Ludność

1.Geografia ludności jako nauka - główne pola badawcze.

GEOGRAFIA LUDNOŚCI - nauka badająca wzajemne zależności pomiędzy człowiekiem, a środowiskiem geograficznym.

Główne pola badawcze:

-rozmieszczenie ludności na świecie, jej przyczyny i skutki

-gęstość zaludnienia i koncentracja ludności

-ruch naturalny (urodzenia, małżeństwa, rozwody, zgony), jego zmienność w czasie i przestrzeni oraz skutki jego zróżnicowanego tempa

-ruch wędrówkowy (migracyjny), jego przyczyny, cechy charakterystyczne i skutki

-struktury ludności (do głównych należą: rasowa, etniczna, językowa, społeczno-zawodowa, płci, wieku)

2.Rozmieszczenie ludności na Ziemi - czynniki przyrodnicze i społeczno-gospodarcze.

Czynniki przyrodnicze: Czynniki społeczno-gospodarcze:

*Bariera świetlna *Warunki rozwoju dla rolnictwa

*Klimat *Baza surowcowo-energetyczna

*Rzeźba terenu * Handel /ekspansja morska/

*Woda

*Warunki glebowe

*Szata roślinna

A)

EKUMENA-obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka. Ekumena wynosi obecnie około 91% powierzchni globu

ANEKUMENA-obszary na kuli ziemskiej niezamieszkane na stałe przez człowieka i nie wykorzystywane gospodarczo

SUBEKUMENA-to obszar na kuli ziemskiej zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo (np. koczownicy na terenach półpustynnych) bądź niezamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo, np. kopalnie

B)wzrost liczby ludności

C)gęstość zaludnienia-liczba osób w przeliczeniu na km²

3.Przyrost naturalny - jego elementy (urodzenia, zgony)

-wskaźniki urodzeń,

-wskaźniki zgonów,

-eksplozja demograficzna-szybkie tempo przyrostu rzeczywistego liczby ludności. O eksplozji demograficznej mówimy, gdy przyrost rzeczywisty przekracza 3%, co oznacza podwojenie liczby ludności w ciągu 24 lat czyli w ciągu jednej generacji

-implozja demograficzna-zjawisko bardzo niskiego przyrostu rzeczywistego

4.Modele transformacji demograficznej (przejścia demograficznego)

Pierwotny /4-fazowy/ model transformacji demograficznej:

I. faza (high stationary)

-mocno wahające się, pozostające na wysokim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów

-śladowy przyrost naturalny, przy szybkiej wymianie pokoleń

II. faza (early expanding)

-nożyce otwierają się poprzez spadek wskaźnika umieralności przy stałym poziomie urodzeń

-rosnący przyrost naturalny

III. faza (late expanding)

-nożyce zamykają się w wyniku zmniejszenia liczby urodzeń, która maleje szybciej niż liczba zgonów

-przyrost naturalny spada, zbliża się do zera

IV. faza (low stationary)

-słabo wahające się, pozostające na niskim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów

-zerowy przyrost naturalny, mała wymiana pokoleń

5.Przyrost rzeczywisty i ruchy migracyjne na świecie.

PRZYROST RZECZYWISTY - różnica pomiędzy wielkością przyrostu naturalnego i salda migracji

PR = PN +/- SM (I+E)

A) podział migracji - kryteria

Podział migracji ze względu na:

*zasięg:

-migracje wewnętrzne - przemieszczanie się ludności w granicach danej jednostki administracyjnej (miasto, gmina, województwo, etc.) lub politycznej (państwo) - w Polsce 1952-1993 ze wsi do miast przemieściło się 11,6 mln osób

-migracje zewnętrzne - przemieszczanie się ludności z jednej jednostki administracyjnej lub politycznej do innej

*czas trwania: czasowe(sezonowe, wahadłowe /praca, nauka, usługi/), stałe (trwałe);

*cel: turystyka, lecznictwo, pielgrzymki, zarobki

B) formy migracji - pojęcia:

-emigracja - wyjazd

-imigracja - przyjazd

-reemigracja - powrót z emigracji czasowej

-uchodźstwo - ucieczka

-ewakuacja - zorganizowana przez państwo w celu uniknięcia spodziewanego zagrożenia

-repatriacja - powrót obywateli z obcego terytorium zorganizowany przez ich państwo

-przesiedlenie (transfer) - przesiedlenie obywateli danego państwa w ramach jego granicy

-deportacja - przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na peryferie danego państwa lub poza jego granice

6.Struktura demograficzna ludności:

A)struktura wieku:

*wiek przedprodukcyjny: 0-14 lat/ 0-17 lat

*wiek produkcyjny:

- mężczyźni 18-64 rok życia

- kobiety 18-59 rok życia

Wiek produkcyjny dzielony jest także na:

*wiek mobilny: 18-44 lata mężczyźni i kobiety

*wiek niemobilny: 45-64 lata mężczyźni i 45-59 lat kobiety

*wiek poprodukcyjny: 60 (K) 65(M) lat i powyżej

B)struktura płci:

Wskaźnik feminizacji - określa ile kobiet w danym społeczeństwie przypada na określoną liczbę mężczyzn (Wyrażany jako liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn)

Wskaźnik maskulinizacji - wskaźnik demograficzny określający ilu mężczyzn w danym społeczeństwie przypada na określoną liczbę kobiet (Wyrażany jako liczba mężczyzn przypadająca na 100 kobiet)

C)przeciętna długość życia:

*świat-ok.66 lat (64M/68 K),

*Polska- 67M/75K nadumieralność mężczyzn

7.Struktura społeczno-ekonomiczna ludności

A) s. wykształcenia

B) s. zawodowa (zatrudnienie, sektory zatrudnienia)

-zatrudnienie:

*zawodowo czynni

*zawodowo bierni: emerytury, renty, stypendia, opieka społeczna, sprzedaż posiadanych dóbr, rentierzy, inni

-sektory zatrudnienia:

*rolnictwo, leśnictwo, górnictwo,

*przemysł, budownictwo, transport,

*usługi: łączność, handel, oświata, kultura, ochrona zdrowia, opieka społeczna, administracja, finanse, sport, rekreacja, itp.,

*usługi wyższego rzędu:opera, filharmonia, teatr, muzea, szkolnictwo wyższe, nauka

C) bezrobocie (jako zjawisko społeczne - przyczyny, miary bezrobocia, rodzaje bezrobocia)

Przyczyny bezrobocia

-likwidacja niektórych gałęzi gospodarki, np. górnictwa

-zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

-ograniczanie produkcji

-brak informacji o miejscach pracy

-przeniesienie zakładu do innego rejonu

-niedostosowane do potrzeb rynku
-wykształcenie pracowników

-zmiany w technologii

-wysokie obciążenia fiskalne

Rodzaje bezrobocia: strukturalne, technbologiczne, koninunkturalne, frykcyjne, sezonowe.

W zależności od formy występowania wyróżnia się:

-bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia

-bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia

-bezrobocie długookresowe - od 6 do 12 miesięcy i powyżej

-bezrobocie ukryte.

Osadnictwo

1.Def. miasta wg Ratzel'a.

Miasto- znaczne skupienie ludności i ich mieszkań na niedużej powierzchni, położone w miejscu skrzyżowania dróg.

2.Kryteria wyróżniania miast (miasta w Polsce).

-prawno-administracyjne,

-fizjonomiczne,

-techniczne(infrastrukturalne),

-ekonomiczne(zatrudnienie),

-socjalne(miejski styl życia),

-kulturalne,

-wielkościowe.

3.Rozwój historyczny miast.

a)Europa-typ europejski
pierwsze miasta to miejsce wymiany towarów,pogranicza szlaków komunikacyjnych,pogranicze krain o odrębnych cechach środowiska przyrodniczego.w XIXW czynnikiem miastotwórczym stał się przemysł,potem transport i usługi.Charakteryzuje się wielowiekową tradycją
b)typ kolonialno-europejski/USA Kanada Australia/
Miasto to miejsce osadzania ludności przybyłej z Europy.Czynnikami miastotwórczymi od początku sa przemysł , transport i usługi.Powstają megapolis.
C)państwa rozwijające się
-rozwój miast w IIpoł.XXwMiasta przyciągają rzesze ludności wiejskiej szukającej pracy,powstawanie slumsów na obrzeżach.

4.Miasto i zespół miejski.

5.Funkcje miastotwórcze (egzogeniczna i endogeniczna).

Funkcje egzogeniczne: przemysłowe, handlowe, komunikacyjne, turystyczno-wypoczynkowe, obsługi zaplecza.

Funkcje endogeniczne: lokalne, usługowe, uzupełniające, związane z konsumpcją lokalną,

gospodarczo- komunalną, administracją lokalną.

6.Modele układów miejskich.

A)idea miast-ogrodów Howarda

B)model koncentryczny Burgess'a- dostępność maleje od centrum

C)model sektorowy Hoyt'a- najszybciej rozwijają się sektory wzdłuż linii komunikacyjnych) - układ promienisty, gwiaździsty

D)model policentryczny Ullmana- (wielordzeniowy, wieloogniskowy) miasto składa się z wielu ośrodków

7.Płaszczyzny urbanizacji:

-emograficznej - wzrost liczby ludności miejskiej, jej udziału w ogólnej liczbie ludności, migracje ludności ze wsi do miast

-ekonomicznej - wzrost odsetka ludności zatrudnionej poza rolnictwem, początkowo w przemyśle, a potem usługach

-społecznej - upowszechnianie się tzw. miejskiego stylu życia

-przestrzennej - wzrost obszarów miejskich i tworzenie nowych
miast

8.Rodzaje aglomeracji - aglomeracje na świecie.

Aglomeracja - (pot.) skupisko sąsiadujących ze sobą miast i wsi, stanowiących wspólny organizm, poprzez zintegrowanie lub uzupełnianie się rozmaitych form infrastruktury tych miejscowości oraz wzajemne wykorzystywanie potencjałów, którymi te miejscowości dysponują.

-aglomeracja monocentryczna - np. Warszawa, Paryż

-aglomeracja policentryczna - konurbacja, np., GOP, Trójmiasto, Zagłębie Ruhry, Zagłębie Donieckie

-obszar metropolitalny - obszar wyznaczony zasięgiem oddziaływania gosp. i świadczenie usług ośrodka miejskiego

9.Fazy aglomeracji - 4 fazy (rozmieszczenie megalopolis na świecie).

1.Faza skupionego miasta przemysłowego /pocz., XIX w., Europa, Ameryka N/

2.Faza aglomeracji miejsko-przemysłowych /1 mln, pocz. XX w/

3.Faza metropolizacji układów osadniczych /połowa XX w./, nasilenie się procesów integracji funkcjonalno - przestrzennej /regiony metropolitalne, Paryż, Londyn, Los Angeles/

4.Faza megalopolis /w II połowie XX w./, pełna integracja funkcjonalno - przestrzenna, przekroczenie granic administracyjnych np. prefektur w Japonii, hrabstw w USA i politycznych, np. USA - Kanada, USA - Meksyk
(przykłady: a-e)

a)Megalopolis NE USA (scalenie 5 wielkich aglomeracji: Boston, Nowy Jork, Filadelfia, Baltimore, Waszyngton) - ok. 50 mln mk., dł. ok. 500 km, szer. 200 km.

b)Megalopolis nad Wielkimi Jeziorami ok. 35 mln mk.,

c)Megalopolis Kalifornijskie (San Francisco, LA, San Diego, Sacramento, Tijuana) - ok. 27 mln mk.

d)Megalopolis S Japońskie (Kobe, Kioto, Osaka, Nagoja, Jokohama, Tokio) = ok. 43 mln mk.

e)Megalopolis Zachodnioeuropejskie (Zagłębie Ruhry, aglomeracja Rotterdamu, Amsterdamu, Luksemburga,
N Francji, S Anglii - Londyn) = ok. 50 mln mk.

f)Megalopolis Brazylijskie - 34 mln mk.

Rolnictwo

1.Def. rolnictwa, jego istota i znaczenie.

Rolnictwo - to dział gospodarki narodowej, którego celem jest pozyskiwanie produktów do bezpośredniego spożycia przez ludzi i zwierzęta oraz dostarczanie surowców dla przemysłu spożywczego, obuwniczego, chemicznego i włókienniczego.

Znaczenie rolnictwa:

-egzystencjalne - wytwarzanie żywności,

-społeczne - miejsce zatrudnienia i utrzymania dla ponad 50% ludności,

-gospodarcze - produkcja roślinna i zwierzęca,

-naukowe - miejsce na postęp naukowy i techniczny.

2.Teoria lokalizacji rolnictwa Tunena.

Autor opiera swoją teorię na następujących założeniach:
A) Istnieniu nie zróżnicowanej przestrzeni rolniczej i jednakowo urodzajnej gleby;
B) Istnieje jeden izolowany ośrodek konsumpcji, nabywający produkty rolnicze z obszaru otaczającego;
C) Koszty transportu są funkcją odległości i masy ładunku;
D) Istnieją jednolite ceny sprzedaży dla wszystkich produktów danego rodzaju.

3.Warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rolnictwa.

Czynniki przyrodnicze:

-położenie geograficzno-ekonomiczne,

-rzeźba terenu,

-klimat/agroklimat,

-warunki wodne,

-gleby.

Czynniki pozaprzyrodnicze:

-przeszłość gospodarcza,

-poziom rozwoju społeczno-gospodarczego,

-urbanizacja i uprzemysłowienie,

-dostępność komunikacyjna,

-przemysł spożywczy,

-agropolityka (interwencjonizm państwa),

-rynki zbytu.

4.Uwarunkowania społeczno-własnościowe rolnictwa.

-ludność rolnicza,

-systemy władania ziemią:

*własność wspólna (pierwotne systemy)

*własność prywatna (indywidualna), w tym spółdzielczość

*własność państwowa (społeczna)

*własność komunalna,

-struktura wielkości gospodarstw

Wielkość gospodarstw w danym państwie uwarunkowana jest czynnikami przyrodniczymi, historycznymi i politycznymi:

*bardzo duża: Australia 3700ha, RPA 1320ha, Argentyna 470ha, Kanada 245ha, USA 190ha

*duża od 50 do 100 ha : Meksyk, Brazylia, Chile, Wielka Brytania, Czechy

*średnia od 20 do 50 ha: Austria, Dania, Francja, Niemcy, Szwecja

*mała od 5 do 20 ha: Polska, Włochy, Portugalia, Szwjcaria

*bardzo mała: Izrael i Indie 1,6ha, Japonia 1,2ha, Indonezja 1,0ha, Pakistan 0,9ha, Egipt 0,7ha.

5.Uwarunkowania organizacyjno-techniczne (formy użytkowania ziemi, poziom mechanizacji)

-systemy użytkowania ziemi,

-systemy zmianowania,

-mechanizacja,

-melioracje-regulacja stosunków wodnych w glebie w celu dostosowania ich do optymalnych warunków rozwoju roślin , co podnosi właściwości plonotwórcze gleb

-nawożenie organiczne i mineralne,

-intensywność- nakłady pracy i kapitału

6.Uwarunkowania produkcyjne.

Produkcja roślinna:

a/ zboża (w tym - pszenica), ryż, kukurydza

b/ skrobiowe - ziemniaki, bataty, maniok

c/ cukrodajne - buraki cukrowe, trzcina cukrowa

d/ oleiste - rzepak i rzepik, soja, palma oleista, palma kokosowa, oliwki

e/ włókniste - bawełna, len

f/ używki - herbata, kawa, kakao, tytoń

g/ warzywa i owoce

Produkcja zwierzęca: bydło, trzoda chlewna, owce, konie, drób.

7.Głód na świecie - przyczyny i możliwości wzrostu produkcji rolnej.

Przyczyny głodu:

-nadmierny przyrost naturalny,

-niekorzystne warunki przyrodnicze,

-zmniejszenie się obszaru żywicielskiego,

-niska wydajność pracy, ziemi, kapitału,

-kryzys energetyczny,

-inwazja szkodników i chorób,

-zmniejszenie produkcji żywności,

-wzrost cen na artykuły żywnościowe,

-zmniejszenie połowów ryb,

-zmniejszenie eksportu np. zbóż,

-gwałtowny spadek zapasów żywności,

-zmiany strukturalne w produkcji żywności: pasze, surowce, żywność,

-wzrost zapotrzebowania na żywność: warzywa, owoce, tłuszcze szlachetne:oliwa, słonecznik

Możliwości wzrostu produkcji rolnej:

-poprawa warunków środowiska,

-zwalczanie erozji i denudacji gleb,

-zabiegi rekultywacyjne,

-”Zielona rewolucja”- rozwój i ulepszanie materiału genetycznego,

-zintegrowana ochrona roślin,

-zabiegi na trwałych uż. Zielonych,

-zabiegi agrotechniczne na gruntach ornych,

-wzrost obszaru żywicielskiego,

-zastosowanie biotechlogii w żyw.

-zmiany w strukturze agrarnej,

-zmniejszenie strat w przechowalnictwie,

-wzrost przetwórstwa rolno-spożyw.,

-rozwój rolnictwa ekologicznego i biodynamicznego,

-pomoc finansowa i rzeczowa fao,

-wzrost światowego bezpiecznej żywności,

-ograniczenie przyrostu naturalnego,

-wzrost wydajności pracy, ziemi i kapitałów,

-marikultura= uprawa mórz,

-współpraca rolnictwa z leśn., przem., turys.

Przemysł

1.Def. przemysłu, jego istota i znaczenie.

Przemysł - dział produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody i dostosowanie ich do potrzeb ludzi odbywa się na dużą skalę, na zasadzie podziału pracy i za pomocą maszyn. Jego rozwój decyduje o poziomie i tempie rozwoju gospodarczego, gdyż jest jedynym działem gospodarki wytwarzającym środki pracy

1. Teoria lokalizacji przemysłu Webera (czynniki)

Celem teorii Webera było poszukiwanie miejsca lokalizacji zakładu w takim punkcie, w którym możemy zapewnić mniejsze całkowite koszty transportu w przeliczeniu na jednostkę produkcj

1. Czynniki lokalizacji przemysłu (ekonomiczne, pozaekonomiczne)

a) przyrodnicze:
- surowce
- zasoby wodne
- energia
- ograniczenia środowiska przyrodniczego

b) ekonomiczne:
- rynek zbytu
- praca
- infrastruktura (drogi, mosty, transport, rozwój osiedli)
- aglomeracja przemysłu
- kapitał

c) społeczno-polityczne i kulturowe:
- polityka państwa
- związki zawodowe
- preferencje inwestora (behawioryzm)

2. Struktura gałęziowo-branżowa przemysłu (w tym górnictwo)

a/ p. paliwowo-energetyczny (wydobycie: węgla kamiennego i brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego)

-- rodzaje elektrowni

1. elektrownie cieplne;
2. elektrownie wodne;
3. elektrownie jądrowe;
4. elektrownie niekonwencjonalne.

-- produkcja energii elektrycznej

Większość produkowanej na świecie energii elektrycznej pochodzi z krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo. Największymi jej producentami są: Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia, Rosja, Kanada, Niemcy i Francja. W wytwarzaniu energii elektrycznej dominują elektrownie cieplne - ok. 63% światowej produkcji, w których spala się ponad 70% wydobywanego węgla kamiennego, 95% węgla brunatnego, 30% gazu ziemnego i 17% ropy naftowej. Z elektrowni wodnych pochodzi ok. 20%, jądrowych - 17%, niekonwencjonalnych - ok. 0,4% ogólnej produkcji energii elektrycznej.

b/ p. metalurgiczny

-- hutnictwo żelaza - wydobycie rud żelaza - produkcja stali

-- hutnictwo metali kolorowych - produkcja miedzi, cynku, ołowiu, aluminium, srebra, złota

c/ p. elektromaszynowy i środków transportu (produkcja samochodów osobowych i ciężarowych, statków-wodowanie)

Transport i łączność

1.Def. transportu i łączności, jego istota i znaczenie.

Transport- przemieszczanie osób, ładunków wdłuż określonej drogi za pomocą danego środka transportu.

Łączność- przesyłanie myśli i wiadomości na odległość za pomocą różnych technicznych środków przekazu.

2.Podział transportu - kryteria.

A - ŚRODOWISKA:

-Powierzchniowy (lądowy, wodny)

-Podziemny (kopalniany, miejski - metro)

-Powietrzny (lotniczy, poduszkowy)

-Kosmiczny (satelitarny, wahadłowcowy)

B - RODZAJU INFRASTRUKTURY EKONOMICZNEJ:

drogowy, kolejowy (szynowy), przesyłowy (rurociągowy), morski

śródlądowy wodny (żegluga śródlądowa), powietrzny (lotniczy), pionowy

C - RODZAJU ŚRODKA PRZEWOZOWEGO:

kołowy, linowy, rurociągowy, przewodowy, taśmociągowy, samolotowy, śmigłowcowy, balonowy, rakietowy

satelitarny, wahadłowcowo-kosmiczny

D - ZASIĘGU:

wewnątrzzakładowy. Międzyosiedlowy, wewnątrzregionalny,międzyregionalny,krajowy,międzynarodowy

kontynentalny, międzykontynentalny

E - INNE RODZAJE I KRYTERIA PODZIAŁU:

-zmechanizowany i niezmechanizowany (juczny, tragarzowy)

-p.w. rodzaju napędu: parowy, spalinowy, elektryczny

-p.w. charakteru przewozów: pasażerski, towarowy, regularny i nieregularny, publiczny, branżowy

3.Transport lądowy - drogowy - kołowy - (długość dróg, gęstość sieci dróg, park samochodów

osobowych i ciężarowych); - szynowy - (długość dróg kolejowych, gęstość sieci dróg).

TRANSPORT KOŁOWY

Pierwsze drogi utwardzone o znaczeniu militarnym - IX w.p.n.e

Pierwsza droga o nawierzchni asfaltowej we Francji w 1854 r.

Pierwsze autostrady = lata 30 XX w. w N Włoszech (strada-droga) i Niemczech

Świat - samochody w użytkowaniu = 600 mln, w tym osobowe ¾, ciężarowe ¼, 1% = autobusy+autokary

Gęstość dróg: Świat- 50 km/ 100 km2

Japonia - 1120 tys. km, 296 km/ 100 km2

USA - 6.259 tys. km, 67 km

TRANSPORT SZYNOWY

Koleje normalnotorowe = 1435 mm = 60% ogólnej długości, szerokotorowe+pow. 1524 mm = 17%, wąskotorowe = 22% ogólnej długości.

Koleje normalnotorowe = Ameryka N, Europa, Azja= 30%

Koleje szerokotorowe = Rosja, Ukraina, Białoruś, kraje nadbałtyckie, Indie, Argentyna, Brazylia oraz na peryferiach Europy: Hiszpania, Portugalia, Finlandia, Irlandia.

Koleje wąskotorowe - Afryka, Ameryka S, Australia.

Kolej = trakcja parowa, spalinowa, elektryczna.

Udział kolei zelektryfikowanej = Szwajcaria 90% długości, Holandia 70%, Belgia 67%, Polska 50% (59%-2008 r.), Rosja 43%, Francja 40%, USA 1%

TRANSPORT TRAMWAJOWY

Pierwszy tramwaj konny - Anglia 1732 r.

Zelektryfikowany - Berlin 1881 r.

Bydgoszcz - 1888 r., następnie Poznań, Łódź, Wałbrzych, Grudziądz

Obecnie tramwaje posiada ok. 30 państw w ok. 300 miastach

60% sieci tramwajowej przypada na kraje b. ZSRR i Niemcy

METRO

Szybka elektryczna kolej miejska podziemna i naziemna

Pierwsze metro - Londyn - 1890 r., Metro Londyńskie - 400 km i 280 stacji

Najnowocześniejsze - Moskwa - 200 km=6 mln pasażer/dobę = 40% przewozów w mieście.

POLSKA - koncepcja metra - 1925 r.; rozpoczęcie budowy - 1982 r. - Warszawa, tzw. płytkie 9-10,5 m na linii N-S - dł. 23 km (łączące Kabaty z Młocinami); pierwszy odcinek oddany do użytku - 1995 r. - dł. 11 km i 11 stacji

4.Transport wodny - morski - (przeładunki - największe porty morskie), floty morskie - bandery

- śródlądowy.

Transport morski

W międzynarodowych przewozach towarów obsługuje aż 70% obrotów handlowych.

Żegluga przybrzeżna - kabotażowa w Japonii 40% przewozów wewnętrznych, podobnie w USA, Kanadzie, Chinach, Rosji, Australii, Brazylii, Indonezji, Indiach, Włoszech

Kanały morskie

-Sueski - 161 km, otwarty w 1869 r., gł. 13 m, z Londynu 70% krócej niż dookoła Afryki

-Panamski - 82 km, od 1914 r., dzierżawiony i admin. przez USA

-Kiloński - 99 km

-Koryncki - 6 km, pod koniec XIX w.

Porty:

-Uniwersalne

-Wyspecjalizowane:

ropa naftowa: Mina al-Ahmadi (Kuwejt), Ras Tanura (A. Saud.)

ruda żelaza - Narvik, Lulea

Transport wodny śródlądowy - na większą skalę od XVIII w., od pewnego czasu renesans; tani, ekologiczny

-Rosja - 100 tys. km, w tym 15% kanały: Wołga, Kama, Dniepr, Don, Dźwina, Peczora, Irtysz, Ob., Jenisej, Lena (VI-miesięczny okres zlodzenia)

-USA - rzeka św. Wawrzyńca, J. Ontario, Erie, Huron, Górne, Michigan

-Chiny - Jangcy, ograniczone wykorzystanie Huang-Ho - zamulenie, zmienny nurt

-Indie - Ganges, Indus

-Azja Płd. - Irawadi, Mekong

-Afryka - ograniczone wykorzystanie rzek ze względu na progi skalne - katarakty: Nil, Zair-Kongo, Niger, Zambezi

-Ameryka Płd. - Amazonka do Iquitos w Peru - 3 tys. Km., statki oceaniczne do Manaus/Brazylia, czyli 1800 km od Atlantyku

-Europa - Ren, Dunaj, Łaba, Tamiza, Sekwana, Odra. Kanały w Holandii ¾ dł. dróg śródlądowych

POLSKA - 4 tys. km, w tym 380 kanały: Gliwicki, Bydgoski, Żerański, Elbląski, Augustowski

Największe znaczenie transportowe - Odra ¾ pracy przewozowej polskiej żeglugi śródlądowej

5.Transport lotniczy - porty lotnicze na świecie wg obsługiwanych pasażerów.

TRANSPORT LOTNICZY

Cechy transportu lotniczego

-Wysokie koszty eksploatacji

-Bezkonkurencyjny pw. szybkości

-Bezkonkurencyjny pw. długości trasy

-Bezkonkurencyjny pw. bezpieczeństwa

-Bezkonkurencyjny nad zatokami, między wyspami, na wielkich przestrzeniach Rosji, Kanady, Amazonii, Sahary, Australii, Chin, Mongolii, USA

TRANSPORT SAMOLOTOWY

Świat - długość sieci lotniczej - 8 mln km

-USA: Nowy York = 4 lotniska, Chciago - 3 lotniska, Atlanta, Los Angeles, Dallas, San Francisco, Miami, Boston, Detroit, Denver

-Europa: Londyn, Paryż, Frankfurt n. Menem, Moskwa, Rzym, Amsterdam, Zurich

-Azja: Tokio - 2 lotniska, Hongkong, Seul, Singapur, Bangkok

Transport lotniczy świata (2005 r.) - przewozy:

- 3,5 MLD PASAŻ

- 70 MLN T TOW.

PORTY LOTNICZE W POLSCE:

Warszawa, Kraków (Balice - im. J. Pawła II), Katowice (Pyrzowice), Gdańsk (Rębiechowo - im. L. Wałęsy)

Poznań (Ławica), Wrocław (Strachowice), Szczecin (Goleniów), Bydgoszcz

6.Łączność - telefonia, radio, telewizja (wg abonentów).

RODZAJE ŁĄCZNOŚCI:

-POCZTA

Pierwsze listy 2400 l p.n.e., gońcy, konno VI w. p.n.e. W Persji, pojazdy zaprzęgowe za Juliusza Cezara

w I w.p.n.e.

Pierwszą publiczną pocztę z Wiednia do Brukseli uruchomiono na pocz. XVI w.

Pierwszy znaczek - Wielka Brytania w 1840 r.

Najgęstszą sieć placówek pocztowych mają Niemcy i W. Brytania - 2,5 tys. os/1 urząd; POLSKA - 4,5 tys. os/1 urząd

-TELEGRAFIA

Przesłanie wiadomości w formie różnego rodzaju znaków lub obrazów nieruchomych

Pierwsza napowietrzna linia telegraficzna w 1844 r. Waszyngton-Baltimore - 62 km

1845 r. - pierwsza podziemna linia telegraficzna Nowy York-New Jersey, przez rzeka Hudson

1850 r. - kabel telegraficzny na dnie kanału La Manche

Rozwój telegrafii na przełomie XIX i XX w.

Najdłuższa sieć telegraficzna - USA, najgęstsza W. Brytania i inne kraje Europy Zach.

Obecnie rozwój w tzw. krajach „trzeciego świata”

-TELEFONIA

Pierwsza rozmowa telefoniczna międzymiastowa - 1882 r. Paryż -Bruksela

Transoceaniczne kable telefoniczne

Transkontynentalna linia kablowa między Nowym Yorkiem a San Francisco w 1929 r.

POLSKA - pocz. XIX w., 1918 r. - dwie centrale: Kraków, Poznań

Linie światłowodowe. Najdłuższy kabel światłowodowy (przewody kwarcowe) łączy Wyspy Japońskie z Brytyjskimi, umożliwiając przeprowadzenie jednocześnie 155 tys. rozmów telefonicznych.

-TELEKOMUNIKACJA BEZPRZEWODOWA OPARTA O INFRASTRUKTURĘ NAZIEMNĄ (RADIO, RADIOTELEFONIA, TELEWIZJA)

Radio

Fale elektromagnetyczne odkryto w 1870 r. Pierwsza rozgłośnia radiowa - Belgia (1914 r.)

Liczba radioabonentów - 1,2 mld

USA - 2000 aparatów/1000 mieszk.

Kanada, Australia, W. Brytania, POLSKA - 350

Telewizja

Pomysł przesyłania obrazów ruchomych - koniec XIX w.

Pierwsza audycja telewizyjna - W. Brytania (1936 r.).

Telewizja kolorowa - USA (1956 r.)

Świat - 1 mld telewizorów

USA - 800/1000 mieszk.

Japonia, Niemcy, W. Brytania - 500

POLSKA - 400

-TELEKOMUNIKACJA ZA POMOCĄ SZTUCZNYCH SATELITÓW

Radiotelefon

Umożliwia łączność między samolotami, pociągami, statkami, od pocz. XX w.

Pierwsza rozmowa międzykontynentalna W.Brytania-USA (1927r.)

Radiofonia przywoławcza

Odbiornik przywoławczy (pager) odbiera sygnał lub informację, które pokazują się na wyświetlaczu w systemie cyfrowym lub literowym

Telefonia komórkowa

Turystyka

1.Def. turystyki, jej istota i znaczenie.

Turystyka - całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej ludności, związanych z dobrowolną czasową zmianą miejsca zamieszkania w celu regeneracji sił (wypoczynek, rekreacja) lub odwiedzenia interesujących miejsc (krajoznawstwo)

Turystyka - zjawiska społeczne polegające na odbywaniu podróży w celach poznawczych, rozrywkowych, wypoczynkowych, leczniczych lub związanych z kultem religijnym, bez podejmowania pracy zarobkowej ani osiedlania się

2.Sfery objęte turystyką.

TURYSTYKA - ZJAWISKO SPOŁECZNO-EKONOMICZNE, KTÓRE OBEJMUJE SFERY:

Społeczną,Środowiska przyrodniczego,Środowiska kulturowego,Psychologiczną,Ekonomiczną,Przestrzenną

3.Walory turystyczne (przyrodnicze i kulturowe).

WALORY TURYSTYCZNE - całokształt elementów środowiska naturalnego oraz elementów antropogenicznych, będących przedmiotem zainteresowania turystów i decydujących o atrakcyjności turystycznej danego obszaru

WALORY PRZYRODNICZE

-Dla turystyki masowej (np. tereny górskie, morze i jego brzeg,wody śródlądowe, inne obszary o atrakcyjnym krajobrazie)

-Dla turystyki kwalifikowanej (np. ściany skalne dla turystyki wspinaczkowej, jaskinie dla speleologii, wody dla wędkarstwa, żeglugi, turystyka ekologiczna, zbocza dla lotniarstwa)

WALORY POZAPRZYRODNICZE:

-Dla turystyki masowej (wykopaliska archeologiczne, zabytkowe obiekty sakralne, obronne i rezydencje, zespoły urbanistyczno- architektoniczne, muzea, galerie sztuki, restauracje, miejsca kultu religijnego, folklor, imprezy np. October Fest czy Karnawał w Rio de Janeiro).

-Dla turystyki kwalifikowanej (np. specjalistyczne muzea, obiekty nowoczesnej architektury).

4.Ruch turystyczny (jakie regiony, kraje).

• Wybrzeże Śródziemnomorskie: Riwiera Hiszpańska, Francuska, Włoska, Dalmatyńska, Grecka

• Wybrzeże Czarnomorskie: Krym, Kaukaz, Bułgaria, Rumunia

• Floryda i Kalifornia w USA

• Bahama i Bermudy w Ameryce Środkowej i Północnej, Karaiby, Hawaje, Tahitii

• Słynne kąpieliska: Mar del Plata, Copacabana, Acapulco

• Rejony górskie: Alpy, Pireneje, Tatry

• Ośrodki kultury i sztuki: Paryż, Rzym, Londyn, Ateny, Wenecja, Kraków, Nowy York, Los Angeles, Rio, Meksyk, Bangkok, Kair

5.Dochody z turystyki (jakie kraje). Stany Zjednoczone, Hiszpania, Francja, Włochy, Chiny, Wielka Brytania, Niemcy

6.Ograniczenia rozwoju turystyki - wg I. Fierli.

7.Rola turystyki w gospodarce - wg I. Fierli.

Handel zagraniczny

1. Def. handlu zagranicznego, jego istota i znaczenie

Pojęcie handlu zagranicznego, można zdefiniować jako wymianę części produkcji własnej danej kraju, na produkty lub usługi oferowane przez inny kraj.

Znaczenie handlu zagranicznego - Efektem handlu zagranicznego jest pobudzenie rozwoju gospodarczego, postępu technicznego oraz napływ i rozprzestrzenianie się nowych technologii.
Handel zagraniczny jest także swego rodzaju środkiem na uelastycznienie gospodarki danego państwa, który pozwala na rozszerzanie rynków zbytu przedsiębiorstw a w skali makro całych państw.
Równocześnie, możliwość wymiany handlowej pozwala na zdobywanie nowych rynków zbytu i tym samym, na utrzymywanie w dłuższym czasie mocy produkcyjnych opartych o posiadany park maszynowy, upraszczając - handel zagraniczny pozwala na sprzedaż towarów większej liczbie uczestników globalnego rynku, niż w warunkach rynku zamkniętego w granicach jednego państwa.

1. Elementy handlu zagranicznego - import i eksport

Import - O imporcie mówimy wtedy, gdy następuje przywóz do danego kraju towarów, które:
a) nie są wytwarzane i nie mogą być ze względu na naturalne uwarunkowania produkcji lub też istnieje potrzeba zaopatrywania się w nie na zewnątrz danego państwa ze względu na niewystarczające zdolności produkcyjne względem danego towaru,
b) nie są wytwarzane, z powodów czysto ekonomicznych - producent zewnętrzny produkuje je po kosztach niższych niż dany kraj,
c) nie mogą być wyprodukowane w danym kraju ze względów czysto czasowych - produkcja krajowa jest zbyt czasochłonna wobec krótkiego czasu przeznaczonego na pozyskanie danego towaru,
d) nie mogą być produkowane ze względów nakładowych - gdy produkcja zewnętrzna jest tańsza niż krajowa.

Eksport- O eksporcie mówimy wtedy, gdy następuje wywóz towarów do innych krajów, pod postacią:
a) wyrobów przemysłowych,
b) surowców i płodów rolnych,
c) wyrobów przemysłu samochodowego itp.
Proces ten dotyczy więc przede wszystkim tych towarów, które wytwarzane są zarówno na potrzeby własne (krajowe), jak również mogące z powodzeniem pokrywać popyt innych krajów.

2. Bilans handlu zagranicznego

zwany inaczej bilansem obrotów bieżących. Stanowi on zestawienie wartości eksportu oraz importu towarów (dóbr materialnych i usług), w danym okresie (najczęściej jest nim roku). Sporządza się go na podstawie fizycznego przemieszczenia się towarów przez granice celne kraju.

3. Struktura geograficzna handlu zagranicznego - (w tym także Polski)

a/ eksport - wg państw

Tab. Główni eksporterzy [mld USD]
L.P.	Kraj	1990	2005	Dynamika [1990=100]	[USD/ mieszk.]
1	Niemcy	398	978	245,7	11862
2	USA	393	904	230,0	3048
3	Chiny	62	762	1229,0	584
4	Japonia	287	595	207,3	4645
5	Francja	209	436	208,6	7179
6	Włochy	181	373	206,1	6441
7	Wlk. Brytania	184	371	201,6	6188
8	Kanada	127	360	283,5	11174
9	Holandia	131	346	264,1	21219
10	Belgia	118	334	283,1	32032
11	Korea Pd.	65	284	436,9	5889
12	Rosja	b.d.	241	b.d.	1681
...	Polska	14	89	635,7	2342
...	Świat	439	522	118,8	1493

b/ import - wg państw

Tab. Główni importerzy [mld USD]
L.P.	Kraj	1990	2005	Dynamika [1990=100]	[USD/ mieszk.]
1	USA	495	1671	337,6	5631
2	Niemcy	343	777	226,5	9431
3	Chiny	53	660	1245,3	506
4	Japonia	235	515	219,1	4021
5	Wlk. Brytania	224	483	215,6	8048
6	Francja	232	479	206,5	7892
7	Włochy	193	385	199,5	6648
8	Belgia	120	320	266,7	30690
9	Kanada	117	313	267,5	9729
10	Holandia	126	309	245,2	18973
11	Hiszpania	87	288	331,0	6525
12	Korea Pd.	70	261	372,9	5409
...	Polska	9	102	1133,3	2661
...	Świat	3550	9869	278,0	1527

4. Struktura towarowa handlu zagranicznego - wg grup towarów (import i eksport)

5. Bilans płatniczy

Bilans płatniczy - zestawienie (dochody - wpływy kontra wydatki - płatności) wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla całej gospodarki narodowej.

---