Teoria kosztów

• Koszty produkcji

To wyrażony wartościowo ogół nakładów czynników wytwórczych poniesionych przez przedsiębiorstwo na wytworzenie określonej wielkości produkcji

• Koszty księgowe

To zarejestrowane w księgach rachunkowych przedsiębiorstwa jego wydatki na wytworzenie określonych rozmiarów produkcji

Obejmują one wyłącznie wydatki ujawnione, tzn. znajdujące swoje odzwierciedlenie w zapisach księgowych

• Koszty alternatywne

Są równoważne przychodom, jakie mógłby uzyskać ich właściciel z alokacji tych czynników w inne przedsięwzięcie

Inaczej mówiąc dotyczą one utraty możliwości wykorzystania różnych zasobów na inne cele

Związany z tym jest problem dokonywania wyboru

Obejmuje też tzw. koszty nieujawnione - powstają one w warunkach, gdy w działalność przedsiębiorstwa wprzęgnięte są czynniki produkcji, które nie zostały opłacone

Jak określisz koszt alternatywny faktu, iż siedzisz na tych zajęciach i zastanawiasz się nad zadanym pytaniem?

• Koszty ekonomiczne

Są sumą kosztów księgowych i kosztów alternatywnych czynników wytwórczych wykorzystywanych w działalności gospodarczej

• Społeczne koszty wytwarzania

Obejmuje oprócz kosztu ekonomicznego, koszty danej produkcji stanowiące straty dla osób nie związanych z tą działalnością w postaci np. niszczenia środowiska

Są to tzw. zewnętrzne koszty działalności gospodarczej

• Klasyfikacja kosztów produkcji

Z punktu widzenia rodzaju wyodrębnia się koszty:

Osobowe (wynagrodzenia pracowników)

Materiałowe (suma wartości wszystkich materiałów, energii i paliw zużytych do produkcji)

Amortyzację trwałego majątku produkcyjnego

Uwzględniając kryterium sposobu powiązania z produktem koszty dzielimy na:

Bezpośrednie - te które można odnieść do konkretnego wyrobu (np. płace, materiały bezpośrednie, narzędzia, przyrządy specjalne)

Pośrednie - te których nie można odnieść do konkretnego wyrobu (np. amortyzacja środków trwałych, energia, koszty administracyjne, odsetki bankowe)

Uwzględniając zależność od rozmiarów produkcji:

Stałe (K_s)- zwiększenie lub zmniejszenie produkcji nie wpływa na ich wielkość (np. amortyzacja, koszt utrzymania administracji, ogrzewanie, oświetlenie, odsetki bankowe); występują wyłącznie w krótkim okresie!

Zmienne (K_z) - zmieniają się w zależności od rozmiarów produkcji (materiały, surowce, wynagrodzenia pracowników)

Zachowanie się kosztów w okresach krótkich

• Całkowity koszt produkcji

Jest to suma kosztów stałych i zmiennych, poniesionych na wytworzenie określonej ilości danego wyrobu (K_c)

• Całkowite koszty stałe

Równają się iloczynowi liczby jednostek zużytych stałych czynników i jednostkowych cen tych czynników

• Całkowite koszty zmienne

Równają się iloczynowi liczby jednostek czynników produkcji zmiennych i jednostkowych cen tych czynników

Zwiększają się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji w tempie zgodnym z produkcyjnością nakładów - gdy jest ona rosnąca to wzrost produkcji może być osiągnięty dzięki mniejszym kolejnym nakładom czynników produkcji, a więc i wolniejszemu przyrostowi kosztów

• Funkcja kosztów całkowitych i zmiennych

Koszty całkowite różnią się od zmiennych wielkością kosztu stałego (0A)

Od 0 do D koszty zmienne i całkowite rosną wolniej od produkcji

Po przekroczeniu tych rozmiarów produkcji dalszy jej wzrost może być osiągnięty tylko dzięki coraz to większym kosztom

• Koszt przeciętny

Trzy rodzaje:

Przeciętny koszt całkowity - koszty całkowite (K_c) / ilość wytworzonych produktów (P)

Przeciętny koszt stały - koszty stałe (K_s) / wielkość produkcji (P)

Przeciętny koszt zmienny - koszty zmienne (K_z) / wielkość produkcji (P)

• Przeciętne koszty stałe

Spadają, gdy produkcja całkowita rośnie, bo taka sama sum kosztów rozkłada się na coraz to większą ilość wytworzonych produktów

Krzywa jest opadająca

• Przeciętne koszty zmienne

Zależą zarówno od ceny zmiennych czynników jak i od produkcyjności przeciętnej tych czynników: większa produkcyjność - niższe koszty, wyższa cena czynników - wyższe koszty przeciętne

Przebieg krzywej przeciętnych kosztów zmiennych zależy od zmienności produkcyjności przeciętnej

• Graficzne wyznaczenie minimum kosztów przeciętnych

• 
  
  

Najmniejsze koszty przeciętne otrzymujemy prowadząc styczną z początku układu współrzędnych do krzywej kosztów zmiennych i całkowitych - E i E₁ - punkt styczności wyznacza odpowiednią wielkość produkcji 0F i 0F₁

Krzywa KCP jest przesunięta w prawo od krzywej KZP i KCP wyżej osiąga swoje minimum

Odległość między minimum KCP a minimum KZP zależy od wielkości KSP, przypadających na jednostkę produktu

• Koszt krańcowy

Jest to zmiana kosztów całkowitych wywołana wytworzeniem kolejnej jednostki produktu ( ΔK_c/ΔP)

Jest związany tylko z kosztami zmiennymi, bo koszty stałe nie zmieniają się wraz z rosnącą produkcją

• Suma kosztów całkowitych

Jeśli za podstawę przyjmiemy koszt przeciętny to: iloczyn kosztu przeciętnego oraz ilości wytworzonego produktu

Jeśli za podstawę przyjmiemy koszt krańcowy to: suma kolejnych kosztów krańcowych powiększona o koszty stałe

• Prawo malejących przychodów powoduje, że produkt krańcowy rośnie osiągając maksimum, po czym musi maleć, dlatego koszt krańcowy zmniejsza się aż do osiągnięcia minimum, a potem rośnie

Tak długo jak produkt krańcowy jest rosnący, koszty krańcowe spadają i odwrotnie

• Techniczne optimum wielkości produkcji

Punkt Q, w którym nastąpiło zrównanie kosztów krańcowych z przeciętnym kosztem całkowitym, jest dla przedsiębiorstwa punktem optymalnej wielkości produkcji ( w sensie technicznym) - punktem optymalnego wykorzystania czynników zmiennych i stałych. Jest to tzw. techniczne optimum wielkości produkcji.

Punkt optimum wyznacza tę wielkość produkcji 0F, która będzie wytwarzana przy najniższym koszcie jednostkowym

• Czy osiągnięcie przez przedsiębiorstwo stanu optimum oznacza, że wielkość produkcji powinna się ukształtować na poziomie 0F?

Nie wiemy, ponieważ nie uwzględniliśmy jeszcze czynników rynkowych:

Ceny czynników produkowanego dobra

Chłonności rynku

Koszty w długim okresie

Mając możliwość zmiany wszystkich czynników produkcji i ich liczby, firma może wybierać najlepsze dla różnych wielkości produkcji sposoby wytwarzania

Dlatego dla podejmowania racjonalnych decyzji długookresowych w firmie, niezbędne jest określenie przebiegu długookresowych krzywych kosztów przeciętnych i krańcowych

• Wyznaczanie krótkookresowych krzywych kosztów przeciętnych

Bierzemy pod uwagę trzy różne wielkości produkcji 0A, 0B i 0C, więc trzy różne wielkości kosztów całkowitych

Dla każdej funkcji wyznaczamy krótkookresowe przeciętne koszty całkowite (KK_p)

Wniosek: dla każdego pożądanego rozmiaru produkcji techniczne optima produkcji będą inne

• Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych

Stanowi obwiednię krótkookresowych krzywych kosztu przeciętnego dla oczekiwanych, pożądanych poziomów produkcji.

Pokazuje najwydajniejszą ekonomicznie metodę produkcji w długim okresie

• Wyprowadzanie długookresowej krzywej kosztów przeciętnych

• Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych

Przy wielkości produkcji 0D firma ma koszty przeciętne wyższe niż przy produkcji 0B i 0C

Do osiągnięcia wielkości produkcji 0C przedsiębiorstwo odnosi korzyści skali (korzyści płynące z produkcji masowej)

Gdy zwiększanie rozmiarów produkcji powoduje wzrost długookresowych kosztów przeciętnych, firma napotyka niekorzyści skali

• Długookresowa krzywa kosztów krańcowych

Tworzą ją elementy krótkookresowych kosztów krańcowych (DK_k)

Krzywa długookresowych kosztów krańcowych przecina długookresową krzywą kosztów przeciętnych w punkcie jej minimum, przy wielkości produkcji 0C.

Punkt ten wyznacza najkorzystniejsze dla firmy warunki produkcji

Korzyści i koszty skali produkcji

• Korzyści skali

To inaczej korzyści płynące z produkcji masowej

Mogą być dwojakie:

wewnętrzne

zewnętrzne

• Wewnętrzne korzyści skali

Oznaczają obniżenie kosztu przeciętnego w wyniku dyskontowania korzyści związanych ze wzrostem rozmiaru zakładu

A więc korzyści, których źródła tkwią w możliwościach zmian wewnątrz zakładu

• Główne wewnętrzne źródła korzyści skali

Zatrudnienie większej liczby osób umożliwia pogłębienie technicznego podziału pracy, a więc wzrost specjalizacji robotników w wykonywaniu określonych czynności, co zwiększa ich wydajność

Produkcja na wielką skalę pozwala lepiej wykorzystać specjalizację w zarządzaniu. Dotyczy to zarówno niższego szczebla, tzn. mistrzów, jak i najwyższego personelu zarządzającego, tzn. menedżerów

Istnieje możliwość lepszego wykorzystania wiedzy technicznej, co przejawia się w stosowaniu nowoczesnych metod produkcji, nowych i udoskonalonych typów maszyn i urządzeń. Niepodzielność środków pracy sprawia, że w wielu dziedzinach produkcji drogie maszyny są dostępne tylko w dużych i drogich jednostkach. Efektywne ich wykorzystywanie wymaga dużej skali produkcji. Ponadto wiele technologii staje się bardziej opłacalnymi przy wzroście skali produkcji

Znaczne oszczędności i korzyści natury technicznej wynikają z integracji. Integracja może polegać bądź na łączeniu zakładów, które wytwarzają surowce lub półprodukty, bądź też na łączeniu zakładów produkujących wyroby o większym stopniu przetworzenia. Połączone zakłady realizują szereg procesów produkcyjnych, osiągając znaczne korzyści

Duzi producenci są w lepszej sytuacji, jeśli chodzi o możliwość wykorzystywania swej siły przetargowej przy zakupie niektórych surowców i usług. Wielkie przedsiębiorstwo ma możliwość narzucenia wyższych cen swoich wyrobów, płacenia niższych cen za surowce i inne czynniki produkcji, o które małe przedsiębiorstwa zaciekle ze sobą konkurują

Całkowite koszty reklamy w dużej firmie są znacznie wyższe niż w małej, ale koszt reklamy w przeliczeniu na jednostkę sprzedaną jest niższy w dużej firmie niż małej

Duża forma dysponuje większym majątkiem i ma więcej źródeł finansowania dla swojego rozwoju. Ponadto pożyczkodawcy uważają za mniej ryzykowne udzielanie kredytów dużym firmom i często udzielają im kredytów przy niższym oprocentowaniu od tego, jakiego żąda się od małych firm

Duże firmy mają większe możliwości rozkładania ryzyka handlowego, gdyż produkują z reguły zróżnicowany asortyment wyrobów, a więc ich przetrwanie nie zależy od sukcesu pojedynczego artykułu. Ponadto duża firma ma możliwości sprzedawania swoich produktów zarówno w kraju jak i za granicą, mała zaś jest zazwyczaj uzależniona od lokalnego rynku lub w najlepszym razie od krajowego

• Korzyści skali zewnętrzne

Niejednokrotnie nie są wymierzalne bezpośrednio

Związane są ze skalą gałęzi lub gospodarki jako całości

Powstanie dużych firm w poszczególnych gałęziach powołuje do życia i sprzyja ekspansji wielu satelitarnych przedsiębiorstw

Korzyści te mogą sprzyjać dalszemu obniżaniu kosztu przeciętnego

Koszty skali

• Wewnętrzne

są zwykle rezultatem zaistnienia negatywnych zjawisk związanych z nadmiernym wzrostem rozmiarów zakładu

Wiąże się z tym szybki wzrost kosztów z tytułu kontroli i koordynacji produkcji, magazynowania, transportu wewnętrznego

W celu uniknięcia tych kosztów, w wielkich przedsiębiorstwach dąży się do tzw. Dyfuzji władzy, czyli pewnej decentralizacji decyzji, ma to umożliwić podejmowanie decyzji na tzw. Poziomach operacyjnych

• Zewnętrzne

Np. ekspansja przedsiębiorstw w poszczególnych gałęziach na pewnym etapie napotyka trudności w wyniku powstania wąskich gardeł w zakresie surowców, materiałów czy braku mocy przerobowych

W takiej sytuacji może zaistnieć konieczność podjęcia dodatkowej produkcji w warunkach malejącej produkcyjności krańcowej i przeciętnej czynników produkcji, co w rezultacie może znaleźć odbicie we wzroście kosztu przeciętnego

---