Ekonomiczna wykład 1 - 27.11.2008
Prof. UAM dr hab. Paweł Churski - chur@amu.edu.pl / www.churski.pl
Zakres wykładu:
-Geografia społeczno ekonomiczna jako nauka. 27.11
-Przestrzeń i jej podziały. Region ekonomiczny.18.12
-Środowisko uwarunkowania procesu rozwoju społeczno-gospodarczego. 08.01
-Demograficzne uwarunkowania procesu rozwoju społeczno-gospodarczego. 15.01
-Współczesne uwarunkowania i przemiany gospodarki. Postfordyzm-Globalizacja-Transformacja-Integracja. Rezultaty dla struktury sektorowej gospodarki. 22.01
- Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego świata. Zróżnicowanie wewnętrzne - rozwój regionalny i polityka regionalna. 29.01
Zaliczenie Pisemne - 03.02.2009r. godzina 8.00
Zakres - podstawa zaliczenia to notatki z wykładu, jakieś jedno zagadnienie z Fierli lub Rogackiego
Literatura:
-Chojnicki Z. 1999. Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań
-Czerny Mirosława, 2005. Globalizacja a rozwój. Wybrane zagadnienia geografii społeczno-gospodarczej świat. Wydawnictwo Naukowe Pwn. Warszawa
-Czerny M. i inni, 2007, Globalistyka. Procesy globalne i ich lokalne konsekwencje. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
- Domański R., 2005 Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN., Warszawa
- Fierla I. (red.), 2004, Geografia gospodarcza Polski. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Fierla I. (red.), 2004, Geografia gospodarcza świata. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Rogacki H., (red) 2007. Geografia społeczno-gospodarcza Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
- Węcłowicz G., 2002. Przestrzeń i społeczeństwo współczesnej Polski. Studium z geografii społeczno-gospodarczej Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
Dyżur:
Pokój 138 IGS-E iGP (I piętro)
Wtorki 12:.00 - 15.00
Piątki 10:30 - 12.00
Geografia ekonomiczna jako nauka.
Pojęcie i przedmiot geografii:
Nazwa GEOGRAFIA powstała od greckich słów Ge -Ziemia i grapho - piszę, opisuję. W przeszłości nauka ta jako jedyna zajmowała się opisywanie Ziemi.
Za twórcę terminu Geografia uważa się Eratostenesa z Cyreny greckiego uczonego żyjącego na przełomie III i II wieku p.n.e.
Przedmiot geografii, ze względu na jej bardzo szeroki zakres problematyki jest trudny do zdefiniowania. Najczęściej uważa się że. Geografia to nauka badająca powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz związki, jakie zachodzą między środowiskiem geograficznym a działalnością społeczeństw. Zajmuje się ona wykrywaniem przyczyn oraz formułowaniem uogólnień, praw lub prawidłowości sferze zjawisk, które jej dotyczą.
Dyscypliny geograficzne
Nauki geograficzne, w ostatnich latach, zarówno w Polsce jak i na świece przeżywany bardzo intensywny rozwój. Rozszerzał się ich zakres zainteresowań, udoskonalano metody badawcze.
Zdaniem S. Leszczyckiego można dokonać empirycznego podziału nauk geograficznych:
-działy (dyscypliny podstawowe
-gałęzie (dyscypline szczegółowe)
-specjalizacje
W ramach nauk geograficznych są wyróżniane następujące działy-dyscypliny podstawowe:
-fizyczna
-ekonomiczna
-regionalna
-kartografia
-historyczna
-matematyczna / astronomiczna
-stosowana (o praktycznym celu badań, np. geografia wojskowa lub wojenna)
Istota geografii ekonomicznej
Geografia ekonomiczna (społeczno-ekonomiczna) zwana też gospodarczą bada wzajemne oddziaływania człowieka i środowiska geograficznego, Innymi słowy, przedmiot badań geografii ekonomicznej stanowią przestrzenne struktury i procesy systemu: środowisko przyrodnicze - społeczeństwo.
Przedmiot badań tej nauki jest zatem usytuowany na styku nauk przyrodniczych i ekonomicznych.
Ekonomia przestrzenna - takie patrzenie na procesy, które zakłada, że każde patrzenie ekonomiczne musi być umiejscowione w przestrzeni.
W skład geografii ekonomicznej wchodzą zazwyczaj następujące gałęzie - dyscypliny szczegółowe:
-geografia ludności (demografia)
-geografia osadnictwa
-geografia rolnictwa
-geografia przemysłu
-geografia komunikacji (transportu i łączności)
-geografia handlu i usług
-geografia polityczna
-geografia turystyki (turyzmu)
Niektórzy autorzy wyróżniają jeszcze inne dyscypliny szczegółowe geografii ekonomicznej, np. geografię zasobów naturalnych.
Kierunki rozwoju geografii społeczno-ekonomicznej
Geografia ekonomiczna, wyodrębniona w naukach geograficznych w końcu ubiegłego wieku w coraz większym stopniu ma charakter nauki społecznej ze względu na rosnące znaczenie czynnika ludzkiego w rozwoju społeczno-gospodarczym. Używano wtedy (od początku lat 40-tych w Polsce) pojęcia Geografia człowieka, które do dzisiaj używane jest w krajach zachodnich Human Geography.
Obecnie znaczenie posiadają przede wszystkim trzy kierunki rozwoju geografii społeczno-geograficznej:
-regionalny
-ekologiczny
-przestrzenny
Regionalny
W drugą połowę XX wieku geografia weszła jako nauka opisowa, której główne zadanie polega na dostarczaniu uporządkowanego opisu zmiennie charakteru powierzchni Ziemi. Zmienność była uogólniana przez wydzielenie jednostek terytorialnych o jednorodnym charakterze zwartych przestrzennie.
Jednostki takiego nazywa się regionami.
Kierunek ten przyniósł masę informacji o środowisku przyrodniczym, ludności i gospodarce poszczególnych kontynentów, krajów regionów, miast i wsi.
Ekologiczny
Przedstawiciele tego kierunku zajmowali się badaniami wzajemnego oddziaływania środowiska przyrodniczego i społeczeństwa.
Kierunek ten przeżywa obecnie renesans, przy czym głównym członem stało się w tej relacji społeczeństwo.
Rozwój zrównoważony -rozwój przy najmniejszych kosztach środowiska, przy najmniejszej ingerencji w środowisku.
Kierunek przestrzenny
Ma najkrótszy rodowód. W formie obecnie uprawianej ukształtował się w latach siedemdziesiątych.
Za przedmiot badań przyjął przestrzenne struktury i procesy oraz ich współzależności:
-najpierw rozwinęła się naukowa penetracja struktur, których stabilność łatwiej poddawała się analizie i uogólnieniom
-następnie zaczęto zajmować się problemami wzrostu i rozwoju
-obecnie wzrost i rozwój jest rozpatrywany łącznie z ewolucją struktur
W mozaice struktur i procesów społeczno-gospodarczych wypełniających przestrzeń geograficzną stara się wyodrębnić takie, które są powiązane relacjami współwystępowania, relacjami przyczynowo-skutkowymi, relacjami funkcjonalnymi, itd.
Tak uporządkowaną rzeczywistość geograficzną nazywa się przestrzenną organizacją, a w ujęciu dynamicznym - przestrzenną organizacją rozwoju społeczno-gospodarczego.
Cechą charakterystyczną tego kierunku jest dążenie do przedstawiania przestrzennej organizacji w postaci modeli.
Te trzy kierunki przenikają się i uzupełniają się wzajemnie.
Postęp metodologiczny w geografii społeczno-ekonomicznej
Geografia ekonomiczna w ostatnim ćwierć wieku wykazała dużą zdolność do odnowy i wchłaniania innowacji naukowych.
Modernizm nadał jej nowy impet.
Największy postęp dokonuje się w ramach trzeciego, przestrzennego kierunku rozwoju geografii. Wyraża się on w stosowaniu metod matematycznych oraz rozwijaniu koncepcji teoretycznych.
Szczególna rola przypada koncepcją teoretycznym, wyrażonym w postaci modeli matematycznych.
W konsekwencji geografia społeczno-ekonomiczna przekształca się z nauki idiograficznej w naukę o silnych elementach nomologicznych - zmianą paradygmatu geografii ekonomicznej.
Nauki pokrewne:
W badaniach społeczeństwa i gospodarki geografia współdziała z:
-demografią
-socjologią
-ekonomią
-historią
-prawem
-organizacją i zarządzaniem
Geografia społeczno-ekonomiczna, jako część zespołu nauk geograficznych, ma węższy krąg dyscyplin pokrewnych i współdziałających niż sama geografia
Szczególnie bliskie są:
-ochrona środowiska
-kształtowanie przestrzenne
-planowanie przestrzenne
Funkcje geografii ekonomicznej:
-Funkcja informatyczno-diagnostyczna - której zadaniem jest informowanie społeczeństwa (np. przez nauczanie na wszystkich poziomach) o wyglądzie i charakterze Ziemi. Informacje muszą być syntetyczne. Z niektórych z nich (informacje o charakterze praktycznym) korzysta się w gospodarce. Uogólniona ocena stanu faktycznego powinna dać diagnozę - wnioski.
-Funkcja teoretyczno-wyjaśniająca - powinna prowadzić do tworzenia teorii.
-Funkcja prognostyczna - celem tej funkcji jest przewidywanie zmian w środowisku geograficznym oraz działalności gospodarczej społeczeństw.
-Funkcja planistyczno-decyzyjna - powinna ułatwić planowanie i podejmowanie decyzji (przez odpowiednie organa i instytucje administracyjno-gospodarcze).
Niektórzy (np. R. Domański, 1982) dodatkowo wyróżniają jeszcze:
-Funkcja optymalizacyjna - ma za zadanie odpowiedzieć na przykład na pytanie, jak optymalnie dla rozwoju społeczno-gospodarczego wyznaczyć lokalizacje różnych obiektów gospodarczych czy dzielnic, mieszkaniowych, dokonać zmiany podziału administracyjnego, itp.
-Funkcja kulturalno-wychowawcza - wynika z faktu, że tylko geografia w maksymalnym stopniu daje człowiekowi kompleksową wiedzę o świecie i kraju ojczystym. Znajomość geografii umożliwia zrozumienie zarówno dziejów ludzkości, jak i współczesnych zjawisk społeczno-gospodarczych, które zachodzą w określonej przestrzeni.
Ekonomiczna wykład 2, 18.12.2008
Przestrzeń i Jej podziały, region ekonomiczny
Pojęcie przestrzeni:
Zasadniczymi formami bytu są: czas i przestrzeń
Dla geografii ekonomicznej podstawowym pojęciem jest przestrzeń, choć niektórzy geografowie wskazują na potrzebę i celowość posługiwania się w geografii ekonomicznem pojęciem czasoprzestrzeni.
Geografów ekonomicznych nie interesuje przestrzeń kosmiczna, czy też przestrzeń absolutna, rozumiana jako nieokreślony, nieograniczony i skończony obszar mieszczący wszystkie byty przestrzenne, lecz rzeczywista przestrzeń trójwymiarowa.
W analizach geograficzno-ekonomicznych korzystamy tylko z niektórych typów czy też klas przestrzeni:
Geodezyjna
Geograficzna
Ekonomiczna (społeczno-ekonomiczna)
Przestrzeń geodezyjna
Wynika z pomiarów i kształtu kuli ziemskiej.
Jest to przestrzeń jednorodna (homogeniczna), nie uwzględniająca występujących w rzeczywistości silnych zróżnicowań jakościowych powierzchni Ziemi.
W analizach geograficzno-ekonomicznych przestrzeń geodezyjna znajduje zastasowanie jako wyjściowa kategoria myślowa występująca przy konstruowaniu wszelkich teorii i modeli struktur przestrzennych.
Konstruując te teorie przyjmuje się na ogół założenie, że przestrzeń jest jednorodna i izotropowa, tzn. że we wszystkich kierunkach wykazuje ona jednakowe właściwości. Założenie takie jest niezbędne, pozwala bowiem na oderwanie się od wielu lokalnych specyfik i zróżnicowań, a tym samym warunkuje refleksje teoretyczne na temat zjawisk społeczno-ekonomicznych w przestrzeni.
Przestrzeń geograficzna
Jest niejednorodną pod względem fizycznym, biologicznym i geochemicznym (heterogeniczną) rzeczywistą powierzchnią Ziemi.
Jest ona zawsze ograniczona, mniej lub bardziej wyraźnie umownymi lub fizycznymi granicami.
Granice te mogą mieć przebieg prostoliniowy, jak południki i równoleżniki, lub krzywoliniowy, gdy biegną wzdłuż elementów fizjograficznych, takich jak: rzeki, pasma górskie, wybrzeża morskie.
Każdą przestrzeń geograficzną charakteryzuje:
-określone położenie
-cechy fizyczne (wzniesienie nad poziom morza, rozczłonkowanie poziome, urzeźbienie, rozcięcie powierzchni itd.
-cechy przyrodniczne (nasłonecznienie, klimat warunki hydrologiczne, gleby, flora, fauna, itd.)
Cechy te tworzą kompleksy wzajemnie powiązanych komponentów określających warunki, w których żyje i pracuje człowiek. Wpływają one na działalność człowieka - na jej zakres, charakter, natężenie.
Ze względu na charakter relacji człowiek-przestrzeń geograficzna wyróżnia się:
Anekumenę - jest to przestrzeń geograficzna, która ze względu na bardzo małe lub wręcz niedogodne warunki nie jest ona wykorzystywana bezpośrednio przez człowieka. Obszary te pomimo niezamieszkiwania ich przez człowieka posiadają bardzo istotne, wręcz strategiczne znaczenie. Przykładem jest obszar Antarktydy.
Ekumena w przypadku stale zamieszkiwanej przestrzeni geograficznej lub subekumena w przypadku przestrzeni wykorzystywanej okresowo stanowią obszar na którym człowiek prowadzi są działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną. Przestrzeń tą nazywa się często przestrzenią ekonomiczną.
Ekumeny na świecie obszary najgęściej zaludnione:
Azja - Wyspy Japońskie, Nizina Chińska, wybrzeże Chin, Nizina Gangesu, Delta Gangesu i Brahmaputry, Indonezja, południe Indii
Australia - część południowo-wschodnia
Afryka - delta i dolny odcinek Nilu, nad jeziorami, rzekami i brzegami oceanów
Ameryka Północna - aglomeracja Nowego Jorku, Waszyngtonu, aglomeracja Nadjeziorna, aglomeracja Los Angeles, miast Meksyk
Europa - część środkowa i zachodnia - W. Brytania, kraje Beneluxu, Francja, Niemcy, Włochy
Ameryka Południowa - Buenos Aires, San Paulo, Rio De Janeiro
Aneukumeny - obszary okołobiegunowe, wysokogórskie, pustynie (bardzo mała część przestrzeni geograficznej o bardzo dużym znaczeniu)
Subekumeny:
- Amazonia, Tajga, obszary tundrowe, obszary stepowe, półpustynne, niskie góry
Przestrzeń ekonomiczna:
Przestrzeń ekonomiczna = ekumena + subekumena (przestrzeń stale lub czasowo wykorzystywana przez człowieka do życia lub do działalności gospodarczej)
W jej obrębie rozmieszczone są wszystkie osiedla ludzkie oraz wszelka działalność produkcyjna człowieka. Działalność ta przybiera różne formy przestrzenne:
- działalność punktowa - zakład przemysłowy - może występować w formie wyizolowanej, tworzyć pewne zgrupowania punktów jednorodnych lub asocjacje różnorodnych rodzajów działalności człowieka.
-działalność liniowa - transport - posiada tendencje do wykształcania się układów sieciowych lub wiązek różnych rodzajów działalności liniowej np. równoległe do drogi kołowej biegnie linia kolejowa i kilka linii przesyłowych. Z punktu widzenia przestrzeni ważne są tu dwa fakty:
a) sama linia
b) ruch odbywający się po linii
- działalność powierzchniowa - uprawy rolne - charakteryzuje się na ogół zawartością występowania, choć może także przybierać nieciągłą i występować w postaci porzuconych wysp (enklaw).
Struktura Przestrzenna
Rozmieszczenie działalności człowieka w przestrzeni różne historyczne i fizjograficzne oraz przyrodniczo uwarunkowane układu o określonej strukturze przestrzennej.
Struktura przestrzenna gospodarki narodowej
Pewien układ przenikających się nawzajem sfer zagospodarowania przestrzennego.
Definicja według Leszczyckiego:
„Wszystkie ogniwa gospodarki większe i mniejsze, kooperują ze sobą, wymieniają produkty, ludzi i informacje, dlatego sa połączone pasmami infrastruktury technicznej, w której najważniejsze są układy komunikacyjne, energetyczne oraz wymiany informacji. Rozwijające się ogniwa zajmują coraz większe obszary, przy czym zazwyczaj uprzywilejowanymi kierunkami rozwojowymi są układy pasmowe, wzdłuż których rozszerza się osadnictwo. Ogniwa czyli węzły oraz pasma infrastruktury tworzą zasadniczy szkielet, który pozwala na śledzenie dynamiki gospodarki w przestrzeni. Szkielet wypełniają powierzchnie, na których rozwijają się gospodarka leśna, rybacka, turystyczna i inna, które występują powierzchniowo, zajmują czasem znaczne obszary.”
Rozwój przestrzeni ekonomicznej
Zróżnicowanie powyższych czynników prowadzi w konsekwencji do kształtowania się przestrzeni ekonomicznej o różnym charakterze.
Identyfikacja charakteru przestrzeni geograficznej jest podstawowym i nieodzownym etapem rozpoczynającym proces badania prawidłowości geograficzno-ekonomicznych na danym obszarze. Na podstawie takiej identyfikacji można wyróżnić przestrzeń ekonomiczną:
Pierwotną lub wtórną (pochodną)
Zamkniętą (aby wybudować coś nowego, trzeba usunąć coś co było wcześniej) lub otwartą
Kompleksową lub selektywną
Zagospodarowaną lub nie w pełni zagospodarowaną
Ciągłą lub nieciągłą
Zwartą lub rozczłonkowaną
Zintegrowana lub nie zintegrowana
Stabilna lub niestabilna
Jednorodna lub zróżnicowana
Ład przestrzenny
Rozmieszczenie różnych form działalności gospodarczej i społecznej człowieka w przestrzenie nie jest przypadkowe i obojętne z punktu widzenia funkcjonowania gospodarki.
Prawidłowo funkcjonująca gospodarka musi mieć odpowiednią dla osiągniętego poziomu rozwoju i realizowania celów, organizację przestrzenną. Organizacja ta dotyczy rozmieszczenie elementów gospodarczych, technicznych i społecznych w przestrzeni, ich wzajemnych powiązań i zależności oraz relacji ze środowiskiem geograficznym.
Oznacza to konieczność zachowania ładu przestrzennego rozumianego jako kształtowanie struktur przestrzennych gospodarki pozwalające na:
Zrealizowanie celów gospodarowania przy danych środkach
Zapewnienie wzrostu gospodarczego danej struktury i całego przestrzennego systemu społeczno-ekonomicznego, w którym ta struktura tkwi (wzrost gospodarczy musi mieć około 3% aby zapewnić poziom rozwoju gospodarczego) może być wzrost gospodarczy bez rozwoju, lecz nie na odwrót
Wyeliminowanie konfliktów przestrzennych, społecznych i ekologicznych
Rozwój zrównoważony to rozwój odbywający się przy jak najmniejszych kosztach środowiska.
Podziały przestrzeni
Niejednorodność przestrzeni geograficznej oraz zróżnicowanie przestrzeni ekonomicznej sprawiają, że ze względów poznawczych, a zwłaszcza praktycznych (planowania przestrzennego), konieczny jest podział tej przestrzeni na części o jednakowej strukturze komponentów (fizycznych, przyrodniczych, technicznych, społecznych lub ekonomicznych).
Chodzi zatem o znalezienie i wyodrębnienie (delimitację) możliwie niewielkich obszarów (jednostek przestrzennych) wyraźnie jednorodnych, które wyróżniają się od obszarów sąsiednich.
Podział przestrzeni geograficznej
W odniesieniu do przestrzeni geograficznej jest regionalizacja fizyczno-geograficzna, która pozwala na podzielenie badanego obszaru, w zależności od potrzeb, na różnej wielkości jednostki fizjologiczne.
Podział ten ma charakter hierarchiczny.
Punktem wyjścia jest homogeniczna względem podstawowej cechy diagnostycznej, lub zespołu cech diagnostycznych, jednostka elementarna, którą może być ekosystem (podstawowa jednostka funkcjonowania przyrody stanowiąca układ złożony z biocenozy - flory i fany- i jej biotopu - warunki fizjograficzne, takie jak rzeźba terenu, klimat, gleby, historia powstania zbiorowisk roślinnych), w którym zachodzi obieg materii i przepływ energii) lub krajobraz.
Jednostki elementarne są taksonami I stopnia. Łącząc je w zespoły otrzymuje jednostki taksonomiczne II stopnia, te zaś można połączyć do stopnia III.
Przykładem może być podział fizyczno-geograficzny Polski J. Kondrackiego posłużono się systemem taksonomiczny, w którym jednostką elementarną był mikroregion, dający po zagregowaniu mezoregiony (których w Polsce jest około 300). Tworzą one struktury hierarchiczne.
Przykładowo mezoregion wysp Uznam i Wolin należy do makroregionu Pobrzeża Zachodniopomorskiego znajdującego się w obrębie podprowincji Przybrzeży Południowobałtyckich, która należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, będącego elementem podobszaru (strefy) Pozaalpejskiej Europy Zachodniej, należącego do obszaru Europy Zachodniej.
Podział przestrzeni ekonomicznej
Hierarchiczny charakter ma również struktura przestrzeni ekonomicznej. Badanie jej zróżnicowania przestrzennego opiera się o metodę regionalną. Należy przy tym rozróżnić dwie techniki stosowane w geografii ekonomicznej:
Procedurę topologiczną - której istota sprowadza się do poszukiwania i klasyfikacji elementarnych jednostek przestrzennych o podobnych cechach jakościowych
Regionalizacja - jest specyficznym przypadkiem procedury topologicznej, bowiem o ile typologii chodzi jednie o identyfikację jednostek podobnych, o tyle przy regionalizacji musi być spełniony warunek przestrzennej zwartości (regiony są przestrzennie nierozłączne) i występowania układu wewnętrznych powiązań społeczno - ekonomicznych między jednostkami elementarnymi.
Należy pamiętać, że występuje też rejonizacja, która w przeciwieństwie do regionalizacji dotyczącej całej gospodarki jakiegoś obszaru, ma charakter branżowy i dotyczy tylko jednego działu gospodarki narodowej lub jednej gałęzi produkcji.
Regionalizacja nie równa się rejonizacji.
Region ekonomiczny
Metoda regionalna w geografii ekonomicznej opiera się na pojęciu regionu ekonomicznego.
Definicja według Kucińskiego:
Region ekonomiczny „rozumie część większej całości i zdecydowanie się z niej wyodrębniający, geograficznie zwarty zespół elementarnych jednostek przestrzennych mających pewne wspólne lub uzupełniające się cechy oraz wyraźnie ukształtowany lub kształtujący się układ ekonomiczny, którego elementy powiązane są między sobą i ze środowiskiem przyrodniczym relacjami współwystępowania i współzależności, a z otoczeniem zewnętrzny, - relacjami współzależnościami o dużym nasileniu.”
Region ekonomiczny
Region strefowy - (powierzchniowy, homogeniczny), czyli obszar pod pewnym względem lub pewnymi względami jednorodny, wykorzystywany przy regionalizacji rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i turystyki.
Region węzłowy (nodalny), czyli obszar ciążeń powiązać ekonomicznych z pewnym ośrodkiem centralnym dla danego regionu.
Region kompleksowy - czyli terytorialnie wykształcony kompleks produkcyjny (układ ekonomiczny) o określonej (jedno- lub wielokierunkowej) specjalizacji produkcyjno-usługowej)
Mamy 2 koncepcje pojmowania regionu:
Analityczna - koncepcja ta ujmuje region jako jednorodny obszar występowania pewnej cechy lub zespołu cech istotnych z punktu widzenia zakresu problemu badawczego, które zawierają pojęcie regionu.
Region jest więc narzędziem pojęciowym analizy przestrzennej różnych zjawisk społeczno-ekonomicznych ich skupienia o różnicowania przestrzennego.
Regionalizacja analityczna jest czynnością wyodrębniania regionow w formie zbiorów lub klas przestrzennych przprowadzoną głownie przy pomocy metod tak
Przedmiotowej - koncepcja przedmiotowa ujmuje region jako realny obiekt społeczny lub składnik rzeczywistości społecznej w postaci pewnej całości wyodrębnionej przestrzennie, Koncepcja ta ma charakter realistyczny: „Regiony istnieją niezależnie od badaczy, muszą oni
W obrębie koncepcji przedmiotowej regionu występują współcześnie różne wersje pojmowania regionu.
Z. Chojnicki wyróźnia dwie:
a) społeczną - rozpatrującą region w kontekście społecznym, jako element struktury i rozwoju społecznego np. ujmowanie regionu jako lokalnej reakcji na działanie procesów kształtujących gospodarkę kapitalistyczną
b) systemową - ujmującą region w postaci realnej jednostki przestrzennej lub terytorialnej złożonej z różnych elementów powiązanych ze sobą.
Praca własna:
-skład regionu
-otoczenie regionu
-struktura regionu
Chojnicki Z. 1999 Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii.
Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań - s. 332-350
Ekonomiczna wykład 3
Środowiskowe uwarunkowania procesu rozwoju społeczno-gospodarczego
Człowiek-środowisko.
Aspekty antropogeniczne wypychają aspekty przyrodnicze z definicji środowiska.
Środowisko - przyroda, która otacza społeczności ludzkie i będące podłożem jego działalności.
Środowisko geograficzne - jest to układ zarówno przyrodniczych jak i społecznych oraz technicznych warunków życia i pracy człowieka; jej podstawą jest przekształcone przez człowieka środowisko przyrodnicze.
Środowisko→człowiek:
Nie tylko przedmiot działalności człowieka, ale jest źródłem interakcyjnych oddziaływań zwrotnych na społeczeństwo i jego gospodarkę.
Najważniejsze składniki środowiska:
klimat;
ukształtowanie powierzchni;
stosunki wodne;
gleby;
budowa geologiczne;
świat organiczny;
Determinizm geograficzny.
Środowisko geograficzne determinuje rozwój społeczny i jest to warunek ograniczający o charakterze obiektywnym.
Nihilizm geograficzny to koncepcja według której:
Środowisko geograficzne nie ma żadnego wpływu na rozwój elementu przestrzennego układu społeczno-gospodarczego.
Posybylizm:
Środowisko geograficzne wywiera wpływ na lokalizację różnych form działalności człowieka, ale również na samą działalność rzutując na jej koszty i efekty.
Wpływ środowiska nie odgrywa decydującej roli zarówno w lokalizacji i żadnym z zakresów produkcji.
Neodetermizm:
Do podstawowych barier zalicza się:
problem wody;
problem surowcowo-energeyczny;
braki ziemii;
pojawiający się problem braku świerzego powietrza;
Zasoby przyrody /np. woda/
dobre wolne→dobre rzadkie /występują w niedoborze i trzeba je produkować
Oddziaływanie człowieka na środowisko:
OSOBNICZY - pojedynczy człowiek na całe środowisko, jego wpływ; zmiany w pełni odwracalne, niegroźne;
POPULACYJNY - działanie grupy społecznej na środowisko, grupa społeczna zaspokaja podstawowe potrzeby; ingerencja odwracalna przez środowisko;
SPOŁECZNY - człowiek jako wielka grupa społeczna; zaspokajanie potrzeb także wyższego rzędu; środowisko nie jest w stanie zregenerować przekształceń;
Zmienność i niepewność gospodarki
*Dawne procesy - geologia;
*Obecne - geografia;
Trzy rodzaje zmian w środowisku:
Długookresowe - np. cykle erozji;
Krótkookresowe - np. wahania sezonowe w ciągu roku;
Nieregularne - najczęściej powodują klęski żywiołowe;
Ryzyko gospodarcze:
Reakcje ludzi na zagrożenia ze strony przyrody (środowiska), nie są jednolite.
Zasoby środowiska - komponenty środowiska geograficznego wykorzystywane przez człowieka:
NATURALNE - powstały w wyniku procesó przyrodniczych, w danych warunkach ekonomicznych i społecznych, uznawane są przez człowieka za użyteczne;
KULTUROWE - elementy, które zostały wytworzone przez człowieka;
LUDZKIE - ludność na danym obszarze, ważna kwestia jakości, nie ilości;
Malthus uważał, że isnieje bezwzględna granica dostępności zasobów; STATYCZNA TEORIA ZASOBÓW; wszystko zależy od człowieka.
Ricardo twierdził, że zasoby naturalne są nieograniczone, natomiast ogromna jest nasza wiedza na temat możliwości wykorzystania. Nie istnieje rzadna granica w sensie ilościowym, natomiast istnieje w sensie jakościowym.
Mill - zwracał uwagę na niewykorzystane rezerwy zasobów i fakt, iż bariera zasobowa ma raczej charakter lokalny bądź regionalny, natomiast jest ona mało realna w skali globu ziemskiego i w odniesieniu do wszystkich zasobów jednocześnie.
Dynamiczna teoria zasobów - możliwości odkrycia nowych źłóź znanych zasobów i zwiększenia ekonomicznie opłaconej eksploatacji złóż już rozpoznanych.
Czynniki odpowiadające za obciążenie:
geograficzno-demograficzne - wynikają z koncentracji przestrzennej działalności gospodarczej i są ściśle związane ze wzrostem liczby ludności na danym obszarze;
techniczno-ekonomiczne wynikają z:
TECHNICZNE:
stosowanie przestarzalych technologii;
zbytniej uciążliwości niektórych wyrobów;
EKONOMICZNE:
niewłaściwa alokacja zasobów;
niewłaściwa z punktu widzenia ekologii struktura gospodarki;
społeczno-kulturowe:
świadomość ekologiczn kształtują: zmiany krajobrazowe, składowiska odpadów;
analfabetyzm oraz zacofanie kulturowe społeczeństw;
Najbardziej zagrożone elementy:
środowisko atmosferyczne;
rzeki;
powierzchnia Ziemii i biosfera;
Formy zachowawcze - tworzenie pomników przyrody, rezerwatów i parków narodowych.
1872 - pierwszy park w USA (górne dorzecze Yellowstone)
POLSKA OCHRONA:
parki narodowe;
rezerwaty;
parki krajobrazowe;
obszary chronionego krajobrazu;
NATURA 2000;
pomniki przyrodnicze;
stanowiska dokumentalne przyrody nieożywionej;
użytki ekologiczne;
Formy aktywne - dotyczą stosowania ekologicznych technologii, które obniżają stopień przekształcania środowiska geograficznego:
budowa oczyszczalni;
instalacje ograniczające zanieczyszczenia pyłowe;
segregacja odpadów;
montaż katalizatorów;
eliminacja freonu;
artykuły w 100% biodegradalne;
Problemem ochrony przyrody zajmuje się też sozologia. Dała podstawę do powstania sozotechniki, której celem jest m.in. opracowanie i wdrażanie technologii, które nie naruszają w sposób zasadniczy zasad funkcjonowania środowiska.
Ekonomiczna - wykład 4
Rozmieszczenie ludności
Układ ludnościowy jest niejednorodny.
Niejednorodność ta wynika stąd, że że istniejące rozmieszczenie ludności jest wynikiem działania różnorodnych zjawisk warunkowanych zarówno czynnikami systematycznymi, jak i losowymi.
Generalnie można stwierdzić, że rozmieszczenie ludności zależy od czynników:
-przyrodniczych
-historycznych - odkrycia geograficzne, ruchy wędrówkowe ludności
-technicznych - infrastruktura techniczna
-ekonomicznych - rozwój gospodarczy
-społecznych - jakość życia, infrastruktura społeczna, bezpieczeństwo
-administracyjnych i politycznych
Czynniki przyrodnicze:wowymi czunnik
Wysokość nad poziom morza - 80% ludności świata mieszka na terenach położonych poniżej 500m.n.p.m.
Odległość od morza - ponad połowa ludności świata zamieszkuje pas szerokości 200km od wybrzeża
Warunki klimatyczne ¾ ludności świata mieszka w strefach klimatycznych podzwrotnikowej i umiarkowanej
Warunki glebowe
Znaczenie czynników przyrodniczych można zilustrowana przykładzie naturalnych barier osadniczych:
Świetlna
Termiczna
Wodna
Wysokościowa
Grawitacyjna
Należy podkreślić, że współcześnie podstawowymi czynnikami warunkującymi intensywność zaludnienia i rozmieszczenie ludności są czynniki ekonomiczne.
Im wyższy poziom rozwoju gospodarczego danego obszaru, tym większą rolę w kształtowaniu struktury przestrzenne układu ludnościowego na tym terenie, odgrywają czynniki ekonomiczne, zaś rola czynników związanych ze środowiskiem maleje.
Obecnie na świecie możemy wyróżnić trzy typy zaludnienia:
Lokalizację i zasięg skupisk ludności w tym układzie determinują przede wszystkim warunki glebowe i hydrograficzne:
Linearne skupiska ludności w dolinach rzecznych, Nilu, Gangesu
Linearne i węzłowe zgrupowania ludności przy skrzyżowaniach dróg na nizinach Środkowego Zachodu USA
Węzłowe (gniazdowe( układu zaludnienia występujące w górach
Rozproszone osadnictwo wielkoobszarowe rolnictwa farmerskiego, będące przykładem układów losowych
W pierwszej fazie rozwoju przemysłu, gdy niezbędne było drewno, obfitość wody, siła spadku wód i wełna jako surowiec dla włókiennictwa rozwinęły się skupiska ludności na terenach podgórskich. Piemont, Burgundia, Bawaria, Sudety, Appalachy, Ural
W dobie rozwoju przemysłu ciężkiego (druga połowa XIX wieku) wykształciły się nieco inne układu zaludnienia oparte na eksploatacji złóż węgla kamiennego i rud żelaza środkowa Anglia, Górny Śląsk, Zagłębi e Donieckie, północno-wschodnie stany USA.
Obecna faza rozwoju przemysłu, w której nastąpiło przesunięcie na przemysł przetwórczy, wymagający zatrudnienia dużej liczby ilości wysoko kwalifikowanej siły roboczej sprzyja rozwojowi nowego układu zaludnienia - wielkich aglomeracji. W tworzeniu tych układów czynnikiem dodatkowym je stymulującym jest rozwój handlu i usług. W konsekwencji ten typ zaludnienia tworzy układy o mackowatych kształtach, prowadzą w rozwoju do powstawania megalopolis.
Rozmieszczenie ludności wykształcone nad brzegami mórz:
Są to układu o farmach linearnych.
Ich powstanie wiąże się z transportem morskim i lokalizacją w portach zakładów przemysłowych opartych na importowanych drogą morską surowcach bądź produkujących urządzenia niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania transportu morskiego.
Obecnie dodatkowym czynnikiem stymulującym rozwój tych układów są funkcje rekreacyjne terenów nadmorskich.
Do najrzadziej zaludnionych krajów należą:
Grenlandia (0,1 mieszkańca na 1km^2)
Mongolia -2
Australia - 3
Islandia - 3
Libia - 3
Kanada - 3
Następstwa nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi
Deforestencja
Degradacja gleb
Głód i niedożywienie (610mln)
Brak wody zdatnej do picia
Zmiany klimatyczne
Zanik gatunków organizmów rzadkich i źle przystosowujących się
Rosnące dysproporcje między krajami
Powszechną cechą współczesnego rozmieszczenia ludności świata jest postępujący proces jej koncentracji w miastach.
Zwiększenie się udziału liczby ludności miast w ogólnej liczbie ludności następuje przez:
Przyrost naturalny ludności miast
Napływ ludności ze wsi
Co nazywamy miastem? Kryteria do nazwania miastem:
Duża gęstość zaludnienia i duża liczba mieszkańców - demograficzne
Zwarta, wielokondygnacyjna zabudowa - morfologiczne
Z dominacją ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych - funkcjonalne
Charakteryzująca się miejski stylem życia - socjologiczna-kulturowa
Posiadającą prawą miejskich - prawno-administracyjne (jedyne czytelne kryterium)
Aglomeracja:
Zespół jednostek osadniczych między, którymi występują powiązania funkcjonalne, przejawiające się codziennymi migracjami ludności, towarów, usług i informacji.
Aglomeracja monocentryczna:
Jedno miasto - największe - pełni funkcje nadrzędne w stosunku do pozostałych jednostek osadniczych, np. aglomeracja Paryża, Warszawy, Londynu
Aglomeracje policentryczne:
Konurbacja, składa się z kilku miast większych, które pełnią funkcje nadrzędne w stosunki do pozostałych jednostek ekonomicznych, np. Zagłębie Ruhry, GOP, Zagłębie Donieckie
Największe aglomeracje miejskie
Meksyk 19 494 000
Sao Paulo 19 037 000
Megalopolis - wielkoprzestrzenne układy osadnicze, powstające w wyniku łączenia rozległych, peryferyjnych stref zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług rozwijających się woków aglomeracji miejskich i dużych miast. Np. wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych - 45mln, CHICATOR - 35mln, zachodnie wybrzeże USA - 27,5mln
Urbanizacja:
Stopień zurbanizowania danego obszaru określa wskaźnik urbanizacji, wyrażony odsetkiem ludności miejskiej.
Obecnie wskaźnik urbanizacji świata przekroczył 50%.
Poziom urbanizacji na świecie jest bardzo zróżnicowany. W krajach najwyżej rozwiniętych ludność miast stanowy 2/3 ogólnej liczby ludności.
Belgia - 96%
Australia - 86%
Kraje anglosaskie zurbanizowane są w 3/4.
Urbanizacja - wzrost ludności całych aglomeracji, najszybszy jednak w ich częściach centralnych
Suburbanizacja - dalszy wzrost ludności całych aglomeracji, najszybszy jednak w strefie zewnętrznej
Dezurbanizacja - spadek liczby ludności w części centralnej, a następnie w całej aglomeracji
Reurbanizacja - obserwowane obecnie w krajach wysoko rozwiniętych, stadium modernizacji i przebudowy miast, w tym części centralnych, zmian struktury gospodarczej, polepszenie jakości środowiska, stosowanie nowych technologii w przemyśle, usługach i transporcie, a także gospodarstwach domowych. W tym stadium obserwuje się ponowny napływ ludności do odnowionych części centralnych. Powracająca fala obejmuje zwłaszcza ludzi starszych, znajdujących w częściach centralnych więcej potrzebnych usług, przestrzennie łatwiej dostępnych.
Ruch naturalny ludności:
Rozwój układu ludnościowego na danych obszarze uzależniony jest od dwóch procesów: ruchu naturalnej oraz ruchu wędrówkowego ludności.
Ruch naturalny ludności tworzy przyrost naturalny wraz ze wskaźnikiem małżeństw i rozwodów wpływających na wartości przyrostu naturalnego.
Ruch wędrówkowy tworzą migracje wewnętrzne i zewnętrzne.
Saldo tych ruchów ludnościowych kształtują tendencję zmian liczny ludności na danym obszarze.
Przyrost naturalny jest to różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów.
Podstawowym miernikiem przyrostu naturalnego jest wskaźnik odnoszący liczbę urodzeń na 1000 mieszkańców (przedstawiony w promilach).
Fazy rozwoju demograficzne można podzielić na 5 etapów:
Prymitywny przyrost naturalny
Eksplozji demograficznej, w tym kompensacji
Stabilizacji
Przyrostu europejskiego
Depopulacji
Prymitywny przyrost:
Charakteryzował się on bardzo wysokim, zupełnie nie kontrolowanym wskaźnikiem urodzeń i niemal równie wysokim wskaźnikiem zgonów.
Eksplozja demograficzna:
Umiera coraz mniej niemowląt i kobiet po porodzie, a żyje się coraz dłużej. Jest to także charakterystyczny typ rozwoju dla państw po wojnie - kompensacja powojenna.
„Prawo demograficzne wojny”:
Faza destrukcyjna - wyrażającą się zmniejszaniem urodzeń
Faza kompensacyjna - zaczynającą się od zakończenia wojny, polegającą na wzroście liczby zawieranych małżeństw i urodzeń.
Europejski przyrost naturalny - bardzo mały przyrost naturalny (niekiedy ujemny).
Depopulacja - ujemny przyrost naturalny, bardzo niski przyrost naturalny - reprodukcja prosta - dzieci zastępują rodziców, a zaludnienie państwa wzrasta nieznacznie w wyniku ruchu migracyjnego).
Ruch wędrówkowy ludności, struktury ludności - płci i wieku
Ekonomiczna wykład 5
Współczesne uwarunkowania i przemiany gospodarki
Postfordyzm, globalizacja, transformacja, integracja.
Rezultaty dla struktury sektorowej gospodarki.
1. Posfordyzm:
Postmodernizm:
Przejęcie do nowego porządku ekonomicznego i politycznego, realizującego zasady gospodarki rynkowej jaki dokonuje się w Polsce i niektórych krajach Europy Środkowo- Wschodniej, odbywa się w czasach ujawniania się nowych zjawisk gospodarczych
początek lat 70.
Seidman- przejście polityki lewicowej w latach 70 od polityki o orientacji roboczej do nowych ruchów społecznych i postmarksistowskiej krytyki społecznej.
Postmodernizajca w gospodarce to przejście od fordowskich do postfordowskich form organizacji produkcji i pracy. Elastyczna organizacja produkcji. Elastyczna praca, metody produkcji i konsumpcja.
Przyczyny:
- pojawienie się nowych technologii;
- pojawienie się postfordowskich tendencji rozwoju;
Fordyzm ( Henry Ford)- określa się go jako system przemysłowy oparty na masowej produkcji standaryzowanych dóbr w połączeniu z systematycznie rynkie masowego konsumenta i regulowany przez keynesowskie zarządzanie makroekonomiczne
- wysoka standaryzacja;
- ciągłość;
-ograniczenia- zadania muszą być dokładnie rozplanowane w czasie należy m podołać, a pracownicy muszą się trzymać wytyczonych, uproszczenie celów;
Zmiany organizacji produkcji
Zmiany wywołane przez zjawiska kryzysowe występujące w postaci trzech postfordowskich tendencji rozwoju, stanowiących przegrupowanie form modernizacyjnych
Postindustralizacja- zmniejsza się dominacja produkcji przemysłowej w gospodarce wysoko rozwiniętej na rzecz sektora usługowego. Dwa kierunki ekspansji sektora usługowego:
- redystrybucja siły roboczej z sektora pierwszego o drugiego do sektora trzeciego;
- redystrybucja zawodowa- ,która oznacza wzrost liczby pracowników umysłowych i co ważniejsze obecny bardzo szybki wzrost udziału osób pracujących w wolnych zawodach technicznych i menadżerów prowadzi to do zmian struktury społecznej;
Mała przedsiębiorczość- wzrost liczby małych przedsiębiorstw. Małe i średni przedsiębiorstwa są elastyczne i mogą się szybko dostosowywać do warunków na runku. Są lepiej dostosowane do obecnych warunków na rynku.
Elastyczna produkcja przemysłowa- jest główną posfordowską organizacją produkcji.
Elastyczna produkcja przemysłowa:
- elastyczna produkcja pracy (technologie komputerowe, biotechnologie i nowe materiały tworzące innowacje techniczne- ich zespół określany jest jako core Technologies);
- elastyczna organizacja- zmiany w sposobach działalności przedsiębiorstw, główne własności tej organizacji zalicza się strategiczne zarządzanie (które w przeciwieństwie do fordowskiego zarządzania taktycznych, zmierza przede wszystkim do zdobycia na długą metę największego udziału na rynku poprzez antycypowanie przyszłej sytuacji rynkowej i długoterminowe kontrakty);
Elastyczna produkcja pracy:
Grupa zasadnicza- pracownicy pełnoetatowi o stałym i pewnym statusie
Grupa peryferyjna: pierwsza- pracownicy pełnoetatowi o kwalifikacjach dostępnych na rynku pracy.
2. Globalizacja:
Jest to gwałtowny wzrost międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Zwiększeni wymiany informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności.
Liberalizacja
Pierwszy etap globalizacji to wiek XIX zwany „pierwszą epoką globalizacji”. Rozwój globalizacji wraz z rozwojem przemysłu.
Drugi etap globalizacji przypada po drugiej wojnie światowej pod auspicjami GATT- Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu. 1950- 1973 „złoty wiek” globalizacji, od 1973 druga faza globalizacji (usługi i wiedza)
Korporacje międzynarodowe- działalność produkcyjna w co najmniej dwóch krajach i posiadanie w co najmniej dwóch krajach swoich filii.
Wymiary globalizacji:
- gospodarczy;
- społeczno- kulturowy (masowa turystyka, migracja, komercjalizacja produktów kulturowych);
- polityczny (organizacje międzynarodowe, procesy integracyjne- ograniczeni suwerenności państwa);
Negatywne następstwa globalizacji:
- nadmierna polityka asymilacji;
- rozpad państw narodowych;
- zanik tożsamości narodowej;
- konflikty etniczne;
- migracje;
- napięcie pomiędzy prawami człowieka i obywatela;
Pozytywne następstwa globalizacji:
- zwiększająca się konwergencja rozwoju- zmniejszanie się różnic regionalnych;
- zmniejszeni pauperyzacji społeczeństw państw ubogich;
- rozwój nowych form rządów oraz rozszerzenie demokracji na wszystkie państwa świata, a w rezultacie do powstania nowego pokojowego systemu światowego;
3. Transformacja
Proces zasadniczych zmian . Może być planowa lub rynkowa oraz stopniowa lub radykalna.
Polska- transformacja planowa
Program stabilizacji- program Balcerowicza. Doprowadził do;
- szybkiego zrównoważenia rynku;
- swoboda kształtowania cen;
Przekształcenia prawno- instytucjonalne.
Rozwój handlu.
Rozwój sektora bankowego.
Trzeci element transformacji w Polsce- współpraca ekonomiczna z krajami zachodnimi.
Efekty:
- pojawiło się bezrobocie;
- nowe warunki dla prowadzeni działalności gospodarczej umożliwiające wzrok i rozwój gospodarczy w kraju;
- polaryzacja rozwoju;
Konsekwencje:
- napływ inwestycji zagranicznych;
- rozwój małych i średnich przedsiębiorstw;
- ograniczona restrukturyzacja rolnictwa i przemysłu;
- brak mechanizacji transferu kapitału i siły roboczej;
- bezrobocie i problemy strukturalne rynku pracy;
- obniżenie poziomy życia ludności;
4. Integracja
międzynarodowa integracja gospodarcza, jakie są jej cele, formalna i realna, etapy integracji gospodarczej i walutowej UE.
Ekonomiczna wykład 6
Polityczny podział świata:
Około 196 państw:
- Afryka - 54;
- Azja - 47 i 3 prowincje zależne o Chin;
- Europa - 43;
- Ameryka Płn i Śrd - 24;
- Australia i Oceania - 16;
- Ameryka Płd - 12;
1990 - 55 państw, 2008 - 196 państw;
Procesy integracyjne: Tanganika z Zanzibarem- Tanzania, Jemeńska Republika Arabska z Jemeńską Republiką Ludową- Jemen.
RFN i NRD i Zachodni Berlin- Republika Federacyjna Niemiec .
Procesy dezintegracji państw: ZSRR, Czechosłowacja.
Gospodarczy podział świata:
Państwa i regiony nie rozwijają się równomiernie. Podział ten szczególnie pogłębił się w czasie ostatnich kilkudziesięciu lat.
Proces ten postępuje coraz szybciej. Dywergencja- pogłębianie się różnic w rozwoju gospodarczym państw.
Konwergencja - zmniejszanie się różnic w rozwoju państw na skutek szybszego rozwoju państw uboższych.
Wzrost gospodarczy - powoduj poprawkę zdolności produkcyjnych gospodarki które wynikają z rozszerzenia i ulepszenia.
występujących w tej gospodarce zasobów.
Rozwój gospodarczy- natomiast obejmuje zmiany o charakterze strukturalnym;
Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy bez rozwoju ale nie odwrotnie.
Czynniki rozwoju gospodarczego:
zasoby ludzkie- są podstawą rozwoju gospodarczego której należ zapewnić żywność opiekę zdrowotną oraz edukację; szczególnie ten ostatni składnik w obecnej ;
gospodarce nabiera za znaczeniu; powszechnym staje się pogląd, że inwestowanie w jakość ludzkich poprzez edukację jest podstawowym czynnikiem rozwoju gospodarczego (kapitał ludzki, kapitał społeczny);
zasoby naturalne- stanowią ważny ale dla współczesnej gospodarki nie decydujący czynnik rozwoju gospodarczego ;złoża bogactw naturalnych, obszary o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa itp. ;
Ważniejsza jest umiejętność wykorzystania zasobów naturalnych niż ich posiadanie.
Zasoby kapitału- są podstawowym czynnikiem rozwoju gospodarczego; aby zasoby kapitału właściwego oddziaływały na proces rozwoju muszą zachodzić warunki do ich
akumulacji; główną przeszkodą dla akumulacji kapitału jest niski poziom dochodów; niski poziom dochodów nie sprzyja oszczędzaniu niski poziom oszczędności
wstrzymuje wzrost zasobów kapitału
zasoby technologiczne- a szczególnie umiejętność kreowania lub adaptacji rozwiązań technologicznych sprzyjających procesowi rozwoju należ do podstawowych współczesnych czynników rozwoju gospodarczego.
Kryteria podziału państw:
- ekonomiczne (PKB struktur zatrudnienia struktura handlu);
- przemysłowe (udział przemysłu w tworzeniu PKB, udział kraju w światowej produkcji);
- demograficzne (śmiertelność urodzin, średnia długość życia struktura wiekowa, odsetek analfabetów);
- społeczne (mierniki poziomu życia: dzienne spożycie kalorii, liczba lekarzy na i mieszkańca);
Miara PKB mówi o poziomie rozwoju państwa. Liczymy go przez przeliczanie kursu danej waluty na USD. Coraz częściej oblicza się w parytecie siły nabywczej.
Wskaźnik HDI:
- wskaźniki średniej długości życia,
- ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania,
- wskaźnik umiejętność czytania ze zrozumieniem,
- PKB.
Wskaźnik HPI- miernik ubóstwa społecznego.
Podział świat:
- kraje wysoko rozwinięte,
- kraje transformacji gospodarczej,
- kraje słabo rozwinięte.
Kraje wysoko rozwinięte - 25% powierzchni świata, 1/5 ludności, 60% produkcji, 70% importu i eksportu- kraje OECD, Europa zachodnia, USA i kanada, Izrael, Australia i oceania,
Wysoki dochód na jednego mieszkańca, wysoki udział usług, wysoki poziom rozwoju przemysłu mierzony poziomem technologicznym, chłonny rynek zbytu.
Kraje transformacji gospodarczej- kraje europy środkowo wschodniej. Zmiana ustroju politycznego z socjalizmu na demokrację, gospodarka centralnie planowaną na
wolnorynkową, przekształcenie struktury gałęziowej gospodarki i rolnictwa, pauperyzacja społeczeństwa, średni poziom PKB. Kraje leżące z strefie wpływów ZSRR.
Kraje średnio rozwinięte problemy społeczne, zadłużenie, analfabetyzm, niestabilność polityczna, złe warunki życia
Kraje które w ostatnim dwudziestoleciu stały się w pełni suwerennymi państwami. Ważniejsze obszary autonomiczne!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Polityka spójności 2007 - 2013
Spójność ekonomiczna- zbliżony poziom, społeczna- zbliżony dostęp do usług terytorialna.
EFRR- europejski fundusz rozwoju regionalnego