WSTĘP DO JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO, WYKŁAD, 18.05.11
Egzamin – jak będzie wolna sala
8. 06 – 11:30
Teoria Searle ‘a
Skupia się na tym, że to, co odróżnia poszczególne akty mowy między sobą to siła illokucyjna. Coś jest powiedziane z siłą illokucyjną rozkazu – jest rozkazem, coś jest powiedziane z siłą illokucyjną pytania – jest pytaniem.
Co trzeba zrobić, żeby wyprodukować akt mowy z siłą illokucyjną? Warunki do spełnienie – dostosowanie się reguł… Searl zwraca uwagę na to, ze reguł są dwa rodzaje w świecie:
Konstytutywne – dotyczące działalności ludzkiej to te, bez której tej działalności nie ma. Z związku z tym, jeśli weźmiemy grę w piłkę nożną, to istnieją pewne reguły – spalony to, gol to. Jeśli nie wiemy, co to jest gol, nie mamy reguły konstytutywnej, to nie mamy gry w piłkę nożną, tylko na boisku dzieje się coś dziwnego. Część ludzkich działań, właśnie takich jak gry, ma odpowiednie reguły konstytutywne.
Regulujące – odpowiadają na pytanie, jak realizować pewną działalność, która i tak by istniała, ale robić ją dobrze. Etykieta, sposób zachowania się przy stole – jeżeli są reguły, mają charakter regulujący – widelec do lewej, nóż do prawej ręki, widelec trzymamy odpowiednio wysoko od trzonu. Reguła, która mówi jak elegancko jeść. jeżeli ktoś się nie zastosuje – i tak się naje.
Reguła konstytutywna też może być regulująca. Ale bardziej zdajemy sobie sprawę z reguł r., mówi się nam, co mamy robić i jak. Jeśli chodzi o siłę illokucyjną aktu mowy, reguły są akie same. Według S te reguły dotyczące aktów mowy i wskazujące na siłę illokucyjną, prócz tego, ze się dzielą na konstytutywne i regulujące, są przedstawione w formie 4 typów warunków nałożone na różne zjawiska związane z aktem mowy:
Reguła treści propozycjonalnej – dotyczy tego, o czym ma być mowa w danym akcie. Jeżeli weźmiemy zdanie – Jan przyszedł, Janie przyjdź, chcę żeby Jan przyszedł – te zdania się różnią, ale mają coś wspólnego - mowa jest o przyjściu Jana. Samo przyjście Jana, to jest właśnie treść propozycjonalna, wspólna wszystkim tym wypowiedzeniom. Gdyby opisywać te wszystkie zdania, to da się je wszystkie sparafrazować do postaci – coś, coś..Jan przyszedł- stwierdzam, ze Jan przyszedł, chcę, żeby Jan przyszedł, zauważam, ze Jan przyszedł…
Różne akty mowy mogą dotyczyć różnych rzeczy. Obiecywać można tylko przyszłe działania. Prosić można o przyszłe działania, obiecywać – działania nadawcy.
Warunki przygotowawcze – nadawca i odbiorca mówią tym samym językiem, znają ten sam kod… w. przyg. Dla poszczególnych aktów mowy – jeżeli coś komuś obiecuję, to zakładam, że on tego chce, albo że jest to dla niego korzystne. Jeżeli kogoś proszę, to warunek przygotowawczy jest taki, to że jeżeli go proszę o coś, to sądzę, że może to zrobić. Wśród warunków przygotowawczych – warunek nieoczywistości, chodzi o to, ze zajście tego, o czym jest mowa, ma być nieoczywiste. Ma być nieoczywiste, że zajdzie kolej rzeczy.
Warunek reguła szczerości – to, czego nadawca chce
4.
Teorie searle’ a (ad. Punkty powyżej)
| Obietnica | Pytanie | |
|---|---|---|
| Przyszłe działanie nadawcy. | Dowolne | |
Warunki przygotowawcze: nie jest oczywiste, że normalnie nadawca zrobi coś Odbiorca woli, żeby N zrobił A, niż żeby tego nie tobił |
Nadawca pytania nie zna odpowiedzi, nie jest oczywiste, ze odbiorca pytania sama z siebie dostarczy tej informacji | |
| Warunek szczerości – nadawca chce zrobić działanie | Nadawca chce informacji (prócz pytań egzaminacyjnych) | |
| … | … |
Bogusławski bardzo skrytykował teorię Searle’ a.
Definicja obietnicy powinna mieć postać. Jeżeli możemy prawdziwie powiedzieć, że A obiecał B, C. te warunki zaproponowane przez S, wg. B., nie są warunkami prawdziwości stwierdzenia, że A obiecał coś B. searliowski warunek treści jest za mocny. Niekoniecznie może chodzić o działanie nadawcy. Możemy powiedzieć janowi, ze Paweł obiecał, ze go odwiedzi. Obietnica może dotyczyć działań innych osób niż nadawca. Podobnie za mocne są warunki przygotowawcze. Warunek nieoczywistości i to, ze odbiorca woli, żeby nadawca zrobił A niż tego nie zrobił. Bogusławski – wystarczy, żeby nadawca przypuszczał lub sądził, ze warunki są prawdziwe, ale to nie musi być prawda. Np. obiecuję komuś w dobrej wierze, bo to dla niego dobre, ale to nieprawda. Coś jest nie tak z nasza obietnicą. Ale to jest dalej obietnica.
Warunek szczerości – też za mocny, nie musi chcieć, wystarczy, żeby zamierzał. Na przykład – wcale nie chcemy czegoś robić, ale obiecujemy po presją i wtedy obietnica jest wiążąca. Zamierza, tym się różni od chcę, że nie chcę, ale zrobię, bo na przykład kara za niezrobienie jest większa.
Warunek zasadniczy – zobowiązanie; to wcale nie jest proste odróżnić zobowiązania i powinności. Jeżeli składamy komuś obietnicę, to zrobienie tego, co obiecaliśmy jest obowiązkiem czy powinnością? Obowiązek / powiązanie wiąże tego, kto obiecał i tego, któremu obiecaliśmy. Jaka jest kara za niewypełnienie zobowiązania? Bo może nie być żadna.
Ten schematyczny model jest modelem zbytnio uproszczonym.
Prośba – treść propozycjonalna prośby musi zawierać przyszłe działanie odbiorcy. W jaki sposób pojawia się tu warunek nieoczywistości? Odbiorca naszej prośby normalną koleją rzeczy tego nie zrobi.
Rada
Akt mowy trudny w analizie. Bo są argumenty za tym, ze jest to akt mowy kulturowo swoisty. Że ta analiza rady, zaproponowana przez Searle’ a nie pasuje do polskiej rady. To jest advice, a nie rada.
| Rada | |
|---|---|
| 1. | Przyszłe działanie D O |
Warunek konstytutywny najbardziej problematyczny – rada, w przeciwieństwie do prośby, rozkazu, nie jest próbą wpłynięcia na zmiany zachowania odbiorcy.
Austin – co robię, mówiąc?
Searl- wykładniki siły illokucyjnej
Osobnym problemem jest to, kiedy mamy czasowniki „nieillokucyjne”- niniejszym grożę Ci, niniejszym nakłaniam Cię, niniejszym kuszę cię… - tak nie można powiedzieć.
Groźba
Nakładanie
Kuszenie
Dlatego nie ma odpowiednich czasowników illokucyjnych, gdyż nie musi być działalności mowy człowieka. Możemy powiedzieć – pokazując zdjęcia Włoch, Jan skusił Agę na wycieczkę – ale niec nie powiedział, nie trzeba mówić przy kuszeniu / nakłanianiu. Jest to zestaw działań, które mają na celu spowodowanie, ze ktoś coś zrobi.
Prośba/ groźba, skłonienie kogoś do wykonania działania, które chcemy żeby wykonał. Groźba nie ma struktury dyrektywy – mówienia komuś, co ma zrobić. Groźba ma strukturę zdania warunkowego. Groźba ma zawsze postać – jeżeli ty B, to ja ci C! nie jest też warunkową obietnicą negatywną. Zabiję cię – podobne do obietnicy, ale to coś złego. Warunek groźby – jeżeli… to… groźba jest podobna do stwierdzenia warunkowego.
Czy polska prośba/ groźba nie są aktami mowy o strukturze złożonej? W swojej pierwszej, powierzchownej warstwie – stwierdzenia, a potem – próby nakłonienia.
Akty mowy nie – wprost.
Wyodrębnia dwa typy aktów mowy nie – wprost.
Skonwencjonalizowane
Pytania, prośby – czy może mi pan powiedzieć, która godzina? To nie jest pytanie, czy MOŻE, ale JAKA JEST GODZINA. Nie spodziewamy się odpowiedzi TAK. Albo : czy może pan otworzyć okno – prośba, ale nie spodziewamy się, ze powie tak i będzie dalej siedział.
Kontekstowo – sytuacyjne
Pójdziemy jutro do kina? Jutro mam egzamin. Na poziomie wprost – poinformował, że ma egzamin, ale de facto – powiedział NIE, nie mogę MAM EGZAMIN. Po to, by „jutro mam egzamin” było odmową, wcześniej musi się pojawić pytanie „czy pójdziemy jutro do kina”?
Akty mowy częściowo skontekstualizowane są bardzo ważne, bo są różne z języka na język. Stopień ich skrótowości lub nieskrótowości, ich obudowania