WSTĘP DO JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO, WYKŁAD IX, 13.04.11

Metafora Cd.

Charakterystyczne dla tego modelu ludzkiego – dla jednej metafory docelowej może być kilka metafor źródłowych. Wspólna dziedzina źródłowa jest ta sama dla różnych dziedzin docelowych. W ramach bardzo centralnej metafory umysł – to ciało, metafora jest to ontologiczna, w stosunku do idei, myślenia, rozsądku, pamięci, komunikacji i działalności twórczej, wykorzystujemy takie cechy do mówienia, które normalnie związane są z ciałem – postrzeganie, manipulowanie. Człowiek ma pomysły, chce „chwycić” pewną ideę. Myślenie – obserwowanie, postrzeganie. Często mówimy „widzę, że” w znaczeniu „rozumiem, że”. Rozsądek, rozum, to światło. Mówimy w „świetle” – w świetle tych faktów coś tam. Pamięć to ponowne widzenie czegoś. Komunikowanie się to pokazywanie- Jego słowa pokazały mi. Działalność twórcza – widzenie w nowej perspektywie. Myślenie to manipulowanie – muszę przestawić swoje myślenie, uporządkować je w głowie.

Pamięć to przechowywanie czegoś – przechowywać w pamięci, szukać, tak jak w szachy. Komunikowanie to przesyłanie myśli, czyli fizycznych obiektów. Twórcza działalność – przetwarzanie, przekształcanie.

Poruszanie – myśli i pomysły to miejsca. „stać na stanowisku takim a takim”, myślenie to poruszanie się ad A do B – dojść do wniosku. Rozsądek, czy rozumowanie, to siła, która nami prowadzi – „kierować się rozsądkiem”. Pamięć – ponowne pokonywanie tego terenu, wracać we wspomnieniach.

Komunikacja – kierowanie kimś, mówienie GDZIE ma iść – słowa prowadzą do czegoś. Aspekt kreatywny – odkrywanie. Tak jakbyśmy odkrywali nowy ląd.

Myślenie to trawienie – muszę to przetrawić. Rozsądek – zdolność do trawienia – nie przełknął tego, ten pomysł jest trudny do przełknięcia. Pamięć – to czkawka.

Komunikowanie czegoś komuś – jakbyśmy go karmili. Działalność twórcza – przygotowanie nowych potraw – w bardzo wielu językach mówi się, ze pewne stwierdzenia, trzeba brać z odrobiną soli.

Idee się rodzą. W niektórych językach mówi się, że idee dojrzewają jak dziecko w brzuchu matki. Pomysł się urodził.

Rozsądek, umysł – płodność, ktoś może być płodny w pomysłach i myśleniu. Widać bardziej szczegółowe specyfikacje uszczegółowienia tej metafory.

Odróżnienie metafory ontologicznej od strukturalnej nie jest wcale takie łatwe.

Trudne jest czasem odróżnienie metafory od metonimii.

Wyrażenia skonwencjonalizowane – idiomy albo wyrażenia nieuważane przez nikogo za idiomatyczne. Problem – ten opis nie wyjaśnia tego, ze ludzie są w stanie zrozumieć metaforę świeżą. Czyli nieskonwencjonalizowaną, o której wcześniej nie słyszeli. Temu zagadnieniu poświecona jest inna teoria metafor – teoria integracji pojęciowej – stworzona przez Faukoniera, model tej int. Pojęciowej jest taki: nie mamy dziedziny docelowej i źródłowej. Mamy dwie przestrzenie mentalne, które są przestrzeniami wyjściowymi dla tworzenia metafory. Zaobserwowanie jakiegokolwiek ich podobieństwa / cech wspólnych, powoduje, ze powstaje przestrzeń generyczna, czyli bardziej ogólna, do której włączamy pewne elementy, które postrzegamy jako wspólne w obu przestrzeniach wyjściowych. Jeżeli już uda nam się połączyć dwie przestrzenie wyjściowe, możemy zauważyć odpowiedniości i stworzyć amalgamat, czyli to, co stanowi o integracji pojęciowej.

Klasyczny przykład – ten chirurg to rzeźnik. Interpretacja – jest złym, niesprawnym chirurgiem. Ale Anglicy rozumieją to tak, że źle traktuje swoich pacjentów. Przestrzeń generyczna – i ten i ten kroi mięso i ten i ten używa ostrych narzędzi, jest dużo krwi. Ale amalgamaty po angielsku i po polsku są inne – prawdopodobnie przestrzeń wyjściowa dla rzeźnika po angielsku jest nieco inna, dlatego, ze prócz rzeźnika – człowieka, który sprzedaje mięso, to bardzo żywe jest rozumienie krwawego mordercy. Po prostu często coś, co my nazywamy masakrą to bachery. Rzeźnik – dokonuje rzezi. Po angielsku – zabija po prostu, ale po Polsku – nie kojarzymy rzeźnika z zabijaniem.

Wszyscy wiedzą, ze w tej chwili każdy dyskurs, który zajmuje się ludzkim mózgiem, używa metafory mózg to komputer. Człowiek ma np. pamięć operacyjną. A kiedyś było na odwrót – komputer miał pamięć, bo człowiek miał pamięć i nazywano go „elektronicznym mózgiem”.

Metafora pedagogiczna – wykorzystuje się jaką metaforę, żeby dzieci zrozumiały. Ale ich pojmowanie zjawiska, staje się więźniem tej metafory.

Językowy obraz świata

Obraz świata utrwalony w języku. Co to znaczy? wyrażenia, jakie w języku istnieją, bardzo często nie biorą się z sufitu.

Pomysły, które ludzie kiedyś mieli są w języku utrwalone. To, jakie wyrazy mają znaczenia przenośne, jakie są derywaty. Lotnik – latawiec.

Cechy konotacyjne – głupota osła – przypisywane są kulturowo, związane z leksemem a nie desygnatem.