WSTĘP DO JEZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO, WYKŁAD V, 15.03.11
Istota języka jest zawsze taka sama. Teza odwrotna – relatywizm językowy. Źródła – interpretacje językowo – antropologiczne.
Teza skrajnie relatywistyczna – relatywizm językowy.
Historia refleksji nad językiem – prace Humboldta: rzeczywistość, w jakim żyje dane społeczeństwo, wpływa na język, jakim się ono posługuje. Ta teza jest łatwa do uzasadnienia na poziomie słownictwa – w zależności od tego, jaki typ rzeczywistości ludzi otacza i jakie rozróżnienia są dla nich ważne, tak szczegółowe będzie słownictwo. Do tego nie trzeba szukać egzotycznych kultur.
Określenie wielbłąda w języku arabskim, albo koloru żółtego – jest ich dużo.
Słownictwo specjalistyczne – w zintegrowanej społeczności myśliwskiej, każdy powinien mieć słownictwo z dziedziny myślistwa.
Na poziomie szczegółowym – nie jest ta zmiana niczym dziwnym.
Ale zaobserwowano i coś innego, dało to asumpt do nowych, dziś kwestionowanych twierdzeń. Nie chodzi o ilość określeń, ale o to, że wśród tych 30 określeń na śnieg nie ma określenia na śnieg w ogóle. Wśród 5 określeń nazw żółtego w arabskim, nie ma żółtego w ogóle. Brakuje pojęć ogólnych.
Pojęcia mamy takie, jakie potrzebujemy. Jak nam niepotrzebne mówienie o śniegu w ogóle, to nie stworzymy takiego pojęcia. A jak potrzebne – stworzymy.
Mocniejsza teza relatywizmu językowego – coś jeszcze bardziej niebezpiecznego.
Czy język, jakim mówimy, wpływa na nasze myślenie? Na to pytanie można odpowiedzieć – tak. Oczywiście, na poziomie słownictwa:
Drąg – słup – słup musi stać, drąg niekoniecznie. Dlatego słup jest wysoki/ niski, drąg – długi/ krótki. Angielski ma jedno słowo – pole (droągosłup) i jest on tylko długi. Język polski zmusza nas do decyzji, czy mamy do czynienia z drągiem, czy ze słupem.
Wszystkie te decyzje podejmujemy jednak bezrefleksyjnie, nawet w obcym języku, jak się go dobrze nauczymy, to podejmujemy je trafnie. Jeżeli człowiek jest wielojęzyczny to każdy z tych języków zmusza go do takich czy innych decyzji, ale są one bardzo celowe – by mógł powiedzieć to, co chce.
Odróżnianie kolorów a bogactwo nazw – wspólne określenie na nasze niebieski, zielony, woda morska, woda w jeziorze.
Tak naprawdę na postrzeganie kolorów – wszystko jedno, tak długo, jak język nie będzie przeszkadzał.
Inna niebezpieczna teza związana z językami prymitywnymi – brakuje pojęć abstrakcyjnych, ze w językach wyszukanych, są pojęcia i wyrazy gotowe.
Nie można nic powiedzieć o wyszukaniu / niewyszukaniu języka. O każdym języku można mówić, ze jest wyszukany, albo prymitywny. Żaden język nie ma nic „nie tak” ze sobą.
Do naszej świadomość dotarła wiadomość o egzotycznych językach, które mają „dziwnie”.
Trywializacja tezy gramatyki Port – Royale. Po raz pierwszy, w tej gramatyce, usiłowano pokazać wewnętrzną filozofię języka. Dlaczego coś w języku jest. W taki sam sposób, jak na ukształtowanie się klasycznej filozofii i logiki, wpłynęło to, ze pierwsi filozofowie mówili po grecku, wymyślono, ze o obiektach się coś orzeka. Taka jest własność ludzkiego myślenia. Twierdzono, że pewne zjawiska, frazy, konstrukcje gramatyczne, są jedyne możliwe. To jak te są jedyne logiczne, to jak ktoś takiej nie ma – jest nielogiczny.
Działalność nauczycieli języków obcych – by nauczyć uczniów w Polsce języka obcego, mówili, ze obce języki, łacina, angielski, francuski, mają logiczną strukturę. Po to, by uczeń przyswoił sobie rozróżnienie, trzeba mu wytłumaczyć, jakie to ważne i potrzebne. Na przykład, żeby odróżniać, czy rzeczownik jest określony, czy nie.
Puryzm logiczny – wszystko jest dobre to, co służy jakiemuś rozróżnieniu logicznemu. Ex: mamy odróżniać liczby od ilości, bo to różne rzeczy.
Zaczęto badać języki z pozycji eurocentrycznej i z pozycji pietyzmu wobec języków klasycznych. Wszystko, czego w tych językach nie było – prymitywizm.
Wydaje się, ze tych tez o wpływie języka na myślenie, nie można tak po prostu wyrzucić. Słownictwa konkretnego języka, wpływa powoli na nasze myślenie. Whorf – z zawody inspektor w towarzystwie ubezpieczeniowym, antropolog, językoznawca. Okazało się, ze gdzieś doszło do pożaru, dlaczego? Beczki po benzynie stały w tartaku, robotnicy uważali, by nie palić papierosów przy pełnych tylko. Dmuchawa – tyłem do paleniska, ale zasysa z drugiej strony!
Nowomowa – Orwell - jeżeli nie będzie nazwy, ludzie nie będą o tym myśleć, albo jak będzie, ludzie będą o tym w specjalny sposób myśleć.
Do pewnego stopnia przesadna poprawność polityczna też ma temu służyć – ma unikać wyrażeń negatywnych, w szczególności, najważniejsze są wymagania poprawności politycznej, które dotyczą płci. Chodzi o to, czy rzeczywiście, jest tak, że jeśli w jakim języku jest ogłoszenie o poszukiwaniu „nauczyciela” to krótsza jest refleksja nad tym, czy także kobiety, niż jak jest „nauczyciela lub nauczycielki”.
Whorf – społeczność, sytuacja narodu – wpływa na język, jakim się posługuje. czy język, jakim się dana społ. Posługuje, wpływa na ich sposób myślenia? Whorf – badał języki rdzennych Amerykanów, i uznał, że nie są one w ogóle prymitywne. Kategorie gramatyczne – nie są głupsze, gorsze.
Język – może być niepodobny do niczego, co znamy, bo nawet jeśli mamy czasowniki jak „bywać”, „grywać” to mamy dwa czy trzy, ale tu w sposób gramatyczny złapano cechę.
Inna struktura języka, kategorie, powodują, że świat jest dzielony na różne kawałki.
Zmiany – ekran, to był typ parawanu. Pojawiło się jako coś, potrzebne w kinematografie. Rozszerzono znaczenie. Ekran – parawan i ekran – komputera są do siebie tak samo niepodobne, jak ważka do samolotu.
Języki są czasowe – przeszłość, teraźniejszość, przyszłość… są języki, nawet indoeuropejskie, które czasem wymagają, by człowiek powiedział, czy wie coś z obserwacji, czy wie coś z czegoś innego. W czasie przeszłym jest specjalny czas, który mówi, czy wie się coś z autopsji, czy cudzej relacji.
Whorf – świat, w jakim żyjemy wpływa na nasz język, a język na nasze myślenie. Jest to prawda, ale w ograniczonym zakresie – prawda tak, słownictwo tak, ale umiemy myśleć w gramatyce obcego języka. Druga teza – nie ma języków prymitywnych. Ta teza jest ważniejsza. Jeżeli języki nie mają kat. Gramatycznych, to nie znaczy, że są gorsze. Jeżeli nie ma jakiejś kategorii gramatycznej, nie znaczy, ze ludzie, którzy się nim posługują, nie mogą o tym myśleć! Jest język – Fulda – w którym nie ma kategorii liczbowych, nie ma policzalności. A głównie trudnią się handlem. Nie można mocnej tezy wprowadzić i mówić, ze jeżeli czegoś w języku nie ma, to nie można tego pomyśleć.
Nie ma już jednojęzycznej społeczności, którą można przebadać.