1. Malarstwo olejne jest najbardziej rozpowszechnioną techniką malarską przy użyciu farb olejnych.

Polega ono na pokrywaniu naprężonego i zagruntowanego płótna, gładkiej deski, lub innego podobrazia farbami, w skład których wchodzi olej lniany lub rzadziej inne roślinne oleje schnące (konopny, makowy) i odpowiednie pigmenty. Sporadycznie stosowany był też wosk, który pełnił funkcję stabilizatora spowalniającego oddzielanie się oleju lnianego od pigmentów.

Zasadniczo receptura produkowania tych farb nie uległa zmianie przez ponad 300 lat, aż do początków XX wieku. Pierwszą ważną zmianą było rozpoczęcie "pakowania" w tuby ołowiano-cynowe (co umożliwiło bezproblemowe przenoszenie farb w plener - to rozwiązanie technologiczne znacząco wpłynęło na rozwój impresjonizmu), a następnie aluminiowe. W toku dalszego rozwoju w celu zmniejszenia ceny farb stopniowo zastąpiono większość pigmentów naturalnych pigmentami syntetycznymi (proces ten zapoczątkowano w XIX wieku, a zakończono w latach 50. XX wieku). Pod koniec XX wieku dokonano przełomu technologicznego, tworząc farby olejne wodorozcieńczalne.

Malarstwo olejne jest bardzo kosztowną techniką malarską, ale daje bardzo dużą swobodę w doborze i mieszaniu barw, uzyskiwania efektu matu lub błysku, efektów półprzezroczystości i przenikania barw, oraz tworzeniu złożonych faktur.

Malarstwo olejne po opanowaniu podstaw warsztatu jest stosunkowo łatwą i wdzięczną techniką. Umożliwia ono wielokrotne retuszowanie przez nakładanie kolejnych warstw farby na obraz. Obrazy olejne cechuje też duża trwałość.

Istnieją (nie licząc technik eksperymentalnych) zasadniczo dwie podstawowe techniki malarstwa olejnego:

klasyczna (warstwowa, laserunkowa) rozwijana od XV/XVI wieku jako naturalne następstwo technik temperowych. Polega na nakładaniu na barwną zaprawę (podkład, grunt) cienkiej, monochromatycznej podmalówki temperowej lub olejnej, następnie tzw. imprimitury (warstwy barwnego werniksu), a następnie kilku lub kilkunastu warstw półkryjących lub przezroczystych (laserunkowych) farb olejnych albo olejno-żywicznych (z dodatkiem naturalnych żywic lub balsamów). Obrazy malowane tą techniką mają wyjątkowo wyrafinowaną kolorystykę i niezwykłą głębię kolorów. Współcześnie jest ona (ze względu na pracochłonność i wysokie ceny niezbędnych materiałów) używana dość rzadko, gł. do tworzenia kopii i pastiszy dawnego malarstwa, lub przez niektórych współczesnych twórców, niekiedy programowo nawiązujących do warsztatu dawnych mistrzów.

alla prima ("od pierwszego razu"), rozwijana od XVIII wieku, polega na realizacji zamysłu twórczego przez położenie jednej, nieraz bardzo grubej i modelowanej ruchem twardego pędzla ew. szpachli (impasto) warstwy kryjących farb olejnych, mieszanych czasem bezpośrednio na obrazie. Odmianą tej techniki jest pointylizm (stworzony przez Georges'a Seurata, stosowany przez postimpresjonistów).

W XIX i XX w. wraz z ogromną różnorodnością powstających stylów i kierunków malarskich wykształciły się "swobodne" techniki malarstwa olejnego alla prima, z użyciem różnorakich, czasem przypadkowych narzędzi (np. rower - Jackson Pollock) i "niemalarskich" materiałów.

2. Akwarela to nazwa techniki malarskiej i jednocześnie nazwa obrazów wykonywanych tą techniką. Technika ta polega na malowaniu rozcieńczonymi w wodzie pigmentami na porowatym papierze, który szybko wchłania wodę. Rozcieńczone pigmenty nie pokrywają całkowicie faktury papieru lecz pozostawiają ją dobrze widoczną. Z tego względu na efekt końcowy bardzo duży wpływ ma barwa i faktura samego papieru.

Dagny Przybyszewska

mal. Jurand Konieczny 1996

Obrazy malowane tą techniką mają zwykle delikatną, zwiewną kolorystykę, gdyż możliwe tutaj do uzyskania barwy, to głównie barwy pastelowe. Technikę tę stosuje się do tematów, które wymagają tego rodzaju kolorystyki i jednocześnie nie wymagają "cyzelowania" detali - stosuje się ją więc do pejzaży, "zwiewnych" portretów, itp.

Akwarela jest jedną z tańszych technik malarskich, lecz jest ona bardzo trudna, gdyż nie daje prawie żadnej możliwości dokonywania poprawek i retuszy. W szczególności, nie można usunąć namalowanego fragmentu, a jedynie przerobić go, i to też w niewielkim stopniu. Przyczyną jest fakt, iż nie można w tej technice stosować krycia farbą. Stąd też właściwie nie używa się tu białej farby - na papierze nic nie zasłoni, a zamalowany obszar można w ostateczności nieco rozjaśnić malując zamalowane miejsce samą wodą, co jednak powoduje przy okazji rozszerzenie się barwnej plamy. Również nakładanie jasnych kolorów na ciemniejsze nie rozjaśnia ich, a jedynie zmienia odcień. Wyraźniejszą zmianę daje jedynie nałożenie ciemniejszej barwy na jaśniejszą, jednak praktycznie cała akwarela jest transparentna, czyli przezroczysta. Wielu malarzy nie miesza nawet farb przed nałożeniem ich na papier, a "mieszanie" odbywa się bezpośrednio na papierze - nakładanie czystych warstw danego koloru na poprzedni powoduje uzyskanie koloru pośredniego.

3. Enkaustyka - technika malarska znana już w starożytności.

Stosowano ją w starożytnej Grecji oraz w Rzymie. Według opinii starożytnych technika ta wprowadzona została przez greckiego malarza Pauzjasza ze szkoły sykiońskiej. Została ona jednak przez niego tylko udoskonalona i wykorzystana do malowania plafonów. Stosowana była także przez innych artystów np. przez Nikiasza, a w późniejszej czasach (I - IV wiek n.e.) również przez twórców portretów fajumskich w Egipcie. Te właśnie portrety stanowią dziś główny przykład starożytnego malarstwa enkaustycznego, gdyż dochowały się one do naszych czasów.

Enkaustyka polegała na stosowaniu farb w spoiwie z wosku pszczelego, czasem z dodatkiem olejów schnących dla zwiększenia płynności farby. Farby nakładano na podłoże w stanie płynnym, przy pomocy podgrzewanych metalowych łopatek (cauterium). Znana była też metoda nanoszenia farb pędzlami, bardziej wygodna w wypadku malowania większych obrazów.

Enkaustykę stosowano zarówno w malarstwie sztalugowym (podłożem były zwykle tablice drewniane), jak i ściennym. Malowidła ścienne wykonywano przy użyciu tzw. wosku punickiego (wosk pszczeli gotowany długo z wodą morską), który łączył się na trwałe z wapiennym tynkiem. Gotowe malowidło polerowano do połysku. Technika enkaustyki była trudna i powolna, dawała jednak dobre rezultaty: obraz był trwały, odporny na wilgoć, a kolory zyskiwały blask i głębię. Wadą była mała odporność na wyższe temperatury.

W średniowieczu technika enkaustyczna została całkowicie zapomniana. Od okresu renesansu podejmowano sporadyczne próby ponownego wykorzystania starych receptur enkaustycznych, które nie dały jednak pozytywnego rezultatu.

4. Fresk (z wł. fresco - świeży) - malowidło ścienne wykonane na mokrym tynku. Inne nazwy to al fresco i buon fresco.

Potocznie określeniem fresk nazywa się wszelkie malowidła ścienne, wykonane różnymi technikami. Prawidłowo jednak nazwa fresk odnosi się tylko do tych, które zostały wykonane na mokrym tynku.Spis treści [ukryj]

1 Wykonanie

2 Historia

3 Zobacz też

4 Przypisy

4.1 Bibliografia

Wykonanie [edytuj]

Freski malowane są na mokrym tynku wykonanym jako wielowarstwowy z warstwami wykonanymi z zapraw o różnym składzie. Pierwsza warstwa zwana arriciato leży bezpośrednio na murze, jest gruba. Zawiera ona wapno gaszone, gruboziarnisty piasek i odłamki cegieł lub kamieni. Druga warstwa to intonaco. Jest to warstwa gładka do malowania. Zawiera wapno gaszone, drobny piasek cedzony lub pył marmurowy. Na tej warstwie zaczyna się malować fresk.

Fresk malowany jest specjalnymi farbami przy użyciu pędzli. Farby zawierają barwniki odporne na alkaliczne działanie wapna. Barwnik rozprowadzany jest wodą deszczową. Spoiwem jest podłoże intonaco, ponieważ wapno gaszone z dwutlenkiem węgla tworzy krystaliczny węglan wapnia, który trwale wiąże cząsteczki farby. Fresk jest trwały bo spaja się z podłożem, w ten sposób uzyskuje się trwałe, intensywne barwy.

Fresk maluje się partiami, ponieważ warstwę intonaco kładzie się partiami tak dużymi, jakie można zamalować w ciągu dnia (giornata) - po zaschnięciu konieczne jest skucie niezamalowanych partii i położenie świeżej warstwy. Przed naniesieniem fresku na ścianę tworzy się kartony, a przy użyciu siatki powiększa się wzór. Kontury odciska się w świeżym tynku.

Historia [edytuj]

Początki fresku sięgają starożytności. Do znanych fresków należą minojskie, na których przeważają tematy religijne, motywy roślinne i zwierzęce oraz zagadkowe tauromachie - sceny walki lub zabaw z bykami.

W XIV i XV w. prawdziwe freski, czyli buon fresco (wykonywane na świeżym i jeszcze wilgotnym tynku), malowane były dość rzadko. Jedyne przykłady zastosowania tej techniki w tym czasie to freski Giotta w kaplicy Scrovenich w Padwie oraz freski Masaccia w kaplicy Branccacich we Florencji[1]. Bardziej popularny był częściowy fresk, czyli al fresco - po wyschnięciu dokonywano poprawek przy pomocy barwników organicznych. Od Giotta następuje ogromny rozwój fresku. Najbardziej jednak rozpowszechnia się w renesansie. Po baroku fresk jest praktycznie porzuconą techniką. Od XVII do XIX w. al fresco miesza się z al secco.

5. Fresk Giotta (buon fresco) jest to fresk, tworzony za pomocą specyficznej techniki polegającej na malowaniu za pomocą rozrobionych z wodą pigmentów bezpośrednio na świeżej i jeszcze wilgotnej zaprawie wapienno-piaskowej. Wapno gaszone, które jest wodorotlenkiem wapnia, wysychając, łączy się z dwutlenkiem węgla zawartym w powietrzu i staje się nierozpuszczalnym węglanem wapnia. W trakcie tego procesu cząstki pigmentu zostają na trwałe związane z powierzchnią zaprawy na ścianie. Jest to technika wymagająca wielkiej biegłości, ponieważ należy malować dość szybko, zanim zaprawa wyschnie, i nie można dokonywać żadnych poprawek.

6. Sgraffito (wł. graffiare - ryć, drapać) - technika malarska polegająca na nakładaniu kolejnych, kolorowych warstw tynku lub kolorowych glin i na zeskrobywaniu fragmentów warstw wierzchnich. Poprzez odsłanianie warstw wcześniej nałożonych powstaje dwu- lub wielobarwny wzór.

Technika sgraffito znana była w starożytności, popularna w okresie renesansu. Sgraffito bywa też stosowane współcześnie; trwałość wszelkich rozwiązań sgraffitowych stale się obniża z powodu wzrostu ilości związków węgla w atmosferze, które wraz z wodą opadową tworzą cząstki kwasu węglowego. Niszczy on powierzchnię tynków, a tym samym sgraffito; przeciwdziała się temu stosując dodatkowe warstwy ochronne - krzemianowe lub woskowe.

7. Emalia (dawniej: szmelc, smalc) - technika zdobienia wyrobów metalowych, najczęściej złotych lub miedzianych, za pomocą szklistych powłok składających się z mieszaniny sproszkowanych minerałów (piasek, kreda, glina) oraz topników (boraks) z dodatkiem pigmentów, stopionej w temperaturze ok. 800-900°C w specjalnym piecu.

Niezbędny jest dobór odpowiedniego metalu, na którym będzie kładziona emalia. Temperatura topnienia tego metalu musi być wyższa niż emalii oraz musi mieć współczynnik rozszerzalności cieplnej zbliżony do współczynnika emalii. Warunki te najlepiej spełnia złoto oraz miedź, natomiast srebro jest raczej rzadko stosowane z powodu dużej rozszerzalności.

Metal musi być odpowiednio opracowany poprzez wykonanie w różny sposób komórek i zagłębień, które wypełni się emalią. Następnie dokładnie się go oczyszcza, gdyż zabrudzenia i pozostałości kurzu mogą spowodować odpryśnięcie emalii. Sproszkowaną emalię miesza się z wodą, nanosi na metal i wypala. Następnym etapem jest powolne schnięcie wyrobu i polerowanie; czasem wypala się po raz kolejny.

Rodzaje emalii [edytuj]

Techniki emalierskie rozpowszechniły się we wczesnym średniowieczu, w Europie zachodniej rozwijały się głównie między XI a XIV wiekiem, przede wszystkim w ośrodkach nad Mozą i Renem oraz w Limoges.

W historii emalierstwa powstały liczne sposoby zdobienia tą techniką, m.in.:

emalia komórkowa (przegródkowa, fr. cloisonné) - rysunek tworzy się na podłożu z przylutowanych pionowo cienkich blaszanych listewek. W efekcie powstają komórki, ograniczone ściankami blaszek, które wypełnia się różnymi kolorami. Odmiana ta była popularna w Bizancjum.

emalia węgierska (drutowa, siedmiogrodzka) - podobna do komórkowej, ale tutaj rysunek tworzy się z odpowiednio powyginanego drutu. Pola wypełnia się tylko do połowy wysokości, w efekcie czego druciane przegródki lekko wystają ponad powierzchnię emalii. Ten typ emalii powstał w XIV wieku, był bardzo popularny na terenie Siedmiogrodu od XV do XVII wieku (stąd jego nazwa).

emalia żłobkowa (rowkowa, fr. champlevé) - komórki nie są tworzone na powierzchni metalu, ale są w nim wycinane w głąb. Emalia ta była popularna w XII i XIII wieku, a głównymi ośrodkami jej produkcji były warsztaty w Limoges, nad Mozą i Renem.

emalia limuzyńska (malarska) - metal pokrywany jest warstwą nieprzejrzystej, zazwyczaj ciemnej emalii i wypalany. Na taki podkład nakładano rysunek inną emalią, często przejrzystą i o różnej grubości. Uzyskiwano efekty bardziej malarskie.

8. Witraż - ozdobne wypełnienie okna, wykonane z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki, stosowane głównie w kościołach. Ramki stanowią kontur rysunku, kreskowanie na szkle lub malowanie na nim przeźroczystymi farbami podkreśla charakterystyczne elementy (głowę, oczy, ręce, fałdowanie szat, cieniowanie figur itp.). Technika witrażu znana była od wczesnego średniowiecza, a rozwinęła się w sztuce gotyckiej. Renesans witrażownictwa nastąpił na przełomie wieków XIX i XX w sztuce secesji. W średniowieczu witraże pełniły również funkcje dydaktyczne, miały za zadanie przekazywanie treści religijnych ludziom nie znającym pisma.Spis treści [ukryj]

1 Historia

2 Technika

3 Ciekawostki

4 Przypisy

5 Zobacz też

Historia [edytuj]

Do powstania techniki witrażu najprawdopodobniej przyczyniły się bizantyjskie mozaiki. W Europie pierwsze witraże pojawiły się w średniowieczu, w X wieku w Reims (Francja), a także w Niemczech, skąd pochodzi najstarszy udokumentowany fragment witrażu - tzw. okrąg z Wissenburga datowany na IX w. Samo użycie barwnych szkieł w oknach miało miejsce już w VI w.[1] Rozkwit witrażownictwa nastąpił w okresie gotyku.

Do Polski technika ta trafiła dopiero w XIV w. Najważniejszym ośrodkiem na początku był Kraków. Za najbardziej znanych polskich twórców witraży uznawani są Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański. Pierwszy z nich dzięki wygraniu konkursu na projekt witraży do szwajcarskiej katedry we Fryburgu i ich realizację w latach 1896-1936, czym w pokonanym polu zostawił całą ówczesną europejską czołówkę znanych twórców. Wielu znawców[potrzebne źródło] uważa Wyspiańskiego za najwybitniejszego polskiego witrażystę, a jego dzieło Bóg Ojciec/Stań się z krakowskiego kościoła Franciszkanów za jeden z najpiękniejszych witraży świata.

Pojedynczym artystą, który położył największe zasługi dla rozwoju współczesnego witrażownictwa, był żyjący w USA na przełomie XIX i XX w. Louis Comfort Tiffany. Jego dokonania (zobacz sekcję Technika) poszerzyły możliwości artystyczne twórców witrażu. Dzięki temu technikę tą, która do tej pory przeznaczona była głównie dla budynków sakralnych, coraz częściej stosowano w zwykłych pomieszczeniach mieszkalnych. Tiffany był także pomysłodawcą zastosowania witrażu w kloszach lamp. Okres jego działania to apogeum stylu Art Nouveau, zwanego też secesją, który był drugim po gotyku okresem bujnego rozkwitu witrażownictwa.

Technika [edytuj]

W pierwszym okresie rozwoju witrażownictwa - od X do XVI w., posługiwano się szkłem barwionym przez topienie masy szklanej razem z tlenkami metali. Pierwotnie - w okresie antycznym barwione szkło miało naśladować szlachetne i półszlachetne kamienie, a jego cena była porównywalna z wartością klejnotów[2]. Szklane elementy wycinano za pomocą rozgrzanego metalowego pręta. Proces produkcji szklanych tafli jest w niezmienionej formie stosowany do dzisiaj a polega na ręcznym wydmuchaniu dużej bańki szkła a następnie rozcięciu jej i rozciągnięciu do odpowiedniego rozmiaru. Szkła wykonywane ręcznie, zwłaszcza te z wczesnego okresu średniowiecza charakteryzują się smugami, niejednorodnością oraz zróżnicowaną grubością tafli.

W okresie drugim, od XVI w. do czasów współczesnych, rozpowszechniło się malowanie szkła farbami szkliwnymi, niskotopliwymi, utrwalanymi poprzez wypalanie kolory i farby. Technika ta pozwalała na osiągnięcie pełnej gamy barw oraz precyzyjnego rysunku przedstawienia.

Na przełomie XIX i XX w. L.C. Tiffany zastosował nowy rodzaj szkieł tzw. opalizowanych. Wprowadził on także nową, trwalszą i bardziej finezyjną, technikę łączenia wszelakich szkieł witrażowych - przy pomocy owijania elementów folią miedzianą i lutowania cyną.

8. Intarsja to technika zdobnicza polegająca na tworzeniu obrazu przez wykładanie powierzchni przedmiotów drewnianych (zwłaszcza mebli) innymi gatunkami drewna, czasem podbarwianymi. Wstawki umieszcza się w miejscu usuniętych fragmentów z powierzchni przedmiotu.

Technika znana już w starożytności, rozwinięta w okresie baroku i renesansu. Najstarszym zachowanym przedmiotem jest sarkofag z cedru z ok. 2000 r. p.n.e.

Szczególny rozkwit intarsji nastąpił w Toruniu w wieku XVIII, chociaż technika ta była obecna w Toruniu od drugiej połowy XVI w. Jednak od około 1730 r. stała się ona dominującą techniką zdobniczą w toruńskim stolarstwie artystycznym. Zdobiło się nią wszystkie elementy wystroju wnętrz mieszczańskich (np. szafy sieniowe, szafki ścienne, szafy zegarowe, skrzynki, kasetki, boazerie, drzwi) oraz reprezentacyjnych - ratuszowych, kościelnych (np. portale, drzwi, boazerie). Powstałe takie wyposażenie, odznaczające się swoistymi cechami formalnymi, zyskało miano mebli toruńskich, które osiągnęło wysokie walory artystyczne oraz intensywną wytwórczość. Produkowane w Toruniu meble zyskały dużą popularność. Bezpośrednie związki z meblami toruńskimi wykazuje podobna choć mniej liczna XVIII-wieczna wytwórczość elbląska.

9. Podział technik graficznych [edytuj]

Techniki graficzne dzielone są na grupy ze względu na sposób opracowania matrycy (np. cięcie, trawienie) i materiał, z którego jest zrobiona (np. drewno, gips, miedziana płyta). Istnieją trzy podstawowe grupy[1]:

1. techniki druku wypukłego polegają na żłobieniu w matrycy linii i płaszczyzn, które mają pozostać nie wydrukowane - na odbitce ślad pozostawią wypukłe części formy drukowej; są to m.in. drzeworyt, linoryt, gipsoryt, cynkografia (cynkotypia), fleksografia, korkoryt;

2. techniki druku wklęsłego polegają na żłobieniu lub trawieniu w matrycy linii i płaszczyzn, które odbiją się na papierze:

techniki suche: miedzioryt, staloryt, suchoryt, ceratoryt, kamienioryt, sucha igła, mezzotinta;

techniki trawione: akwaforta, akwatinta, miękki werniks, odprysk, heliograwiura, fluoroforta;

techniki metalowe - te z technik suchych i trawionych, które do wykonania matrycy wykorzystują metalową płytkę;

3. techniki druku płaskiego polegają na takim spreparowaniu matrycy, aby część nie pokryta rysunkiem była odporna na przyjmowanie farby drukarskiej; zaliczamy do nich: litografię, algrafię, cynkografię (cynkotypię), monotypię.

Poza tymi trzema grupami istnieje jeszcze druk sitowy oraz druk cyfrowy. Pierwszy różni się od technik z ww. grup tym, że farba jest przetłaczana przez matrycę, a wykorzystywany jest w technice serigrafii. Druk cyfrowy natomiast, w odróżnieniu od reszty, nie wymaga użycia formy drukowej.

Historia grafiki [edytuj]

Historia grafiki w Polsce [edytuj]

Grafika pojawiła się w Polsce w II połowie XV wieku. Na przełomie XV i XVI stulecia na terenie dzisiejszego Wrocławia drzeworyty po raz pierwszy posłużyły jako ilustracja książkowa. Dla drzeworytników z Małopolski i Śląska inspiracją stały się miedzioryty niemieckiego artysty Wita Stwosza, które wykonał podczas pobytu w Krakowie, stylem podobne do jego Ołtarza Mariackiego.[2]

10. Camera obscura (Camera obscura z łac. ciemna komnata) - prosty przyrząd optyczny pozwalający uzyskać rzeczywisty obraz. Była pierwowzorem aparatu fotograficznego.

Camera obscura bywa nazywana również kamerą otworkową.Spis treści [ukryj]

1 Budowa i zasada działania

2 Historia

3 Przypisy

4 Galeria

5 Zobacz też

Budowa i zasada działania [edytuj]

Urządzenie to zbudowane jest z poczernionego wewnątrz pudełka (dla zredukowania odbić światła). Na jednej ściance znajduje się niewielki otwór (średnicy 0,3-1 milimetra zależnie od wielkości kamery) spełniający rolę obiektywu, a na drugiej matowa szyba (matówka) lub kalka techniczna. Promienie światła wpadające przez otwór tworzą na matówce odwrócony i pomniejszony obraz. Wstawiając w miejsce matówki kliszę fotograficzną można otrzymać zdjęcie.

Obraz otrzymany za pomocą camera obscura posiada następujące cechy: miękkość, łagodne kontrasty, rozmycie, nieskończoną głębię ostrości oraz zupełny brak dystorsji, a wykonany na materiale barwnym - pastelową kolorystykę. Z uwagi na te cechy obrazu camera obscura bywa do dzisiaj wykorzystywana w fotografii artystycznej.

Historia [edytuj]

Początków tego urządzenia można się doszukiwać w starożytnej Grecji. Podobno Arystoteles, podczas częściowego zaćmienia Słońca, zaobserwował obraz tworzony na ziemi przez promienie przechodzące między liśćmi drzewa. Euklides w swojej Optyce opisywał prostoliniowe rozchodzenie się światła i możliwość powstawania obrazu po przejściu promieni słonecznych przez niewielki otwór. Obserwacje prowadzone z użyciem tego prostego instrumentu optycznego były prowadzone przez starożytnych Chińczyków, Greków i Arabów. Jednak pierwszy znany nam naukowy opis ciemni optycznej znajduje się w rękopisach (pochodzących najprawdopodobniej z 1020 roku) arabskiego matematyka Alhazena (Hasana) z Basry. Najsławniejszą pracą z około stu, jakie po nim pozostały, był traktat o optyce Kitab-al-Manadhirn. Księga wydana po łacinie w Średniowieczu wywarła wielki wpływ na naukę, szczególnie na prace Rogera Bacona i Johannesa Keplera.

Camera obscura służyła astronomom do obserwacji rocznych torów, po jakich porusza się słońce, plam słonecznych i księżyca. Służyła też jako pomoc przy wykonywaniu rysunków.

Była wykorzystywana przez artystów malarzy, między innymi Leonardo da Vinci, jako narzędzie pomocne przy określaniu np. perspektywy.

W 2007 roku Jarosław Włodarczyk opublikował w czasopiśmie Journal for the History of Astronomy hipotezę stosowania camera obscura do obserwacji zaćmień słońca przez Mikołaja Kopernika[1]. Włodarczyk porównał wyniki uzyskane przez Kopernika z wyliczonymi współcześnie maksymalnymi fazami zaćmień słońca we Fromborku. Różnice pomiędzy nimi mogły wynikać z błędów generowanych przez camera obscura.

Johann Wolfgang Goethe przy pomocy camera obscura utrwalał widoki ze swoich podróży.

Przez analogię z powstawaniem obrazu w kamerze otworkowej Roger Bacon wyjaśnił sposób powstawania obrazu w oku.

W 1550 roku Girolamo Cardano zastąpił otwór pojedynczą soczewką skupiającą. W 1569 roku wenecjanin Daniello Barbaro opisał w swoim dziele La practica della perspectiva zasadę działania przesłony.

11. Litografia (zob. lit) — technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym, także odbitki wykonane tą techniką.

W klasycznej litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień — gładko wypolerowany lub przetarty ostrym piaskiem, co daje efekt gruboziarnistej faktury na odbitce. Po wykonaniu rysunku powierzchnia kamienia jest zakwaszana słabym roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej. Dzięki temu niezarysowane partie zostają uodpornione na zatłuszczenie farbą — stają się oleofobowe, a zarazem pozostają hydrofilne, czyli przyjmujące wodę. Wtedy właśnie rysunek zwilża się wodą, po czym nanosi się na niego farbę drukarską, którą przyjmują tylko oleofilowe — niewytrawione, zatłuszczone wcześniej kredką lub tuszem — fragmenty. Odbitki wykonuje się przykładając zwilżony papier do kamienia stanowiącego matrycę i odbijając na prasie litograficznej, która ze względu na kruchość kamienia skonstruowana jest inaczej niż prasa używana w technikach metalowych.

W grafice artystycznej popularna jest technika zwana ossa sepia polegająca na wykonywaniu rysunku negatywowego na kamieniu.

Niektóre odmiany tej techniki, takie jak kamienioryt czy kwasoryt na kamieniu należą do druku wklęsłego. Techniką litograficzną wykonuje się też matryce na płytach aluminiowych — algrafia i na płytach cynkowych — cynkografia.Spis treści [ukryj]

1 Historia litografii

2 Artyści zajmujący się litografią

3 Przykłady litografii

4 Bibliografia

5 Zobacz też

6 Linki zewnętrzne

Historia litografii [edytuj]

Technikę litograficzną wynalazł w 1798 roku Alois Senefelder (1771—1834). W Polsce pierwszą pracownię litograficzną założono w 1818. Rozwój tej techniki doprowadził do powstania druku offsetowego.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Artyści zajmujący się litografią [edytuj]

Litografię uprawiali wybitni malarze i graficy:

Honoré Daumier,

Eugène Delacroix,

Odo Dobrowolski,

Henri de Toulouse-Lautrec,

Pierre-Auguste Renoir,

Henri Matisse,

Marc Chagall,

Pablo Picasso,

Stanisław Wyspiański,

Leon Wyczółkowski.

12. Rzeźba - jedna z dyscyplin zaliczanych do sztuk plastycznych. Odróżnia ją od malarstwa i grafiki trójwymiarowość. Rzeźby są gł. wykonane do oglądania dookólnego, a rzadziej np. do spoglądania na nie z góry czy z dołu. Oprócz tych cech rzeźba może posiadać fakturę (w zależności od użytego materiału) lub kolor (tzw. rzeźba polichromowana). Może być również klasyfikowana ze względu na swoją skalę (np. miniaturowa lub monumentalna). W dawnych wiekach ukształtowały się niezwykle skomplikowane techniki tworzenia rzeźby.Spis treści [ukryj]

1 Klasyfikacja

2 Techniki rzeźbiarskie

2.1 Rzeźby w drewnie

2.2 Rzeźby kamienne

2.3 Rzeźba z metalu

2.4 Inne

3 Zobacz też

4 Wybrana literatura

5 Linki zewnętrzne

Klasyfikacja [edytuj]

Istnieje wiele sposobów klasyfikacji rzeźby, m.in.:

rzeźby pełne

płaskorzeźby - reliefy

Ze względu na liczbę przedstawionych postaci:

wolno stojące (pojedyncze)

grupowe

Ze względu na temat dzieli się je z kolei na:

przedstawiające m.in.:

antropomorficzne

pełnofigurowe - posąg

popiersia

głowy

zoomorficzne

np. zwierzęta rzeczywiste

zwierzęta fantastyczne

floralne

inne

abstrakcyjne

instalacje

Ze względu na funkcję można wyodrębnić m.in. następujące grupy:

rzeźby dekoracyjne (np. popiersie Marszałka),

rzeźby architektoniczne (np. płaskorzeźba w tympanonie starożytnej budowli),

rzeźby kultowe (np. posąg Chrystusa lub Atena Partenos Fidiasza),

rzeźby memoratywne, w tym:

pomnikowe (np. Zygmunt III Waza na kolumnie),

nagrobne.

Techniki rzeźbiarskie [edytuj]

Do wykonania rzeźb najczęściej używa się drewna, kamienia, metalu, gipsu, gliny, wosku i in.

Rzeźby w drewnie [edytuj]

Rzeźby powstają w wyniku sukcesywnego wybierania materiału. Najczęściej spotykanym gatunkiem drewna, z którego wykonywane są rzeźby na terenie Polski jest lipa. Przyjmuje się, że wszystkie drzewa liściaste mogą stanowić materiał dla rzeźbiarza. Niektóre gatunki, bardziej szlachetne charakteryzują się większą trwałością i twardością, są to dąb, jesion, orzech, kasztanowiec. Gatunki te ze względu na swoją cenę zazwyczaj wykorzystywane są do tworzenia rzeźb przeznaczonych do ekspozycji pod zadaszeniem. Rzeźby plenerowe, o znacznych gabarytach najczęściej wykonywane są z topoli, świeżo ściętej, ponieważ po wysuszeniu ten gatunek drewna jest bardzo trudny w obróbce. Do mniej popularnych gatunków drewna, z których można wykonywać rzeźby należą: brzoza, jabłoń, śliwa, wiśnia, te ostatnie ze względu na przebarwienia dają bardzo interesujące efekty. Do drzew liściastych, z których raczej nie wykonuje się rzeźb należą: grusza (ze względu na spiralny charakter słojów i nieprzewidywalność) oraz robinia akacjowa (ze względu na dużą twardość w połączeniu ze stosunkowo znaczną nieprzewidywalnością). Drzewa iglaste poza nielicznymi przypadkami nie są wykorzystywane do tworzenia rzeźb, ze względu na łykowatość, dużą żywiczność, oraz tendencję do rozwarstwiania się materiału pod wpływem uderzeń dłuta.

Rzeźby kamienne [edytuj]

Powstają najczęściej z marmuru lub piaskowca. Rzadziej, ze względu na trudności w obróbce, spotyka się rzeźby powstałe z granitu i innych rodzajów kamienia. Rzeźby w kamieniu ze względu na stosunkowo długi proces obróbki i koszt materiału najpierw poprzedzane są wykonaniem modelu gipsowego, niekiedy na podstawie modelu glinianego.

Rzeźba z metalu [edytuj]

Jedną z metod wykonania rzeźby w metalu jest technika odlewnicza na wosk tracony. Rzeźba powstaje w wyniku zastąpienia modelu wykonanego w dowolnym materiale przez jego replikę z brązu (czasem mniej szlachetnych stopów metali także bazujących na mosiądzu, lub - odwrotnie - z bardziej szlachetnych, jak srebro i złoto).

Model wykonuje się przeważnie z gliny pokrywanej formą zwaną negatywem z gipsu. Gdy model jest wyjątkowo skomplikowany stosuje się czasami specjalny silikon. Silikon stosuje sie też przy wielokrotnym odlewaniu rzeźby z tej samej formy. Poprzez swoją elastyczną strukturę łatwiej zdjąć negatyw silikonowy ze skomplikowanego modelu niż sztywny negatyw gipsowy który podatny jest na pęknięcia i uszkodzenia. Gdy negatyw gipsowy zastygnie a gips stanie się twardy, rozbiera się tę strukturę w celu wyjęcia z wnętrza, modelu glinianego. W powstałą formę negatywową z gipsu bądź z silikonu wlewa się płynny wosk, który dokładnie odwzorowuje kształt negatywu.

Następnie model woskowy z doczepionym systemem wlewowym, też z wosku, jest obudowywany (zalewany) kolejną "formą", ze specjalnej masy formierskiej. Podczas procesu wypalania, wosk zostaje wytopiony lub ulega wyparowaniu. Stąd nazwa całego procesu "na wosk tracony". W powstałe miejsce, przestrzeń, zostaje wlany płynny metal: aluminium, mosiądz, brąz, złoto, srebro. Po wystygnięciu forma jest tłuczona i rzeźba jest wyciągana. Następnie rzeźba poddawana jest procesowi obróbki wykańczającej np. szlifowaniu, spawania, patynowaniu, itd.

Inne [edytuj]

Abakanalia powstają w wyniku utwardzenia dzianiny pokrytej żywicą syntetyczną - za prekursora tego rodzaju rzeźby uznaje się Magdalenę Abakanowicz jej prace to tzw. "Abakany". Termin ten został użyty po raz pierwszy przez jednego z krytyków sztuki opisującego prace Abakanowicz.

14. Alabaster - drobnoziarnista odmiana gipsu, zbita, dobrze przeświecająca, biała lub nieco zabarwiona (na żółtawo, zielonkawo, różowawo, ...), wysoko ceniona jako kamień ozdobny i dekoracyjny.

Jest to też nazwa dwóch, zewnętrznie bardzo podobnych, materiałów zdobniczych opartych na dwóch różnych minerałach - gipsie i kalcycie. Już od czasów starożytnych alabaster był wysoko ceniony jako kamień ozdobny i dekoracyjny. Nazwa pochodzi od egipskiego miasta Alabastros.Spis treści [ukryj]

1 Rodzaje i rozróżnianie

2 Miejsca występowania

3 Główne centra handlu wyrobami

4 Zastosowanie

Rodzaje i rozróżnianie [edytuj]

W starożytności alabastrem była tylko półprzezroczysta, delikatnie pożyłkowana i gładko wyszlifowana forma kalcytu.

Obecnie jest nim także drobnoziarnista odmiana gipsu, stopiona i szybko schłodzona, zbita, półprzeźroczysta, biała lub nieco zabarwiona (na żółtawo, zielonkawo, różowawo itp.).

Pomimo ich podobieństwa zewnętrznego oba rodzaje alabastru, gipsowy i kalcytowy, można bardzo łatwo rozróżnić po ich twardości.

Alabaster gipsowy można bez trudu porysować paznokciem.

Alabaster kalcytowy jest znacznie trudniejszy do porysowania - można tego dokonać dopiero z użyciem ostrego noża z dobrej jakościowo stali.

Oba alabastry można też rozróżnić przy pomocy testu chemicznego: kalcytowy rozpuszcza się w kwasie solnym, a gipsowy nie.

Miejsca występowania [edytuj]

Włochy - Voltera k / Pizy, Bolonia, Livorno, Sycylia,

Egipt - okolice Luksoru

Chiny,

Kazachstan,

Rosja ,

USA - Kalifornia, Nowy Meksyk, Kolorado, Michigan,

Kanada - Nowy Brunszwik, Nowa Szkocja,

Meksyk,

Maroko,

Niemcy,

Francja - Basen Paryski,

Rumunia - Baia Sprie,

W Polsce występuje na Podkarpaciu i na Pogórzu Kaczawskim.

Główne centra handlu wyrobami [edytuj]

Włochy - Florencja, Livorno, Mediolan,

Niemcy - Berlin.

Zastosowanie [edytuj]

Alabaster stanowi przede wszystkim doskonały surowiec rzeźbiarski.

Jest interesujący dla kolekcjonerów.

Służy do wyrobu m.in. waz, pucharów, puzder, tacek, świeczników, popielnic, abażurów lamp, stiuków i rzeźb.

Był także używany jako dekoracyjny kamień okładzinowy - alabaster kalcytowy zastępował marmur do wykładania posadzek.

Posadzki alabastrowe mają żywsze kolory i bardziej błyszczą, ale są mniej odporne mechanicznie od marmurowych.

W starożytnej Mezopotamii i Egipcie stosowany był (sproszkowany) jako baza kosmetyków mających zapewnić skórze gładkość i rozjaśnić ją.

15. Kaolin, glinka porcelanowa - skała osadowa zawierająca w swym składzie głównie kaolinit, a także m.in. kwarc i mikę. Nazwa skały pochodzi od chińskiej góry Gaoling, skąd rzekomo pierwszy raz wydobyto kaolin.

Kaolin powstaje na skutek wietrzenia skał magmowych, metamorficznych i osadowych. Jest "tłusty" w dotyku. Barwa - biała, szara, żółtawa do brunatnej lub błękitnawa.

Na świecie bogate złoża kaolinu znajdują się m.in. w Chinach, USA, Rosji, Japonii, we Francji, Niemczech i Polsce.

Kaolin stosowany jest w ceramice (dodawany przy produkcji dachówek), przemyśle chemicznym i papierniczym. Służy też do wytwarzania form odlewniczych w poligrafii fleksograficznej. Typowa mieszanka to kaolin/gips/talk/dekstryna kasztanowa w proporcji 10/7/1/0,5. Rozrabianie wodą do uzyskania konsystencji miękkiej plasteliny. Temperatura suszenia do 130°C.

16. Szkło artystyczne (szkło zdobione) - kształtuje się na gorąco z masy płynnej. W ramach rzemiosła, wyroby szklane dekoruje się m.in. emaliami i złoceniem, szlifowaniem, grawerowaniem, punktowaniem i rysowaniem diamentem. Można też trawić powierzchnię kwasem i matować piaskiem.

Współcześnie w wytwarzaniu szkła artystycznego wykorzystuje się przede wszystkim możliwości, które oferuje sam materiał. Kształtowanie szkła ciekłego daje w efekcie nowe, bogate formy przedmiotów. Produkcja ta może odbywać się automatycznie przy użyciu maszyn lub własnoręcznie. Przedmioty wykonane przez artystę rzeźbiarza mogą stać się dziełem sztuki.Spis treści [ukryj]

1 Rys przeglądowy

2 Bibliografia

3 Przypisy

4 Linki zewnętrzne

5 Zobacz też

Rys przeglądowy [edytuj]

Osobne artykuły: Dale Chihuly, szkło weneckie, Murano, szkło ołowiowe, szkło akrylowe, szkło uranowe.

Szkło monumentalne, o dziwacznych quasi-naturalnych kształtach. Praca amerykańskiego artysty w szkle, Dale Chihuly'ego

Tradycyjnie szkło stanowi medium dla artystów. Na weneckiej wyspie Murano nadal utrzymywana jest od XIII wieku tradycja precyzyjnego i kolorowego hutnictwa i dmuchanego szkła weneckiego, m.in. z powodu lokalnie występującego czystego kwarcu i uprzywilejowanej pozycji Wenecjan w handlu z Lewantem (dostawy wyrafinowanego potażu). Współczesny rozkwit sztuki weneckiej przypada na lata 50. i 60. XX wieku. Nadal jest to światowe centrum i swego rodzaju mekka dla artystów i amatorów szkła. Znajduje się tam Museo Vetrario, czyli Szklane Muzeum, ze szkłem wytwarzanym lokalnie, a także archeologicznymi znaleziskami z Egiptu i Libanu - kultury Fenicji, której to kupcy, wg rzymskiego historyka Pliniusz Starszego, podobno przypadkowo stworzyli szkło w ognisku około 5000 p.n.e.[1]

Na kulturowo odrębnym zakątku skali modernistyczna szkoła fińska to np. rzeźby rozmiaru waz stołowych, począwszy od nadal popularnego Wazonu Aalta w wykonaniu architekta i artysty w szkle Alvara Aalto w 1937 i nagrodzonego Grand Prix na światowej wystawie sztuk rzemieślniczych i dekoracyjnych w Paryżu. Generalnie szkło fińskie cechuje opływowość, przezroczystość, a w przypadku niekonwencjonalnych form-rzeźb, wyolbrzymiona grubość szkła, czasami wprowadzona chropowatość wewnętrzna pod szlifem i co za tym idzie, uzyskany efekt zamglenia przez rozpraszanie światła. Szkoła fińska jest nadal podtrzymywana m.in. przez indywidualnych artystów, jak i komercyjną hutę szkła ze zrzeszonymi artystami-projektantami zakładu przemysłowego (jednocześnie sklepu) Iittala[2].

Słynne i nie do końca zrozumiane technicznie jest arcyrealistyczne szkło rzemieślników i artystów w szkle z rodziny Blaschka, osiadłych w Niemczech, lecz podobno wywodzących się z Wenecji. Leopold oraz jego syn Rudolf sporządzili (w nigdy nie powielony sposób) tzw. Szklane Kwiaty (ang. Glass Flowers, niem. Glasmodelle der Blaschkas). Jest to kolekcja wykonana w Niemczech na zlecenie profesora botaniki Uniwersytetu Harvarda w późnym XIX wieku. Kolekcja ta, w sumie ok. 900 okazów, jest do dziś uważana za niezrównaną technicznie (Harvard Museum of Natural History). Leopold Blaschka osobno wykonał także szklane modele bezkręgowców. Okazy te są w posiadaniu Cornell University w Ithaca oraz National Museum of Ireland w Dublinie[3].

Niewątpliwie najwięcej różnorodnego szkła artystycznego wyrabia się obecnie w Stanach Zjednoczonych. Amerykańskie, indywidualne hutnictwo szkła artystycznego pochodzi jeszcze z czasów kolonialnych, kiedy to wytapiano przedmioty gospodarstwa domowego z charakterystycznego zielonkawego szkła ze specjalnie promowanymi w nim zastygniętymi bąbelkami powietrza - dla ozdoby. Obecnie w USA pracuje wielu indywidualnych artystów, a sztuka w szkle jest nauczana i praktykowana na uniwersytetach, w tym w nurcie postmodernizmu. Wielu drobnych twórców wyrabia rzeźby i naczynia, szklane kwiaty, figury, ostatnio w asyście komputerów. Tradycyjnie są to wyroby naczyń w pełnych, jaskrawych lub zaciemnionych barwach z hut w Appalachach, np. rubinowe lub szmaragdowe w barwie misy i wazy wykonywane przez pokolenia artystów firmy Blenko Glass Company[4].

W latach 20. XX wieku głównym miejscem rozkwitu ceramiki, osobliwych szkliw i szkła w amerykańskim stylu art déco było Cincinnati, szczególnie pracownia Rockwood Pottery - jedna z pierwszych firm założona i prowadzona przez kobietę, w 1880. Marija Longworth Nichols, żona filantropa muzycznego i piewcy Dzikiego Billa Hickoka, pułkownika George Ward Nicholsa, była dziedziczką rodziny potentatów cincinnatowskich, Longworthów. Wyroby Rockwood Pottery były nagradzane na licznych wystawach w Europie. Po krachu giełdy te tradycje poszły do lamusa, lecz ostatnio są ponownie kontynuowane[5].

Osobno Harvey Littleton zapoczątkował nowy kierunek sztuki w szkle dmuchanym, wykonanym w małych, gabinetowych warunkach zamiast w hutach szkła. Littleton wychował się w Corning, gdzie jego ojciec był jednym z szefów koncernu przedmiotów kuchennych, domowych oraz laboratoryjnych (np. szkła Pyrex), a także szkła przemysłowego: Corning Glassworks, i gdzie od wielu lat istnieje najzasobniejsze w eksponaty muzeum szkła na świecie. Littleton sam później nauczał sztuki i tradycji, w tym europejskich, pokolenia nowych dmuchaczy i artystów na University of Wisconsin-Madison.

Studentem Littletona był m.in. rzeźbiarz w szkle monumentalnych proporcji - Dale Chihuly z Tacoma. Jego instalacje zarówno w ogrodach botanicznych na zewnątrz lub te wkomponowane w rośliny i pnie, jak i wężopodobne żyrandole zawieszone na stalowych linach pod wielkimi kopułami, składają się często z setek elementów wykonanych w tzw. szkle spiralnym, wzorowanym na weneckim, aczkolwiek wytopionym i wydmuchanym na osobliwsze, naturalne i fantastyczne kształty. Chihuly jest prawdopodobnie najpłodniejszym artystą w szkle na świecie - spisywanie jego warsztatu, książek i katalogów przypisanych jego autorstwu oraz wystaw muzealnych, to operacja wymagająca całego sztabu ludzi, niczym tournée i produkcje płytowe U2[6].

Przedostatnia Times Square Ball (2008). Aktualna jest także wyrobem dmuchaczy z Irlandii, aczkolwiek podświetlona jest po raz pierwszy w historii wyłącznie diodami elektroluminescencyjnymi

Poza Stanami Zjednoczonymi artyści abstrakcyjni i komercyjni w szkle dmuchanym są szczególnie aktywni w Wenecji (i generalnie we Włoszech), Wielkiej Brytanii, Irlandii, Finlandii, Holandii, Szwecji, Danii i Japonii. Tradycje hiszpańskie w szkle ozdobnym są także kultywowane w Ameryce Południowej i Środkowej, w tym szczególnie idiosynkratycznie w Meksyku. Natomiast Brazylijska artystka Kim Poor (żona gitarzysty Genesis, Steve'a Hacketta jest ceniona za oryginalną technikę kładzenia szkła z rozpylonym, intensywnym pigmentem na stali. Salvador Dalí nazwał ją diafanizmem (słowo to ponoć dodano do leksykonu angielskiego Oxford English Dictionary, w jego 3. wydaniu), on ang./łac. diaphanous: "prawie przezroczysty, delikatnie zamglony"[7]. Owoce jej sztuki są szeroko dostępne w postaci reprodukcji: okładek płyt wykonanych przezeń dla jej męża[8].

W Polce, Czechosłowacji i Niemczech tradycyjnie od wieków popularne były: malarstwo na szkle, wyrób witraży kościelnych oraz cięte stołowe szkło ołowiowe (tzw. kryształy), uzyskane wpierw dmuchaniem szkła. Podobną tradycję mają Irlandczycy w postaci Waterford Crystal, wytwarzanym od XVIII wieku, głównie skupowanym w Stanach Zjednoczonych. Słynna świetlista noworoczna opadająca kula - Times Square Ball z Nowego Jorku jest tradycyjnie wytwarzana kawałek po kawałku w Waterford[9].

Tradycyjne bombki na choinkę są niemieckim wynalazkiem dmuchanego szkła artystycznego na miniaturową skalę. Jak sama tradycja choinki, rozprzestrzeniły się one globalnie.

16. Fajans - rodzaj ceramiki podobny nieco do porcelany wytwarzanej z zanieczyszczonego kaolinu.

Po wypaleniu (w temperaturach przekraczających 1000°C) wyroby fajansowe mają kolor od białego do jasnokremowego. Wytwarza się je najczęściej w wersji powleczonej nieprzezroczystym szkliwem.

Nazwą "fajans" obejmuje się obecnie także znane już z prehistorycznych wykopalisk odmiany wyrobów ceramicznych znanych w Egipcie od czwartego tysiąclecia p.n.e. oraz w dolinie Indusu kilkanaście stuleci później.

W Europie próby wypalania ceramiki podobnej do znanych wcześniej wyrobów majolikowych ze śródziemnomorskiej wyspy Majorka podjęto na początku XV wieku we włoskim mieście Faenza. Od nazwy miasta wzięła się powszechnie dziś stosowana nazwa "fajans".

W Europie północnej wytwórnie fajansu pojawiły się najpierw we Francji (Lunéville, Nevers, Rouen, Moustiers, Marsylia) i Niderlandach, w okolicach holenderskiego miasta Delft, później także w Niemczech i innych krajach, w tym w Polsce.

Współczesne polskie wytwórnie fajansu znajdują się m.in. we Włocławku i w Kole.

17. Kamionka - wyroby ceramiczne otrzymywane z glin z dodatkiem szamotu lub piasku kwarcowego, wypalane w temperaturze od + 1230 do + 1300 °C. Surowe wyroby przed wypalaniem pokrywa się solą kuchenną (NaCl) lub innymi sproszkowanymi minerałami. Dzięki temu w trakcie wypalania tworzy się na powierzchni wyrobu szklista polewa - glazura o różnych barwach.

Wyroby kamionkowe są nieprzeźroczyste. Charakteryzują się dużą wytrzymałością mechaniczną, odpornością na działanie kwasów i minimalną nasiąkliwością wodną. Kamionka używana jest więc do produkcji aparatury kwasoodpornej, płytek posadzkowych, kształtek i płytek ściennych stosowanych w pomieszczeniach sanitarnych, rzeźniach itp.; rur i kształtek kanalizacyjnych. Z kamionki wykonuje się także naczynia; w odróżnieniu od naczyń z gliny wypalanej bez szkliwa nie przepuszczają one wody, dzięki czemu nadają się do przechowywania cieczy.

Wyroby z kamionki znane były już w starożytności. W Europie zyskały popularność w XVIII w., gdy ich produkcję podjęto w licznych manufakturach. Ze względu na proste technologie i niskie koszty wytwarzania, a stąd stosunkowo niskie ceny, kamionka cieszyła się popytem zwłaszcza wśród uboższych warstw społeczeństwa. Produkowano z niej misy i dzbany (jako komplety "umywalkowe"), garnki, beczułki, faski i inne pojemniki do przechowywania produktów, formy do pieczenia ciast, zastawy stołowe, a także świecką i sakralną plastykę figuralną.

Na terenie dzisiejszej Polski produkcja kamionki rozwinęła się głównie na Dolnym Śląsku, zwłaszcza na przedgórzu Sudetów. Znanym ośrodkiem produkcji tej ceramiki pozostał do dzisiaj Bolesławiec (niem. Bunzlau - stąd np. na Śląsku naczynia kamionkowe, bez względu na pochodzenie, bywają nazywane bunclokami)

18. Porcelana - rodzaj białej, przeświecającej ceramiki wysokiej jakości, wynaleziony w Chinach w VII w. Porcelana jest wytwarzana z mieszanki glinki kaolinowej ze skaleniem i kwarcem poprzez wypalanie uformowanych wyrobów w temperaturze od 920-980 °C (wyroby nieszkliwione, tzw. biskwit) aż do 1280-1460 °C (wyroby szkliwione). Charakteryzuje się niską nasiąkliwością, bardzo dobrymi właściwościami dielektrycznymi, dużą wytrzymałością mechaniczną, wysoką odpornością na działanie czynników chemicznych i nieprzepuszczalnością dla cieczy i gazów.

W technice używana jako materiał na nisko- i wysokonapięciowe izolatory i sprzęt laboratoryjny, oraz jako wyroby gospodarstwa domowego.

Rozróżnia się ceramikę twardą (o składzie: 40-60% kaolinu, 20-30% skalenia, 20-30% kwarcu) i miękką (25-40% kaolinu, 25-40% skalenia, 30-45% kwarcu).

W Europie technologię produkcji odkrył w początkach XVIII w. Ehrenfried Walther von Tschirnhaus. Po jego smierci w Dreźnie i Miśni prace kontynuował jego uczeń Johann Friedrich Böttger, alchemik elektora saskiego i króla Rzeczypospolitej Augusta II. Było to osiągnięcie bardzo ważne, także ze względu na rosnące w tamtym czasie zainteresowanie chińszczyzną. Porcelanę wyrabianą w Saksonii nazywano "białym złotem" dlatego, że zastępowała złoto jako królewski podarunek. Produkcja w Miśni początkowo nie miała wielkiej skali, osiągalne pojedyncze egzemplarze traktowano jak dzieła sztuki. Dopiero pod koniec lat 20. stała się bardziej dostępna, ale i tak przez dłuższy czas porcelana ta była rozdawana, a nie sprzedawana.

Wersja druga:

Techniki malarskie

Tempera jest techniką malarską, w której stosuje się najstarszy rodzaj farby emulsyjnej, wyrabianej poprzez łączenie barwników za pomocą żółtka jaj, żywicy lub oleju. Obecnie sprzedawana jest w słoiczkach lub w tubach. Temperą maluje się pędzlem na papierze, desce, tkaninie lub tynku. Farbę rozcieńcza się wodą, ale po wyschnięciu staje się ona wodoodporna. Dzisiaj farby tej używa się dość rzadko. Dawniej, aż do XVI wieku, tempera była najpopularniejszą techniką malarską, mimo że wymagała specjalnych, dość skomplikowanych przygotowań. Zazwyczaj malowano na desce, która musiała być odpowiednio nasączona klejem, obciągnięta płótnem i zagruntowana mieszaniną kleju, kredy oraz gipsu. Malowanie rozpoczynano od wstępnej, jednobarwnej wersji obrazu (podmalówki), którą potem stopniowo pokrywano warstwami koloru, tak aby poprzez zaznaczenie świateł i cieni stworzyć wrażenie przestrzenności całej sceny. Sposób przygotowania deski i farb różnił się zależnie od warsztatu malarza - każdy miał własne, zazdrośnie strzeżone przepisy i tajemnice.

Akwarela jest najmniej kłopotliwą i najpopularniejszą techniką malarską, w której stosuje się farby wodne - akwarele (włoskie acquarello, od acqua - woda). Robi się je, mieszając sproszkowane barwniki ze spoiwem - gumą arabską, a czasem także z miodem. Sprzedawane są w małych "guziczkach", tubach lub miseczkach. Używając akwareli, malujemy pędzlem na papierze, a do rozrabiania farby używamy wody. Farbę należy kłaść szerokimi, swobodnymi pociągnięciami pędzla. Intensywność koloru osłabiamy poprzez rozcieńczenie wodą, a biel możemy uzyskać jedynie pozostawiając nie zamalowany papier. Najlepiej używać dość szerokich, miękkich, okrągłych pędzli ze szpiczastym końcem, które pozwalają na malowanie plam i cienkich linii. Raz położonej plamy koloru właściwie nie można usunąć, można ją najwyżej osłabić, wymywając z papieru. Bardzo ważne jest także, jakiego używamy papieru, który powinien być mocny i mieć wyraźną fakturę. Prace wykonane tą techniką są nieodporne na światło i łatwo płowieją. W Chinach i Japonii akwarelami malowano również na jedwabiu.

Pastel to trudna technika malarska, w której posługujemy się farbami w postaci cienkich pałeczek uformowanych z barwników, kredy, gipsu i specjalnego spoiwa. Mają one jasne i delikatne, "pastelowe" odcienie. Mimo, że pastele to rodzaj kredek, służą one przede wszystkim do malowania, nie do rysowania (ważniejsze są plamy koloru, a nie rysunek). Naniesione na papier kolory można łączyć i mieszać przez rozcieranie. Obecnie można kupić dwa rodzaje pasteli: suche i olejne. Pastele suche stosowano już w XVIII wieku. Można nimi rysować na papierze, płótnie i kartonie - najlepszy jest specjalny papier welurowy pokryty drobnymi włoskami. Tak jak węgiel farby te łatwo się osypują, więc gotowe prace są bardzo delikatne, wymagają utrwalenia specjalnym płynem (fiksatywą) i oprawienia pod szkłem. Pastele olejne (tłuste) są dużo łatwiejsze w użyciu, nie osypują się, można nimi rysować prawie na każdym podłożu. Można je także rozcierać lub nawet rozmywać terpentyną, co daje efekty bliskie malarstwu olejnemu.

Gwasz to technika malarska, w której stosuje się farby podobne do akwareli. Jednak dzięki temu, że do barwników dodaje się kredę i biel, jest farbą kryjącą, czyli można nią zamalować poprzednie warstwy. Obecnie gwasz, popularnie nazywany plakatówką, sprzedawany jest w tubkach lub w słoiczkach. Farbę rozcieńczamy wodą, a malujemy pędzlem na papierze lub kartonie. Po wyschnięciu kolory nieco jaśnieją i matowieją. Gwasz to technika dużo prostsza od akwareli, w dodatku nie wymaga tak dobrych pędzli i papieru. Można ją łączyć z innymi technikami, na przykład z akwarelą czypastelem.

Technika olejna (popularnie olej) została wynaleziona dzięki eksperymentom z temperą polegającym na dodawaniu do niej coraz większych ilości oleju lnianego. Farbami olejnymi można malować na drewnie, płótnie lub blasze. Dawniej podkłady i farby malarze przygotowywali sami w pracowni. Obecnie farby sprzedaje się w tubach. Można też kupić odpowiednio przygotowane blejtramy, czyli zagruntowane płótno naciągnięte na drewnianą ramę, lub tekturowy podkład o fakturze udającej płótno. Farbami olejnymi można malować, kładąc kolejno cienkie, półprzezroczyste warstwy koloru lub też nakładając farbę grubo i zdecydowanie.Technika olejna zyskała ogromną popularność, ponieważ daje twórcom duże możliwości. Dzięki temu, że farba długo schnie, można ciągle coś poprawiać, a po wyschnięciu nieudane fragmenty do woli przemalowywać. Barwy są wyjątkowo intensywne i nasycone, chociaż czasem żółkną, szczególnie jeśli obraz przechowywany jest w ciemnym pomieszczeniu. Gotowy obraz olejny pokrywa się werniksem, czyli przezroczystą warstwą ochronną. Właśnie od werniksowania, ostatniego etapu pracy nad obrazem, pochodzi nazwa uroczystego otwarcia wystawy - wernisaż (francuskie vernissage - pokrywanie werniksem). Plakatówka, farba plakatowa, rodzaj tempery, dobrze i równomiernie kryjącej, rozpuszczalnej w wodzie. Plakatówki stosuje się głównie w grafice użytkowej. Grafika użytkowa, wyodrębniony w połowie XIX w. dział grafiki artystycznej, służący konkretnym celom, obejmuje ilustrację, ekslibris, liternictwo, plakat, druki akcydensowe i ulotne, znaczki pocztowe i banknoty.

Ołówek to nie tylko najpopularniejszy przyrząd służący do rysowania na papierze, lecz także technika rysunku. Dawniej do rysowania używano ołówków metalowych, czyli pręcików ze srebra, złota lub mosiądzu z dodatkiem ołowiu. Teraz w drewnianej oprawce osadza się pręt z proszku grafitowego. Ołówkami zależnie od stopnia twardości można wykonać kreskę cienką i srebrzystą lub szeroką i prawie czarną, która dość łatwo rozmazuje się na papierze i jest trudniejsza do wytarcia gumką. Powszechnie stosuje się angielskie oznaczenia twardości ołówków B (black - czarny), H (hard - twardy) i F (firm - mocny, trwały). Ołówek H6, dobry do precyzyjnych rysunków będzie przeciwieństwem miękkiego ołówka B6. Charakter najbardziej uniwersalny ma "średni" ołówek HB. Zależnie od wybranego rodzaju ołówka oraz gatunku papieru, na którym rysujemy, możemy uzyskać różne artystyczne efekty.

Techniki graficzne:

1. Akwaforta (C3) - [wł. acquaforte - woda mocna, czyli kwas azotowy], zwana także kwasorytem - technika graficzna metalowa wklęsła. Rysunek wykonany jest igłą stalową na pokrytej warstwą werniksu płytce miedzianej lub cynkowej i wytrawiony za pomocą roztworu kwasu azotowego. Odbitka, która również zwie się akwafortą, przypomina rysunek piórkiem.

2. Akwatinta (C5) - [wł. acquatinta - woda barwiona], zwana inaczej kwasorytem płaszczyznowym - technika graficzna metalowa wklęsła zbliżona do akwaforty. Rysunek wykonany jest na pokrytej proszkiem żywicznym płytce miedzianej lub cynkowej. Za pomocą roztworu kwasu azotowego wytrawiane są płaszczyzny. W efekcie otrzymuje się plamy o różnym natężeniu, które uzyskuje się przez kilkakrotne powtarzanie trawienia, pokrywając werniksem partie dostatecznie wytrawione. Odbitka, zwana również akwatintą, naśladuje rysunek tuszem lub sepią.

3. Cynkotypia (P1) - fotochemiczna metoda sporządzania z płyt cynkowych klisz kreskowych do reprodukcji obrazów jednotonalnych, o wyraźnych kontrastach czerni i bieli. Odbitki wykonane z tych klisz zwane są popularnie cynkówkami.

4. Drzeworyt (X1, X2) - najstarsza technika graficzna wypukła, polegająca na wyżłobieniu rysunku w klocku drewnianym, pokryciu farbą powstałych w ten sposób wypukłych części rysunku i odbiciu na papierze. Otrzymana odbitka zwie się drzeworytem. Drzeworyt w zależności od przygotowanego klocka i sposobu wycinania dzieli się na:

- drzeworyt wzdłużny (langowy) - używany jest klocek drewniany cięty wzdłuż pnia, w efekcie czego słoje i włókna biegną równolegle do krawędzi klocka; tło wycinane jest dłutami i nożami w miękkim drewnie (lipa, jabłoń, świerk),

- drzeworyt poprzeczny (sztorcowy) - używany jest klocek drewniany cięty w poprzek pnia, składający się z posklejanych małych klocków. Całość klocka cięta jest rylcem w twardym drewnie (bukszpan, dzika grusza).

e) Gipsoryt - technika graficzna wypukła, polegająca na wykonaniu rysunku w płytce gipsowej dłutkami drzeworytniczymi.

f) Linoryt (X3) - technika graficzna wypukła, w której tło rysunku wycina się w linoleum. Powstały w ten sposób rysunek wypukły powiela się farbą. odbitka posiada silne kontrasty czerni i bieli i również zwie się linorytem.

g) Litografia (L) - [gr. lithos - kamień; graphein - kreślić, rysować] technika graficzna płaska, w której rysunek przeznaczony do odbicia wykonano na kamieniu litograficznym. Odbitka rysunku zwie się litografią.

h) Mezzotinta (C7) - [wym.: medzotinta; wł. mezzotinto - półton], zwana też sztuką czarną - technika graficzna metalowa wklęsła operująca delikatnymi plamami. W tym celu płytę miedzianą nacina się równomiernie aż do uzyskania chropowatej powierzchni, która zatrzymuje pełną czerń. Rysowanie polega na wydobywaniu z czerni półtonów i bieli za pomocą polerowania stalowym gładzikiem. Odbitka posiada efekty malarskie, zwie się też mezzotintą.

i) Miedzioryt (C2) - [dawna nazwa - sztych, kopersztych; z łac. cuprum - miedź] najstarsza metalowa technika graficzna wklęsła. Rysunek jest żłobiony rylcem stalowym na wypolerowanej i zagruntowanej płytce miedzianej, z której odbija się rycinę. Odbitka charakteryzuje się cienką, ostro zakończoną kreską i nazywa się również miedziorytem.

j) Miękki werniks (C6) - technika graficzna metalowa wklęsła przypominająca sposobem przygotowania i trawienia akwafortę; też nazwa odbitki, która wywołuje wrażenie rysunku ołówkowego lub kredkowego.

k) Staloryt (C1) - technika graficzna metalowa wklęsła, w której rysunek wykonano za pomocą cienkich i twardych igieł na pytce z hartowanej stali. Odbitkę cechuje

sztywna i ostra kreska; nazywa się ją również stalorytem.

l) Suchoryt (C4) - czyli sucha igła - technika graficzna metalowa wklęsła. Rysunek wykonany jest igłą stalową bezpośrednio na płytce miedzianej. Igła ryjąc rowek pozostawia na krajach wiórki, które zatrzymują farbę i dają odbitce miękkie tony. Odbity z tej płytki rysunek zwie się też suchorytem.

---