wstęp do geografii ekonomicznej - wykłady, Geografia, Geografia ekonomiczna


Ekonomiczna wykład 1 - 27.11.2008

Prof. UAM dr hab. Paweł Churski - chur@amu.edu.pl / www.churski.pl

Zakres wykładu:

-Geografia społeczno ekonomiczna jako nauka. 27.11

-Przestrzeń i jej podziały. Region ekonomiczny.18.12

-Środowisko uwarunkowania procesu rozwoju społeczno-gospodarczego. 08.01

-Demograficzne uwarunkowania procesu rozwoju społeczno-gospodarczego. 15.01

-Współczesne uwarunkowania i przemiany gospodarki. Postfordyzm-Globalizacja-Transformacja-Integracja. Rezultaty dla struktury sektorowej gospodarki. 22.01

- Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego świata. Zróżnicowanie wewnętrzne - rozwój regionalny i polityka regionalna. 29.01

Zaliczenie Pisemne - 03.02.2009r. godzina 8.00

Zakres - podstawa zaliczenia to notatki z wykładu, jakieś jedno zagadnienie z Fierli lub Rogackiego

Literatura:

-Chojnicki Z. 1999. Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań

-Czerny Mirosława, 2005. Globalizacja a rozwój. Wybrane zagadnienia geografii społeczno-gospodarczej świat. Wydawnictwo Naukowe Pwn. Warszawa

-Czerny M. i inni, 2007, Globalistyka. Procesy globalne i ich lokalne konsekwencje. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

- Domański R., 2005 Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN., Warszawa

- Fierla I. (red.), 2004, Geografia gospodarcza Polski. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

- Fierla I. (red.), 2004, Geografia gospodarcza świata. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

- Rogacki H., (red) 2007. Geografia społeczno-gospodarcza Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa

- Węcłowicz G., 2002. Przestrzeń i społeczeństwo współczesnej Polski. Studium z geografii społeczno-gospodarczej Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa

Dyżur:

Pokój 138 IGS-E iGP (I piętro)

Wtorki 12:.00 - 15.00

Piątki 10:30 - 12.00

Geografia ekonomiczna jako nauka.

Pojęcie i przedmiot geografii:

Nazwa GEOGRAFIA powstała od greckich słów Ge -Ziemia i grapho - piszę, opisuję. W przeszłości nauka ta jako jedyna zajmowała się opisywanie Ziemi.

Za twórcę terminu Geografia uważa się Eratostenesa z Cyreny greckiego uczonego żyjącego na przełomie III i II wieku p.n.e.

Przedmiot geografii, ze względu na jej bardzo szeroki zakres problematyki jest trudny do zdefiniowania. Najczęściej uważa się że. Geografia to nauka badająca powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz związki, jakie zachodzą między środowiskiem geograficznym a działalnością społeczeństw. Zajmuje się ona wykrywaniem przyczyn oraz formułowaniem uogólnień, praw lub prawidłowości sferze zjawisk, które jej dotyczą.

Dyscypliny geograficzne

Nauki geograficzne, w ostatnich latach, zarówno w Polsce jak i na świece przeżywany bardzo intensywny rozwój. Rozszerzał się ich zakres zainteresowań, udoskonalano metody badawcze.

Zdaniem S. Leszczyckiego można dokonać empirycznego podziału nauk geograficznych:

-działy (dyscypliny podstawowe

-gałęzie (dyscypline szczegółowe)

-specjalizacje

W ramach nauk geograficznych są wyróżniane następujące działy-dyscypliny podstawowe:

-fizyczna

-ekonomiczna

-regionalna

-kartografia

-historyczna

-matematyczna / astronomiczna

-stosowana (o praktycznym celu badań, np. geografia wojskowa lub wojenna)

Istota geografii ekonomicznej

Geografia ekonomiczna (społeczno-ekonomiczna) zwana też gospodarczą bada wzajemne oddziaływania człowieka i środowiska geograficznego, Innymi słowy, przedmiot badań geografii ekonomicznej stanowią przestrzenne struktury i procesy systemu: środowisko przyrodnicze - społeczeństwo.

Przedmiot badań tej nauki jest zatem usytuowany na styku nauk przyrodniczych i ekonomicznych.

Ekonomia przestrzenna - takie patrzenie na procesy, które zakłada, że każde patrzenie ekonomiczne musi być umiejscowione w przestrzeni.

W skład geografii ekonomicznej wchodzą zazwyczaj następujące gałęzie - dyscypliny szczegółowe:

-geografia ludności (demografia)

-geografia osadnictwa

-geografia rolnictwa

-geografia przemysłu

-geografia komunikacji (transportu i łączności)

-geografia handlu i usług

-geografia polityczna

-geografia turystyki (turyzmu)

Niektórzy autorzy wyróżniają jeszcze inne dyscypliny szczegółowe geografii ekonomicznej, np. geografię zasobów naturalnych.

Kierunki rozwoju geografii społeczno-ekonomicznej

Geografia ekonomiczna, wyodrębniona w naukach geograficznych w końcu ubiegłego wieku w coraz większym stopniu ma charakter nauki społecznej ze względu na rosnące znaczenie czynnika ludzkiego w rozwoju społeczno-gospodarczym. Używano wtedy (od początku lat 40-tych w Polsce) pojęcia Geografia człowieka, które do dzisiaj używane jest w krajach zachodnich Human Geography.

Obecnie znaczenie posiadają przede wszystkim trzy kierunki rozwoju geografii społeczno-geograficznej:

-regionalny

-ekologiczny

-przestrzenny

Regionalny

W drugą połowę XX wieku geografia weszła jako nauka opisowa, której główne zadanie polega na dostarczaniu uporządkowanego opisu zmiennie charakteru powierzchni Ziemi. Zmienność była uogólniana przez wydzielenie jednostek terytorialnych o jednorodnym charakterze zwartych przestrzennie.

Jednostki takiego nazywa się regionami.

Kierunek ten przyniósł masę informacji o środowisku przyrodniczym, ludności i gospodarce poszczególnych kontynentów, krajów regionów, miast i wsi.

Ekologiczny

Przedstawiciele tego kierunku zajmowali się badaniami wzajemnego oddziaływania środowiska przyrodniczego i społeczeństwa.

Kierunek ten przeżywa obecnie renesans, przy czym głównym członem stało się w tej relacji społeczeństwo.

Rozwój zrównoważony -rozwój przy najmniejszych kosztach środowiska, przy najmniejszej ingerencji w środowisku.

Kierunek przestrzenny

Ma najkrótszy rodowód. W formie obecnie uprawianej ukształtował się w latach siedemdziesiątych.

Za przedmiot badań przyjął przestrzenne struktury i procesy oraz ich współzależności:

-najpierw rozwinęła się naukowa penetracja struktur, których stabilność łatwiej poddawała się analizie i uogólnieniom

-następnie zaczęto zajmować się problemami wzrostu i rozwoju

-obecnie wzrost i rozwój jest rozpatrywany łącznie z ewolucją struktur

W mozaice struktur i procesów społeczno-gospodarczych wypełniających przestrzeń geograficzną stara się wyodrębnić takie, które są powiązane relacjami współwystępowania, relacjami przyczynowo-skutkowymi, relacjami funkcjonalnymi, itd.

Tak uporządkowaną rzeczywistość geograficzną nazywa się przestrzenną organizacją, a w ujęciu dynamicznym - przestrzenną organizacją rozwoju społeczno-gospodarczego.

Cechą charakterystyczną tego kierunku jest dążenie do przedstawiania przestrzennej organizacji w postaci modeli.

Te trzy kierunki przenikają się i uzupełniają się wzajemnie.

Postęp metodologiczny w geografii społeczno-ekonomicznej

Geografia ekonomiczna w ostatnim ćwierć wieku wykazała dużą zdolność do odnowy i wchłaniania innowacji naukowych.

Modernizm nadał jej nowy impet.

Największy postęp dokonuje się w ramach trzeciego, przestrzennego kierunku rozwoju geografii. Wyraża się on w stosowaniu metod matematycznych oraz rozwijaniu koncepcji teoretycznych.

Szczególna rola przypada koncepcją teoretycznym, wyrażonym w postaci modeli matematycznych.

W konsekwencji geografia społeczno-ekonomiczna przekształca się z nauki idiograficznej w naukę o silnych elementach nomologicznych - zmianą paradygmatu geografii ekonomicznej.

Nauki pokrewne:

W badaniach społeczeństwa i gospodarki geografia współdziała z:

-demografią

-socjologią

-ekonomią

-historią

-prawem

-organizacją i zarządzaniem

Geografia społeczno-ekonomiczna, jako część zespołu nauk geograficznych, ma węższy krąg dyscyplin pokrewnych i współdziałających niż sama geografia

Szczególnie bliskie są:

-ochrona środowiska

-kształtowanie przestrzenne

-planowanie przestrzenne

Funkcje geografii ekonomicznej:

-Funkcja informatyczno-diagnostyczna - której zadaniem jest informowanie społeczeństwa (np. przez nauczanie na wszystkich poziomach) o wyglądzie i charakterze Ziemi. Informacje muszą być syntetyczne. Z niektórych z nich (informacje o charakterze praktycznym) korzysta się w gospodarce. Uogólniona ocena stanu faktycznego powinna dać diagnozę - wnioski.

-Funkcja teoretyczno-wyjaśniająca - powinna prowadzić do tworzenia teorii.

-Funkcja prognostyczna - celem tej funkcji jest przewidywanie zmian w środowisku geograficznym oraz działalności gospodarczej społeczeństw.

-Funkcja planistyczno-decyzyjna - powinna ułatwić planowanie i podejmowanie decyzji (przez odpowiednie organa i instytucje administracyjno-gospodarcze).

Niektórzy (np. R. Domański, 1982) dodatkowo wyróżniają jeszcze:

-Funkcja optymalizacyjna - ma za zadanie odpowiedzieć na przykład na pytanie, jak optymalnie dla rozwoju społeczno-gospodarczego wyznaczyć lokalizacje różnych obiektów gospodarczych czy dzielnic, mieszkaniowych, dokonać zmiany podziału administracyjnego, itp.

-Funkcja kulturalno-wychowawcza - wynika z faktu, że tylko geografia w maksymalnym stopniu daje człowiekowi kompleksową wiedzę o świecie i kraju ojczystym. Znajomość geografii umożliwia zrozumienie zarówno dziejów ludzkości, jak i współczesnych zjawisk społeczno-gospodarczych, które zachodzą w określonej przestrzeni.

Ekonomiczna wykład 2, 18.12.2008

Przestrzeń i Jej podziały, region ekonomiczny

  1. Pojęcie przestrzeni:

Zasadniczymi formami bytu są: czas i przestrzeń

Dla geografii ekonomicznej podstawowym pojęciem jest przestrzeń, choć niektórzy geografowie wskazują na potrzebę i celowość posługiwania się w geografii ekonomicznem pojęciem czasoprzestrzeni.

Geografów ekonomicznych nie interesuje przestrzeń kosmiczna, czy też przestrzeń absolutna, rozumiana jako nieokreślony, nieograniczony i skończony obszar mieszczący wszystkie byty przestrzenne, lecz rzeczywista przestrzeń trójwymiarowa.

  1. W analizach geograficzno-ekonomicznych korzystamy tylko z niektórych typów czy też klas przestrzeni:

  1. Geodezyjna

  2. Geograficzna

  3. Ekonomiczna (społeczno-ekonomiczna)

  1. Przestrzeń geodezyjna

Wynika z pomiarów i kształtu kuli ziemskiej.

Jest to przestrzeń jednorodna (homogeniczna), nie uwzględniająca występujących w rzeczywistości silnych zróżnicowań jakościowych powierzchni Ziemi.

W analizach geograficzno-ekonomicznych przestrzeń geodezyjna znajduje zastasowanie jako wyjściowa kategoria myślowa występująca przy konstruowaniu wszelkich teorii i modeli struktur przestrzennych.

Konstruując te teorie przyjmuje się na ogół założenie, że przestrzeń jest jednorodna i izotropowa, tzn. że we wszystkich kierunkach wykazuje ona jednakowe właściwości. Założenie takie jest niezbędne, pozwala bowiem na oderwanie się od wielu lokalnych specyfik i zróżnicowań, a tym samym warunkuje refleksje teoretyczne na temat zjawisk społeczno-ekonomicznych w przestrzeni.

  1. Przestrzeń geograficzna

Jest niejednorodną pod względem fizycznym, biologicznym i geochemicznym (heterogeniczną) rzeczywistą powierzchnią Ziemi.

Jest ona zawsze ograniczona, mniej lub bardziej wyraźnie umownymi lub fizycznymi granicami.

Granice te mogą mieć przebieg prostoliniowy, jak południki i równoleżniki, lub krzywoliniowy, gdy biegną wzdłuż elementów fizjograficznych, takich jak: rzeki, pasma górskie, wybrzeża morskie.

Każdą przestrzeń geograficzną charakteryzuje:

-określone położenie

-cechy fizyczne (wzniesienie nad poziom morza, rozczłonkowanie poziome, urzeźbienie, rozcięcie powierzchni itd.

-cechy przyrodniczne (nasłonecznienie, klimat warunki hydrologiczne, gleby, flora, fauna, itd.)

Cechy te tworzą kompleksy wzajemnie powiązanych komponentów określających warunki, w których żyje i pracuje człowiek. Wpływają one na działalność człowieka - na jej zakres, charakter, natężenie.

Ze względu na charakter relacji człowiek-przestrzeń geograficzna wyróżnia się:

Anekumenę - jest to przestrzeń geograficzna, która ze względu na bardzo małe lub wręcz niedogodne warunki nie jest ona wykorzystywana bezpośrednio przez człowieka. Obszary te pomimo niezamieszkiwania ich przez człowieka posiadają bardzo istotne, wręcz strategiczne znaczenie. Przykładem jest obszar Antarktydy.

Ekumena w przypadku stale zamieszkiwanej przestrzeni geograficznej lub subekumena w przypadku przestrzeni wykorzystywanej okresowo stanowią obszar na którym człowiek prowadzi są działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną. Przestrzeń tą nazywa się często przestrzenią ekonomiczną.

  1. Ekumeny na świecie obszary najgęściej zaludnione:

  1. Azja - Wyspy Japońskie, Nizina Chińska, wybrzeże Chin, Nizina Gangesu, Delta Gangesu i Brahmaputry, Indonezja, południe Indii

  2. Australia - część południowo-wschodnia

  3. Afryka - delta i dolny odcinek Nilu, nad jeziorami, rzekami i brzegami oceanów

  4. Ameryka Północna - aglomeracja Nowego Jorku, Waszyngtonu, aglomeracja Nadjeziorna, aglomeracja Los Angeles, miast Meksyk

  5. Europa - część środkowa i zachodnia - W. Brytania, kraje Beneluxu, Francja, Niemcy, Włochy

  6. Ameryka Południowa - Buenos Aires, San Paulo, Rio De Janeiro

  1. Aneukumeny - obszary okołobiegunowe, wysokogórskie, pustynie (bardzo mała część przestrzeni geograficznej o bardzo dużym znaczeniu)

  2. Subekumeny:

- Amazonia, Tajga, obszary tundrowe, obszary stepowe, półpustynne, niskie góry

  1. Przestrzeń ekonomiczna:

Przestrzeń ekonomiczna = ekumena + subekumena (przestrzeń stale lub czasowo wykorzystywana przez człowieka do życia lub do działalności gospodarczej)

W jej obrębie rozmieszczone są wszystkie osiedla ludzkie oraz wszelka działalność produkcyjna człowieka. Działalność ta przybiera różne formy przestrzenne:

- działalność punktowa - zakład przemysłowy - może występować w formie wyizolowanej, tworzyć pewne zgrupowania punktów jednorodnych lub asocjacje różnorodnych rodzajów działalności człowieka.

-działalność liniowa - transport - posiada tendencje do wykształcania się układów sieciowych lub wiązek różnych rodzajów działalności liniowej np. równoległe do drogi kołowej biegnie linia kolejowa i kilka linii przesyłowych. Z punktu widzenia przestrzeni ważne są tu dwa fakty:

a) sama linia

b) ruch odbywający się po linii

- działalność powierzchniowa - uprawy rolne - charakteryzuje się na ogół zawartością występowania, choć może także przybierać nieciągłą i występować w postaci porzuconych wysp (enklaw).

  1. Struktura Przestrzenna

Rozmieszczenie działalności człowieka w przestrzeni różne historyczne i fizjograficzne oraz przyrodniczo uwarunkowane układu o określonej strukturze przestrzennej.

  1. Struktura przestrzenna gospodarki narodowej

Pewien układ przenikających się nawzajem sfer zagospodarowania przestrzennego.

Definicja według Leszczyckiego:

„Wszystkie ogniwa gospodarki większe i mniejsze, kooperują ze sobą, wymieniają produkty, ludzi i informacje, dlatego sa połączone pasmami infrastruktury technicznej, w której najważniejsze są układy komunikacyjne, energetyczne oraz wymiany informacji. Rozwijające się ogniwa zajmują coraz większe obszary, przy czym zazwyczaj uprzywilejowanymi kierunkami rozwojowymi są układy pasmowe, wzdłuż których rozszerza się osadnictwo. Ogniwa czyli węzły oraz pasma infrastruktury tworzą zasadniczy szkielet, który pozwala na śledzenie dynamiki gospodarki w przestrzeni. Szkielet wypełniają powierzchnie, na których rozwijają się gospodarka leśna, rybacka, turystyczna i inna, które występują powierzchniowo, zajmują czasem znaczne obszary.”

  1. Rozwój przestrzeni ekonomicznej

Zróżnicowanie powyższych czynników prowadzi w konsekwencji do kształtowania się przestrzeni ekonomicznej o różnym charakterze.

Identyfikacja charakteru przestrzeni geograficznej jest podstawowym i nieodzownym etapem rozpoczynającym proces badania prawidłowości geograficzno-ekonomicznych na danym obszarze. Na podstawie takiej identyfikacji można wyróżnić przestrzeń ekonomiczną:

  1. Pierwotną lub wtórną (pochodną)

  2. Zamkniętą (aby wybudować coś nowego, trzeba usunąć coś co było wcześniej) lub otwartą

  3. Kompleksową lub selektywną

  4. Zagospodarowaną lub nie w pełni zagospodarowaną

  5. Ciągłą lub nieciągłą

  6. Zwartą lub rozczłonkowaną

  7. Zintegrowana lub nie zintegrowana

  8. Stabilna lub niestabilna

  9. Jednorodna lub zróżnicowana

  1. Ład przestrzenny

Rozmieszczenie różnych form działalności gospodarczej i społecznej człowieka w przestrzenie nie jest przypadkowe i obojętne z punktu widzenia funkcjonowania gospodarki.

Prawidłowo funkcjonująca gospodarka musi mieć odpowiednią dla osiągniętego poziomu rozwoju i realizowania celów, organizację przestrzenną. Organizacja ta dotyczy rozmieszczenie elementów gospodarczych, technicznych i społecznych w przestrzeni, ich wzajemnych powiązań i zależności oraz relacji ze środowiskiem geograficznym.

Oznacza to konieczność zachowania ładu przestrzennego rozumianego jako kształtowanie struktur przestrzennych gospodarki pozwalające na:

  1. Zrealizowanie celów gospodarowania przy danych środkach

  2. Zapewnienie wzrostu gospodarczego danej struktury i całego przestrzennego systemu społeczno-ekonomicznego, w którym ta struktura tkwi (wzrost gospodarczy musi mieć około 3% aby zapewnić poziom rozwoju gospodarczego) może być wzrost gospodarczy bez rozwoju, lecz nie na odwrót

  3. Wyeliminowanie konfliktów przestrzennych, społecznych i ekologicznych

Rozwój zrównoważony to rozwój odbywający się przy jak najmniejszych kosztach środowiska.

  1. Podziały przestrzeni

Niejednorodność przestrzeni geograficznej oraz zróżnicowanie przestrzeni ekonomicznej sprawiają, że ze względów poznawczych, a zwłaszcza praktycznych (planowania przestrzennego), konieczny jest podział tej przestrzeni na części o jednakowej strukturze komponentów (fizycznych, przyrodniczych, technicznych, społecznych lub ekonomicznych).

Chodzi zatem o znalezienie i wyodrębnienie (delimitację) możliwie niewielkich obszarów (jednostek przestrzennych) wyraźnie jednorodnych, które wyróżniają się od obszarów sąsiednich.

  1. Podział przestrzeni geograficznej

W odniesieniu do przestrzeni geograficznej jest regionalizacja fizyczno-geograficzna, która pozwala na podzielenie badanego obszaru, w zależności od potrzeb, na różnej wielkości jednostki fizjologiczne.

Podział ten ma charakter hierarchiczny.

Punktem wyjścia jest homogeniczna względem podstawowej cechy diagnostycznej, lub zespołu cech diagnostycznych, jednostka elementarna, którą może być ekosystem (podstawowa jednostka funkcjonowania przyrody stanowiąca układ złożony z biocenozy - flory i fany- i jej biotopu - warunki fizjograficzne, takie jak rzeźba terenu, klimat, gleby, historia powstania zbiorowisk roślinnych), w którym zachodzi obieg materii i przepływ energii) lub krajobraz.

Jednostki elementarne są taksonami I stopnia. Łącząc je w zespoły otrzymuje jednostki taksonomiczne II stopnia, te zaś można połączyć do stopnia III.

Przykładem może być podział fizyczno-geograficzny Polski J. Kondrackiego posłużono się systemem taksonomiczny, w którym jednostką elementarną był mikroregion, dający po zagregowaniu mezoregiony (których w Polsce jest około 300). Tworzą one struktury hierarchiczne.

Przykładowo mezoregion wysp Uznam i Wolin należy do makroregionu Pobrzeża Zachodniopomorskiego znajdującego się w obrębie podprowincji Przybrzeży Południowobałtyckich, która należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, będącego elementem podobszaru (strefy) Pozaalpejskiej Europy Zachodniej, należącego do obszaru Europy Zachodniej.

  1. Podział przestrzeni ekonomicznej

Hierarchiczny charakter ma również struktura przestrzeni ekonomicznej. Badanie jej zróżnicowania przestrzennego opiera się o metodę regionalną. Należy przy tym rozróżnić dwie techniki stosowane w geografii ekonomicznej:

  1. Procedurę topologiczną - której istota sprowadza się do poszukiwania i klasyfikacji elementarnych jednostek przestrzennych o podobnych cechach jakościowych

  2. Regionalizacja - jest specyficznym przypadkiem procedury topologicznej, bowiem o ile typologii chodzi jednie o identyfikację jednostek podobnych, o tyle przy regionalizacji musi być spełniony warunek przestrzennej zwartości (regiony są przestrzennie nierozłączne) i występowania układu wewnętrznych powiązań społeczno - ekonomicznych między jednostkami elementarnymi.

Należy pamiętać, że występuje też rejonizacja, która w przeciwieństwie do regionalizacji dotyczącej całej gospodarki jakiegoś obszaru, ma charakter branżowy i dotyczy tylko jednego działu gospodarki narodowej lub jednej gałęzi produkcji.

Regionalizacja nie równa się rejonizacji.

  1. Region ekonomiczny

Metoda regionalna w geografii ekonomicznej opiera się na pojęciu regionu ekonomicznego.

Definicja według Kucińskiego:

Region ekonomiczny „rozumie część większej całości i zdecydowanie się z niej wyodrębniający, geograficznie zwarty zespół elementarnych jednostek przestrzennych mających pewne wspólne lub uzupełniające się cechy oraz wyraźnie ukształtowany lub kształtujący się układ ekonomiczny, którego elementy powiązane są między sobą i ze środowiskiem przyrodniczym relacjami współwystępowania i współzależności, a z otoczeniem zewnętrzny, - relacjami współzależnościami o dużym nasileniu.”

  1. Region ekonomiczny

  1. Region strefowy - (powierzchniowy, homogeniczny), czyli obszar pod pewnym względem lub pewnymi względami jednorodny, wykorzystywany przy regionalizacji rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i turystyki.

  2. Region węzłowy (nodalny), czyli obszar ciążeń powiązać ekonomicznych z pewnym ośrodkiem centralnym dla danego regionu.

  3. Region kompleksowy - czyli terytorialnie wykształcony kompleks produkcyjny (układ ekonomiczny) o określonej (jedno- lub wielokierunkowej) specjalizacji produkcyjno-usługowej)

Mamy 2 koncepcje pojmowania regionu:

  1. Analityczna - koncepcja ta ujmuje region jako jednorodny obszar występowania pewnej cechy lub zespołu cech istotnych z punktu widzenia zakresu problemu badawczego, które zawierają pojęcie regionu.

Region jest więc narzędziem pojęciowym analizy przestrzennej różnych zjawisk społeczno-ekonomicznych ich skupienia o różnicowania przestrzennego.

Regionalizacja analityczna jest czynnością wyodrębniania regionow w formie zbiorów lub klas przestrzennych przprowadzoną głownie przy pomocy metod tak

  1. Przedmiotowej - koncepcja przedmiotowa ujmuje region jako realny obiekt społeczny lub składnik rzeczywistości społecznej w postaci pewnej całości wyodrębnionej przestrzennie, Koncepcja ta ma charakter realistyczny: „Regiony istnieją niezależnie od badaczy, muszą oni

W obrębie koncepcji przedmiotowej regionu występują współcześnie różne wersje pojmowania regionu.

Z. Chojnicki wyróźnia dwie:

a) społeczną - rozpatrującą region w kontekście społecznym, jako element struktury i rozwoju społecznego np. ujmowanie regionu jako lokalnej reakcji na działanie procesów kształtujących gospodarkę kapitalistyczną

b) systemową - ujmującą region w postaci realnej jednostki przestrzennej lub terytorialnej złożonej z różnych elementów powiązanych ze sobą.

Praca własna:

-skład regionu

-otoczenie regionu

-struktura regionu

Chojnicki Z. 1999 Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii.

Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań - s. 332-350

Ekonomiczna wykład 3

Środowiskowe uwarunkowania procesu rozwoju społeczno-gospodarczego

  1. Człowiek-środowisko.

Aspekty antropogeniczne wypychają aspekty przyrodnicze z definicji środowiska.

  1. Środowisko - przyroda, która otacza społeczności ludzkie i będące podłożem jego działalności.

  2. Środowisko geograficzne - jest to układ zarówno przyrodniczych jak i społecznych oraz technicznych warunków życia i pracy człowieka; jej podstawą jest przekształcone przez człowieka środowisko przyrodnicze.

  3. Środowisko→człowiek:

Nie tylko przedmiot działalności człowieka, ale jest źródłem interakcyjnych oddziaływań zwrotnych na społeczeństwo i jego gospodarkę.

Najważniejsze składniki środowiska:

  1. Determinizm geograficzny.

Środowisko geograficzne determinuje rozwój społeczny i jest to warunek ograniczający o charakterze obiektywnym.

  1. Nihilizm geograficzny to koncepcja według której:

Środowisko geograficzne nie ma żadnego wpływu na rozwój elementu przestrzennego układu społeczno-gospodarczego.

  1. Posybylizm:

Środowisko geograficzne wywiera wpływ na lokalizację różnych form działalności człowieka, ale również na samą działalność rzutując na jej koszty i efekty.

Wpływ środowiska nie odgrywa decydującej roli zarówno w lokalizacji i żadnym z zakresów produkcji.

  1. Neodetermizm:

Do podstawowych barier zalicza się:

Zasoby przyrody /np. woda/

dobre wolne→dobre rzadkie /występują w niedoborze i trzeba je produkować

  1. Oddziaływanie człowieka na środowisko:

  1. OSOBNICZY - pojedynczy człowiek na całe środowisko, jego wpływ; zmiany w pełni odwracalne, niegroźne;

  2. POPULACYJNY - działanie grupy społecznej na środowisko, grupa społeczna zaspokaja podstawowe potrzeby; ingerencja odwracalna przez środowisko;

  3. SPOŁECZNY - człowiek jako wielka grupa społeczna; zaspokajanie potrzeb także wyższego rzędu; środowisko nie jest w stanie zregenerować przekształceń;

Zmienność i niepewność gospodarki

*Dawne procesy - geologia;

*Obecne - geografia;

  1. Trzy rodzaje zmian w środowisku:

    1. Długookresowe - np. cykle erozji;

    2. Krótkookresowe - np. wahania sezonowe w ciągu roku;

    3. Nieregularne - najczęściej powodują klęski żywiołowe;

  1. Ryzyko gospodarcze:

Reakcje ludzi na zagrożenia ze strony przyrody (środowiska), nie są jednolite.

    1. Zasoby środowiska - komponenty środowiska geograficznego wykorzystywane przez człowieka:

  1. Malthus uważał, że isnieje bezwzględna granica dostępności zasobów; STATYCZNA TEORIA ZASOBÓW; wszystko zależy od człowieka.

    1. Ricardo twierdził, że zasoby naturalne są nieograniczone, natomiast ogromna jest nasza wiedza na temat możliwości wykorzystania. Nie istnieje rzadna granica w sensie ilościowym, natomiast istnieje w sensie jakościowym.

      1. Mill - zwracał uwagę na niewykorzystane rezerwy zasobów i fakt, iż bariera zasobowa ma raczej charakter lokalny bądź regionalny, natomiast jest ona mało realna w skali globu ziemskiego i w odniesieniu do wszystkich zasobów jednocześnie.

        1. Dynamiczna teoria zasobów - możliwości odkrycia nowych źłóź znanych zasobów i zwiększenia ekonomicznie opłaconej eksploatacji złóż już rozpoznanych.

  1. Czynniki odpowiadające za obciążenie:

    1. geograficzno-demograficzne - wynikają z koncentracji przestrzennej działalności gospodarczej i są ściśle związane ze wzrostem liczby ludności na danym obszarze;

    2. techniczno-ekonomiczne wynikają z:

TECHNICZNE:

EKONOMICZNE: