Wstęp do geografii fizycznej
Terminy:
Egzamin- 22 listopad – poprawka 6 grudnia.
*Cele wykładu
- geografia jako samodzielna dyscyplina naukowa i jej miejsce w naukach przyrodniczych i społecznych -przedstawienie indywidualności przedmiotu geografii fizycznej -zwrócenie uwagi na postępowanie badawcze w ramach geografii fizycznej:
Terminy geograficzne
Definicje geograficzne
Stereotyp zdobywania informacji naukowej
-prezentacja wybranych problemów fizyczno-geograficznych w skali globalnej
*problematyka wykładów
-geografia fizyczna -przedmiot badań geografii fizycznej -metody badań geografii fizycznej -podział geografii fizycznej -definicje -geografia fizyczna jako nauka empiryczna -dawne i aktualne kierunki rozwoju geografii fizycznej świata -współczesne cechy rozwoju nauk geograficznych i ich realizacja w geografii fizycznej -teoria funkcjonowania systemu jako propozycja metodologiczna w geografii fizycznej
*wybrane problemy badawcze geografii fizycznej (napisać na egzamin)
-wielkie orogenezy kuli ziemskiej – układ chronologiczny (góry Alpejskie, g. Hercyńskie, g. Kaledońskie , - przestrzenny obraz świata) -ogólna cyrkulacja atmosferyczna i jej wpływ na rozmieszczenie wielkich stref krajobrazowych (wymiana ciepła) wyznacza stefowość klimatyczną. Schemat ogólnej cyrkulacji atmosferycznej . Wyjaśnić wpływ cyrkulacji na rozmieszczenie wielkich stref klimatycznych. *Układ astrefowy- łańcuchy górskie na świecie. Kordyriely i Andy przecinają poszczególne Stefy klimatyczne.
*Układ strefowy- strefy klimatyczne.
*Układ astrefowy- krajobrazy górskie
-współczesne zlodowacenie kuli ziemskiej *globalne ocieplenie wpływa na współczesne zlodowacenie. (określić obszary, nazwy lodowców, typy, lądolody)
- pustynie kuli ziemskiej (typy, rozmieszczenie)
Literatura:
Jackowski , Liszewski ,, Historia geografii polskiej”
Stanisław Leszczycki ,,Geografia jako nauka i wiedza stosowana”
Jan Flis ,, Wstęp do geografii fizycznej”
Tadeusz Bartkowski ,, Metody badań geografii fizycznej”
Problem badawczy współczesnej geografii fizycznej. Współczesne przemiany krajobrazu w warunkach zmian klimatu narastającej antropopresji z zachowaniem założeń ekorozwoju.
Jednostka przestrzenna- krajobraz Ocena krytyczna problemu badawczego: ( odnieść się do artykułu z geografii z przeglądu geograficznego, czasopisma lub publikacji)
- ocena podjętego problemu badawczego w zakresie jego nowości naukowej -indywidualność podjętego problemu badawczego na tle aktualnego stanu wiedzy( rozpoznanie w literaturze) -ocena zastosowanych metod badawczych oraz ich wiarygodności -prezentacja dokumentacji (oznacza czy przedstawione fakty stanowią odpowiedź na postawiony problem) czy autor odwołuje się do wcześniejszych badań -czy przedstawione zostały prawidłowości , które są odpowiedzią na postawiony problem badawczy
Prawidłowości, które są efektem przeprowadzonego postępowania badawczego stanowią teorię naukową.
Teorią naukową jest także potwierdzenie wcześniej stwierdzonych prawidłowości, przez nowo zebrany materiał dokumentacyjny.
- podsumowanie zebranych całych informacji w stosunku do wcześniejszych informacji
Ocena krytyczna- obejmuje kwestie metodologiczną i metodyczną.
Miejsce geografii fizycznej w rozwoju historycznym nauk geograficznych
Geografia pojawia się od momentu pojawienia się człowieka na Ziemi. Zorganizowany rozwój nauk geograficznych notujemy od XVIIw. W tym okresie zebrano(chaotycznie) bardzo duży zasób informacji o świecie. Okres ten wiążemy z kierunkiem opisowym w naukach geograficznych. Informacja geograficzna była zbierana w ramach specjalnych ekspedycji lub podbić kolonialnych. Cecha charakterystyczna-wzrost zainteresowania różnymi częściami świata. Zbieranie dokumentów- kierunek systematyzujący. Cel kierunku: uporządkowanie zebranych informacji geograficznych w oparciu o przyjęte kryteria. Powstanie różnych dyscyplin geograficznych, dzięki systematyzacji- pierwsza klasyfikacja nauk geograficznych. Kierunek teoretyczno-wyjaśniający: naukowe wyjaśnienie zebranej informacji geograficznej oraz rozwój teorii naukowej.
Problematyka krytyczna:
- strona formalna ( spis treści, podpisy pod fotografią, spis literatury) - tytuł pracy , czy zawiera element nowości naukowej, czy jest interesujący z punktu widzenia współczesnej geografii. – ustosunkowanie się do problemu badawczego, stwierdzić czy cele są interesujące z merytorycznego i aplikacyjnego punktu widzenia. – czy wybrany obszar badań spełnia wymóg reprezentatywności do odniesionego problemu - zwracamy uwagę na stan badań w literaturze – aktualny stan problemu badawczego - metodyka badań -analiza materiału dokumentacyjnego (charakter wizualizacji , diagramy, mapy) -ocena sformułowanych prawidłowości (rozdział syntezujący) - podsumowanie ( zebranie ustalonych prawidłowości) – nasz wkład do teorii naukowej
Geografia fizyczna w rozwoju historycznym nauk geograficznych :
Na początku XIX w. rozwinął się kierunek porównawczy- często w literaturze określany jako geografia porównawcza. Twórcą był niemiecki geograf Lard Litter. Pozytywną stroną było wprowadzenie do geografii metody porównawczej. Do dzisiaj stosowana, uważana za podstawowa metodę badawczą. Polega na porównywaniu badanych zjawisk geograficznych , określenia różnic i podobieństw między nimi i na tej podstawie są formułowane prawidłowości. Metoda porównawcza jest wymogiem metodologicznym geografii. Miała ona charakter jakościowy, zaawansowała w znaczny sposób rozwój teoretyczny geografii.
Kolejny kierunek , który przyczynił się do rozwoju nauk geograficznych to kierunek krajobrazowy. Rozwinął się w okresie międzywojennym. Podstawowe założenia to: koncepcja krajobrazu geograficznego oraz podział powierzchni Ziemi na krajobrazy, zgodnie z przyjętą koncepcją krajobrazu.
Geografia jest dyscypliną ilościową.
Kierunek krajobrazowy jest na nowo uznawany w Polsce. Termin krajobraz jest sankcjonowany w polskiej literaturze geograficznej w dwóch znaczeniach:
W znaczeniu fizjonomicznym
W znaczeniu genetycznym
Pierwsze oznacza różnicowanie typów krajobrazu w oparciu o jego wygląd , np. krajobraz leśny, rolny. Może być jedynie wstępnym etapem oceny krajobrazu. Nie może decydować o typie krajobrazu. Drugie kryterium polega na wybraniu i zastosowaniu kryterium genetycznego do typologii krajobrazu. Kryterium może być rzeźba terenu, gleby, roślinność, wody powierzchniowe.
Zaproponowanie poprawnych podstaw typologii z uwzględnieniem kryterium ilościowego stanowi podstawę dobrej typologii krajobrazu.
Krajobraz uznajemy jako jednostkę przestrzenną, która wydzielona została w oparciu o przyjęte kryteria podziału (delimitacji).
Definicje w geografii mają charakter wyjaśniający.
Kryterium genetyczne decyduje o typie krajobrazu.
Definicja krajobrazu:
części powierzchni Ziemi posiadające granice, różniące się jakościowo od innych oraz posiadające wewnętrzną całość elementów, obiektów i zjawisk, które są w stałych związkach i zależnościach nazywamy krajobrazem.
( definicje trzeba znać na pamięć- oraz podać autora definicji)
Obowiązkiem jest stwierdzenie wiarygodności definicji.
Wiarygodność obejmuje : -wyjaśnienie wyrażeń słownych stosowanych w definicji -stwierdzenie czy definicja jest wiarygodna pod względem geograficznym
Czas: różniące się , zachodzące, związki, posiadające. Przestrzeń: część powierzchni. Człowiek: obiektów.
Część powierzchni Ziemi – oznacza jednostkę przestrzenną, struktura przestrzeni geograficznej.
Jest teoria wyznaczania granic: granice naturalne, administracyjne, przejściowe o charakterze linii lub pasa.
Fizjonomiczne i genetyczne różnice badanego krajobrazu.
Każdy przedmiot badan traktujemy jako system.
Występują elementy- cechy fizyczne (przyrodnicze) krajobrazu takie jak rzeźba terenu, geologia, klimat, gleby, wody powierzchniowe i podziemne, roślinność, zwierzęta i człowiek.
Zjawiska- procesy fizyczne i społeczne występujące w krajobrazie. Fizyczne- kształtowanie warunków pogodowych( wiatry, burze, huragany). Społeczne- migracje.
Obiekty-są to urządzenia wprowadzane do krajobrazu przez człowieka, mające charakter antropogeniczny.
Zwrócenie uwagi na związki jest wyrazem dynamicznego opisu krajobrazu. Związki, zależności określamy ilościowo.
Definicja , aby była wiarygodna pod względem geograficznym , musi być uwzględniona pod względem czasu, przestrzeni i człowieka.
Typy krajobrazu z uwzględnieniem stopnia ingerencji człowieka:
Krajobraz pierwotny – te części powierzchni Ziemi , które nigdy nie były przez człowieka względnie odwiedzane. – Krajobraz naturalny.
Krajobraz zmieniony
Krajobraz przekształcony
Krajobraz antropogeniczny
Ad. I – już nie ma takich krajobrazów. Ten typ, który jest najbliżej naturalnego. Ad. II- To części powierzchni Ziemi , która w sposób żywiołowy, nie zorganizowany, została zmieniona przez człowieka. Krajobraz rabunkowy. Wykorzystywanie dla doraźnych potrzeb, np. wypalanie puszczy równikowych, wycinanie tajgi syberyjskiej. (przyczynia się to do powodzi, zniszczenie czarnoziemów). Ad. III- To części powierzchni Ziemi , które w sposób zorganizowany, planowy, zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju( geopolityki, ekopolityki) zostały przekształcone przez człowieka. Najbardziej nadzorowany przez geografa fizycznego, przyjazne dla człowieka, nie naruszają równowagi systemu geograficznego. Ad. IV – to te części powierzchni Ziemi , gdzie jest brak elementów naturalnych. Występują tylko elementy sztuczne. Nowy przedmiot badań geograficzno- fizycznych. Powinien zachowywać elementy środowiska geograficznego, np. zachowanie krętego koryta rzeki.
Progi przyrodnicze , geograficzne w rozwoju środowiska. Ograniczenia progowe są to określone uwarunkowania środowiska geograficznego, które ograniczają albo uniemożliwiają włączenie środowiska jako całości lub poszczególnych jego elementów do użytkowania przez człowieka.
*Progi w krajobrazie: -ekspozycja -nachylenie terenu - różne wysokości względnych
*progi w rozwoju roślinności: -gleby -wilgotność -głębokość od zwierciadła wody
Kontynuacja geografii historycznej:
Okres międzywojenny nauk geograficznych zaznaczył się rozwojem nurtu syntetyzującego. Oznacza syntetyczne podejście w opisie środowiska geograficznego. Kierunek ten dominował w Europie Zachodniej. 1936 r – S. Pawłowski – kongres międzynarodowej Unii Geograficznej. Utrwaliło to pozycje polskiej geografii w całej Europie. 2014 – polska będzie organizatorem konferencji międzynarodowej geografii. Przejawem kierunku syntetyzującego był kierunek antropogeograficzny- wprowadzony przez S. Pawłowskiego. Kierunek antropogeograficzny – założenia : geografia nie powinna zajmować się opisem zjawisk fizyczno- geograficznych, ani społeczno- ekonomicznych. Powinna zajmować się badaniem zależności między procesami fizycznymi i społecznymi z punktu widzenia człowieka. Miał ogromne znaczenie dla geografii fizycznej i społeczno- ekonomicznej. Nie można opisywać części fizycznej środowiska bez udziału człowieka. Kierunek antropogeograficzny był związany z geografią społeczno- ekonomiczną.
Kierunek ekologiczny – rozwinięcie tego kierunku w ramach geografii było ważne dla podkreślenia geografii w czasie międzywojennym.
Ziemię należy traktować jako siedzibę człowieka, oznacza to, że wszystkie badania w środowisku fizyczno-geograficznym należy prowadzić z uwzględnieniem obecności człowieka w środowisku i z uwzględnieniem jego potrzeb. Współczesną ekologie wiążemy z biologią. Geografowie uznają ekologię : wprowadzili ekologię krajobrazu i geoekologię.
Kierunek regionalny- jako podstawowy problem badawczy uznawał koncepcje regionu geograficznego oraz podział powierzchni Ziemi na regiony geograficzne. W tym kierunku jest miejsce na geografie fizyczną.
Geografia fizyczna w rozwoju historycznym określiła swój przedmiot badań , który możemy określić jako fizyczny opis Ziemi. Geografia fizyczna określiła podstawy metodologiczne, uznając , że jest nauką empiryczną. Geografia fizyczna określiła swoje metody badań , które przede wszystkim polegają na syntetycznym opisie środowiska przyrodniczego. Określiła swoje miejsce w systemie nauk przyrodniczych.
Geografia jest nauką dwu obszarową:
Część fizyczna
Część ekonomiczna
Współcześnie mówi się o trzech częściach:
Fizyczna
Ekonomiczna
Społeczna
Uwarunkowania geografii w Polsce:
Rozwija się w współpracy międzynarodowej.
Priorytety państwa w polityce społecznej i gospodarczej – geografia fizyczna musi interesować się czy wyniki badań zostaną wykorzystane w gospodarce.
Priorytety państwa w polityce naukowej- rada naukowa- przedstawia ministrowi priorytety naukowe, one musza być w zgodności z priorytetami społeczno- gospodarczymi.
BIO- nauki o życiu (nauki o jakości życia)
INFO- nauki informatyczne
CHEM- inżynieria środowiska
Zmiany struktur systemu edukacji - Ostatnie lata w szkolnictwie wyższym są ciągłymi zmianami w strukturze szkoły wyższej. Autonomiczny trójstopniowy podział nauczania. Geografia fizyczna ma miejsce jako samodzielna dyscyplina lub jako specjalności geografii fizycznej. Coraz częściej geografia fizyczna zajmowana jest przedmiotami analitycznymi , co oznacza likwidacje dyscypliny.
Proces fragmentacji- proces ciągłego powstawania nowych specjalności, zarówno o wymowie teoretycznej jak i też aplikacyjnej.
Kształcenie kadry- zobowiązanie dla ośrodków akademickich , żeby studenci mieli określony profil zawodowy. Nie mamy dobrze określonego statusu zawodowego. Obowiązkiem geografii fizycznej jest wprowadzeniem nowych przedmiotów , aby określały zawód.
Autorytet społeczny i naukowy geografów- kształtowanie stanowisk społecznych- także studenci.
Kontakt z nauka światową- pracujemy tworząc programy międzynarodowe.
Zasadniczą kwestią jest rozwój merytoryczny dyscyplin. Nauka nie rozwija się w izolacji.
Ideogramy- diagramy pojęciowe. Wyobrażenie autora, np. o strukturze geograficznej środowiska, o koncepcji naukowej. Można traktować jako ujęcie hipotetyczne, które podlega weryfikacji. Zweryfikowany ideogram w toku badania naukowego jest diagramem.
Ideogram= diagram pojęciowy.
Podejście : interdyscyplinarne, zintegrowane, holistyczne (synonimy)
Rozpoznanie aktualnego stanu środowiska fizyczno- geograficznego może stanowić podstawę sporządzenia różnych planów zagospodarowania środowiska i decyzji planistycznych.
Ideogram interakcji człowiek – środowisko
Ideogram interakcji człowiek- środowisko przedstawia jako podstawowe zadanie geografii fizycznej ocenę zasobów środowiska przyrodniczego ( geologia, rzeźba terenu, klimat, wody powierzchniowe i podziemne, gleby, rośliny, zwierzęta, człowiek). W zakresie ich odnawialności potrzeb i wykorzystania. Zwrócenie uwagi społeczeństwa na zasoby i w konsekwencji określenie przemian środowiskowych dotyczących części abiotycznych i biotycznych. Charakter pozytywny i negatywny.
Ideogram koncepcji IDRIDI i jego zastosowanie w geografii fizycznej :
Siły sprawcze w środowisku to rozpoznanie czynników i procesów fizyczno- geograficznych, np. woda czynnik, proces- działalność rzek. Presja oznacza rozpoznanie jakościowe i ilościowe oddziaływania procesów fizyczno- geograficznych na środowisko. Stan oznacza określenie aktualnego stanu środowiska fizyczno- geograficznego ( stanu wód w rzekach). Wpływ oznacza określenie wpływu stanu środowiska na człowieka. Reakcja człowieka na działanie procesów fizyczno- geograficznych ( np. na powódź, huragan).