Przedmiot:zagadnienia związane z urządzeniami transportu;zarządzanie i organizacja transportu;funkcjonowanie transportu (w sensie samego ruchu). Komunikacja = transport + łącznośćPODZIAŁ:kryterium środowiskowe: lądowe wodne, powietrzne;infrastruktury ekonomicznej: drogowy, szynowy; rodzaj środka przewozowego: kołowy, kolejowy, tramwajowy, juczny itd.; zasięgu: międzynarodowy, międzyregionalny; stopnia mechanizacji: nie zmechanizowany, zmechanizowany; rodzaju napędu: parowe, spalinowe; charakter przewozu: publiczny, kabotażowy, pasażerski, towarowy, nieregularny, regularny. Łączność - przewodowa i bezprzewodowa. Transport - rodzaj usługi, podstawowy element więzi między producentem a konsumentem (wynikający z ekonomii kapitalistycznej); podstawowe podłoże produkcji, którą można uważać za samodzielną strefę produkcji materialnejPODSTAWOWE POJĘCIA TRANSPORTU Pojęcia sieciowe: punkt - jeszcze nie jest elementem transportu, od niego zaczynają się ….. sieci transportowej szlak transportowy - miedzy dwoma punktami, ciąg komunikacyjny z charakterem liniowym, po którym dokonuje się ruchu w zasadzie dwukierunkowym, rzadko jednokierunkowym, od szlaku zaczyna się ….. sieć węzeł transportowy - miejsce zejścia się lub przecięcia co najmniej dwóch szlaków sieć transportowa - zespól szlaków i węzłów transportowych poodmykanych cykle transportowym (drzewko transportowe) system sieci transportowej - układ, który tworzy obwody zamknięte i przypomina kształtem drzewka dendrytowe. Drogi rozwoju przestrzennego sieci transportu: związki proste - sieć prosta; związki rozgałęzione - rozwidlająca sieć; związki rozgałęzione z domkniętymi cyklami; związki złożone.Układy transportowe: proste;złożone;wielokrotnie złożone;Typy szlaków transportowych:szlaki jedynie wydłużające (tranzytowe);rozgałęziające sieci w cykle;domykające sieci. Typy węzłów transportowych:węzły początkowe i końcowe (inicjujące tworzenie sieci transp.);węzły tranzytowe;węzły ośrodkowe stymulujące rozwój sieci transp. np. węzeł Kłodzka; w transporcie kolejowym węzeł Jaworzyny Śląskiej, Węglińca .Pojęcia ekonomiczne komplementarność transportu - zjawiska ruchu dokonujące się w jednym kierunku, ruch w tym kierunku może być kompensowany przepływem innych dóbr (w tym pieniędzy) w przeciwnym kierunku;substytucyjność - forma alternatywna, pojęcie to wyraża dążenie nabywców lub sprzedawców do wyboru najkorzystniejszej drogi wymiany np. z punktu widzenia odległości, szybkości środka transportu, kosztów. wybór z punktu widzenia odległości - trzy typy odległości wykorzystywane w badaniach nad przepływem:
odległość fizyczno-przestrzenna (dwa aspekty)odległości idealne (z lotu ptaka) ortodromalne- odległość najkrótsza)(odległości rzeczywiste - dokonujące się w przestrzeni - krzywizna szlaku); odległość czasowa - mierzona w jednolitych jednostkach czasu, oznacza dostępność, czyli ile potrzeba czasu by gdzieś się dostać biorąc pod uwagę czynniki środka transportu; odległość ekonomiczna - wyrażona w kształtach transportu ;odległość w transporcie - stan napięcia między dwoma węzłami, punktami, który jest wprostproporcjonalny do ich wielkości i odwrotnie proporcjonalny do kwadratu odległości między nimi (prawo Newtona - model grawitacji potencjału) Pojęcia funkcjonalneElementy zagospodarowania przestrzennego to podstawa dla zawiązujących się tam związków; przestrzeń transportowa jest bardzo złożona. Trzy główne pojęcia funkcjonalne:system transportu konglomerat wzajemnie powiązanych inwestycji z różnych gałęzi transportu/całokształt spraw technicznych i ekonomicznych, które występują w procesie współpracy poszczególnych rodzajów transportu oraz określają charakter zależności i powiązań pomiędzy transportem a innymi działami gosp.narodowej układ komunikacyjny niewchodzący w strukturę gałęziową transportu globalny model rozkładu ładunków i pasażerskich ciągów przewozowych ciągi przewozowe wektory pokazujące wielkości podlegające przewozom oraz kierunki przewozu..a, b, c uzupełniają się tworząc ogólny system zagospodarowania przestrzeni. Różnica między układem komunikacyjnym a systemem transportowym polega na formie interpretacji między sobą. Układ komunikacyjny to ogólne „wyrażenie algebraiczne”, pod które system transportowy podstawia konkretne, ale rożne wartości liczbowe np.klasy dróg kołowych, szlaków kolejowych, dróg wodnych - określona przepustowość potoków ładunków lub pasażerów. Ważne, gdy analizujemy badania nad rozwojem w czasie, pozwala to na prognozy, ważne znaczenie praktyczne (retrospekcja i prognoza). Ważna rola przy podziale transportu na dwa okresy czasu:okres związany z rozwojem transp. niemechanicznymw dziejach ludzkości trwał 5 tys. lat; początek trwanie, pojawienie się środków transportu podczas pierwszej rewolucji technicznej neolitu (4 tys p.n.e - 1700 n.e), czyli pierwsza rewolucja techniczna (przemysłowa) wynalezienie koła, wynalezienie i zastosowanie wiosła i żagla, = te wynalazki pozwoliły na rozwój transportu kołowego i wodnego (przy brzegach); pojawienie się cywilizacji potarbicznej, rozwijana w oparciu o dolinę rzeczną, gleby aluwialne, rozwój hodowli, handlu, rolnictwa - duże znaczeni dla rozwoju cywilizacji ludzkiej, (Ganges, Brahmaputra, Indus, Dunaj, Wisła); cywilizacja tallassoniczna - przymorska, akweny mórz śródlądowych, często rozrastające się w głąb lądu (transport, poznawanie nowych terenów); cywilizacja aeoniczna - kosmopolityczna, globalna, ogólnoświatowa, opanowanie między kontynentami szlaków morskich, pokonywanie dużej odległości na lądach, silna polityka imperialna, odkrycia geograficzne.// Luis Mumford - twórca periodyzacji całego transportu zmechanizowanego i niezmechanizowa. W niezmechanizowanym wyznacza podokres dla kultury Europejskiej; można wyznaczyć 1000-1750 ne. Czas traktowany jako drugi okres rewolucjitechnicznej (przemysłowej), dokonują się tu niezwykłe zjawiska ……….., okres wielkiego scalania licznych technik różnych cywilizacji kręgu europejskiego. Rozpowszechnienie tran. Na drodze mechanizacji - komora śluzowa XVw. umożliwiała ona łączenie kanałami i śluzami różnych - cieków wodnych - wyrównywanie poziomów rzeki. Powstanie poczty XV w. - cele handlowe na potrzeby państwa, dopiero w późniejszym czasie stała się użyteczna na potrzeby prywatne; duża rola Polski; Prosper Powal założył Pocztę Polska w XVIw. Powstanie przedsiębiorstw transportowych - XV/XVIw. Przeds. armatorskie w żegludze rzecznej lub morskiej, zrzeszone w gildzie. Budownictwo drogowe fundamentowe, powstało do celów handlowych, potem cele publiczne i finansowe z opłat pobieranych za przejazd drogą. //Rozwój systematycznego transportu mechanicznego kończy się w 1750r.1750- początek systematycznego transportu zmechanizowanego, III-cia rewolucja (w gałęzi przemysłu jest to druga rewolucja), rozwój wielu rodzajów transportu podyktowany gwałtownym rozwojem wielu gospodarek; cecha- w ramach systemów długofalowego rozwoju transportu, transport zmechanizowany cechuje się największą dynamiką.Znaczące wynalazki: napęd parowy, lokomotywa 1825;uruchomienie kolei 1829 pod Liverpoolem, dł25km; rozwój kolejnictwa na kontynencie- lata 40 ;Wa-wa- Oława 1842
rozpowszechnienie kolejnictwa poza Europą- lata 60 XIX wUSA budowa kadłubów żelaznych w miejsce drewnianych1787-1818; pierwszy statek Trial 1787; statek żelazny z napędem parowym 1821; wynalezienie śruby napędowej zamiast koła napędowego 1829
pierwszy statek ze śrubą Archimedes1838; XIX/XX w pojawienie się samochodu; lotnictwo początek XX w 1903 pierwsze próby wzbicia się w powietrze; 1904-1914 bardzo dynamiczny rozwój w Iw światowej lotnictwa, po II wojnie światowej upowszechnienie; 1910- Ferdynand Zeppelin -twórca sterowca; 1900-sterowiec o konstrukcji półsztywnej; 1906- sterowiec o konstrukcji sztywnej..Faza rozwoju transportu zmechanizowanego pojedynczy cykl rozwojowy (cykl długiej fali)ok50lat;co około 50 lat wielkie innowacje; lata 40 XIXw i XX
lata 90 XVIII, XIX, XX; II rewolucja przemysłowa stworzyła nowe potrzeby transportowe, dużo wyższe od dotychczasowych- oprócz większej liczby surowców ,szybszej dystrybucji, transport stanowił barierę dla dalszego rozwoju. System transportowy stał się niesprawny wobec lawiny produkcji- potrzeba b. szybkiego rozwoju, noweżródła napędu(parowy, spalinowy potem elektryczny, jadrowy). I-wszy napęd jądrowy 1954 ;I-wszy statek ładowny o apędzie atomowym Lenin 1957 Łączność -innowacje w okresie I rewolucji przem. wg Munforda -telegraf optyczny ; pocz II rew.przem.- telegraf z wykorzystaniem impulsu elektrycznego 1837; 2połowa Xix -budowa kabli podmorskich łączących Europę z Ameryką płn., potem nowe połaczenia; 1pol. XXw pojawienie się radia; Włoch Marconi1895-97
1876-telefon; 2połXXw zastosowanie na szerszą skale telewizji; 1924-pierwszy przekaz telewizyjny ; 1952-pierwszy przekaz telew. w Polsce (ośrodek wawa i Katowice); 1962-pierwszy przekaz ośrodka wrocławskiego; 1974- telewizja kolorowa w Polsce; lata 80-90- telewizja kablowa i cyfrowa POJĘCIE PRACY TRANSPORTUCechy pracy transportu w odróżnieniu od pracy przemysłu lub rolnictwa: t. w swojej pracy (łączność też) nie wytwarza żadnych nowych wartości rzekomych, praca t. polega na dokonywaniu zmian miejsca produktów wytworzonych przez inne działy prod., zmiana miejsca dokonuje się też między producentem a konsumentem; produktów pracy trans. (ładunki, idee) nie można magazynować; praca tr. polega na ścisłym powiązaniu szczególnych ogniw organizacyjnych tak by pracowały efektywnie; praca tr. Jest pracą, w której bierze udział ogromna rzesza ludzi współdziałająca w stałym zespole operacji, elementy pracy dokonują się w różnym czasie, w różnych odległościach; proces pracy tr. składa się z trzech elementów: wartość pracy tr. - w czasie pracy transp. siła robocza (człowiek)zostaje świadomie użyty do osiągnięcia z góry założonego działania ….. przedmiot pracy transp ; środki - wszystkie rodzaje transportu, cała infrastruktura, służby zabezpieczające - mają na celu by określony środek dotarł do miejsca w określonym czasie w nienaruszonym stanie. Na pracę transportu wpływają: działy gosp. leżące poza transp., one zlecają transportowi usługę - filozofia kapitalistyczna.Transport i łączność są niezbędnym warunkiem dla każdego procesu produkcji, więc mogą być uznawane jako część procesu prod. - filozofia marksistowska. Dziś skłania się do teorii, że transport to usługa. ZADANIA TRANSPORTU I TRANSPORTU W GOSPODARCE NARODOWEJ transport to jedna z najważniejszych działalności w ramach gospodarki narodowej; transport jest dziś traktowany jako instrument techniczny, który umożliwia wymianę dóbr i usług wynikających ze społeczno - gospodarczego podziału pracy oraz fizycznych przepływów międzynarodowych i międzygałęziowych - kooperant między zakładami produkcyjnymi a siecią osadniczą; transport to czynnik współdziałający, współkształtując możliwości tworzenia DN,PKB; podstawowy element przestrzennego zagospodarowania obszarów, a zwłaszcza lokalizacji i rejonizacji usług i przemysłu (makro i lokalna skala);czynnik aktywizujący życie gospodarcze, zwłaszcza w obszarach słabo rozwiniętych; środek, instrument umożliwiający utrzymanie polit-administracyjnej wartości państwa, jest elementem zapewniającym utrzymanie ładu społecznego i bezpieczeństwa publicznego; ważny element obronności kraju; środek zaspokajający indywidualne i zbiorowe potrzeby komunikacyjne ludności; element wpływający na kształtowanie sieci osadniczej (aglomeracje, sieci podmiejskie); udział gospodarki w ramach zagadnienia w teorii gospodarki przestrzennej; element ułatwiający wyrównanie poziomu kulturowego i intensywności życia społ-politycznego danego kraju; transport kształtuje przestrzeń gospodarczą i umożliwia dobre funkcjonowanie gospodarki jeśli jest odpowiednio datowane i kontrolowane KRYTERIA OCENY SYSTEMU TRANSPORTOWEGO (ocena stanu zagospodarowania)1. z punktu widzenia zdolności transportu do spełniania, wypełnienia wymienionych wyżej funkcji w gosp.narodowej 2.jakość i sprawność usług transportowych 3.prawidłowe wykorzystanie potencjału transportu (komplementarność i subsytyucyjność typów transportu) 4.nakłady na transport obciążające gospodarkę narodową 5.wpływ transportu na podnoszenie się stopy bytowo-kulturalnej życia ludności. /Obecny system transportu w Polsce w dalszym ciągu odczuwa przeszłe sposoby traktowania (wpływ historii). Jest on wyjątkowo mało skoordynowany. Dominują role odrębnie podejmowanych decyzji. Szczególnie transport samochodowy jest wyjątkowo rozdrobniony, co nie ułatwia mu funkcjonowania. Małe jednostki nie są w stanie połączyć się w duży, wspólnie działający organizm.System jest organizacyjnie niedostosowany, niekompatybilny w odniesieniu do potrzeb krajowych i międzynarodowych. Nasz ogólnokrajowy system transportowy jest niedofinansowywany, niezinegrowany, nie spełnia podstawowych funkcji społeczno - gospodarczych. PRZYCZYNY NIEDOMAGANIA POLSKIEGO SYSTEMU 1.przyczyny zewnętrzne działające na system transp. spoza samego transportu: nieuzasadniony gospodarczo poziom dysproporcji w zagospodarowaniu transportowym w różnych rejonach kraju (czynniki historyczne); niedostateczne uwzględnienie transportu jako ważnego działu gosp.narodowej przez państwo; niewystarczające w stosunku do potrzeb inwestowania w podstawowe środki pracy transportu ; zbyt mały nakład na remonty i modernizację (szybka dekapitalizacja istniejących środków); niewystarczające uwzględnienie możliwości i zakresu współdziałania różnych rodzajów transportu, które powinny być komplementarnymi, 2. przyczyny wewnętrzne - tkwią w samym transporcie,dysproporcje organizacyjne między poszczególnymi gałęziami transportu (nadmierne rozproszenie gestyjne i organizacyjne gł.transportu kołowego; zbyt powolne eliminowanie przestarzałych technik transportu; brak jednolitego i skoordynowanego dostatecznie systemu taryf przewozowych; brak porównywalnych mierników pracy i efektów przewozowych dla wszystkich rodzajów transportu. Rozwiązanie tych problemów wymaga długofalowego i systematycznego działania. Dlatego obserwujemy ciągłe pogarszanie się systemu. Z punktu widzenia mankamentów nasz system nie należy do odosobnionych na świecie. Większość systemów światowych wykazuje duży poziom niezadowolenia. Nieprzystosowalność do siebie dwóch podstawowych działów transportu to najczęstszy problem (ciągła konkurencja). Powinna być długofalowa zasada naprawy systemu, w celu stworzenia zintegrowanego, komplementarnego systemu. SYSTEM ZINTEGROWANY Powinien być planowo uporządkowany, zespoły środków transportowych z uwzględnieniem wszystkich gałęzi transportu, powinna być zachowana zależność funkcjonalna (organizacja, zarządzanie, produkcja).