BRONISŁAW KORTUS
Lokalizacja - położenie w przestrzeni względem innych obiektów tej przestrzeni
Główne założenia działalności(historyczne) – ludność –rozproszone, rynek zbytu- rozproszone
Metoda izodapan- linie jednakowych całkowitych kosztów transportu (surowców i wyrobów gotowych )
Metoda izowektorów- jednokierunkowe stawki przewozowe, wynikające z taryfy przewozowej jak i rodzaju przewożonego dobra
Model poligonalny lokalizacji Hamiltona:
-atrakcyjność czynnika transportu wzrasta
-zmniejszenie kosztów transportu poprzez postęp techniczny
-więcej źródeł surowców
- elementy doboru siły roboczej
Zagadnienia metodyczne dotyczące problematyki przemysłu :
-elementy produkcji przemysłowej przedstawione są w jednostkach : fizycznych (tony, litry, metry)
-można je stosować, gdy produkcja wyrażona jest w konkretnych jednostkach
- jednostki wartościowe – wyraża się je w pieniądzu : nie wyraża się na dłuższą metę, ponieważ wartość pieniądza stale się zmienia (zmiany ustroju, infrastruktury ) należy dokonać przeliczeń wynikających np. z kursu walut
METODY badawcze w geografii przemysłu
- opisowa-związana z kierunkiem krajobrazowym 9 metoda opisowa jest wysoce subiektywna ) XVII, XVIII, XIX w.
-wyjaśniająca-przypisujemy ją do metody opisowej
- porównawcza- porównujemy zjawiska (metoda już lepiej rozwinięta)
-statystyczna- daje możliwości patrzenia na zjawiska w sposób obiektywny, możemy te zjawiska kojarzyć (matematyka w geografii występuje od lat 70-tych)
-ankietowa- wyznaczamy ją na podstawie sondażu ankietowego
- kartograficzna – przenosimy na mapę zebrane dane z terenu
- terenowa- daje nam możliwość poznania zjawiska autopsji, ważne są szczegóły tzn. kto pracuje, co robi, jak robi? Bezpośredni kontakt z ludźmi
-badawcze
-laboratoryjne
Kolejność wynika z rozwoju nauki – na zasadzie faktów, skojarzeń, spostrzeżeń
KIERUNKI BADAWCZE
Kierunek historyczno- geograficzny - rozwijał się wraz z upływem czasu (specjalistyczne badania) historyk przywiązywał wagę do akt a nie do przestrzeni
Kierunek techniczno –ekonomiczny – potrzebny jest kapitał (jako element pobudzający) wypośrodkowane pomiędzy wykładem a zyskiem –potrzebny jest kapitał na rozruch produkcji, następnie otrzymujemy kapitał z nadwyżki , przeznaczamy go na dalsza produkcję i rozwój badania
Kierunek fizjograficzny- kierunek wyjaśniający zjawiska badane
Kierunek społeczno-ekonomiczny – związany ze zmianą zachować człowieka w przestrzeni gospodarczej uprzemysłowienia , integracje z nim związane
Kierunek behawioralny –określa zasady motywacyjne decydenta, które pozwalają mu podjąć trafną decyzję o lokalizacji działalności w danym miejscu
System przemysłowy- pojęcia które wynikają z nowych zadań dla przemysłu , bada relacje między obiektami przemysłowymi a otoczeniem składają się na to
-obiekty czysto produkcyjne
-elementy nieprodukcyjne (organizacje społeczne międzynarodowe )
-elementy otoczenia
LOKALIZACJA PRZEMYSŁU
Oznacza położenie obiektu w przestrzeni , względem innych elementów tej przestrzeni np. sieci osadniczej , komunikacyjnej , surowców, zakładów przemysłowych usługowych i inne. Pojęcie lokalizacji obejmuje cztery elementy : obiekt zlokalizowany , miejsce lokalizacji, cel oraz motywy lokalizacji. Angielski geograf lokalizacji przemysłu D.W. Smith posuwa się nawet dalej, twierdząc iż „geografia przemysłu” sprowadza się do lokalizacji przemysłu tj. do badania przestrzennego układu przemysłu.
PROBLEMY TEORETYCZNE LOKALIZACJI PRZEMYSŁ U
Weber – uważany jest powszechnie za twórcę pierwszej teorii lokalizacji przemysłu, którą ogłosił w 1909r . Za główny czynnik lokalizacji przemysłu uznał koszty transportu zarówno surowców jak i wyrobów gotowych. Wprowadził on też bardziej precyzyjną metodę wyznaczania lokalizacji za pomocą izodopan- czyli linii jednakowych całkowitych kosztów transportu (zarówno surowców jak i wyrobów gotowych ) kolejnymi czynnikami według Webera są podaż (koszty) siły roboczej oraz tzw. Korzyści aglomeracji . Dedukcyjna teoria Webera była później krytykowana za jej zbytnią abstrakcyjność i uproszczenie rzeczywistości, a szczególnie samej przestrzeni potraktowanej jako jednorodna, niezróżnicowana i rozpatrywana tylko w kategoriach odległości. Z czasem pojawiają się takie nowe czynniki lokalizacji, jak nauka i postęp techniczny, czynniki polityczno –organizacyjne, skomplikowane i wielostronne powiązania produkcyjno i kooperacyjne między poszczególnymi zakładami produkcyjnymi. W przeciwieństwie do „trójkątnego” modelu Webera, model lokalizacji przemysłu w epoce geotechnicznej, można nazwać poligonalnym . Interpolacja jest następująca :koszty transportu, surowców maleją. Znacznie energii ( głównie elektrycznej) jako czynnika lokalizacji maleje ze względu na jej mobilność przestrzenną.
PÓŹNIEJSZE KONCEPCJE TEORETYKÓW LOKALIZACJI
Z wymienionych teorii dużą rolę odgrywa teoria A. Losha – według której popyt (rynek) stanowi główny czynnik lokalizacji . Według Losha produkcja powinna być zlokalizowana nie w miejscu najniższych kosztów produkcji, ale w miejscu najwyższego zysku osiągniętego ze sprzedaży.
Z autorów polskich zajmującymi się lokalizacją przemysłu wymienić należy : K. Dziewońskiego, B. Malisza, K. Secomskiego, Z. Prochowskiego i A. Kulińskiego
Na uwagę zasługuję także teoria lokalizacji i gospodarki przestrzennej – E. von Boventera – według niego problemy lokalizacji należy rozpatrywać w czterech aspektach równocześnie tzn. wyboru miejsc: zamieszkania produkcji ( pracy) podaży usług (zaopatrzenia) oraz wypoczynku. Uwzględnia również pozaprodukcyjnie działania i potrzeby człowieka w wysoko rozwiniętym społeczeństwie .
W klasycznym znaczeniu lokalizacja – to miejsce powstania nowego zakładu przemysłowego lub innego obiektu
Według TORNQVIST- za decyzje lokalizacyjne uznać należy wszystkie te decyzje, które wywołują określone konsekwencje przestrzenne, rekonstrukcja, modernizacja
CZYNNIKI LOKALIZACJI PRZEMYSŁU- to warunki np. koszty transportu wpływy siły i inne motywy, które w sposób pozytywny lub negatywny oddziałują na funkcjonowanie przemysłu w danym miejscu.
Czynniki lokalizacji można podzielić na :
-czynniki natury przyrodniczej : surowce w tym woda, źródła energii , teren potrzebny przemysłowi, czynniki ekologiczne ( bariery)
-czynniki ekonomiczne ekonomiczno-techniczne : rynek zbytu, transport, praca (siła robocza), korzyści aglomeracji, postęp naukowo-techniczny
-czynniki społeczno-polityczne: społeczne, polityczne, strategiczno-wojskowe
-behawioralne: surowce możemy podzielić na: mineralne ( abiotyczne) tj. zalegające w skorupie ziemskiej – energetyczne, metaliczne, chemiczne, pozostałe : budowlane, ceramiczne)
-biotyczne ( roślinne i zwierzęce) rolno-spożywcze, przemysłowe (drewno, włókna, skóry)
Zależność natomiast lokalizacji przemysłu przetwórczego od bazy surowcowej
Określił A. Weber za pomocą tzw. Indeksu materiałowego, czyli stosunku wagowego zużywanego surowcowa S do gotowego produktu P. w przypadku gdy wskaźnik ten wynosi > 1, produkcja danego wyrobu lokowana jest z reguły w pobliżu źródeł surowca. Odwrotnie jest gdy indeks materiałowy jest <1 , produkcję lokalizuje się blisko rynków zbytu. Inne rodzaje produkcji dla których indeks materiałowy jest bliski 1 , mogą być zlokalizowane między bazą surowcową a rynkiem zbytu lub też reagują na inne czynniki lokalizacji, trzeba zwrócić uwagę na grupę surowców łatwo psujących się a więc nie znoszących dużego transportu, jak owoce, warzywa . z tego powodu lokalizuje się przetwórstwo w pobliżu miejsc ich występowania lub uprawy.
Wstęp do geografii przemysłu- Bronisław Kortus
METODYKA
Metoda opisowo-wyjaśniająca
Metoda porównawcza
Metody zapoczątkowujące wszelkie badania do tego potrzebne są :
praca terenowa
Matematyka i statystyka pojawiły się 60-70 lata- pozwoliły na porządkowanie wiedzy
Kartografia zjawiska ukazane na mapie jako próbka terenu (dynamika, rozmieszczenie przemysłu)
-metody ankietowe bezpośredni kontakt badacza z petentem lub kwestionariusze wysłane pocztą
Metody laboratoryjne
MIERNIKI
FIZYCZNE :m, tony, litry
WARTOŚCIOWE: jednostki wyrażone w pieniądzach , zależne od czasu, od wartości pieniądza typu gospodarki
Wygodne w rozrachunkach międzynarodowych
Niemożność dłuższym okresie czasu
W Polsce ceny podwójnie niższe –środki produkcji wyższe dla konsumpcji
LICZBA ZATRUDNIONYCH
Łatwe w porównaniach między-giełdowych, jednak poszczególne gałęzie łączą się od siebie stopniem automatyzacji – nie można porównywać elektrowni z zakładem włókniarskim
WARTOŚĆ ŚRODKÓW TRWAŁYCH
Budynki, maszyny , ziemie –wyrażają potencjał przemysłu
POWIERZCHNIA TERENÓW PRZEMYSŁOWYCH/MOC ZAINSTALOWANYCH MASZYN/ZUŻYCIE ENERGI
Liczbę zatrudnionych, wartość produkcji przelicza się na 1000 mieszkańców
Duży udział w tworzeniu DN KWR 40-50% KR 10-20%
-względne – liczba osób zatrudnionych w danej gałęzi do ogółu zatrudnionych
-bezwzględne-liczba osób zatrudnionych w danej gałęzi
PRYEMYSŁ
-rozwinięty- silne zróżnicowanie
-początkujący- jednostronna struktura
STOPIEŃ NOWOCZESNOŚCI udział pracowników wysoko wykwalifikowanych wielkość nakładów
LOKALIZACJA PRZEMYSŁU
Oznacza położenie względem innych elementów przestrzeni np. sieci osadniczej, zakładów przemysłowych, usługowych
4 elementy:
-obiekt (z)lokalizowany
-lokalizacja
-cel
-motyw
Obiekt będzie dłuższy czas oddziałowy wał na otoczenie –rozbudowa dróg, osiedli, zanieczyszczenie
WEBER
Główny czynnik:
-koszty transportu zarówno surowców jak i wyrobów gotowych
-METODA IZODAPAN- linie jednakowych całkowitych kosztów transportu
-Dalej bierze pod uwagę podaż siły roboczej i bliskość sąsiedztwa z innymi obiektami przemysłowymi (wspólne wykorzystanie infrastruktury)
-Upraszczanie rzeczywistości, dziś duża specjalizacja zakładów
-Potraktowanie przestrzeni jako jednorodnej
-Epoka przedkapitalistyczna – rozproszony układ surowców i rynków zbytu
-Epoka paleotechniczna koncentracja produkcji i ludności w miastach
-Epoka geotechniczna-postęp techniczny, powiązano produkcyjno-kooperacyjnie między poszczególnymi zakładami
HAMILTON
-Dużo miejsc zaopatrywania się w surowce, poligonalny
-więcej miejsc ryków zbytu: konkurencja
-różne źródła zaopatrzenia w energie- mobilność zmniejszenie znaczenia
-bardzo złożony proces
LOESCH
Popyt (rynek)stanowi główny czynnik lokalizacji
Nie w miejscu najniższych kosztów produkcji, a w miejscu najwyższego zysku osiągniętego ze sprzedaży
VON BOEVENTER
Zamieszkanie, produkcja (praca), podaż usług (zaopatrzenie), wypoczynek. Zaspokoją podstawowe potrzeby człowieka „społeczny kierunek”
TORNQUIST
„decyzje lokalizacyjne”- wszystkie te decyzje, które wywołują określone konsekwencje przestrzenne
GŁÓWNE KIERUNKI BADAWCZE
Kierunek KRAJOBRAZOWY:
-badanie obszarów rejonów przemysłowych
-badanie oddziaływania przemysłu w przestrzeni geo
-badanie skutków a nie przyczyn
-nie zastanawiali się nad lokalizacją przemysłu
-okres międzywojenny
-uwaga na przekształcenie środowiska
Kierunek HISTORYCZNO-GEOGRAFICZNY
-retrospekcja
-historyczne uwarunkowanie rozmieszczenia przemysłu
-zmiana w czasie poszczególnych czynników (spisy powszechne, rejestry)
Kierunek TECHNICZNO- EKONOMICZNY
-zimmermann
-uwarunkowania techniczno-ekonomiczne
-analiza rozmieszczenia różnych gałęzi lub branż przemysłu
-metoda-analiza porównawcza kosztów inwestycji produkcji
Kierunek FIZJOGRAFICZNY
Wzajemne uwarunkowania między przemysłem i środowiskiem geograficznym, wpływ przemysłu na środowisko-rodzaje zanieczyszczeń
Po II wojnie światowej trend do badań procesów społeczno-ekonomicznych w przestrzeni kraje uprzemysłowione –dekoncentracja, kraje rozwijające się –koncentracja, ekspansja – wielkich firm przemysłowych skali międzynarodowej
Kierunek BEHAWIORALNY
Badanie zapotrzebowań człowieka, motywacje do działań, odbieranie otoczenia
Zmieniają funkcjonowanie systemów przemysłowych:
-niepewna sytuacja dotyczącą surowców i energii
-postęp B+R
-zmiany form organizacji i zarządzania
-zmiany w systemie ekonomiczno – politycznym
-narastanie barier ekologicznych
NAUKI POTRZEBNE W GEOGRAFII PRZEMYSŁU
Geologia ekonomiczna/surowcowa
Rozmieszczenie i rola surowców mineralnych, ekonomiczna ocena złóż
Ekonomika przemysłu
Efektywność inwestycji
Organizacja i zarządzanie
Koszty produkcji, rentowność
Historia gospodarcza
Analiza stanu obecnego możliwa jest przez poznanie warunków czynników dotychczasowego rozwoju
Czasoprzestrzeń /fizyka
Badanie zjawisk w czasie i przestrzeni
Socjologia i psychologia
Motywacja pracowników
Podstawy technologii produkcji przemysłowej
Nowe technologie powodują zmiany w rozmieszczeniu przestrzennym, huty żelaza –węgiel drzewny teraz koks, chemia-węgiel teraz ropa naftowa, zużycie wody, stopień szkodliwości na środowisko
PRZEDMIOT I ZAKRES WSPÓŁCZESNEJ GEOGRAFII PRZEMYSŁU
Bada prawidłowości rozmieszczenia przemysłu w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej
Nastąpiły poważne zmiany w strukturze i funkcjonowaniu samego przemysłu –REWOLUCJA NAUKOWO-TECHNICZNA
SYSTEM PRZEMYSŁOWY WG. HAMILTONA
Przemysłowe obiekty produkcyjne (kopalnie, fabryki)
Obiekty nieprzemysłowe, działające na rzecz przemysłu (B + R, biura, organizacje handlowe )
Elementy otoczenia, tam gdzie odbywa się działalność przemysłowa polotyka, system prawny)
Funkcjonowanie obiektów z 1 i 2 interakcje między przemysłem a otoczeniem system pobiera z otoczenia potrzebne surowce, materiały, korzysta z infrastruktury, system sprzedaje swoje gotowe wyroby zgodnie z zapotrzebowaniem na rynki
ROLA I FUNKCJE PRZEMYSŁU:
Przedmiotem działalności przemysłu jest wydobycie i pozyskanie surowców mineralnych, roślinnych i zwierzęcych oraz przetwarzanie ich za pomocą obróbki fizycznej lub chemicznej na potrzeby człowieka
Kumulacja pracy = wyższa cena
Na początku było rzemiosło starożytność –XVIII-XIX w. praca ręczna, brak podziału pracy, produkcja jednostkowa
Manufaktury XVI- XIX w. praca ręczne, podział pracy, większa skala produkcji, potrzeby od konsumenta
Przemysł- maszyny, daleko posunięty podział pracy, masowość produkcji
SPOŁECZNO – EKONOMICZNE FUNKCJE PRZEMYSŁU
Najważniejszy dział gospodarki, główne źródło DN, 20% ludności zawodowej, większa wydajność pracy niż w rolnictwie, wywołuje procesy urbanizacyjne, pogarszają się warunki życia, rozmieszczenie punktowe 1% powierzchni, oddziaływanie makroprzestrzenne , wysoka zależność z miastami