woluty; sklepienie lubelskie, ornamentyka niderlandzka.
Kamienice Przybyłów- XVII wiek, 2 różne kamienice połączone wspólnym gzymsem; wydatna attyka z mieszkaniami Przybyłów; fryz z okrągłymi medalionami; program ideowy- manifestacja przynależności do kościoła katolickiego; forma kamienic- forma rodzima, myślenie manierystyczne, horror vacui.
Kamienica Celejowska- 1635 r., program katolicki, motywy z kręgu Santi Gucciego, horror vacui, dekoracja bardziej włoska niż niderlandzka.
Budynek Łaźni- proj. J. K. Witkiewicz, 1919-1922 r.; przypory, łamiące się dachy, detale zbarbaryzowane, synteza architektury; inspiracja architekturą Zakopanego z architekturą lubelską.
Willa na Wzgórzu- proj. Lech Niemojewski, 1936 r.; właścicielem był Pruszkowski, który spopularyzował Kazimierz Dolny.
SULEJÓWEK- WILLA MILUSIN
Willa Milusin- dom Józefa Piłsudskiego, proj. Kazimierz Skórewicz, 1922-1923 r.; realizuje założenia stylistyczne stylu dworkowego (odwołanie do prostej, kubicznej formy, partery, portyk na ganku, płaski, ceramiczny dach), architektura asocjacyjna (przywołuje skojarzenia z dawnością), konglomerat form asocjacyjnych i modernistycznych; lukarny, formy romboidalne, wnętrze- ciesiołka sięgająca do ruchu Arts and Crafts.
KOŚCIÓŁ OPATRZNOŚCI BOŻEJ W WESOŁEJ
1975- 1989 r.- dekoracje Jerzego Nowosielskiego na prośbę ks Stefana Wysockiego;
dekoracje w kościele, w domu rekolekcyjnymi i projekty szat liturgicznych;
wnętrze zabudowane środkami malarskimi, działająca sugestia przestrzeni; wyjście od kwadratu- kafelki, kraty, kasetony; wykorzystanie lichych materiałów (podłoga), wątek abstrakcyjne na mozaikowej podłodze,
główne wyobrażenie, a absydzie- MB Orantka- zestawienie z krucyfiksem- efekt „trzymania” krzyża przez Marię; budowanie przestrzeni architektonicznej;
Droga Krzyżowa- ciemna kolorystyka, inne podejście do tematu (Nowosielski był prawosławny, a prawosławni nie uznają tematu Drogi Krzyżowej)
Wystrój domu rekolekcyjnego- wykorzystanie cegły konstrukcyjnej, malowidła.
WSM RAKOWIEC
osiedle proj. Praesens, 1930-1934 r.; elewacje podzielone regularnymi oknami, formy budynków w kształcie litery „Z”, płaskie dachy, budynki prostopadłe do ulicy, równoległe do siebie, niska zabudowa; architektura społeczna, dzieło totalne (współpraca z socjologami, ekonomistami etc.), realizacja postulatów Syrkusa (moduły, jednostki uprzemysłowione, architektura aktywna społecznie; architektura jako 3 czynniki- ekonomiczno-społeczne, techniczno-konstrukcyjne i społeczne); St. Hempel- konstruktor osiedla, odpowiedzialny za narodziny architektury inżynieryjnej. Osiedle jako prototyp osiedla robotniczo-przemysłowego. Mieszkania doświetlone, oddzielonego od ruchu kołowego, umieszczone strefy zieleni dla mieszkańców, zabudowa liniowa, niezależna od ulicy, urozmaicenia; 4 bloki o 3 kondygnacjach.
DZIELNICA PIŁSUDSKIEGO
proj. Różański, 1928-1929 r.; powrót do koncepcji Osi Stanisławowskiej, projekt połączenia placu na Rozdrożu i Narutowicza; monumentalne założenie, które wciągało do siebie świątynią Opatrzności Bożej proj. Pniewskiego; idea dzielnicy jako symbolicznego pomnika.
SASKA KĘPA
Kolonia Łaskiego, Obrońców 5-23, Włodzimierz Gall, 1926
Willa Wolskich, Obrońców 14, Aleksander Więckowski, 1927
Dom wielorodzinny, Berezyńska 16, Stanisław Barylski, 1934
Dom Krzymuskich, Walecznych 12, Helena i Szymon Syrku, 1937
Willa Brzezińskich, Obrońców 10, Piotr Kwiek, Lucjan Korngold, 1930
Willa Lachertów, Katowicka 9-11a, Bohdan Lachert, Józef Szanajca, konstr. Stanisław Hempel, 1928-29
Willa Romana, Katowicka 10, Marian Lalewicz, przed 1939
Willa Łepkowskich, Francuska 2, Lucjan Korngold, Piotr Lubiński, 1935
Kościół św. Andrzeja Boboli, Nobla 16, Piotr Lubiński, proj. 1938-39, real. 1939-49
ŁÓDŹ
Łódzki Dom Kultury- proj. Lisowski, lata 30.; reprezentuje tzw. Nowy Klasycyzm- klasycyzm redukcyjny; bogata piaskowcowa dekoracja, konstrasty brył kubicznych, pasowy układ okien, przetworzony język klasycyzmu, efekty świetlne;
Polska YMCA- proj. Lisowski, 1935-1937 r.; wpływy neoplastycyzmu, klasycyzm redukcyjny, okładziny terakotowe, aluzje do kolumn; aluzje historyczne, formy gzymsów, estetyka nowoczesnego materiału.
MS2- inicjatywa Bartoszewiczów, powstanie muzeum sztuki nowoczesnej w 1930 r.; Sala Neoplastyczna w 1947 r., proj. Strzemiński.
Kamienica na Zielonej- proj. Guttman i Oli; wyraźne połączenie neoplastycyzmu, konstruktywizmu, architektury Le Corbusiera; b. duże mieszkania.
Gmach PAST- proj. Kaban, 1930 r.; stylistyka asocjacyjna, charakter renesansowy, klasycyzm redukcyjny; rytmiczne dekoracje przestrzeni międzyokiennych, nawiązanie do architektury porządkowej; kojarzenie z Art Deco
Budynek PKO- proj. Mosel i Bilenberg, 1910 r.; wzory berlińskie, surowość, historyzująca elewacja; wnętrza- stylistyka secesyzująca, związana ze środowiskiem Otto Wagnera, linearyzm, detal biologiczny.
Budynek przemysłowca- proj. A. Jankan, 1912-1914 r.; własność W. Lurkensa; realizacja berlińska, barokowa, secesyzująca.
Dom własny Ludwika Oli- proj. L. Oli, 1936 r.; zaokrąglone naroża, nawiązanie do architektury okrętowej, delikatne środki, specyficzna maniera wykorzystania strychów.
Kamienice na ulicy Kościuszki- proj. Guttman, 1934/36/37 r.; użycie granitu szwedzkiego;
Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych- proj. Stefan Bryła i W. Rytek, 1921 r.; funkcjonalizm, architektura strukturalna.
PODKOWA LEŚNA i TURCZYNEK
Podkowa Leśna- założenie jako miasto ogród, ma dobre połączenie komunikacyjne (WKD). Własność prywatna, niepodlegająca żadnej spółdzielni, stąd duża różnorodność form architektonicznych.
Kościół- proj. Bruno Zborowski, 1933 r.; projekt z uwzględnieniem, że kościół będzie przebudowywany, pergola ciągnąca się od nawy (łączenie koncepcji ogrodu i przestrzeni sakralnej); polichromia i witraże- Jan Henryk Rozen, realizacje secesyjne.
Pałacyk myśliwski Lilpopa- proj. Gajczak, 1925 r.
Willa Aida- proj. Lilpop, 1900 r.; także willa myśliwska, mieszkali w niej Iwaszkiewiczowie, działał Skamander; architektura drewniana, nałożone wzorce zakopiańskie.
Dom Kultury w Podkowie- styl zakopiański.
Dom Ireny Krzywckiej- proj. Goldberg; kameralny budynek modernistyczny.
Turczynek- proj. Lande, fund. Lilpop, 1904-1905 r.; eklektyzm, asymetria bryły, brak osi (neoromantyczna cecha), dostawione elementy- ryzality, balkony, szczyty; płaska dekoracja na rzecz zabawy formami architektonicznymi.
ŁAZIENKI
Pałac Ujazdowski:
początkowo drewniany pałac wzniesiony przez Annę Jagiellonkę, renesansowy ogród ze zwierzyńcem na dolnej skarpie; wykorzystanie walorów widokowych; układ palladiański, trójdzielny;
zamek z 1624 r., proj. Mateo Castello; ryzalitowo wyeksponowana loggia od strony Wisły, wieżyczki o funkcjach rekreacyjnych, nawiązanie do Poggio Reale Serglia, układ amfiladowy z krużgankami i gabinetami w wieżach.
Lata 70. XVII w., proj. Tylman z Gameren, własność St. H. Lubomirskiego; Tylman dodaje galerie, dolny taras; rozprzestrzenienie bryły, pojawiają się też inne budynki w obrębie założenia; monumentalizm, potęga właściciela.
Pocz. XVIII w., aut. Isenbard i Burghardt, własność Augusta II Sasa; program umocnienia władzy, ogromne plany architektoniczne; ogromne założenie tarasowe, zwierzyniec w nowoczesnych formach, opracowane duże baseny z półkolistymi wcięciami, wizualne powiązania układu, kompozycja promienista, gwiaździsta; dostawione oficyny do pałacu.
Pałac na Wodzie
1683 r., proj. Tylman z Gameren, za St. H. Lubomirskiego; dekoracje ze sztukaterii o motywach wodnych, fontanna we wnętrzu- ustalony program dekoracji związany z funkcją; zespół reprezentacyjny, obecność sali reprezentacyjnej, sypialni, dekorowanie obrazami; łazienka o trójdzielnym układzie, w centrum- grota z fontanną, przylegające pomieszczenie z dekoracją holenderską, po drugiej stronie- jadalnia; budowla parterowa, w centrum jedynie pokoje na piętrze; kopuła z latarnią, tympanon z herbem Lubomirskiego; od strony basenu- sala trójbocznie wychodząca przed lico muru, alkierze z gabinetami na piętrze.
1777 r., przebudowa dla króla St. A. Poniatowskiego; manifestacja treści politycznych w dekoracjach dolnej części; 1784 r. proj. Merlini i Kamzetzer- II faza przebudowy; 1787-1790- III faza przebudowy tych samych architektów- ostateczny kształt budynku- portyk, 2 kolumnowe galerie łączące z pawilonami spoza stawu, rozwinięcie programu paradnego, eksponowanie treści królewskich, przylegająca kaplica królewska.
Wnętrze- dekoracje z czasów Lubomirskiego, płytki holenderskie, wnętrze rekreacyjne, dekoracje groteskowe Plersza w sali balowej, Sala Salomona- dekorowana w 1793 r. przez M. Bacciarellego, znacząca symbolika, alegorie, klasycystyczna kompozycja.
Biały Domek
1777 r., proj. Merlini; przebudowa w 1828 r.- Aigner.
symetryczne 4 elewacje o 5 osiach, boniowanie; plan kwadratu, typowy letni domek; inspiracje założeniami palladiańskimi
obecność porte-fenetre, bez obramień; balustrady tralkowe; artykulacja lizenami;
główna siedziba St. A. Poniatowskiego
funkcjonalne wnętrza, odbiegające od koncepcji palladiańskiej, dekoracje Plersza (program pór roku), rokoko
Wodozbiór
pierwowzorem było mauzoleum Cecylii Metelli
funkcja utylitarna budynku; przykład zmiany myślenia o architekturze
Pomarańczarnia
1786- 1788 r., proj. Merlini i Kamsetzer; późna architektura klasycystyczna;
Chiński Pawilonik
założenie a la chiński mały teatr; służył do gry w kulki;
1820-30 r., proj. Kubicki
Pałac Myśliwiecki
1775-1779 r.; motywy palladiańskie głównej elewacji;
MORSKIE OKO
Pałac Schustra- proj. Efraim Schroeger, 1772-1775 r.; rezydencja magnacka Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej; nieregularna bryła, artykulacja, neogotyk; park wokół aranżowany przez Zuga; lata 30. XIX wieku- zmiana charakteru założenia na neogotyckie dzięki Marconiemu.
Domek Maurytański- proj. Zug; pawilonik przy murze, wzór niderlandzki, charakter gotycko-mauretański, wykonanie w cegle.
Gołębnik- proj. Zug, 1782 r.; wieża strażnicza, charakter gotycki.
ŻYRARDÓW
Dworzec w Żyradowie- proj. Romuald Miller (architekt kolejowy), lata 20.; styl dworkowy dworca- wysokie dachy, ciężkie i niskie kolumny, przysadziste formy, nawiązanie do form średniowiecznych i renesansu (portyk, attyka, podcienie)
Miasto- zakupione w 1857 r. przez Dittricha i Pielle (niemieccy ewangeliści) (wcześniej przędzalnia z lat 20-30 Filipa de Girarda); prawa miejsce nadane w 1916 r; osiowość, osiedla domów mieszkalnych z podwórkami i budynkami gospodarczymi; podział na część fabryczną i mieszkalną; funkcjonalizm założenia- bliskość szpitala, policji etc.
Stara Przędzalnia- proj. J.J. Gay, 1840 r.
SKIERNIEWICE
miasto- siedziba prymasów; rezydencjonalne z pałacem i dużym ogrodem;
kościół św. Jakuba- proj. Efraim Schroeger, fund. Prymas A.K. Ostrowski, 1777-1781 r.; koncepcja podobna do koncepcji Zuga, ale zmodyfikowana; formy kubiczne, rzeźby w nurcie późnobarokowym;
dworzec- proj. Jan Heurich, 1875 r.