Wyprawy - poprawione, Ruch Światło i Życie

Bernadeta Sierszecka

Wyprawy otwartych oczu

redakcja: Grzegorz Strzelczyk, ks.

wydanie II uzupełnione (wersja robocza)

KATOWICE 2000

Spis treści

Metody aktywizujące i wyprawy otwartych oczu

Rekolekcje oazowe ze swej istoty są rekolekcjami "przeżyciowymi", w których nie chodzi jedynie o dostarczenie ich uczestnikom "materiału" do osobistej medytacji, modlitwy. Chodzi o coś więcej: o doświadczenie życia chrześcijańskiego. To, co jest "treścią" wiary ma zostać wchłonięte tak, by mogło stać się praktyką życia.

Celem rekolekcji, szczególnie pierwszego stopnia, jest zatem doprowadzenie uczestników do osobistego spotkania z Jezusem, do poddania się kierownictwu Jego Ducha. Za tym musi iść pomoc w odkryciu podstawowych zasad-elementów życia chrześcijańskiego, takich jak modlitwa (namiot spotkania), Słowo Boże, liturgia, wspólnota Kościoła itd. Pomoc ta nie może być tylko "wprowadzeniem" na poziomie intelektualnym: powinna raczej polegać na towarzyszeniu w konkretnym doświadczeniu. Niezwykle ważne jest tu akcentowanie "konkretności": naśladowanie Jezusa dokonuje się zawsze w konkretnym miejscu i czasie, w konkretnych okolicznościach, napotyka na konkretne, często bardzo zwyczajne trudności. I co jeszcze ważniejsze: w relację z Jezusem wchodzi zawsze konkretna osoba ze swoją historią, w pewien sposób ukształtowanym sposobem myślenia, ze swymi mocnymi i słabymi stronami, często poraniona i oczekująca pomocy, często mająca trudności z uświadomieniem sobie, nazwaniem tego, co ją gnębi. Jest to osoba, która przychodzi "ze świata", a więc w jakiś sposób nosi w sobie wszystko to, czym żyje świat, zarówno rzeczy dobre, jak i złe.

Rekolekcje są czasem szczególnym: wytwarzają specyficzne środowisko, w którym chrześcijaństwo jest czymś tak oczywistym jak powietrze, którym się oddycha. Ta "oczywistość" pociąga za sobą niebezpieczeństwo przejścia "obok", czy "ponad" konkretnymi problemami uczestników. Animator zawsze narażony jest na pokusę teoretyzowania, odnoszenia się bardziej do "sztucznej" w pewnym sensie sytuacji Oazy, niż do rzeczywistej sytuacji duchowej uczestników. Na tę samą pokusę narażeni są uczestnicy: mogą oni na piętnaście dni "wejść w rolę" chrześcijan dostosowując się (nawet tylko podświadomie) do panującej "pobożnej atmosfery". W skrajnych przypadkach może to doprowadzić do tego, że ktoś pozostanie po rekolekcjach zupełnie "nietknięty": natychmiast lub w kilka dni po powrocie do domu odłoży swoje chrześcijaństwo do lamusa i powróci do dawnego stylu życia.

By uniknąć wspomnianych niebezpieczeństw konieczna jest nie tylko świadomość i uwaga animatora, lecz także używanie takich metod, które pozwalają na ich uniknięcie, czyli na skonfrontowanie się z codziennością, na "kontakt ze światem" wewnątrz rekolekcyjnej atmosfery, maksymalne "sprowadzenie do wnętrza" uczestników treści rekolekcyjnych. W programie rekolekcji taką rolę spełniają Wyprawy otwartych oczu: chodzi w nich z jednej strony o zaakcentowanie związku wiary, życia z Jezusem z otaczającym światem, z drugiej - sprowokowanie uczestników do bardziej aktywnego, twórczego, osobistego zaangażowania się, które umożliwia realne przejście tego, co się wydarza na rekolekcjach "z głowy do serca".

Idea opracowania niniejszego zeszytu zrodziła się z jednej strony z trudności, na jakie napotyka dziś realizacja Wypraw... zaproponowanych w Podręczniku OŻK I⁰, z drugiej - w perspektywie nowych możliwości, jakie niesie zastosowanie metod aktywizujących w formacji chrześcijańskiej. Kiedy rodziła się koncepcja rekolekcji pierwszego stopnia większość punktów rekolekcyjnych mieściła się w okolicach odosobnionych, gdzie łatwo było o kontakt z naturą i wyraźnie odczuwało się kontrast z miejską szarością. Dlatego też większość Wypraw... zakłada takie otoczenie, a tym samym staje się niezwykle trudna do zrealizowania w środowisku miejskim, w którym znalazło się już sporo punktów rekolekcyjnych (zwłaszcza archidiecezji Katowickiej). Drugim słabym punktem Wypraw... było uzależnienie od pogody: aura uniemożliwiająca wyjście z budynku uniemożliwiała w praktyce realizację tego punktu programu. Równocześnie dokonał się poważny rozwój w dziedzinie metod aktywizujących: psychologia grupy dostarczyła narzędzi, które z jednej strony pozostają w metodycznym nurcie Wypraw..., z drugiej doskonale nadają się do realizacji celów, tengo punktu programu rekolekcji. Wymienione wyżej czynniki, "przeżyte" w wielokrotnym, konkretnym doświadczeniu prowadzonych rekolekcji stworzyły impuls, który zaowocował niniejszym opracowaniem.

Nim przejdziemy do szczegółowego, "technicznego" niejako wprowadzenia do korzystania z tego zeszytu, trzeba powiedzieć...

słów kilka o metodach

Zalety metod aktywizujących:

pomagają stworzyć w grupie klimat zaufania i bezpieczeństwa;
dają głębsze doświadczenie Kościoła jako wspólnoty, w której żyje Jezus;
pobudzają aktywność, twórczość uczestników;
dają doświadczenie owocności wspólnego działania
pomagają w rozwoju osobowym uczestników (rozwój samoświadomości i poczucia własnej wartości!);
pomagają w budowaniu silnych więzi pomiędzy członkami grupy.

To, co zwykle nazywane jest "metodami aktywizującymi" lub "dynamiką grupową" ma dość krótki żywot: początki tych metod wiążą się z rozwojem "psychologii grupy" (druga połowa naszego wieku) i są związane z poszukiwaniami nowych metod kształcenia kadr kierowniczych - zwłaszcza w krajach anglosaskich. Metody "dynamiki grupowej" służyły tam (i służą do dziś) przede wszystkim do rozwijania zdolności pracy w zespole, do tworzenia silnych więzi grupowych, do rozwijania umiejętności rozwiązywania konfliktów w grupie.

Kolejnym etapem było zaadaptowanie tychże metod do użytku szkolnego. W tym środowisku były i są używane pod różnymi nazwami: "gry problemowe", "zabawy i gry dydaktyczne", "metody aktywizujące". Zastosowanie szkolne wniosło nowe akcenty w ich rozwój: podstawowym celem stało się już nie tyle tworzenie więzi grupowych, ile wspieranie procesu dydaktycznego, czyli aktywizacja ucznia, by z biernego "słuchacza" stał się aktywnym uczestnikiem, "zdobywcą" wiedzy (swoje znaczenie miał także fakt, że dzięki zastosowaniu tych metod, jako "wspierających", treści podawane przez nauczyciela stawały się o wiele "atrakcyjniejsze" i tym samym łatwiej przyswajalne przez uczniów).

Mówiąc zatem o "metodach aktywizujących", mówimy dziś o całym zespole różnych metod (np.: burza mózgów, metoda sytuacyjna, metoda inscenizacji), które mogą być używane zależnie od potrzeb i okoliczności. Możemy pokusić się o wyróżnienie dwóch "wymiarów", w których dziś używa się tych metod. Pierwszy to wymiar "indywidualny": metody aktywizujące są stosowane by rozwijać samoświadomość uczestnika (zwłaszcza jeśli chodzi o znajomość własnej sfery emocjonalnej), aby pobudzić go do samodzielnego zdobywania wiedzy, umiejętności i sprawności oraz by ukazać bezpośredni związek zdobytych wiadomości z praktyką życiową. Wymiar drugi możemy określić jako "wspólnotowy": celem metod jest tutaj rozwijanie zdolności współżycia z innymi ludźmi (umiejętność komunikacji: słuchania i mówienia; sprawność w rozwiązywaniu konfliktów; rozwój wrażliwości itd.).

Niewątpliwe zalety metod aktywizujących sprawiły, że weszły one także w świat pedagogiki chrześcijańskiej, gdzie okazały się doskonałym narzędziem umożliwiającym unaocznianie, i przyswajanie trudno przekazywalnych w sposób "teoretyczny" treści związanych z różnymi wymiarami życia chrześcijańskiego.

Wprowadzenie metodyczne

Poniżej podajemy kilka uwag, które będą pomocne szczególnie dla tych animatorów, którzy dotychczas nie mieli do czynienia z metodami aktywizującymi. Nie da się wprawdzie zastąpić praktyki rozważaniami teoretycznymi, jednak pewne podstawy teoretyczne także na tym polu są konieczne, aby nie popełniać zbyt poważnych błędów. Pierwszym zagadnieniem, na jakie musimy zwrócić uwagę jest...

komunikacja

Do naszych potrzeb przyjmujemy maksymalnie uproszczone pojęcie komunikacji: będziemy nią określać jakiekolwiek przekazywanie informacji pomiędzy dwoma (lub więcej) osobami. Chodzi nam więc nie tylko o komunikację dokonującą się za pomocą słów - mówionych czy pisanych (komunikacja werbalna) - ale także o tę, która dokonuje się bez ich pomocy (komunikacja niewerbalna). Wartość tej drugiej jest wciąż jeszcze niedoceniana, prawdopodobnie zresztą dlatego, iż w pewnym stopniu umyka ona bezpośredniej kontroli naszej świadomości (i to zarówno w "odbiorze" jak i w "nadawaniu" informacji). Okazuje się jednak, że jej znaczenie jest ogromne: w czasie normalnej rozmowy tylko około 35% informacji przekazywanych jest werbalnie, reszta zaś (niosąca ze sobą zwłaszcza informacje o stanie emocjonalnym osób, ich wzajemnym nastawieniu itd.) - 65% - przechodzi przez kanał "bezsłowny" (w ciągu pierwszych miesięcy życia człowieka tylko taka komunikacja jest możliwa, a przecież ten okres ma ogromny wpływ na rozwój osobowości).

Informacje niewerbalne mogą być przekazywane przez:

- gesty;

- dotyk;

- mimikę;

- brzmienie głosu;

- sposób patrzenia;

- sposób poruszania się, postawę ciała;

- sposób, w jaki posługujemy się przedmiotami;

- odległość, jaką zachowujemy od osoby, z którą rozmawiamy;

- sposób, w jaki kształtujemy własny wygląd zewnętrzny (ubiór, uczesanie itd.);

- sposób, w jaki kształtujemy nasze otoczenie (wystrój mieszkania, miejsca pracy itd.).

W posłudze animatora wielką rolę odgrywa komunikacja werbalna - mówi i słucha słów wypowiadanych przez innych. Jednak ograniczenie się wyłącznie do niej, nie korzystanie z bogactwa komunikacji pozasłownej, pociąga za sobą ryzyko sprowadzenia pracy w grupie do czysto intelektualnego ćwiczenia, w którym zwraca się uwagę bardziej na ilość przyswojonej "wiedzy religijnej", niż na rzeczywiste przeżywanie związku z Jezusem w konkretnych okolicznościach życiowych danego uczestnika. W praktyce wszystkie wątpliwości, trudności, zranienia są komunikowane w sposób niewerbalny o wiele wcześniej, niż zostaną wypowiedziane (jeżeli w ogóle zostaną wypowiedziane! Uczestnik może się nie odważyć ich wypowiedzieć lub nie potrafić sformułować swojego problemu). Ten mechanizm działa także w drugim kierunku: za pomocą komunikatów bezsłownych animator może o wiele skuteczniej, delikatniej, a przede wszystkim szanując wolność uczestnika okazać swoją gotowość pomocy, troskę, miłość spływającą od Jezusa.

Jeżeli animator ma owocnie pełnić swoją posługę, bardzo ważne jest, by nauczył się ...

aktywnie słuchać

Aktywne słuchanie jest w praktyce niczym innym, jak umiejętnością wykorzystywania wszystkich dostępnych w danych warunkach środków, by pomóc rozmówcy w wypowiedzeniu się i samemu sobie w odbiorze tego, co ten ma nam do przekazania.

W pomaganiu rozmówcy chodzi w pierwszym rzędzie o to, by dawać mu znać, że jest rzeczywiście słuchany poprzez tzw. komunikaty zwrotne, którymi mogą być np.: pytania, reakcje na wypowiedź za pośrednictwem gestów, mimiki, postawy ciała, kontaktu wzrokowego itd. Istotne w komunikatach zwrotnych jest to, żeby dać odczuć rozmówcy, że nie tylko go "słyszymy", ale "słuchamy", to znaczy, że dociera do nas treść tego, co przekazuje, że zależy nam na tym, że staramy się go zrozumieć, dotrzeć do głębi tego, co ma nam do zakomunikowania.

Aby dobrze słuchać:

Bądź świadomy swoich nawyków w słuchaniu (czy przerywasz rozmówcy? czy masz trudności ze skupieniem? itd.).
Zwracaj uwagę na mówiącego (staraj się maksymalnie skupić swe myśli na rozmówcy).
Podzielaj odpowiedzialność za komunikację (zadawaj pytania, proś o wyjaśnienia).
Bądź obecny fizycznie (utrzymuj kontakt wzrokowy, bądź zwrócony przodem do rozmówcy, reaguj gestami na jego słowa).
Słuchaj tak, by odebrać całość komunikowanego znaczenia (staraj się odczytać nie tylko treść ale i przekazywane uczucia).
Staraj się współodczuwać z rozmówcą (próbuj rzeczywiście "wejść" w jego przeżycia i "doświadczyć" jego emocji).
Obserwuj sygnały niewerbalne (gesty, mimikę ton głosu itd. Czy język ciała potwierdza sens słów?).
Przyjmij akceptującą postawę wobec rozmówcy (nie osądzaj, nie oceniaj przedwcześnie).
Słuchaj samego siebie (staraj się być świadomy swoich emocji i tego, w jaki sposób wpływają one na jakość słuchania).
Zakończ słuchanie poprzez podjęcie stosownego działania (rozmówca czegoś od ciebie oczekuje...).

Pomaganie sobie po części pokrywa się z pomaganiem rozmówcy (nadawanie komunikatów zwrotnych ułatwia skupienie uwagi itd.) jednak w nim się nie wyczerpuje. Ważne jest aby słuchając zdawać sobie sprawę z własnych uwarunkowań: to, co przyjmujemy od rozmówcy zostaje przez nas zawsze w jakiś sposób zinterpretowane, trzeba więc pozostawać świadomym niebezpieczeństwa interpretacji odbiegającej od intencji rozmówcy. I dalej: często rozpraszamy się i umyka nam część tego, co jest komunikowane. Świadomość tego faktu pozwala na zapełnianie "luk" poprzez odpowiednie pytania. Jakość słuchania jest też bardzo uzależniona od aktualnego stanu emocjonalnego odbiorcy: np.: rozdrażnienie, zmęczenie itd. może w nas wywoływać negatywne reakcje zupełnie niezwiązane z tym, co przekazuje rozmówca: istotne jest więc zdawanie sobie sprawy ze stanu swej emocjonalności.

Słuchanie aktywne jest słuchaniem kompleksowym: nie zatrzymuje się jedynie na powierzchownym znaczeniu słyszanych słów, ale dąży do uchwycenia głębszego sensu, intencji mówiącego. I więcej jeszcze: nie jest tylko słuchaniem słów, lecz odbieraniem sygnałów rozmówcy na wszystkich możliwych poziomach komunikacji. Chodzi o to, by "usłyszeć" nie tylko słowa, ale także uczucia mówiącego, jego postawę wobec opisywanej sytuacji czy zdarzenia.

Słuchanie aktywne jest wreszcie słuchaniem empatycznym, czyli dążącym do współodczuwania z rozmówcą, do wejścia niejako w jego skórę, współprzeżywania wraz z nim jego przeżyć. Ten wymiar jest bodaj najtrudniejszy: wymaga bowiem od słuchającego z jednej strony wielkiej wrażliwości i skupienia, z drugiej - znajomości samego siebie i własnych emocji.

Aby dobrze słuchać:

Nie przerywaj niepotrzebnie.
Nie myl milczenia ze słuchaniem.
Nie obwiniaj rozmówcy za niepowodzenie w porozumieniu.
Nie słuchaj biernie.
Nie zadawaj zbyt wielu pytań.
Nie domyślaj się zbyt wiele.
Nigdy nie mów "wiem dokładnie jak się czujesz".
Nie formułuj przedwczesnych ocen.
Nie nastawiaj się obronnie w obliczu krytyki.
Nie traktuj słuchania jako okazji do ucieczki od mówienia.

W sytuacji, kiedy animator ma do czynienia nie z jednym uczestnikiem, lecz z grupą, istotne jest, by umiał słuchać wszystkich. Zwykle aktywność poszczególnych uczestników jest bardzo zróżnicowana: jedni mówią bardzo dużo, inni przybierają postawę wycofującą się. Postawa animatora jest tu decydująca: jeśli bardzo wyraźnie nie zaakcentuje swoją postawą, że każdy ma równe szanse wypowiedzenia się, jeśli nie będzie strzegł tej zasady, zachęcając wycofujących się i hamując gadatliwych, osoby o mniej "przebojowej" osobowości mogą zostać zdominowane przez pozostałe, stając się biernymi widzami tego, co się dzieje w czasie ćwiczeń.

W tym, co powiedzieliśmy do tej pory obecny był już temat, do którego pragniemy teraz przejść. Chodzi tu o rolę, jaką spełnia w czasie ćwiczeń...

prowadzący

Rola animatora - w czasie wypraw otwartych oczu - ćwiczeń aktywizujących jest nieco inna, niż w czasie kręgów biblijnych. Kręgi biblijne mają na celu przede wszystkim umożliwienie uczestnikom pogłębionego kontaktu ze Słowem Bożym, tak więc rolą animatora jest przede wszystkim pobudzanie uczestników do "wczytania się" w Słowo, pomoc (wyjaśnianie) w rozwiązywaniu rodzących się trudności i w znajdowaniu praktycznych zastosowań przeczytanego Słowa. Celem ćwiczeń jest natomiast pobudzenie uczestników do osobistego "przeżycia" treści już znanych, sprowokowanie ich twórczości, aktywności (na bazie tego, co jako "treść" zostało już przekazane np.: podczas kręgów biblijnych). Animator - dla odróżnienia będziemy go nazywać "prowadzącym" - w czasie ćwiczeń jest o wiele bardziej "bierny", o wiele bardziej "towarzyszy", czy też "uczestniczy" w tym, co się dzieje, niż tym kieruje. Inicjatywa należy prawie w stu procentach do uczestników. Aktywna rola prowadzącego sprowadza się zasadniczo do:

- wprowadzenia, czyli przedstawienia przebiegu ćwiczenia (z ewentualnym ćwiczeniem "na rozgrzewkę"),

- towarzyszenia, czyli tworzenia atmosfery bezpieczeństwa i zaufania oraz czuwania nad przebiegiem ćwiczenia (pomoc w dzieleniu się, czuwanie nad równymi szansami dla każdego itd. Interwencje powinny być jak najrzadsze i tylko w sytuacji rzeczywistej konieczności),

- podsumowania, czyli pomocy w wyciągnięciu wniosków praktycznych, wskazaniu na ważniejsze odkrycia, których dokonała grupa podczas ćwiczenia.

W realizacji tych zadań konieczna jest elastyczność: każde ćwiczenie musi być dostosowane do potrzeb i możliwości danej grupy, do kontekstu, w jakim się je przeprowadza. Prowadzący powinien starać się reagować na bieżąco na potrzeby grupy, na reakcje uczestników i odpowiednio do nich modyfikować swoją wizję ćwiczenia i efektów jakie jego zdaniem powinno przynieść.

Elastyczność domaga się dopełnienia poprzez stanowczość, która powinna przejawiać się szczególnie w momentach, kiedy grupa się rozprasza, kiedy zagrożona jest godność lub wolność któregoś z uczestników, kiedy ktoś przekracza reguły ustalone wspólnie na początku ćwiczenia (np.: przedłuża swoją wypowiedź zabierając czas innym).

Dobry prowadzący:

modli się za swoich uczestników;
jest wrażliwy na ich potrzeby;
nie osądza i nie ocenia: towarzyszy;
jest elastyczny i stanowczy;
stara się o wytworzenie klimatu zaufania i bezpieczeństwa;
nie stara się być przywódcą i nie gra roli eksperta;
uczy się od członków swojej grupy;
komunikuje się umiejętnie.

Stanowczości nie należy mylić z zachowaniami typu przywódczego, w których prowadzący stara się kontrolować najdrobniejsze szczegóły i narzuca swoją wizję przebiegu ćwiczenia mogącą zablokować otwartość uczestników, doprowadzając do sytuacji, w której ćwiczenie zamienia się w coś w rodzaj teatru: uczestnicy zaczynają "odgrywać" swoje reakcje według domniemanych oczekiwań prowadzącego.

Równie destrukcyjna może być postawa eksperta: prowadzący poprzez swoją "wszechwiedzę", demonstrację swej wyższości, blokuje otwartość uczestników wywołując w nich dodatkowo poczucie niższości.

Istotne jest, aby prowadzący był uczciwy, to znaczy aby sam brał udział w ćwiczeniu na równi z innymi, dzieląc się swoimi uczuciami, przeżyciami, problemami itd. Taka postawa, zwłaszcza, kiedy jest wzmacniana poprzez umiejętne komunikowanie się, pomaga uczestnikom w pełnym otwarciu się, przełamaniu własnych zahamowań, lęków.

Trzeba pamiętać, że często ćwiczenie może poruszać bardzo wrażliwe struny danej osoby, może dotykać najdelikatniejszych sfer jej życia. Prowadzący musi być zatem wrażliwy i uważny. Dzięki tym dwóm cechom może dostrzec w porę, że np.: dany element ćwiczenia dotyka zagadnień zbyt osobistych dla kogoś, może zmienić tok ćwiczenia lub pomóc danej osobie wycofać się z zbyt trudnego dla niej obszaru. W praktyce właśnie szanowanie indywidualnych odczuć, godności i wolności uczestników może okazać się decydujące dla owocnego przeprowadzenia. Dlatego należy bardzo starannie unikać wszelkich sytuacji, które mogłyby stwarzać choćby pozory "psychicznego przymusu" (zarówno ze strony prowadzącego, jak i pozostałych członków grupy) - każdemu z uczestników przysługuje prawo do wycofania się z ćwiczenia lub z jakiegoś jego punktu. Prowadzący ma za zadanie być gwarantem tego prawa.

Fakt, iż centrum większości ćwiczeń stanowi dzielenie się wrażeniami, doświadczeniami i osobistymi odczuciami, domaga się, by prowadzący wystrzegał się postawy oceniania, osądzania tego, co mówią uczestnicy. Musi być tak przede wszystkim dlatego, że uczucia i wrażenia jako takie nie mogą podlegać osądowi: one po prostu są. Wszelkie próby zewnętrznej oceny, czy osądu są skazane na niepowodzenie, nie mówiąc już o tym, że mogą bardzo mocno zranić osądzonego i na dłuższą metę doprowadzić do zupełnego zamknięcia się grupy. Chodzi natomiast o to, że odczucia, wrażenia, doświadczenia, którymi dzielą się uczestnicy są wyrazem ich świadomości, owocem historii ich życia. W jakiś sposób odbija się w nich relacja do Jezusa, hierarchia wartości, sposób patrzenia na życie, pozytywne i negatywne doświadczenia z przeszłości. Spełniają niejako rolę barometru, wskaźnika, za pośrednictwem którego uważny prowadzący może zwrócić uwagę na głębsze problemy trapiące daną osobę. Jednak weryfikacja i ewentualne poszukiwanie rozwiązań tych problemów musi się dokonywać za pośrednictwem indywidualnych rozmów - poza samym ćwiczeniem. Obserwacje dokonywane przez prowadzącego powinny służyć tylko jemu i osobie, której dotyczą (chyba, że dotyczą grupy jako całości).

Powyższe uwagi tym ważniejsze, że ćwiczenia aktywizujące, mimo niewątpliwych zalet, pociągają za sobą poważne...

niebezpieczeństwo manipulacji

Paradoksalnie to, co jest zaletą metod aktywizujących może stać się ich największą wadą: metody, które ze swej istoty mają pomagać w pogłębieniu samoświadomości i otwarciu się na innych mogą stać się narzędziami manipulacji. Jeżeli prowadzący ma duże doświadczenie, jest w stanie manipulować emocjami uczestników, wywoływać, wzmacniać lub wyciszać w nich niektóre uczucia, wytwarzać atmosferę, w której uczestnik czuje się przymuszony mówić o sprawach najbardziej osobistych... W ten sposób może doprowadzić zwłaszcza słabsze osobowości do stanu "emocjonalnego rozregulowania", które z czasem ułatwia całkowite uzależnienie takiej osoby od grupy lub prowadzącego (tak działają niektóre sekty).

Oprócz manipulacji świadomej, może mieć miejsce manipulacja nieświadoma: prowadzący dążąc za wszelką cenę do wyznaczonych sobie wcześniej celów (w tym przypadku - zbliżenia uczestników do Jezusa) może zacząć używać metod aktywizujących bardziej po to, by otrzymać spodziewane efekty, by za wszelką cenę "otworzyć" uczestników na Jezusa, by rozwiązać im od razu wszystkie problemy, niż po to, by im pomóc w odnalezieniu ich drogi, w usłyszeniu głosu, jaki Pan do nich kieruje. W takim przypadku to, co miało być po-mocą staje się prze-mocą. Takie działanie - choć w pierwszej chwili wydaje się "skuteczne" - na dłuższą metę jest destrukcyjne: konfrontowanie uczestników z problemami "wydobytymi na powierzchnię" w sposób sztuczny, niedojrzałymi jeszcze do rozwiązania, powodować może poważne kryzysy. Dążenie do udzielania pomocy za wszelką cenę prowadzi do uzależnienia uczestników od pomocy prowadzącego; mogą oni się stać zupełnie niezdolni do samodzielnego rozwiązywania problemów.

Jak uniknąć postaw manipulacyjnych? Przede wszystkim "nasłuchując" jak Jezus widzi sytuację uczestników i Jemu powierzając rozwiązywanie problemów. Prowadzący musi mieć świadomość, że nie jest niczym innym, jak tylko jednym z narzędzi w dłoni Jezusa: pomoc dla uczestników może przyjść poprzez jego posługę, ale równie dobrze przez tysiąc innych kanałów... Na płaszczyźnie praktycznej oznacza to przede wszystkim konieczność poszanowania wolności i intymności uczestników. Należy unikać wszelkich sytuacji stwarzających "przymus psychologiczny", wszelkich zbyt osobistych pytań. Więcej jeszcze: czasem trzeba hamować uczestników, by nie dzielili się w grupie tym, co np.: powinno być wyznane w konfesjonale... Unikać też należy podawania uczestnikom gotowych rozwiązań problemów oraz nie prowokować sztucznie "wypłynięcia" na powierzchnię świadomości trudności, zranień, których sam uczestnik na razie nie dostrzega i z którymi mógłby sobie na danym etapie duchowego rozwoju nie poradzić. Postawę nie-manipulacyjną pomaga zachować uczciwość w prowadzeniu ćwiczeń, czyli uczestniczenie w nich z pełnym zaangażowaniem na równi z pozostałymi osobami. Wówczas prowadzący sam znajduje się niejako w skórze uczestnika i jest mu o wiele łatwiej uchwycić nieprawidłowości własnej postawy, własnego prowadzenia.

Pora teraz przejść do zagadnień "technicznych" i powiedzieć...

słów kilka o tym, jak korzystać z tego zeszytu

Jednym z założeń tego opracowania było danie animatorom narzędzia, które byłoby jak najlepiej dostosowalne do konkretnych potrzeb i możliwości danej grupy, dlatego na każdy dzień proponowane są co najmniej dwie wersje ćwiczeń (prócz tych, które są podane w Podręczniku ONŻ I^o). Zadaniem animatora jest wybór bardziej użytecznego. Istotne jest też, aby animator podchodził do ćwiczeń w sposób twórczy, a więc modyfikował je, dostosowywał zależnie od potrzeb (konieczna jest do tego dobra znajomość grupy).

Ważne jest, aby animator zapoznał się z ćwiczeniami jeszcze przed rekolekcjami, ponieważ niektóre z nich wymagają o wiele wcześniejszego przygotowania. Najlepszym sposobem na takie "zapoznanie się" byłoby przeprowadzenie tych ćwiczeń (lub przynajmniej ich części) w gronie animatorów w czasie przedrekolekcyjnych spotkań przygotowawczych diakonii. Pozwoliłoby to na "poczucie" ćwiczeń, należytą ocenę ich wartości, przydatności, wad i słabości.

W trakcie samych rekolekcji konieczne jest przygotowanie bezpośrednie, którego pierwszym elementem powinna być modlitwa. Przygotowanie to powinno obejmować dokładne przemyślenie przebiegu ćwiczenia i ewentualną jego modyfikację odpowiednio do potrzeb grupy, przygotowanie potrzebnych pomocy, ewentualnie także miejsca, w którym ćwiczenie będzie przeprowadzone.

Trzeba jeszcze zwrócić uwagę na znaczenie dwóch elementów, które powtarzają się w opisie każdego ćwiczenia. CELE wskazują na to, w czym dane ćwiczenie powinno pomóc uczestnikom, a tym samym w pewien sposób ukierunkowują sposób jego prowadzenia. WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO natomiast ukazują bądź drugorzędne efekty ćwiczenia, które mogą pomóc animatorowi w pracy z grupą (a bardziej jeszcze w indywidualnej pracy z poszczególnymi uczestnikami), bądź też wskazują na niektóre zagadnienia praktyczne, które mogą okazać się istotne w trakcie prowadzenia ćwiczenia.

Na każdą Wyprawę powinny się składać następujące elementy:

rozgrzewka - krótkie ćwiczenie wprowadzające, które służy umacnianiu i pogłębianiu więzi w grupie, pomaga się skoncentrować, służy wytworzeniu "klimatu"; propozycje tych ćwiczeń patrz s. 6.

wprowadzenie - prowadzący nawiązując do tematu danego dnia rekolekcji przedstawia cele ćwiczenia (uczestnicy muszą wiedzieć przynajmniej w ogólnych zarysach na co mają zwrócić uwagę, o co chodzi w ćwiczeniu) oraz jego przebieg;

wykonanie ćwiczenia;

podsumowanie - ten punkt jest szczególnie istotny; pozwala uczestnikom przemyśleć i nazwać to, co odkryli, czego się nauczyli, czego doświadczyli; bardzo istotne jest wyciągnięcie konkretnych wniosków dotyczących życia codziennego (konieczna pomoc animatora!);

modlitwa - może stanowić wprowadzenie do Wyprawy (przed rozgrzewką); o wiele istotniejsza jest jednak na końcu: zadaniem animatora jest jak najpłynniejsze "przeprowadzenie" grupy od końcowego dzielenia się, od wniosków wyciągniętych w czasie podsumowania do modlitwy. W ten sposób to, co przed chwilą stanowiło treść przeżyć, doświadczeń, staje się treścią modlitwy, zostaje przedstawione Jezusowi.

Bernadeta Sierszecka

Grzegorz Strzelczyk

17.05.1996

Propozycje ćwiczeń na rozgrzewkę

UWAGA! Ćwiczenia te nie powinny trwać dłużej niż 5 minut.

wyrazić swój aktualny nastrój za pomocą koloru
lustro: jedna z osób wykonuje jakiś ruch, reszta go powtarza
głuchy telefon (hasłem może być np.: temat Wyprawy lub temat dnia)
rozsypanka: prowadzący przygotowuje wcześniej zdanie jakieś (może być werset biblijny) pisząc każde słowo na osobnej kartce; uczestnicy mają złożyć słowa w zdanie (może być inne zdanie dla każdego)
skojarzenia: prowadzący wypowiada jakieś hasło - uczestnicy odpowiadają skojarzeniami, jakie im się nasuwają
powitanie: każdy podaje sposób, w jaki chciałby zostać powitany, grupa spełnia jego życzenie
statua: jeden z uczestników ustawia pozostałych w statuę, lub tworzy z nich jakąć maszynę...
uczestnicy wspólnie rysują jakiś krajobraz (zwierzę, roślinę) bez możliwości słownego porozumiewania się
dziecięce wierszyki: na dany sygnał każdy z uczestników (równocześnie!) recytuje swój ulubiony wierszyk z dzieciństwa wcielając się - poprzez mimikę i gesty - w występujące w nim postacie
niedokończone zdania: prowadzący podaje początek zdania, uczestnicy kończą, np.: Dzisiaj czuję się...; Najważniejsze u przyjaciela jest...; Mój brat/ siostra jest... (zdania mogą być ściśle związane z tematem danej Wyprawy)
wstępne rozmowy: uczestnicy krótko rozmawiają w parach na zadany temat (np.: jak minął im ostatni dzień, w jakim są nastroju itd.)
uczestnicy mają za zadanie wyrazić innym sympatię za pośrednictwem słów
uczestnicy mają za zadanie wyrazić innym sympatię za pośrednictwem gestów

Dzień I: Boży plan zbawienia;
Pismo św. jako źródło poznania tego planu

Odkrywanie porządku i celowości w nas samych świecie i społeczeństwie

Wyprawa otwartych oczu tego dnia ma za zadanie pomóc w odkryciu Boga poprzez dostrzeganie celowości, porządku, harmonii w przyrodzie, społeczeństwie i w samym człowieku. Wyprawa kieruje wzrok uczestników na odkrywanie praw rządzących przyrodą, życiem człowieka

1. Wyprawa w terenie- Mrowisko

Cele:

dostrzeganie celowości w budowie i działaniu różnych elementów przyrody
dostrzeganie porządku, harmonii w przyrodzie
uwrażliwianie na piękno, ład w przyrodzie
rozwijanie poczucia wdzięczności wobec Stwórcy

Pomoce: kartki z losami

PRZEBIEG

Tą wyprawę otwartych oczu należy zrealizować na łonie natury, podczas przechadzki po lesie, łące... Jeśli nie ma takiej możliwości należałoby raczej wybrać inne ćwiczenie na wyprawę.
Każda grupa wybiera się na spacer po lesie, łące, parku... W czasie spaceru każdy członek grupy ma za zadanie obserwować wybrane zwierzę, wylosowane wcześniej np. mrówki, motyle, pszczoły, ptaki, żaby, pająka, ryby itp.
Po kilku minutach obserwacji rozmawiamy z uczestnikami na temat poczynionych obserwacji przyrodniczych.

Jakie zwierzę było przedmiotem obserwacji?
Jak jest zbudowane, do czego służą poszczególne części ciała?
Jakie dźwięki wydaje, jak się porusza, jak widzi?
Gdzie żyje?
Co je, jak zdobywa pożywienie?
Jaki jest jego tryb życia?
Jak się rozmnaża, w jaki sposób młode przychodzą na świat, jak opiekuje się młodymi?
Czy żyje samotnie czy w grupie?
Jak reaguje na człowieka? Jakie korzyści przynosi człowiekowi?
Czy lubię to zwierzę i dlaczego?

Na koniec każda grupa wymyśla sobie nazwę związaną z obserwowanym elementem przyrody, układa zagadkę, scenkę pantomimiczną lub piosenkę, wiersz czy plakat na jego temat. Piosenki i zagadki można wykorzystać na pogodnym wieczorze.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Od pierwszego ćwiczenia staraj się budować atmosferę wzajemnego szacunku i zaufania.
W miarę możliwości aktywnie uczestnicz w zaproponowanych ćwiczeniach.
Nie rób nic za grupę, nie wyręczaj uczestników w działaniu i myśleniu.

2. Rzeczy

cele:

odkrywanie celowości w świecie techniki, cywilizacji
zaobserwowanie w jaki sposób rzeczy są przystosowane do realizacji celów, dla których zostały zrobione
poznanie sposobów powstawania różnych przedmiotów
dostrzeganie zależności między budową rzeczy a tym komu lub czemu ona służy

Pomoce: karty pracy dla uczestników, ołówki, pisaki, szpilki

Przebieg

Należy wcześniej zapowiedzieć by każdy uczestnik ćwiczenia przyniósł jakąś rzecz, która jest dla niego ważna, droga, bliska.
Każdy uczestnik otrzymuje kartę pracy, którą wypełnia.
Następnie wszyscy przypinają swoje karty pracy w widocznym miejscu
Każdy może przeczytać wypowiedzi pozostałych uczestników ćwiczenia, później można porozmawiać o tym, co uczestnicy napisali:

Jakie rzeczy są dla mnie ważne, jakimi rzeczami się otaczam?
Czemu one służą?
Jakie wartości reprezentują?

Na koniec uczestnicy wymieniają się rzeczami : Co chciałbym wziąć dla siebie, dlaczego?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Nie oceniaj wypowiedzi ustnych, rysunków....

Ćwiczenie pozwala animatorowi w sposób pośredni odkryć jakie wartości uczestnicy cenią w życiu i dlaczego je cenią.

Karta pracy

Rzeczy

Narysuj i podpisz rzecz, którą wybrałeś

Z jakiego materiału jest zrobiona?

Z czego się składa? Wypisz części z jakich jest zbudowana

Komu służy?

Do czego jest przeznaczona?

Czego w niej brak?

Co jeszcze można z niej zrobić?

Skąd mam tę rzecz?

Dlaczego ta rzecz jest dla mnie cenna?

3. Słońce

cele:

odkrywanie celowości w świecie techniki, cywilizacji
zaobserwowanie w jaki sposób rzeczy są przystosowane do realizacji celów, dla których zostały zrobione
dostrzeganie zależności między budową rzeczy a tym komu lub czemu ona służy

Pomoce: kartki dla uczestników, ołówki, pisaki, kółka z kolorowego papieru, klej

Przebieg

Należy wcześniej zapowiedzieć by każdy uczestnik ćwiczenia przyniósł jakąś rzecz, przedmiot, który jest mu bliski, ważny, drogi.
Uczestnicy otrzymują kartki, pisaki i kółka.
Na środku kartki przyklejają kółko (słońce) i rysują w nim przedmiot, który przynieśli.
Od środka koła rysują promienie, na których wypisują kolejno:

Kiedy tę rzecz dostałem, od kogo?
Z jakiego materiału jest zrobiona?
Z ilu części się składa, jakie to części?
Do czego służy ta rzecz?
Komu może się przydać?
Co innego można z niej zrobić, komu innemu może posłużyć?
Co mnie w niej zachwyca?

Na koniec proponujemy dzielenie się jak w poprzednim ćwiczeniu i wystawkę przyniesionych rzeczy

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Jak w poprzednim ćwiczeniu.

4. Lista ulubionych rzeczy

Ćwiczenie opracowano na podstawie książki M. Ostrowska: W poszukiwaniu wartości, GWP, Gdańsk 1995, cz. 1,s. 58.

Cele:

ukazanie, że rzeczy są wskaźnikami uznawanych wartości
kształtowanie samoświadomości

Pomoce: karta pracy dla każdego uczestnika, długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy samodzielnie wypełniają karty pracy wypisując w odpowiednich kolumnach rzeczy, których posiadanie sprawia im przyjemność i rzeczy bez których trudno byłoby im żyć, użyteczne, które zabierają wszędzie, gdziekolwiek udają się na dłużej.
Po wypełnieniu arkuszy wszyscy prezentują swoje odpowiedzi.
Później uczestnicy dzielą się przemyśleniami na temat: Co cenię, Do czego dążę poprzez poświęcanie uwagi moim ulubionym rzeczom? Do jakich wartości odnoszą się te rzeczy?
Jakie inne rzeczy odnoszą się do tych wartości?
Po skończonej rozmowie uczestnicy zajmują wygodne miejsca i przez kilka minut starają się wyobrazić sobie, że weszli do zamkniętego pokoju, w którym znajdują się różne rzeczy (tu animator wymienia: zestaw DVD, radio, antyki, lodówka ubrania, książki, obrazy, płyty...).
Na kartkach papieru uczestnicy wypisują wybrane przez siebie rzeczy.
Na koniec porównują, jak wybrane przedmioty mają się do wcześniej opisanych ulubionych rzeczy i do jakich wartości się odnoszą.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Ćwiczenie może pokazać, że rzeczy, którymi się otaczamy, które chcemy posiadać, za którymi tęsknimy wyrażają nasz świat wartości, to co dla nas cenne , ważne. Ich wartościowość płynie z naszej hierarchii wartości. Uczestnicy mogą mieć problemy z nazwaniem wartości do których odnoszą się rzeczy, być może trzeba im będzie podać przykłady wartości wyższych np., miłość, prawda, piękno, dobro, świętość, wolność...

Karta pracy

Ulubione rzeczy

Rzeczy, które sprawiają przyjemność, rozwijają	Wartości, do których się odnoszą	Rzeczy, bez których trudno żyć	Wartości, do których się odnoszą	Wybrane rzeczy	Wartości, do których się odnoszą

5. Zastosowania

Cele:

uświadomienie różnorodności funkcji tych samych materiałów
dostrzeganie celowości w budowie różnych materiałów
uwrażliwienie na ład , harmonię, jedność w świecie przyrody

Pomoce: karta pracy “Ziemia” dla każdego uczestnika, ołówki, kredki, długopisy

PRZEBIEG

Wszyscy uczestnicy wybierają się na spacer, z którego każdy przynosi ze sobą kawałek ziemi. Ważne jest by były one różnorodne np. ziemia uprawna, piasek, żwir, kamienie...
Wszyscy siadają w kręgu i rozpoznają przyniesiony materiał za pomocą różnych zmysłów: dotyk, wzrok, węch (w czasie niektórych ćwiczeń dobrze byłoby zamknąć oczy).
Następnym zadaniem jest wypełnienie karty pracy. Należy narysować do czego służy znaleziony rodzaj ziemi, kto i do czego go używa np. Co można zrobić z kamieni w budownictwie, w przemyśle, jak mama może w domu wykorzystać kamienie, tata w warsztacie...?
Na koniec uczestnicy dzielą się wrażeniami:

Co odkryłem nowego?
Jak zmieniło się moje spostrzeganie rzeczy?
Czego się dowiedziałem o sobie ?

Karta pracy

Ziemia

Do czego służy?

Narysuj swoje pomysły

Kto używa? Do czego?

Narysuj swoje pomysły

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Uczestnicy mogą mieć problemy z wielozmysłowym poznawaniem ziemi, gdyż zwykle posługujemy się tylko wzrokiem i słuchem. Mogą potraktować to ćwiczenie jako okazję do zabawy. Możesz to wykorzystać robiąc im “sprawdzian” z rozróżniania różnych rodzajów ziemi za pomocą jednego zmysłu.

6. Jestem cząstką wszechświata

Ćwiczenie zostało opracowane w oparciu o: Metody aktywizujące w katechezie, Wydawnictwo KLANZA, Lublin 1999, cz. II, s.164-168.

Cele:

uświadomienie, że każdy element świata w którym żyjemy ma swój cel
odkrycie, że wszystko potrzebuje dobrego traktowania
uwrażliwianie na potrzeby świata przyrody
rozwijanie samoświadomości

Pomoce: szary papier, klej, pisaki, karty pracy

PRZEBIEG

W ćwiczeniu powinna brać udział parzysta ilość osób.
Każdy uczestnik wypełnia swoją kartę pracy.
W parach uczestnicy rozmawiają na temat tego, co napisali i wybierają najciekawszy przykład.
Każdy uczestnik otrzymuje kolejną kartę, którą wypełnia w oparciu o wybrany przykład. Później w parach uczestnicy dzielą się tym ci napisali, ustalają elementy wspólne, rozmawiają na temat tego co ich różni.
Podsumowaniem jest wypełnienie formularza nr 3.
Na koniec na arkuszu szarego papieru każda para rysuje daną rzecz, a pod nią przykleja wypełniony formularz nr 3.

Karta pracy

Jestem cząstką wszechświata

Formularz nr 1

Gdybym był

ptakiem, chciałbym być........................ ponieważ...................
drzewem, chciałbym być........................ ponieważ...................

- zwierzęciem, chciałbym być........................ ponieważ...................

budynkiem, chciałbym być........................ ponieważ...................
meblem, chciałbym być........................ ponieważ...................
pojazdem chciałbym być........................ ponieważ...................
owadem, chciałbym być........................ ponieważ...................
dźwiękiem, chciałbym być........................ ponieważ...................
porą roku, chciałbym być........................ ponieważ...................
skałą, chciałbym być........................ ponieważ...................
kolorem, chciałbym być........................ ponieważ...................
ubraniem chciałbym być........................ ponieważ...................
obuwiem chciałbym być........................ ponieważ...................
narzędziem, chciałbym być........................ ponieważ...................
książką, chciałbym być........................ ponieważ...................
budynkiem chciałbym być........................ ponieważ...................

Formularz nr 2

Aby być szczęśliwym jako........................ potrzebuję:

1. ..................................

2. ..................................

3. ..................................

4. ..................................

5. ..................................

6. ..................................

Formularz nr 3

Aby być szczęśliwym..................................................potrzebuje:

1. ..................................

2. ..................................

3. ..................................

4. ..................................

5. ..................................

6. ..................................

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zwróć uwagę na wybory i argumentację uczestników. Pomagają one dostrzec w jaki sposób patrzą oni na siebie, co o sobie myślą. Już tego dnia mogą pojawić się problemy z zaakceptowaniem siebie (czy muszę to robić, tego się nie da...)

7. Prawo Boga, prawo ludzi

Ćwiczenie opracowano na podstawie: M. Ostrowska: W poszukiwaniu wartości, GWP, Gdańsk 1995, cz. 2, s. 150.

Cele:

ukazanie, że życie człowieka podporządkowane jest zasadom, regułom, jest uporządkowane
ukazanie różnic między prawem ludzkim a Boskim
kształtowanie wrażliwości sumienia

Pomoce: kartki z wypisanymi normami i zasadami (Dekalog, zasady ruchu drogowego, Kodeks Ucznia, Kodeks Prawa Kanonicznego- przykładowe paragrafy, kodeks jakiejś podkultury np. przestępczej)

PRZEBIEG

Prowadzący rozkłada kartoniki z wypisanymi normami i prosi, by każdy uczestnik wybrał sobie jedną kartkę.
Uczestnicy po kolei czytają swoje normy i odpowiadają na pytania:

Do kogo lub czego ta norma się odnosi? Kogo lub co chroni?
Dlaczego jest ważna? Jak żyłoby się, gdyby nie obowiązywała?
W jaki sposób służy człowiekowi?

Na zakończenie każdy uczestnik poddaje swoją normę pod głosowanie.

Czyja norma zdobyła najwięcej głosów, czego ona dotyczy, w jaki sposób gotów jestem jej przestrzegać?
Dlaczego głosy tak się rozłożyły?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie, na ile uczestnicy zdają sobie sprawę z istnienia reguł rządzących życiem wewnętrznym, na ile je znają i przestrzegają ich.
Zwróć uwagę na to, jakie wartości są szczególnie drogie poszczególnym uczestnikom, jaką mają hierarchię wartości.
Poza tym można zaobserwować jakie są ich wyobrażenia o życiu chrześcijańskim, na ile dostrzegają Boży plan w świecie i w odniesieniu do nich samych.

8. Prawa

CELE:

uświadomienie sobie, iż światem rządzą najrozmaitsze prawa
odkrywanie praw rządzących życiem wewnętrznym

: kartoniki z wypisanymi prawami (np.: prawo grawitacji, Archimedesa, prawo drogowe, prawa genetyki itd.), kartki i długopisy, karton na plakat

PRZEBIEG

Każdy z uczestników losuje jedno prawo i opowiada pozostałym, co by się wydarzyło, gdyby to prawo przestało obowiązywać.
Krótkie dzielenie się refleksjami na temat praw, którym poddany jest człowiek:

Czy człowiek poddany jest tylko prawom fizyki? Jakim jeszcze?
Co to znaczy, że życiem wewnętrznym człowieka kierują prawa?
Jakie to są prawa?

Na zakończenie, na odwrocie swojego kartonika z prawem, każdy wypisuje jedną zasadę rządzącą życiem wewnętrznym człowieka (sfera moralna, duchowa itd.).
Wszystkie wypisane prawa należy zebrać i w oparciu o nie wspólnie sporządzić plakat.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie, na ile uczestnicy zdają sobie sprawę z istnienia reguł rządzących życiem wewnętrznym, na ile je znają i jaki mają do nich stosunek.

Dzień 2 Przyjmowanie Słowa Bożego w wierze

Słowo Boże- Słowo Życia

Wyprawa tego dnia ma pobudzić uczestników do refleksji nad pomocami, które Jezus im daje, by mogli wzrastać w wierze, w szczególności zaś nad rolą Słowa Bożego w ich życiu, nad rolą tegoż Słowa w życiu chrześcijańskim.

1. Wyprawa w terenie- Ziarno

Cele:

odkrycie, że Słowo Boże jest pomocne w naszym rozwoju
rozwijanie samoświadomości

Pomoce: Pismo św. lub przygotowany dla każdego uczestnika fragment na osobnej kartce

PRZEBIEG

W czasie spaceru grupa ma za zadanie poszukać różne nasiona: kwiatów, zbóż, drzew (szyszki, pestki, orzechy), krzewów...
W dogodnymi miejscu uczestnicy dzielą się myślami na temat:

Co zostaje z rośliny?
Jaka jest rola nasienia? Co zawiera?
Jak rozwija się z niego nowa roślina, dlaczego?
Jakie prawa rządzą rozwojem rośliny?

Słowo Boże: Mt 13, 1-23- każdy uczestnik czyta i rozważa w samotności lub jedna osoba czyta głośno
Po krótkim rozważaniu uczestnicy dzielą się w parach na temat:

Co dla mnie znaczy „ziarno Słowa Bożego”?
Jakie miejsce zajmuje w moim życiu?
Jak wpływa na moją codzienność, moje decyzje?
Jakie prawa rządzą rozwojem Słowa Bożego w człowieku?
Co mogę zrobić , by Słowo Boże uczynić Słowem Życia?

Na koniec ze wszystkich ziaren można zrobić kompozycję np. krzyż, księgę...

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę, by uczestnicy mówili o tym co jest rzeczywiście, prawdziwie, a nie o tym co powinno być.
Wyprawa powinna się skończyć wnioskiem do realizacji na dziś!

2. Słowo Boże

CELE:

odkrycie, skąd można czerpać pomoc w osobistym rozwoju, w drodze do Boga
rozwijanie samoświadomości

POMOCE: kartka z labiryntem ulic, długopisy

PRZEBIEG

Każdy z uczestników otrzymuje kartkę z labiryntem ulic (szablon s. 10). Prowadzący wyjaśnia, że ten rysunek przedstawia drogę ich życia z wszystkimi możliwościami, jakie to życie niesie. Wśród tych dróg Bóg przygotował jedną szczególną dla każdego.

Zadaniem uczestników jest umieścić w labiryncie znaki, które ułatwiają odnalezienie właściwej drogi, drogi Bożej (Pismo Święte, modlitwa, talenty itd.).

Następnie uczestnicy dzielą się tym, co narysowali - szczególnie tym, które ze znaków są dla nich najtrudniejsze do rozpoznania w codzienności i jakie miejsce wśród tych znaków zajmuje Słowo Boże.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę, z jakich źródeł uczestnicy czerpią (pragną czerpać) pomoce i wskazówki dla swojego życia; spróbuj pomóc w ocenie wartości poszczególnych źródeł.
W czasie dzielenia się zwróć szczególną uwagę na osoby, które nie potrafią dostrzec w innych ludziach źródeł pomocy dla siebie lub też mają trudności w przyjmowaniu tej pomocy. Spróbuj porozmawiać z tymi osobami na osobności i poszukać wspólnie źródła tych problemów.
Zaakcentuj fakt, że Jezus nie zostawia nikogo samego, bez potrzebnej mu pomocy!

3. Kwiat

CELE:

uświadomienie sobie roli Słowa Bożego w rozwoju chrześcijanina
rozwijanie pocz ucia własnej wartości

POMOCE: kartki papieru, kredki, mazaki

PRZEBIEG

Każdy z uczestników rysuje na dole kartki nasionko kwiatu, który zna. Prowadzący wyjaśnia, że symbolizuje ono Słowo Boże.
Uczestnicy rysują kwiat, który wyrasta z nasionka. Na rysunku zaznaczają co jest potrzebne do wzrostu rośliny.
W płatkach kwiatu wszyscy wypisują owoce, które wyrastają ze Słowa Bożego, zaznaczając na czerwono te, które dostrzegają we własnym życiu.
Na zakończenie krótkie dzielenie się tym, co uczestnicy odkryli przez to ćwiczenie.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie, jaką rolę w życiu uczestników spełnia Słowo Boże.
Zwróć szczególną uwagę na osoby, które nie potrafią dostrzec swoich pozytywnych, mocnych stron: mogą mieć problemy z samoakceptacją i samooceną.

4. Świeca

CELE:

ukazanie środków pomocnych w rozwoju wewnętrznym

POMOCE: świece różnych rodzajów i wielkości, kartki i długopisy, duży arkusz papieru i kredki na plakat

PRZEBIEG

Wszyscy obserwują w milczeniu przez 5 minut płonące świece, następnie rozmawiają o tym, co jest konieczne, by świeca dawała światło.
Każdy wypisuje na kartce to, co jest konieczne dla rozwoju wewnętrznego i to, co nie będąc konieczne może w tym rozwoju pomóc.
Wypisane elementy rozwoju należy ponumerować według ważności.
Każdy przedstawia to, co zanotował, następnie wszyscy wspólnie rysują plakat "Piramida rzeczy niezbędnych do rozwoju duchowego" opierając się na danych, którymi się przed chwilą dzielono.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie, o co jest oparte życie wewnętrzne każdego z uczestników, jaki jest ich świat wartości, przeżyć...
W czasie przedstawiania notatek zwróć uwagę na osoby, które przejawiają lęk przed powrotem do codzienności, które boją się, że sobie nie poradzą z codziennym życiem chrześcijańskim w swoim środowisku.

Dzień 3: Boża miłość

Odkrywanie znaków miłości Boga w przyrodzie, społeczeństwie, w nas samych

Wyprawa tego dnia ma pomóc w odkryciu Boga i Jego miłości w świecie. przyrodzie i w człowieku. Drugim celem jest kształtować umiejętność dostrzegania drugiego człowieka, jego potrzeb, rozwijać bezinteresowność w kontaktach z drugim człowiekiem czyli po prostu okazywać mu miłość.

1. Wyprawa w terenie- Słońce miłości

Cele:

kształtowanie umiejętności dostrzegania w dziele jego Stwórcy
rozwijanie poczucia wdzięczności wobec Stwórcy i kształtowanie sposobów wyrażania go
uwrażliwienie na piękno przyrody

Pomoce: małe karteczki w dużej ilości, długopisy, Pismo św.

PRZEBIEG

Należy przygotować atrakcyjną trasę wycieczki, która dałaby możliwość poznawania przyrody w okolicy oazy.
Grupa przechodzi daną trasę lub jej fragment w milczeniu, starając się zauważyć jak najwięcej pięknych elementów (można każdy element wypisać na osobnej karteczce lub zrobić to dopiero po przyjściu na miejsce).
Po przybyciu na miejsce uczestnicy dzielą się swoimi spostrzeżeniami z wycieczki.
Wszystkie karteczki grupują i układają w formie słoneczka o różnej długości promieniach w zależności od ilości karteczek z poszczególnymi zaobserwowanymi elementami.
Później przeprowadzamy rozmowę na temat:

Co przyroda mówi nam o Bogu,
W jaki sposób objawia Jego miłość ?
W jakich zjawiskach przyrodniczych ja najczęściej dostrzegam Jego miłość?

Wyprawę możemy zakończyć modlitwą dziękczynną lub Psalmem, np. 104.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Ćwiczenie pozwala dostrzec tych ludzi, którzy nie chcą (nie potrafią?) się dzielić swoim obrazem Boga i doświadczeniem Jego miłości. Zwróć na nich uwagę. Porozmawiaj z nimi na osobności!

2. Ręce miłości

CELE:

odkrycie śladów miłości Bożej w Piśmie Świętym
odkrycie sposobów objawiania się Bożej miłości "tu i teraz"

POMOCE: kartka, długopis, Pismo Święte (dla każdego)

PRZEBIEG

Każdy z uczestników odrysowuje na kartce kształt swoich dłoni; na lewej wypisuje imiona osób, którym Bóg okazał swoją miłość oraz sposób, w jaki Jezus (Bóg) to uczynił (Noe, Abraham, Mojżesz, uzdrowienia i cuda dokonane przez Jezusa)

wariant B: w zależności od dojrzałości grupy odnośne teksty można podać uczestnikom lub też mogą szukać ich sami.

Każdy wybiera sposób, który podoba mu się najbardziej i krótko uzasadnia, dlaczego (pisemnie lub krótkie dzielenie się).
Na prawej dłoni uczestnicy wypisują swoje doświadczenia Bożego działania, to, jak je spostrzegają, odczytują we własnym życiu. Chodzi o wydarzenia, przez które Bóg objawił im swoją miłość, troskę, moc...
Uczestnicy dobierają się w pary i dzielą się tym, co zapisali.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie pozwala:

poznać, jaki jest Bóg każdego z uczestników, jaki Jego obraz noszą w sobie;
dostrzec tych którzy nie doświadczyli w swym życiu Bożej miłości, Boga kochającego.

3. Boża miłość

CELE:

odkrycie śladów Bożej mił ości w świecie

POMOCE: kolorowe ilustracje z czasopism (więcej niż jest uczestników), widokówki, klej, nożyczki, duży arkusz papieru, kartki z bloku technicznego

PRZEBIEG

Każdy z uczestników wybiera jedną ilustrację, która najbardziej mu się kojarzy z Bożą miłością i dzieli się z pozostałymi motywami swojego wyboru wyjaśniając, w jaki sposób objawia się miłość w tej ilustracji.
Wszyscy uczestnicy robią wspólnie z wybranych wcześniej ilustracji plakat pod tytułem "Z nich zaś największa jest miłość".
Każdy z uczestników z pozostałych ilustracji robi jakiś drobiazg (np. zakładkę) przypominający o Bożej miłości (dla siebie, przyjaciela lub innego członka grupy - wcześniej można wylosować...).

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na motywy wyboru ilustracji!

Ćwiczenie pozwala:

odkryć, jakie doświadczenie Boga nosi w sercu każdy z uczestników;
wspólna praca przy przygotowywaniu plakatu pomaga ujawnić członków grupy o zacięciu przywódczym, "gwiazdy", a także uczestników biernych i wycofujących się; jednocześnie pomaga odkryć talenty poszczególnych uczestników.

4. Ślady miłości

Cele:

odkrywanie śladów Bożej miłości
uświadomienie sobie sposobów na jakie Pan Bóg okazuje każdemu z nas miłość
kształtowanie postawy wdzięczności za Bożą miłość

Pomoce: kartka z bloku technicznego, nożyczki, pisaki, klej, ilustracje z czasopism lub fragmenty Pisma św.

PRZEBIEG

Zadaniem uczestników jest zrobienie zakładki na temat Bożej miłości na trudne dni.
Każdy wybiera obrazek (obrazki) lub fragment z Pisma św., który podoba mu się najbardziej, który świadczy o Bożej miłości, trosce o człowieka i uzasadnia swój wybór
Następnie przykleja go na kartce.
Na odwrotnej stronie każdy uczestnik wypisuje swoje doświadczenie Bożej miłości i troski w podobnej sytuacji. W ten sposób powstaje lista wydarzeń, przez które Bóg okazuje mu miłość.
Zakładkę, która powstała w ten sposób można zachować na złe dni lub dobrać się w pary podzielić tym, co każdy napisał i wymienić zakładkami.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zainteresuj się szczególnie tymi, którzy nie potrafią dostrzec sposobów objawiania się Bożej miłości w ich codziennym życiu. Zapewnij im w miarę możności poczucie bezpieczeństwa, może łatwiej będzie im otworzyć się w indywidualnej rozmowie?

5. Inwentarz miłości

Ćwiczenie opracowano na podstawie:: K.W. Vopel: Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży, Jedność, Kielce 1999, cz.2, s. 81-83.

Cele:

uświadomienie sobie jak najbliżsi ludzi okazują mi miłość
rozpoznawanie sposobów na jakie inni (i ja sam) okazują miłość

Pomoce: karty pracy, długopisy

PRZEBIEG

Prowadzący rozdaje karty pracy, które wszyscy wypełniają.
Po wypełnieniu formularza uczestnicy dobierają się w pary i rozmawiają o tym, co napisali.
Na koniec proponujemy dzielenie się w grupie:

Jak oceniam to ćwiczenie?
Jak się czułem w trakcie ćwiczenia, a jak się czuję teraz?
Co było dla mnie najtrudniejsze, najłatwiejsze w czasie ćwiczenia?
Kogo wybrałem do dzielenia się i dlaczego?
Z kim zwykle rozmawiam na temat miłości?
Jak pozyskuję sobie miłość najbliższych?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zwykle im więcej uczestnicy doświadczyli miłości w domu rodzinnym, tym łatwiej jest im o niej rozmawiać.
Dla tych, którzy mają odczuwają braki na płaszczyźnie emocjonalnej ćwiczenie może być bolesne, jednak może tez pomóc realnie ocenić swoją sytuację.
Uwaga na uczestników, którzy mają tendencje do emocjonalnego uzależniania się (epifity).

Karta pracy

Inwentarz miłości

Utwórz trzy zdania, w których użyjesz słowa miłość:

1. ..........................................................................................................................

..............................................................................................................................

2. ..........................................................................................................................

..............................................................................................................................

3. ..........................................................................................................................

..............................................................................................................................

Ze wszystkich ludzi, których znam najbardziej lubią mnie:

(wypisz wszystkich, którzy ci przychodzą do głowy)

.................................................................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................

Ze wszystkich ludzi, których znam najbardziej kochają mnie:

(wypisz wszystkich, którzy ci przychodzą do głowy)

Mój tata okazuje mi ze mnie kocha, gdy:

..................................................................................................................................

Moja mama okazuje mi swoja miłość, gdy:

..................................................................................................................................

Co jest najmilszym słowem, które mógłbym usłyszeć od kogoś innego?

..................................................................................................................................

Ze wszystkich okazywanych mi czułości najbardziej lubię:

..................................................................................................................................

Uważam ,że

-doświadczam dużo miłości

-chciałbym otrzymywać więcej miłości i oddania

-chciałbym doświadczać o wiele więcej miłości

(Zaznacz właściwą odpowiedź)

Data:

Imię i nazwisko:

6. Miłość Boga i bliźniego

Cele:

odkrycie śladów Bożej miłości w codzienności
rozpoznawanie różnych form w jakich wyraża się miłość Boga i bliźniego

Pomoce: Pismo św. (mogą to być przygotowane wcześniej przez animatora fragmenty dotyczące Bożej miłości lub uczestnicy mogą je wyszukiwać samodzielnie), karty pracy. Długopisy, pisaki, duży arkusz papieru

PRZEBIEG

Uczestnicy wypełniają karty pracy, które otrzymali.
Następnie na forum grupy rozmawiają o tym, co napisali, starając się wyodrębnić najważniejsze sprawy.
Te najważniejsze sprawy piszą na dużym arkuszu. Ma być to forma wezwania, manifestu, do tych, którzy tej miłości nie doświadczyli.
Na koniec w uroczysty sposób wszyscy, którzy zgadzają się z treścią manifestu, podpisują go.
Można też wykorzystać go do modlitwy dziękczynnej za Bożą miłość.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zwróć uwagę na osoby które nie potrafią dostrzec miłości Boga i bliźniego, spróbuj porozmawiać z nimi, by wykryć przyczyny tego stanu.

Karta pracy

Miłość Boga i bliźniego

Bóg, który kocha człowieka wyraża to w następujących

Człowiek, który kocha ludzi, wyraża to w następujących

Myślach:

Słowach:

Uczynkach :

Uczynkach:

Uczuciach:

Manifest

My uczestnicy dzisiejszego spotkania, kierujemy do wszystkich ludzi to wezwanie...

..................................................................................................................................

Niechaj u progu trzeciego tysiąclecia, będzie ono drogowskazem Bożej miłości. Wierzymy, że dzięki tej Dobrej Nowinie świat może być lepszy.

Data:

Imię i nazwisko:

7. Okazywanie miłości

CELE:

kształtowanie umiejętności bezinteresownego podejścia do innych ludzi
kształtowanie umiejętności dostrzegania bezinteresownego podejścia u innych ludzi

POMOCE: kartki papieru, długopisy

PRZEBIEG

Wszyscy zapisują na kartkach sposoby, na jakie ojciec, matka, przyjaciel (lub 1-2 wybrane osoby) okazują im swoją miłość.
W drugiej kolumnie uczestnicy wypisują sposoby, w jakie oni sami okazują miłość tym osobom.
Na zakończenie każdy wybiera jedną osobę spośród uczestników oraz jeden z zapisanych przez siebie sposobów okazywania miłości i realizuje go w praktyce.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na ujawnienie różnych zahamowań i lęków przed okazywaniem uczuć, które mogą drzemać w uczestnikach.
Zwróć szczególną uwagę na osoby, które nie potrafiły wypisać, w jaki sposób ojciec lub matka okazywali im miłość: mogą się kryć za tym faktem poważne problemy rodzinne, głębokie zranienia. Rozeznaj te sytuacje jak najdelikatniej w indywidualnych rozmowach (szanując prawo uczestnika do nie ujawniania szczegółów). Być może jest potrzebna bardziej systematyczna, fachowa pomoc spowiednika, psychologa lub grupy modlitewnej.

8. "Drogi Pawle"

CELE:

kształtowanie umiejętności bezinteresownego odnoszenia się do ludzi
kształtowanie umiejętności widzenia bezinteresownego podejścia u innych ludzi
integracja grupy

POMOCE: egzemplarze Pisma Świętego, kartki papieru, długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy czytają (jeśli to możliwe - wcześniej) List św. Pawła do Filipian, zwracając szczególną uwagę na wyrazy troskliwości i miłości Pawła.
Grupa robi wspólnie listę tych wyrażeń.
Każdy pisze podobny list i wręcza go członkowi grupy, z którym ma najsłabszy kontakt.

wariant B: list zostaje wręczony osobie, która (zdaniem uczestnika) w danej chwili najbardziej potrzebuje troski i miłości; chwila rozmowy z tą osobą.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie trudności jakie mają uczestnicy w dostrzeganiu osób potrzebujących troski i pomocy, problemów, jakie mogą mieć z otwarciem się na drugiego, z okazywaniem miłości. Za tymi trudnościami mogą się kryć poważniejsze zranienia domagające się uzdrowienia.

9. Telegram

CELE:

kształtowanie umiejętności bezinteresownego odnoszenia się do ludzi
kształtowanie umiejętności dostrzegania bezinteresownego podejścia u innych ludzi

POMOCE: blankiety telegramów, kartki papieru i długopisy, egzemplarze Pisma Świętego

PRZEBIEG

Uczestnicy wypisują z Listu do Filipian wyrażenia troski, miłości, życzliwości tworząc "bank słów".
Na blankiecie pocztowym każdy pisze telegram składający się z dziesięciu słów, zawierający wyrażenia z "banku słów", będący zachętą do radości, miłości, życzliwości.
Telegram zostaje wręczony osobie, która - zdaniem danego uczestnika - najbardziej go potrzebuje; chwila rozmowy z tą osobą.
Krótkie dzielenie się tym, co dało każdemu to ćwiczenie.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie (zwłaszcza w czasie dzielenia się) trudności, jakie mają uczestnicy w zauważaniu osób potrzebujących troski i pomocy oraz problemów, jakie mogą mieć z otwarciem się na drugiego, z okazywaniem miłości. Źródłem tych trudności mogą być negatywne doświadczenia, zranienia, których uczestnicy doznali w przeszłości.

10. Uśmiech

CELE:

kształtowanie umiejętności bezinte resownego odnoszenia się do ludzi
kształtowanie umiejętności dostrzegania bezinteresownego podejścia u innych ludzi

POMOCE: kartki papieru i długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy "dopowiadają" pisemnie następujące zdania:

Jest kilka rzeczy, które powodują, że się uśmiecham: ...
Moja mama śmieje się, gdy...
Mój przyjaciel uśmiecha się, gdy...
Jest kilka rzeczy, którymi mogę uradować innych: ...

Każdy wybiera jeden gest, słowo, którym może ucieszyć drugiego człowieka, następnie "obdarowuje" nim członka grupy, z którym ma najsłabszy kontakt.

wariant B: jeśli to możliwe uczestnicy mogą wyjść na ulicę, próbować nawiązać kontakt z ludźmi i ich obdarować radością...

Wspólne dzielenie się wrażeniami.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest szansą na uchwycenie problemów, jakie sprawia uczestnikom wyrażanie pozytywnych uczuć, obdarowanie kogoś wyrazami miłości. Za tymi trudnościami mogą kryć się poważniejsze zranienia z przeszłości związane np. z sytuacją rodzinną itd.
Zwróć szczególną uwagę na tych uczestników, którzy mają trudności w przyjmowaniu i dawaniu uśmiechu, radości. Postaraj się z nimi porozmawiać (indywidualnie), poszukując przyczyn takiego stanu (bardzo delikatnie!).

Dzień 4: Grzech człowieka

Przeżycie prawdy, iż grzech rozrywa jedność człowieka z Bogiem

Wyprawa tego dnia ma na celu ukazanie prawdy o ludzkim grzechu i jego skutkach -rozerwaniu jedności człowieka z Bogiem, przyrodą, innymi, samym sobą.

Chodzi o to, by uczestnicy mieli okazję do konfrontacji z faktem, iż zło jest czymś konkretnym, doświadczalnym, wprowadzonym w świat przez grzech człowieka, przez ich własny grzech.

1. Wyprawa w terenie - Człowiek niszczy dzieło Boże

Cele:

ukazanie skutków grzechu na przykładzie degradacji środowiska naturalnego
kształtowanie wrażliwości na przyrodę
doświadczenie, iż zło jest skutkiem grzechu, mojego grzechu

Pomoce: karty pracy, długopisy

PRZEBIEG

Należy przygotować trasę wycieczki tak, by wiodła przez tereny zniszczone ręka człowieka (Zniszczony las, zatruta rzeka, smog...).
Każdy przechodzi wybrany odcinek drogi obserwując otoczenie.
Po przyjściu do punktu docelowego prowadzący rozwija rozmowę, w której każdy może podzielić się swoimi doświadczeniami i wiadomościami dotyczącymi zanieczyszczenia środowiska. Należy tak pokierować rozmową by spróbować wskazać na przyczyny degradacji środowiska.
Na koniec każdy uczestnik wypełnia tabelkę (ostatnią kolumnę można wypełnić podczas wyprawy następnego dnia).

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Uczestnicy mogą mieć trudności z nazwaniem konkretnych zachowań (grzechów), które niszczą jedność człowieka z przyrodą, szczególnie w swoim życiu. Mogą próbować ukryć się za uogólnieniami “wszyscy ludzie”...

Karta pracy

Człowiek niszczy dzieło Boże

	Środowisko przyrodnicze	Inni ludzie (środowisko społeczne)	Ja (moje środowisko wewnętrzne)
Gdzie wystąpiło skażenie(gleba, powietrze, woda...)
Jaka substancja zatruwa środowisko
Co uległo zniszczeniu
Skutki dla przyrody
Skutki dla ludzi
W jaki sposób naprawić zniszczenie

2. Więzy

CELE:

ukazanie grze chu jako zagrożenia dla człowieka
uświadomienie sobie własnej grzesz ności, swojego największego problemu

POMOCE (dla każdego): sznurek, kartka, długopis

PRZEBIEG

Każdy z uczestników zostaje skrępowany tak, by nie mógł sam uwolnić rąk.
W ciszy wszyscy usiłują wykonać jakąś czynność: coś przynieść, napisać, ubrać buty itp.
Po kilku minutach wszyscy się uwalniają, następuje dzielenie się:

Co to znaczy "być skrępowanym"?
Jak przeżywałem tę sytuację?
Jak się czułem - psychicznie i fizycznie?

Po wspólnym dzieleniu się każdy pisze - na własny użytek - co go krępuje, co zabiera mu radość, szczęście, pokój. Czy mam odwagę nazwać moje najmocniejsze więzy? Jaka niewola najbardziej mi dokucza?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Pamiętaj, że niektórzy mogą mieć trudności z nazwaniem, określeniem i wypowiedzeniem swoich problemów (zwłaszcza w obecności innych!).
Zwróć szczególną uwagę na tych uczestników, którzy nie dzielą się (lub mają z tym duże trudności)! Postaraj się z wielką delikatnością w indywidualnej rozmowie poszukać źródeł takiej postawy (czy borykają się z jakimś problemem, co to jest...).
Zwróć uwagę na tych, którzy utrzymują, że nie mają żadnych problemów, więzów, niewoli: czy nie jest to poza, rola odgrywana nawet przed samym sobą?

3. Maski

CELE:

uświadomienie sobie własnych w ad, fałszywych r ól, które się odgrywa w ż yciu
uświadomienie sobie swojego największego pr oblemu

POMOCE: dla każdego: maska (może być symboliczna, z kartonu, z wypisaną rolą np.: egoista, ofiara losu, gwiazda, kozioł ofiarny, pajac, mądrala, maruda, nauczyciel, udręczony, naiwniak itd.), kartki, długopisy

PRZEBIEG

Każdy z uczestników losuje maskę - rolę, którą później odgrywa.
Uczestnicy dobierają się w grupki 2-3 osobowe i odgrywają scenki z codziennego życia (np.: w autobusie, w kolejce, na przystanku, późny powrót do domu, wywiadówka...). Każdy gra rolę, którą wylosował.
Po zakończeniu scenek - dzielenie się:

Jak się czułem, gdy byłem...?
Jak mnie traktowali inni?
Jakie zmiany zauważyłem w swoim zachowaniu?

Na zakończenie każdy wybiera maskę najbardziej zbliżoną do tej, którą rzeczywiście zakłada w codziennym życiu. Na odwrocie każdy pisze:

Jak oceniam samego siebie?
Co w sobie lubię a czego nie lubię?
Jak sobie radzę z tym, czego nie lubię?
Co mi daje noszenie maski? (pozytywy i negatywy)
W jaki sposób mogę zdjąć maskę?

wariant B: Na zakończenie każdy losuje inną maskę niż miał poprzednio i na jej odwrocie pisze "receptę" dla osoby, która ją zakłada. Wspólne odczytanie "recept".

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szczególnie ważne jest dzielenie się po wykonaniu ćwiczenia. Zwróć w nim uwagę na odczucia uczestników; w razie potrzeby pomóż im je nazwać.
Zwróć uwagę, jakie maski wybierają uczestnicy jako te, które rzeczywiście zakładają w życiu.
Osoby, które mają trudności z wyborem mogą mieć trudności z uświadomieniem sobie lub jasnym nazwaniem swoich problemów. Spróbuj z nimi porozmawiać indywidualnie.

4. Ja i mój świat

CELE:

uświadomienie sobie wartości, które są ważne w życiu
odkrycie swojego największego problemu
rozwijanie poczucia własnej wartości

POMOCE: dla każdego koło z papieru, kartka, długopis, kolorowe kredki

PRZEBIEG

Każdy z uczestników otrzymuje koło z papieru. Symbolizuje ono ich świat.
Zadaniem uczestników jest po pierwsze umieścić się (narysować się) w kole, a po drugie zdefiniować wszystko co stanowi ich świat - to, co lubią robić, marzenia, lęki, kompleksy, cechy charakteru, przeszłość, przyszłość, ludzi, wydarzenia, sytuacje, które ich kształtowały (zarówno te przyjemne jak i przykre).
Po zakończeniu uczestnicy dobierają się w pary i rozmawiają na temat swojego świata.
Później dzielą kartkę na pół i wypisują z koła w jednej części dobre sytuacje, ludzi, wydarzenia, uczucia, w drugiej części złe. Następnie zaznaczają innym kolorem te, które wiążą się z grzechem cudzym, innym te, które są skutkiem ich własnych grzechów.
Na koniec dzielenie się w parach:

Jak oceniam siebie?
Jak widzą mnie inni?
Co w moim życiu (moim świecie) jest mi najtrudniej zaakceptować?
Jak się czułem (czuję), gdy odkryłem (odkrywam) prawdę o sobie?
Jak sobie radzę ze złem w moim życiu?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szczególnie ważne jest dzielenie się w czasie ćwiczenia. Zwróć uwagę na to by była zachowana równowaga w rzeczach, wydarzeniach dobrych i złych. W razie potrzeby pomóż wypisać to, co pozytywne. Szczególną uwagę zwróć na te osoby, u których równowaga jest ona zachwiana, dowiedz się (delikatnie!) z czego to wynika.

5. Torba

Ćwiczenie opracowano na podstawie: Jak żyć z ludźmi (umiejętności interpersonalne). Program profilaktyczny dla młodzieży , MEN, Warszawa.

Cele:

rozwijanie samoświadomości
poznanie swoich słabości, wad, ograniczeń
kształtowanie umiejętności mówienia o tym co słabe, grzeszne

Pomoce: papierowa torba dla każdego, pisaki, klej, nożyczki, kolorowe czasopisma, gazety

PRZEBIEG

Każdy uczestnik otrzymuje papierową torbę.
Na zewnątrz torby uczestnicy przyklejają obrazki, słowa, które ilustrują cechy ich osobowości, które pokazują światu. Widoczne cechy to osobowość zewnętrzna.
Następnie uczestnicy naklejają na wewnętrznej stronie torby obrazki, słowa, wyrażenia, które przedstawiają ukryte cechy, szczególnie wady, słabości. Cechy, których nie chcemy nikomu ujawniać, których się. To osobowość wewnętrzna.
Na koniec rozmawiamy na temat zewnętrznych stron torby. Należy zachęcić do idywidualnej refleksji nad znaczeniem różnic pomiędzy osobowością wewnętrzną i zewnętrzną..

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Ćwiczenie to wymaga delikatności. Nie należy zmuszać do ujawniania czegoś z wewnętrznej strony torby, szczególnie, gdy może się to wiązać z grzechem. Trzeba też hamować tych, którzy lubią opowiadać o swoich wadach, problemach, słabościach, grzechach.

Dzień 5: Konsekwencje grzechu.
Potrzeba zbawienia

Grzeszność człowieka. Ja i mój grzech

Wyprawa tego dnia ma pomóc w odkryciu trwałych skutków jakie grzech i zło wywarły na naszym życiu.

Niektóre z proponowanych ćwiczeń są w sposób bardziej pośredni związane z tematem dnia: prowadzą do odkrycia tajemnicy życia, jego powstawania i rozwoju, jego piękna i różnorodności, ale także jego kruchości i przemijalności.

1. Wyprawa w terenie - Człowiek niszczy dzieło Boże c.d.

Cele:

ukazanie skutków grzechu na przykładzie degradacji środowiska naturalnego
kształtowanie wrażliwości sumienia
uświadomienie sobie, iż zło jest skutkiem grzechu, mojego grzechu

Pomoce: karty pracy, długopisy

PRZEBIEG

Wyprawa przebiega jak poprzedniego dnia, można wybrać inną trasę.
Każdy uczestnik wypełnia ostatnią kolumnę tabelki.
Później uczestnicy dobierają się parami i rozmawiają na temat zatrucia ich „środowiska życia wewnętrznego”:

Jak oceniam samego siebie?
Co jest moim największym problemem?
Jakie wiedzę wyjście z moich problemów?
Co jest potrzebne by przywrócić harmonię mojemu życiu wewnętrznemu?
Jak mogę to zdobyć?
Kto i jak może mi pomóc?

Na odwrocie kartki mogą wypisać osoby, które mogą im pomóc, sytuacje sprzyjające rozwiązaniu problemów....
Na koniec w parach uczestnicy modlą się wzajemnie za siebie

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Uczestnicy mogą mieć trudności z nazwaniem konkretnych grzechów, szczególnie w swoim życiu. Trzeba wtedy porozmawiać z nimi indywidualnie, pamiętając, że niektóre sprawy powinny znaleźć swój epilog w konfesjonale. Animator nie jest spowiednikiem, nie powinien zatem doprowadzać do „publicznej spowiedzi”!

2. Więzy c.d.

CELE:

uświadomienie sobie, że Jezus jest jedynym wyzwoli cielem człowieka z nie woli g rzechu

POMOCE (dla każdego): sznurek

PRZEBIEG

Każdy z uczestników zostaje związany tak, by sam nie mógł się uwolnić.
Przez chwilę wszyscy próbują uwolnić się z więzów (w ciszy!).
Chwila medytacji nad sytuacją człowieka zniewolonego fizycznie i duchowo.
Ponowna próba uwolnienia się - tym razem uczestnicy dobierają się w pary i uwalniają się wzajemnie.
Dzielenie się:

Czy człowiek potrafi sam się wyzwolić z najróżniejszych zniewoleń? Dlaczego?
Co jest potrzebne, aby człowiek wydobył się z więzów?
Kto może uwolnić człowieka z niewoli duchowej?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć szczególną uwagę na dzielenie się!
Zwróć szczególną uwagę na uczestników, którzy nie dostrzegają, co jest potrzebne do wydobycia się z niewoli grzechu, którzy nie widzą wyjścia z własnych problemów i takich , którzy za wszelką cenę chcą zrobić to sami. Może to być wskazówką z kim należy porozmawiać w pierwszej kolejności.
Zwróć szczególną uwagę na uczestników, którzy od pierwszego dnia są mało aktywni: spróbuj z nimi porozmawiać na osobności - czy brak aktywności wynika z ich stylu bycia czy też raczej z poczucia braku akceptacji ze strony grupy, kłopotów z odnalezieniem się w niej lub problemów z obrazem siebie i samoakceptacją.

3. Życie

Ćwiczenie opracowano na podstawie: M. Ostrowska, W poszukiwaniu wartości, GWP, Gdańsk 1995, cz. 1 s. 69.

CELE:

refleksja nad tajemnicą ż ycia
rozwijanie samo świadomości i poczucia własnej war tości

POMOCE: sentencje o życiu rozmieszczone w różnych miejscach sali, kartki, długopisy

PRZEBIEG

Wszyscy siedzą w milczeniu i przez 5 minut rozważają sentencje. Potem każdy pisze na kartce sentencję, która najbardziej mu się podobała i swój komentarz do niej.
Następnie uczestnicy dobierają się parami i rozmawiają na temat "Dlaczego warto żyć" lub "Dlaczego ludzkie życie trzeba chronić".

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na komentarze do sentencji. Mogą one pomóc w zrozumieniu w jaki sposób uczestnicy patrzą na życie, jaka jest ich zasadnicza postawa wobec niego.
Dzielenie się może pomóc w dostrzeżeniu osób, które nie zgadzają się na własne życie, czy też mają trudności w zaakceptowaniu jakiegoś jego wymiaru.

4. Telefon zaufania

CELE:

uświadomienie sobie warto ści ży cia
ćwiczenie umiejętności obrony życia

POMOCE: niepotrzebne

PRZEBIEG

Uczestnicy dzielą się na dwie grupy. Członkowie pierwszej grają ludzi zagubionych, zmęczonych życiem i chcących z nim skończyć. Członkowie drugiej - pracowników telefonu zaufania.
Dyskusja pomiędzy grupami: pracownicy telefonu zaufania odwodzą członków drugiej grupy od zamiaru samobójstwa przedstawiając wartość życia.

wariant B: to samo ćwiczenie można przeprowadzić w parach.

Na zakończenie dzielenie się wrażeniami:

Czy łatwo jest przekonać kogoś, że warto żyć?
Co ułatwia, a co utrudnia przekonywanie?
Co mi dało to ćwiczenie?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na argumenty przeciwników i obrońców życia: pomagają one uchwycić w jaki sposób patrzą na życie i myślą o nim poszczególni uczestnicy.

5. Wartość i sens życia

CELE:

uświadomienie sobie wart ości ż ycia
rozwijanie samoświadomości

POMOCE: ołówki (kredki, mazaki), kartki, szpilki (agrafki)

PRZEBIEG

Każdy z uczestników rysuje na kartce drzewo (ewentualnie kwiat), które go symbolizuje, następnie przypina rysunek do ubrania.
Uczestnicy dobierają się w grupy wg podobieństwa drzew. Dzielenie się wrażeniami:

Jakie jest moje drzewo?
Z czego się składa, czego mu brak?
Co daje innym?
Co można zrobić, by dawało więcej?
Jak można je ochraniać?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na rysunki, zwłaszcza te nietypowe, tzn. wyraźnie schematyczne, udziwnione lub byle jakie. Mogą one wskazywać na osoby, które nie zgadzają się na swoje życie, mają problemy z zaakceptowaniem jakiegoś jego wymiaru czy też z zaakceptowaniem samego siebie.

6. Linia życia

Ćwiczenie opracowano na podstawie: Jak żyć z ludźmi (umiejętności interpersonalne), Program profilaktyczny dla młodzieży, MEN, Warszawa

CELE:

rozwijanie samośw iadomości
refleksja nad dotychczasowymi osiągnięciami ż yciowymi

POMOCE: kartka papieru, długopis

PRZEBIEG

Na kartkach uczestnicy rysują następujący schemat:

dotychczasowe osiągnięcia plany na przyszłość

data .................................. data .................. .... .hipotetyczna

urodzin ........................... dzisiejsza .......................... data śmierci

Zwrócić uwagę, by uczestnicy nie traktowali "daty śmierci" jako czegoś w rodzaju "fatum", przepowiedni. Ostatecznie zresztą można jej nie wpisać.

Następnie wypisują odpowiednie dane (daty: urodzin, dzisiejsza, śmierci; osiągnięcia: minione i planowane).
Dzielenie się wrażeniami:

Czy trudno było zdecydować się na konkretną datę śmierci? Dlaczego?
Jak się czuję podsumowując własne życiowe osiągnięcia, widząc ile osiągnąłem
Czego dowiedziałem się o sobie?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na osoby, które miały trudności z wypisaniem swoich osiągnięć (mogą mieć problemy z poczuciem własnej wartości i samoakceptacją) oraz na te, które nie potrafiły określić planów na przyszłość (mogą mieć problemy z zaakceptowaniem własnego miejsca w życiu itd.).

Dzień 6: Jezus Chrystus

Odkrywanie własnej niewystarczalności, skończoności

Wyprawa tego dnia ma pomóc odkryć własną niesamowystarczalność być wezwaniem do wyjścia poza siebie. Chodzi o to by dostrzec, że rzeczy materialne nie zaspokoją wszystkich potrzeb, że potrzebujemy do życia czegoś więcej, kogoś więcej.

1. Wycieczka w góry

CELE:

doświadczenie przez działanie, że potrzebujemy pomocy innych ludzi, oraz że sami tę pomoc niesiemy

POMOCE: chustki do zawiązania oczu

PRZEBIEG

Tego dnia przygotowujemy wycieczkę w teren o zróżnicowanym stopniu trudności.
Wyjaśniamy uczestnikom cel tego ćwiczenia
Pokonujemy trasę wycieczki częściowo z zawiązanymi oczami.
W czasie wycieczki można zaproponować dzielenie się w grupach:

Kiedy najczęściej w życiu codziennym doświadczam własnej niemocy, zależności, niesamowystarczalności?
Czego dotyczy ta zależność, niesamowystarczalność?
Co wtedy robię?
Do kogo najczęściej się zwracam w takich sytuacjach?
Jak się wtedy czuję?
Kiedy, w jakich sytuacjach najczęściej udzielam pomocy?
Czego ta pomoc dotyczy?
Co jest dla mnie łatwiejsze- przyjmowanie czy udzielanie pomocy. Dlaczego?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na tych uczestników, którzy nie potrafią przyjmować i udzielać pomocy. Skąd to się bierze?
Słuchaj uważnie tego, co mówią!
Każdy ma prawo odmówić odpowiedzi na pytania, które są zbyt trudne, osobiste!

2. Samochodziki

CELE:

budzenie poczucia ufności wobec Jezusa
budzenie zaufania do drugiego człowieka
kształtowanie poczucia własnej wartości i odpowiedzialności
rozwijanie poczucia bezpieczeństwa w relacjach z drugim człowiekiem

POMOCE: niepotrzebne

PRZEBIEG

Uczestnicy dobierają się w pary. Jedna z osób zamyka oczy, druga prowadzi ją, trzymając z tyłu za łokcie. Ćwiczenie przebiega w ciszy.
Po kilku minutach zmiana ról.
Na zakończenie dzielenie się wrażeniami:

Czego się dowiedziałem o sobie?
Jak się czułem, gdy byłem prowadzony?
Jak się czułem, gdy prowadziłem?
Czy ufam kierownictwu Jezusa? Dlaczego?
Czy obawiam się czegoś? Czego dotyczą moje obawy? Skąd się wzięły?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na osoby, które boją się być prowadzone lub prowadzić: może to świadczyć o braku zaufania do siebie lub do innych. Skąd on się bierze?
W czasie dzielenia zwróć szczególną uwagę na osoby, które wyrażają najwięcej obaw wobec Jezusowego kierownictwa (lub wyrażają obawy nierealne, nie mogące mieć podstaw w życiu). Postaraj się z nimi porozmawiać (indywidualnie). Nie bagatelizuj obaw, ale też nie wyolbrzymiaj trudności.

3. Mapa mojego świata

motto:

Pewien człowiek miał syna, który nieustannie przeszkadzał mu w pracy. Aby uwolnić się od jego absorbującego towarzystwa, pewnego dnia dał dziecku starą mapę świata, na której znajdowała się wielka liczba państw i miast. Pociął ją na drobne kawałki i poprosił syna, aby ten ponownie ją złożył.

“Nareszcie będzie miał trochę zajęcia”- pomyślał. Ale już po kilku chwilach chłopiec powrócił i przyniósł złożoną mapę!.

“Jak zdołałeś zrobić to tak szybko?”

“To proste, tato: po drugiej stronie mapy był narysowany człowiek, poskładałem go w całości i cały świat stanął znów na swoim miejscu” (P. Pelegrino: Mali dzisiaj dorośli jutro, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1995, s.4).

Cele:

uświadomienie, że nie wszystkie potrzeby można zaspokoić
rozwijanie samoświadomości

POMOCE: mapka konturowa dla każdego uczestnika, może być wymyślona z zachowanymi proporcjami lądów i wód, kolorowe pisaki lub kredki

PRZEBIEG

Każdy uczestnik otrzymuje mapkę konturową oraz narzędzia do pisania i rysowania.
Prowadzący wyjaśnia cel ćwiczenia. Mapa obrazuje świat każdego z nas. Góry, szczyty to ważne wydarzenia, które nas czegoś nauczyły, wyżyny to poszczególne etapy, okresy w życiu. Niziny to momenty szczególnego spokoju, szczęścia. Morza i oceany to potrzeby. Jeziora to marzenia, rzeki to ludzie, których spotkaliśmy w życiu, ci, którzy byli dla nas ważni. Inne elementy np. wyspy, półwyspy, cieśniny według uznania.
Każdy zaznacza na mapie kolorem poszczególne elementy. Krainy nazywa wymyślonymi nazwami oddającymi istotę wydarzeń, sytuacji oraz osób.
Na koniec organizujemy wystawkę map.
Ćwiczenie można podsumować dzieleniem się:

Jak oceniam samego siebie? Co w sobie lubię, czego nie lubię, co jest dla mnie najważniejsze?
Jaki jest mój świat?
Jakich ludzi spotkałem w moim życiu?
Jaki mieli na mnie wpływ?
Czego brakuje w moim życiu?
Kto i jak może mi pomóc? Kto może mi to dać (zaspokoić moje potrzeby)?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Na koniec możesz zaproponować dzielenie się. Może jednak okazać się, że na mapach są zbyt osobiste sprawy, by mówić o nich w grupie. Lepiej wtedy zrezygnować z wystawki map i zostawić je do własnego użytku uczestnikom.

4. Lista, lista

Cele:

uświadomienie sobie swoich potrzeb
odkrycie, że rzeczy nie zaspokajają wszystkich potrzeb w życiu

Pomoce: karta pracy “Lista, lista”, długopis dla każdego uczestnika

PRZEBIEG

Każdy uczestnik otrzymuje kartę pracy, którą wypełnia.
Do listy rzeczy każdy dopisuje jeszcze własne propozycje, tak aby razem było ich 20.
Następnie każdy wybiera 5 spośród nich i szereguje je od najważniejszej do najmniej ważnej.
Uczestnicy dobierają się w pary i rozmawiają na temat swoich potrzeb.

Co cenię, co jest dla mnie najważniejsze, do czego dążę?
Bez czego byłbym nieszczęśliwy?

Powstałą w efekcie szeregowania listę każdy wpisuje do tabelki, którą uzupełnia.
Na koniec znów proponujemy dzielenie się w parach:

Jakie są moje najgłębsze potrzeby?,
Do czego się odnoszą, jakie wartości reprezentują?
Jak można zaspokoić te potrzeby?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zwróć uwagę na wartości, które są drogie uczestnikom. Jaka jest ich hierarchia wartości, na ile jest ona rzeczywista, a na ile to tylko deklaracja?

Karta pracy

Lista, lista

Żebym był szczęśliwy potrzebuję

Być sobą
Cieszyć się dobrym zdrowiem
Mieć dużo pieniędzy
Być wykształcony
Mieć wielu przyjaciół
Jeździć dobrym samochodem
Mieszkać wygodnie
Pojechać na wakacje do Egiptu
Kupić wędkę
Podróżować po świecie
Pogodzić się z bratem (rodziną....)
Mieć własną firmę
Napisać książkę
Mieć sukcesy w sporcie
Mieć poczucie humoru
Założyć rodzinę
Zobaczyć morze
Odnieść sukces w muzyce
Zdać maturę (.....)
Odpocząć
...............
......................
.....................
.......................
....................
........................

.........................
...................
....................
........................

Hierarchia potrzeb	potrzeba	Wartość do, której odnosi się potrzeba	Rzeczy, które są potrzebne by ją zaspokoić
1.
2.
3.
4.
5.

5. Herby

Ćwiczenie opracowano na podstawie: Jak żyć z ludźmi (umiejętności interpersonalne). Program profilaktyczny dla młodzieży, MEN, Warszawa, s. 3-7.

Cele:

rozwijanie samoświadomości
odkrycie swojego systemu wartości
publiczne wypowiedzenie uznawanych przez siebie wartości

Pomoce: karta pracy “Herby”, długopisy, kredki, pisaki...

PRZEBIEG

Każdy uczestnik otrzymuje kartę pracy, którą wypełnia- rysuje i podpisuje.

Coś w czym jestem dobry
Coś , w czym chciałbym być lepszy
Coś niezwykle ważnego, z czego nie zrezygnuję - naczelna wartość mojego życia
Coś, co jest mi potrzebne, by być szczęśliwym
Coś, z czym sobie nie potrafię poradzić
Ktoś, kto może mi pomóc
Coś co chciałbym innym przekazać, powiedzieć o sobie

Uczestnicy dobierają się w pary i porównują swoje herby
Na koniec proponujemy dzielenie się w grupie i zorganizowanie wystawki herbów

Co mój herb mówi o mnie?
Co by się działo, gdyby wszyscy nosili swoje herby?
W jaki sposób okazuję innym na co dzień co jest dla mnie najważniejsze?
O czym jest mi najłatwiej, najtrudniej świadczyć w życiu?
Co jeszcze można umieścić w herbie?
Czego nie chciałbym umieszczać w herbie?
Którą część było mi najtrudniej wypełnić, dlaczego?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Niektórzy mogą mieć trudności z uświadomieniem sobie bądź nazwaniem najważniejszych dla nich wartości. Jeszcze trudniejsze jest publiczne ich potwierdzenie - innymi słowy “umieszczenie ich w herbie”, dlatego najpierw rozmawiamy o wartościach w parach, później na forum grupy.

Karta pracy

Herb

6. Dżem bananowy

Cele:

odkrywanie własnej niesamowystarczalności,
doświadczenie zależności od innych
kształtowanie umiejętności działania zespołowego

Pomoce: potarty banan (dżem, budyń, spaghetti, lody na talerzyku...), duży podkoszulek (do zabrudzenia), skarpetki, buty, łyżeczka - dla każdej pary uczestników

PRZEBIEG

Uczestnicy dobierają się parami. Za stołem klęczy jedna osoba, druga siada za nią. Pierwsza ubiera podkoszulek, tak by ręce pozostały w środku. Wtedy druga wkłada ręce w wolne rękawy. Na ręce pierwszej osoby zakładamy spodnie (szorty), skarpetki i buty. W całości będzie to wyglądało jakby przy stoliku siedziało dziecko o dziwnych proporcjach ciała.
Temu poskładanemu dziecku dajemy do zjedzenia banan lub....
Później następuje zamiana ról
Na koniec proponujemy dzielenie się:

Co było najłatwiejsze, najtrudniejsze?
Co można (lepiej, łatwiej) robić w zespole, a co samemu?
Jak działa zespół?
W jakich sytuacjach w codziennym życiu pracujesz sam, w zespole?
Kiedy ostatnio doświadczyłeś, że potrzebujesz drugiej osoby, by coś zrobić?
Jak się czułeś?
W jakich sytuacjach najczęściej potrzebujesz pomocy drugiego? Kto nim jest najczęściej?
Kiedy i w czym ja pomagam innym?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Ćwiczenie to daje wiele radości i jest wspaniałą zabawą. Nie wolno jednak poprzestać tylko na tym, dlatego ważne jest w nim również dzielenie się

7. Pieniądz

Ćwiczenie opracowano na podstawie: M. Ostrowska, W poszukiwaniu wartości..., cz. 1., s. 93n.

Cele:

kształtowanie systemu wartości
ukazanie, że pieniądz może być środkiem do osiągania innych celów, wartości

Pomoce: żetony o różnych nominałach, karta pragnień, pisaki

PRZEBIEG

Prowadzący rozdaje każdemu uczestnikowi żetony o wartości 1 000 000 zł i wypisuje na tablicy różne rzeczy, które można będzie kupować.
Uczestnicy kupują to, co chcą, mogą przy tym wchodzić w układy z innymi.
Gdy wszyscy dokonali zakupów rozmawiamy z nimi

Czy kupiłeś to co chciałeś?
Czy jesteś zadowolony z zakupów i dlaczego?

Na koniec uczestnicy wypełniają karty pragnień, dobierają się w pary i rozmawiają o tym, co napisali.
Ćwiczenie można zakończyć modlitwą w oparciu o fragment z Mk 12, 17.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Ćwiczenie ma pokazać, że są takie wartości jak godność, miłość, sprawiedliwość, uczciwość, prawdomówność, szczerość, przyjaźń, szacunek, zdrowie..., których nie da się kupić za pieniądze.

Wykaz dóbr do sprzedaży

Zdrowie - 5mln
Trzytygodniowy wyjazd do wybranej przez siebie miejscowości-0,6mln
Samodzielne mieszkanie -4mln
Samochód- 2mln
Rower-0,4mln
Żywność na tydzień- 0,1mln
Opłacenie czesnego w wybranej szkole przez rok-0,8mln
Przyjaźń ze znanym człowiekiem- 3mln
Wysoka sprawność intelektualna przez tydzień 1,5mln
Siła fizyczna przez miesiąc- 1,2mln
Uczestnictwo w teleturnieju Milionerzy przez miesiąc- 0,4mln
Działka rekreacyjna- 0,7mln
Sprzęt audiowizualny- 0,3mln
Duże zdolności artystyczne przez miesiąc - 0, 3mln
Księgozbiór naukowy z dziedziny, która cię interesuje - 1,2mln
Zdolność przewidywania przyszłości przez miesiąc -0,5mln
Punktualność przez pół roku - 0,6mln
Bycie uczciwym przez miesiąc - 0,7mln
Życzliwość otoczenia przez tydzień -1mln

Karta pragnień

Chciałbym kupić mając nieograniczoną ilość pieniędzy:

...................................................

Chciałbym posiadać w swoim życiu (dotyczy rzeczy, których nie można kupić za pieniądze)

...................................................

8. Wartości

Cele:

kształtowanie systemu wartości
poznanie różnorodnych wartości materialnych i duchowych
rozwijanie samoświadomości

Pomoce: karty pracy, długopisy

PRZEBIEG

Prowadzący rozdaje karty pracy, które uczestnicy wypełniają.
Uczestnicy dobierają się w pary i rozmawiają na temat tego co napisali.
Na koniec każdy uczestnik wybiera dla siebie spośród wszystkich dóbr 5, przedstawia je i uzasadnia swój wybór.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Ćwiczenie pozwala poznać naczelne wartości, którymi kierują się w życiu uczestnicy. Ważne jest by były one rzeczywiste, a nie deklaratywne.

Karta pracy

Wartości

	Przykłady dóbr materialnych	Jak działa na nie czas	W jaki sposób można je ulepszyć
1.
2
3
4
5
6
7
8
9
10
	Przykłady dóbr duchowych	Jak działa na nie czas	W jaki sposób można je ulepszyć
1.
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Dzień 7: Chrzest i modlitwa

Znaki

Wyprawa tego dnia jest niejako dwuwymiarowa. Pierwszą sprawą, na której się koncentruje jest odkrywanie roli i wartości znaków. W komunikacji międzyludzkiej takimi znakami są gesty, mimika, ton głosu, postawa ciała, sposób patrzenia, ubierania się itd. Zaś znakami ku którym kieruje nas liturgia chrztu są woda i światło. Dlatego też drugim punktem ciężkości wyprawy są znaki wody i światła.

1. Życiodajna woda

Cele:

odkrywanie znaczenia wody
odkrywanie symboliki znaku wody

Pomoce: niepotrzebne

PRZEBIEG

Wyprawa dzisiejsza polega na szukaniu wody.
Po znalezieniu wody (o ile możliwe powinno to być źródło wody , a nie staw) rozmawiamy z uczestnikami na temat wody i jej znaczenia dla życia. Wodzie źródlanej przeciwstawiamy wodę zatrutą- ścieki, stawy...
Na koniec prowadzący proponuje autorefleksję nt. Abym był wodą potrzebuję (muszę zrobić, zrozumieć)...
Jako podsumowanie można wykorzystać karty pracy z niżej następujących wypraw.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Powodzenie wyprawy zależy w dużym stopniu do umiejętności obserwacji, dlatego neleży w jej trakcie zachowywać skupienie.

2. Być światłem

Cele:

odkrywanie roli światła w życiu
odkrywanie wartości znaku światła
rozwijanie samoświadomości

Pomoce: świece różnej wielkości, grubości, zapałki, karty pracy, długopisy

PRZEBIEG

Prowadzący przez rozpoczęciem ćwiczenia przygotowuje otoczenie odpowiednio ustawiając i zapalając świece.
Uczestnicy po wejściu w milczeniu przyglądają się świecom, przez kilka minut medytując.
Później prowadzący proponuje zabawę pt. niedokończone zdania lub dzielenie się

Światło jest jak....
Gdybym był świecą, byłbym...
Świecić to...
Co jest niezbędne by świeca dawała światło?
Co powoduje, że świeca świeci jaśniej, płomień jest jaśniejszy?
Jaka jest różnica między światłem świecy a światłem pochodzącym z innych źródeł?

Na koniec uczestnicy wypełniają kartę pracy

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zadbaj o bezpieczeństwo podczas ćwiczenia!

Karta pracy

Aby być światłem

Dla świecy niezbędne jest

(Aby świecić świeca potrzebuje)

Dla mnie niezbędne jest

(Abym był światłem potrzebuję)

3.Woda

Cele:

zrozumienie, że woda jest niezbędna do życia
odkrywanie znaczenia wody jako znaku, symbolu

Pomoce: ilustracje przedstawiające wodę, małe karteczki, karty pracy, pisaki,

PRZEBIEG

Prowadzący układa ilustracje odwracając je w kierunku blatu stołu. Każdy uczestnik losuje jedną ilustrację.
Przez kilka minut każdy przygląda się swojej ilustracji. Następnie stara się podać jedną myśl, która mu się z nią kojarzy. Zapisuje tę myśl na karteczce.
Na koniec wypełnia karty pracy.
Teraz uczestnicy rozmawiają na temat wody i jej znaczenia na podstawie kart pracy.
“Złote myśli” można powiesić na gazetce lub wzajemnie obdarować się nimi.

Karta pracy

Woda

Wypisz osoby, zjawiska, sytuacje, rzecz dla których woda jest.....

Woda jest niezbędna	Woda jest potrzebna	Woda jest niepotrzebna	Woda jest szkodliwa

4. Skojarzenia

Cele:

odkrycie znaczenia wody i światła dla życia
kształtowanie wrażliwości symbolicznejo
zrozumienie symboliki wody i światła

Pomoce: ilustracje z czasopism w ilości dwa razy większej niż liczba uczestników (dotyczyć one mogą różnych dziedzin), karty pracy, pisaki

PRZEBIEG

Każdy uczestnik losuje jeden obrazek. Przygląda mu się przez 5 min. Później zapisuje wszystkie skojarzenia związane z daną ilustracją kończąc zdania na temat wody na karcie pracy. Obrazek ma być impulsem do poruszenia myśli i wyobraźni.
To samo robimy w odniesieniu do światła.
Na koniec proponujemy zorganizowanie wystawki ilustracji i dzielenie się skojarzeniami podczas jej prezentacji.

Karta pracy

Skojarzenia

woda

Woda jest jak..........

Być wodą jest........

Woda daje.........

Jest mi potrzebna......

Gdybym był wodą........

Światło

Światło jest jak........

Świecić to znaczy........

Światło daje.......

Jest mi potrzebne..........

Gdyby, był światłem........

5. Dobra woda

Cele:

rozbudzanie wrażliwości na świat przyrody
odkrywanie roli wody w życiu przyrody i w życiu społecznym

Pomoce: karta pracy, długopis

PRZEBIEG

Wersja I
Wybieramy się z grupą na przechadzkę. W czasie wędrówki każdy uczestnik znajduje grudkę ziemi i przeprowadza następujące doświadczenie: bada kolor zapach, smak. Sprawdza jaka jest ziemia w dotyku.
Następnie każdy szuka wyschniętej ziemi i przeprowadza podobne doświadczenia.
Kolejnym zadaniem uczestników jest wypełnienie kart pracy.
Na koniec proponujemy dzielenie się.

Wersja II
Należy przygotować ilustracje przedstawiające zeschniętą ziemię i skutki suszy dla środowiska i człowieka
Każdy uczestnik losuje jedną ilustrację i przygląda jej się w milczeniu przez kilka minut.
Kolejnym zadaniem uczestników jest wypełnienie kart pracy.
Na koniec proponujemy dzielenie się.

Jak zachowuje się dobra ziemia?
Jak zachowuje się ziemia, gdy ma za mało wody?
Po co jest ziemi potrzebna woda?
Co daje woda przyrodzie?
Do czego potrzebna jest człowiekowi?
Kto i do czego używa wody?
Jak ja z niej korzystam?

Karta pracy

Dobra woda

Do czego służy woda?

(narysuj swoje pomysły)

Kto używa wody?

Do czego?

W przemyśle

W rolnictwie

W budownictwie

W usługach

W domu

Mama

Tata

Rodzeństwo

Dziadkowie

Przyjaciel

Ćwiczenia dotyczące komunikacji, różnych jej typów, roli znaków w procesie komunikacji

Ćwiczenia 6-9 zostały opracowane na podstawie: Jak żyć z ludźmi..., s. 5-14nn. Można tam znaleźć wiele innych ćwiczeń dotyczących komunikacji oraz wiadomości teoretyczne z tej dziedziny.

6. Gucio- gucio

Cele:

odkrywanie składników komunikacji niewerbalnej
uświadomienie sobie znaczenia komunikacji niewerbalnej dla przekazywanej informacji
rozwijanie umiejętności słuchania

Pomoce: niepotrzebne

PRZEBIEG

Grupa dzieli się na zespoły 3-4 osobowe.
Jedna osoba ma za zadanie opowiedzieć innym o czymś ważnym, posługując się językiem “gucio- gucio”. Język ten składa się z jednego słowa “gucio”.
Pozostali starają się odgadnąć kontekst wypowiedzi i odczucia mówiącego, a także zrozumieć treść komunikatu.
Na zakończenie omawiamy elementy komunikacji bezsłownej, które wystąpiły w tym ćwiczeniu (patrz wstęp).
Należy zamienić się rolami, tak aby każdy wystąpił w roli mówcy.

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Komunikacja niewerbalna jest niejednoznaczna. Dlatego ważna jest rozmowa mająca na celu ustalenie intencji mówiącego oraz zrozumienie treści komunikatu przez innych.

7. Komunikacja niewerbalna

Cele:

uświadomienie sobie elementów składających się na komunikację niewerbalną
kształtowanie umiejętności czytania komunikatów niewerbalnych

Pomoce: karty pracy i długopisy dla obserwatorów

PRZEBIEG

Grupa dzieli się na 3-osobowe zespoły. Jedna osoba w zespole jest obserwatorem dwie dyskutują na wybrany temat przez 10 minut. Nie powinny one wiedzieć, co jest przedmiotem obserwacji.
Obserwatorom rozdajemy karty ćwiczeń, których nie pokazują pozostałym członkom grupy. W czasie dyskusji obserwatorzy robią notatki.
Po skończonej dyskusji obserwatorzy relacjonują członkom swoich zespołów ich zachowania niewerbalne.

Na koniec proponujemy dzielenie się:
Jak zachowywał się mój partner?
W jaki sposób okazywał zainteresowanie tym , co mówię?
W jaki sposób wyrażano brak zainteresowania?
Jak często nawiązywał kontakt wzrokowy? W jakich sytuacjach?
Czy zdarzały się sytuacje które go rozpraszały?
Jak się czułem podczas tego ćwiczenia?
Jakie komunikaty łatwiej było mi zrozumieć, jakie trudniej?
Jak nawiązywałem kontakt?

Karta pracy

Komunikacja niewerbalna

Obserwowane zachowania	Pierwsza osoba	Druga osoba
Kieruje wzrok na partnera
Kieruje wzrok w innym kierunku
Postawa ciała- zgarbiony/ wyprostowany
Ręce (proste, splecione....)
Nogi (wyprostowane, skrzyżowane...)
Ruchy rąk
Wiercenie się
Inne

8. Utrudnienia

Cele:

uświadomienie sobie znaczenia komunikacji niewerbalnej
kształtowanie umiejętności czytania komunikatów niewerbalnych
uświadomienie sobie barier w komunikacji

Pomoce: niepotrzebne

PRZEBIEG

Uczestnicy przeprowadzają rozmowy w parach przy następujących utrudnieniach:
Mają zamknięte oczy
Nie wolno im wykonywać najmniejszych ruchów
Zachowują kamienny wyraz twarzy
Siedzą z rękami założonym na plecy
Siedzą odwrócenie do siebie plecami
Na zakończenie rozmawiamy z uczestnikami na temat:

Czy trudno było porozumiewać się w takich warunkach?
Jaki zachowania ułatwiają, utrudniają komunikację? Dlaczego?

9. Dziwaczna rozmowa

D. Chapman Weston, M.S. Weston, Co dzień mądrzejsze. 365 gier i zabaw kształtujących charakter, wrażliwość i inteligencję emocjonalną dziecka, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, s. 167.

Cele:

poznanie roli komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się
kształtowanie umiejętności porozumiewania się
kształtowanie umiejętności nadawania i czytania komunikatów niewerbalnych

Pomoce: kartki, długopisy, pudełko

PRZEBIEG

Uczestnicy dobierają się w pary. Każda para wymyśla i zapisuje scenariusz rozmowy między dwoma osobami w jakiejś nietypowej sytuacji (trzeba powiedzieć mamie, że stłukło się jej ulubiony wazon...).
Wszystkie scenariusze składa się do pudełka.
Każdy zespół wymyśla własny język składający się z kilku dźwięków np. hop -sa - sa, tike- tak...
Wszystkie pary losują scenariusze z pudełka, a potem odgrywają role w wymyślonym przez siebie języku. Reszta może zgadywać co przedstawia dana scenka.
Na koniec proponujemy rozmowę:

Co można powiedzieć bez słów?
Co najłatwiej, najtrudniej wyrazić bez słów?
Jakie zachowania ułatwiają komunikację?
Co utrudnia komunikację?
W jakich sytuacjach udało się osiągnąć porozumienie, w jakich nie? Dlaczego?

10. Rozmowa rąk

K.W. Vopel: Gry i zabawy..., cz. 3., s. 47. Można tam znaleźć i inne ćwiczenia dotyczące tego aspektu porozumiewania się -Porozumiewanie się kciukiem s. 49. Informacja bez słów s.51 i in.

Cele:

poznanie roli komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się
ćwiczenie porozumiewania się za pomocą rąk

Pomoce: niepotrzebne

PRZEBIEG

Ćwiczenie należy przeprowadzić w miejscu gdzie wygodnie można się położyć (na sali gimnastycznej, na trawie...).
Uczestnicy kładą się na podłodze tak aby głowy się dotykały, a nogi były skierowane w przeciwne strony. Wyciągają ręce w górę , tak aby dotykać się ramionami.
Prowadzący wydaje polecenia:
Niech wasze ręce powiedzą sobie dzień dobry
Jakie są wasze ręce w dotyku... Czy są żywe/ Czy mało ruchliwe? Co jeszcze zauważyliście na rękach partnera?
Teraz niech wasze ręce tańczą...
Teraz biegnijcie razem...
Wędrujcie razem...
Skaczcie razem...
Teraz szepczcie...
Teraz powiedzcie sobie, ze jesteście szczęśliwi...
Powiedzcie sobie, ze jesteście smutni...
Wściekli...
Zmęczeni...
Teraz odpocznijcie wspólnie z rękami partnera...
Co chcielibyście jeszcze powiedzieć rękom partnera...
Teraz wasze ręce żegnają się ze sobą
Usiądźcie i spójrzcie na siebie...
Porozmawiajcie z partnerem...

Jak się czułem podczas rozmowy rąk?
Jaka to była rozmowa?
Czy porozumiałem się z partnerem dlaczego?
Co było trudne do wyrażenia?
Do czego najczęściej używam rąk?
Kiedy wysyłam rękami podobne informacje jak w zabawie?
Co i jak mówią moje ręce?
Czego się nauczyłem?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Niektórym uczestnikom zabawa ta może sprawiać dużą trudność, szczególnie zahamowanym emocjonalnie. Nie należy ich zmuszać do tego ćwiczenia, lecz wytworzyć atmosferę zaufania, w której będą potrafili się otworzyć.
W czasie zabawy nic nie mówimy.
Można porozumiewać się innymi częściami ciała np. łokciami, stopami, kciukami dla niektórych będą one bezpieczniejsze niż mówienie dłońmi.

11. Co można zrobić za pomocą słowa

Por.: K. Ostrowska: W poszukiwaniu wartości..., cz.2., s.80.

Cele:

ukazanie znaczenia słowa w komunikacji
zrozumienie wagi słów w porozumiewaniu się
kształtowanie umiejętności precyzyjnego wyrażania się

Pomoce: kartki papieru, długopisy, pudełko

PRZEBIEG

Każdy uczestnik ma za zadanie napisać trzy zdania spełniające określone kryterium np. zdania, które mają rozbawić innych, zdania, które czegoś nauczą, zdania, które sprawiają przykrość, zdania, które dostarczają jakichś informacji, zdania, które zawierają jakąś zagadkę, pytanie...
Każde zdanie piszemy na osobnej karteczce i wkładamy do pudełka.
Uczestnicy losują kartki. Czytają zdania i starają się powiedzieć co w tej chwili czują, co myślą pod wpływem tego zdania. Osoba, która to zdanie napisała może wyjaśnić jaki był jej cel, co chciała wyrazić. Trzeba zadbać , by nikt nie wylosował zdania, które sam napisał (może zróżnicować kolory kartek?).
Tak postępujemy do wyczerpania się zdań.
Później proponujemy rozmowę:

Czy uzyskałem zamierzony efekt? Dlaczego?
Co chciałbym zmienić w mojej wypowiedzi, dlaczego ?
Jaka jest rola słowa w komunikacji?
Co najłatwiej, najtrudniej wyrazić słowami?
Jakich słów najczęściej używam (jakich typów wypowiedzi)?
Jakie komunikaty najczęściej otrzymuję, czego one dotyczą?
Jakie słowa chciałbym usłyszeć? Dlaczego?

12. Weronika

Cele:

poznanie roli komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się
ćwiczenie porozumiewania się za pomocą rąk
kształtowanie wrażliwości dotykowej

Pomoce: niepotrzebne

PRZEBIEG

Uczestnicy stają naprzeciw siebie twarzą do siebie w odległości ok. 150 cm.
Wyciągają ręce i dotykają się dłońmi - dłoń do dłoni. Witają się rękami. Badają wzajemnie.
Teraz uczestnicy zamykają oczy, opuszczają ręce i okręcają się dwa razy wokół własnej osi.
Znów wyciągają ręce (z zamkniętymi oczami!!!) i ponownie dotykają dłoń do dłoni i badają.
Otwierają oczy i mówią sobie coś miłego. W parach rozmawiają co chcieli sobie przekazać dotykiem. Jakie uczucia, postawy, można przekazać wzrokiem, dotykiem?
Na koniec proponujemy rozmowę:

Co czułem patrząc/dotykając?
Co było najłatwiejsze? Najtrudniejsze?
Jakie komunikaty nadawałem? Jakie otrzymałem?
Jak odczytał mnie partner?
W jaki sposób ciało pomaga/przeszkadza w komunikacji?
Jak inaczej przekazać dany komunikat?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Ćwiczenie można przeprowadzić dotykając się innymi częściami ciała.
Ćwiczenie może być trudne dla ludzi zahamowanych emocjonalnie.
Trzeba zadbać o właściwe odczytanie komunikatów - dlatego ważne jest dzielenie się w parach tym co zostało nadane i tym co zostało odczytane.
Mowa niewerbalna jest niejednoznaczna - można tu uwrażliwić na komunikację niewerbalną w relacjach damsko - męskich.

Dzień 8: Nawrócenie

Odkrycie woli i wolności

Wyprawa tego dnia ma pomóc w odkryciu roli i znaczenia woli, jako władzy umożliwiającej człowiekowi dokonywanie wyborów zgodnych z natchnieniami Ducha Bożego. Zawiera też ćwiczenia pomagające kształtować siłę woli.

Drugim celem wyprawy jest pomoc w doświadczeniu prawdy, że człowiek jest zdolny do zmiany sposobu myślenia i postępowania.

1. Milcząca rozmowa

CELE:

uświadomienie sobie czym jest asceza, praca nad sobą
refleksja nad sposobami kształtowania woli

POMOCE: duży arkusz papieru, pisaki (kredki)

PRZEBIEG

Na arkuszu papieru prowadzący wypisuje słowo "wola", "asceza", "praca nad sobą" lub podobne.
Każdy z uczestników (w milczeniu) pisze na tym samym arkuszu to, co kojarzy mu się z centralnym słowem.
Arkusz przesuwa się o jedno miejsce tak, by każdy miał przed sobą to, co napisał sąsiad.
Każdy czyta to, co napisał poprzednik i dopisuje swoje skojarzenia.
Czynność powtarza się tak długo, aż wszyscy dopiszą się do wszystkich wypowiedzi.
Prowadzący odczytuje to, co zostało napisane.
Dzielenie się:

Jak rozumiem ascezę, pracę nad sobą, czy i jak ją praktykuję?
Na jakie trudności napotykam?
Jak kształtuję swoją wolę?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na uchwycenie, w jaki sposób uczestnicy rozumieją to, czym jest "wola" i "wolność" oraz w jaki sposób z nich korzystają. Ćwiczenie pozwala wychwycić fałszywe obrazy roli woli i wolności w życiu człowieka, w życiu chrześcijańskim.
Zwróć szczególną uwagę na osoby, które akcentują trudności, na jakie napotyka kształtowanie woli.

2. Nie muszę patrzeć. Nie muszę mówić. Nie muszę słuchać

CELE:

uświadomienie sobie konieczności kształtowania woli
dzielenie się sposobami rozwiązywania trudności w jej kształtowaniu

POMOCE: niepotrzebne

PRZEBIEG

Wszyscy wychodzą na spacer, podczas którego podejmują kolejno różne ćwiczenia (po 5-10 minut każde):
nie rozglądają się dokoła
nie rozmawiają z nikim
myślą na jakiś określony temat
starają się nie słuchać ulicznych hałasów (np.: samochodów itd.)
Na zakończenie dzielenie się wrażeniami:

Co było dla mnie najłatwiejsze, co najtrudniejsze?
Jak staram się pracować nad sobą?
Na jakie trudności w tej pracy napotykam?
Jak przezwyciężam te trudności?
Co chciałbym zmienić w sobie?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na ujawnienie osób o bardzo silnej i bardzo słabej woli.
Zwróć uwagę na uczestników, którzy mieli największe problemy z przeprowadzeniem ćwiczenia.

3. Wolność

CELE:

uświadomienie sobie wartości wolności
uświadomienie sobie istnienia i znaczenia woli

POMOCE: (ćwiczenie trzeba koniecznie zapowiedzieć wcześniej, nawet przed rekolekcjami) każdy z uczestników zaopatruje się w kolorowe fotografie, ilustracje z czasopism, plakaty, piosenki o wolności. Ponadto: pisaki (kredki), duży arkusz papieru

PRZEBIEG

Każdy prezentuje przygotowane przez siebie ilustracje komentując je (czym jest dla mnie wolność? dlaczego?).
Uczestnicy dobierają się w pary; dzielenie się:

Czy wolność się posiada, czy też się do niej dorasta? Dlaczego?
Jak rozumiem wolność?
Czy wolność to brak ograniczeń? Dlaczego?
Kiedy człowiek może powiedzieć, że jest wolny?
Jak człowiek współczesny korzysta z wolności?
Jakie mogę wskazać przykłady "współczesnego niewolnictwa" w życiu codziennym?
Jaki jest związek między wolnością a wolą?
Jak mogę kształtować wolę?
Czemu służy praca nad sobą? itd...

Na zakończenie uczestnicy sporządzają wspólnie plakat z przygotowanych ilustracji i wymyślają dla niego tytuł.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na uchwycenie (i sprostowanie) zafałszowanych obrazów wolności, jakie mogą mieć uczestnicy oraz problemów, jakie mają z kształtowaniem własnej wolności (woli).

4. Losy

Cele:

uświadomienie, że możliwe są różne sposoby reagowania na daną sprawę
trening różnych zachowań w danej sytuacji

Pomoce: pudełko z losami

PRZEBIEG

Każdy uczestnik losuje kartkę - polecenie, które czyta i wykonuje.
Po wykonaniu ćwiczenia proponujemy rozmowę:

Co czułeś w czasie wykonywania ćwiczenia?
Co było najłatwiejsze, najtrudniejsze? Dlaczego?
Która z postaw jest ci najbliższa?
Jaka postawa najbardziej przydałaby ci się w życiu?
Jakie są twoje najczęstsze reakcje na daną sytuację?
Jak zmieniało się twoje samopoczucie, nastawienie w zależności od odgrywanych ról?
Co cię najbardziej zaskoczyło?

Przykłady losów:

Usiądź na krześle jak: przewodniczący komisji egzaminacyjnej, pszczoła na kwiatku, kasjerka w kasie, jeździec na koniu, zbity pies, dyrektor na hospitacji.
Idź tak, jak chodzi: dziecko uczące się chodzić, pijany człowiek, baletnica, zegarek, paw, żołnierz.
Uśmiechnij się jak: szczęśliwy człowiek, matka do noworodka, usłużny Japończyk, pies do swego pana, clown, modelka na wybiegu.
Podejmij rozmowę jak: szef z podwładnym, kolega z kolegą, lekarz z pacjentem, akwizytor, reporter Radia Plus, dziecko z mamą, chłopak oświadczający się dziewczynie.
Zadaj pytanie o ................. jak: małe dziecko, nauczyciel w czasie odpytywania, zapominalski profesor, matka do dziecka, policjant na przesłuchaniu, współpasażer w pociągu...

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

W czasie ćwiczenia uczestnicy mogą sobie uświadomić jak zachowują się w różnych sytuacjach i skąd się to zachowanie bierze.
Ćwiczenie to ma też pokazać, że jest możliwe zmienianie starych nawyków, sposobów reagowania, zachowania się w danej sytuacji, trzeba tylko na nią spojrzeć z innej strony.

5. Sześć kapeluszy

Autorem metody sześciu myślowych kapeluszy i innych metod twórczego myślenia jest Edward de Bono. Metody te można znaleźć w książkach: Naucz się myśleć kreatywnie, Naucz swoje dziecko myśleć, Myślenie równoległe

Cele:

poznanie techniki myślenia „sześć myślowych kapeluszy”
uświadomienie, że zawsze możliwa jest zmiana sposobu myślenia
ćwiczenie się w stosowaniu różnych rodzajów myślenia w danej sytuacji

Pomoce: sześć kapeluszy w różnych kolorach (mogą być z papieru lub gazet), list dotyczący spraw, problemów codziennego życia nastolatków, może być z gazety lub wymyślony

PRZEBIEG

Prowadzący wyjaśnia na czym polegają poszczególne techniki myślenia, następnie przedstawia sytuację z życia (list).
Każdy uczestnik wkłada wylosowany przez siebie kapelusz i wypowiada się na dany temat zgodnie z kapeluszem, który włożył.
Ćwiczenie powtarzamy kilka razy, tak aby każdy mógł wejść w różne role i wypróbować sposoby myślenia.
Na koniec prowadzimy rozmowę:

W jakich sytuacjach metoda sześciu kapeluszy jest szczególnie użyteczna?
Jakiego koloru kapelusza używasz najczęściej w takich sytuacjach?
Jakie zalety mają poszczególne kapelusze?
Jakie zagrożenia niesie ze sobą używanie poszczególnych kapeluszy?
Jakiego kapelusza używasz najczęściej?
Używanie którego z kapeluszy sprawia ci najwięcej kłopotów?
Co chciałbyś zmienić w swoim myśleniu?

Co powinniśmy wiedzieć o sześciu myślowych kapeluszach?

Kolor kapelusza	Czego dotyczy	Pytanie
biały	Fakty, liczby, dane, informacje	Co wiemy? Jakie dane musimy zdobyć? Jak je uzupełnić?
czerwony	Emocje, odczucia, przeczucia, intuicja	Co czuję, gdy myślę o tej sprawie? Jak teraz się czuję?
czarny	Ostrożność, ocena prawdziwości, sprawdzanie, weryfikacja faktów, osądzanie	Czy fakty są spójne? Czy to prawda? Czy to będzie funkcjonować? Czy to będzie bezpieczne? Czy to jest możliwe? Jakie są zagrożenia i trudności?
żółty	Korzyści, zalety, zyski, oszczędności	Dlaczego to warto zrobić? Jakie będą korzyści? Dlaczego to się opłaca? Jakie są zalety? Dlaczego to może się udać?
zielony	Badanie możliwości, dociekanie, poszukiwania, sugestie, propozycje, pomysły, innowacje, rozwiązania alternatywne	Co tu się da zrobić? Jak można to zrobić inaczej? Co można zrobić inaczej? Czy mamy jakieś pomysły?
niebieski	Myślenie o myśleniu, sterowanie i kontrola myślenia. Podsumowanie.	Dokąd doszliśmy? Co my właściwie teraz robimy? Jaki powinien być następny krok? Jak rozwiązać problem?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zastosowanie nowych sposobów myślenia może być trudne szczególnie dla tych osób, które myślą schematycznie, sztywno.
Zmiana sposobu myślenia nie dokona się po jednym ćwiczeniu! Dlatego trzeba nauczyć uczestników wkładać różne „kapelusze” w konkretnych sytuacjach oazowego życia codziennego.

6. Widzę, widzę, widzę

Cele:

doświadczenie, że z różnej perspektywy patrzy się na tę samą sprawę, rzecz inaczej
ukazanie, że możliwa jest zmiana sposobu myślenia

Pomoce: krzesła, karty pracy, długopisy

PRZEBIEG

Prowadzący prosi by uczestnicy położyli się na wznak na podłodze (ziemi) i obserwowali przez chwilę otoczenie. Ich zadaniem jest zapamiętać 3 rzeczy.
Po upływie jakiegoś czasu prosi, by wstali i starali się zapamiętać kolejne 3 rzeczy.
Podobnie jak przedtem uczestnicy mają za zadanie zaobserwować 3 rzeczy stając na krześle.
Następnie prowadzący prosi by uczestnicy wypełnili pierwszą część kart pracy.
Później z wszystkich wypisanych rzeczy uczestnicy muszą wybrać jedną i obserwować ją z różnych pozycji: leżąc, stojąc, stojąc na krześle.
Po dokonaniu obserwacji wypełniają kolejną część karty pracy.
Po zrealizowaniu zadania prowadzący inicjuje rozmowę:

Kiedy widzimy więcej, dokładniej?
Na jaką odległość widzimy leżąc, stojąc, z pewnej wysokości?
Jakie korzyści/zagrożenia niosą poszczególne perspektywy patrzenia?
Z jakiej perspektywy najczęściej patrzę na moje problemy?
Jak mogę zmienić mój sposób patrzenia?
Co może stracić/zyskać człowiek przyglądając się światu z różnych punktów widzenia?
Jak ja patrzę na rzeczy, świat, ludzi? Co jest charakterystycznego w moim patrzeniu?
Jakie wnioski płyną z tego ćwiczenia dla mojego postępowania, dla postępowania człowieka w ogóle?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na uchwycenie tego, na ile uczestnicy są świadomi swojego specyficznego spojrzenia na świat i uwarunkowań, jakie na to spojrzenie wpływają.
Zaakcentuj różnice w sposobie przyglądania się rzeczom i patrzenia na osoby.

Karta pracy

Widzę

Trzy rzeczy zaobserwowane z pozycji leżącej

Trzy rzeczy zaobserwowane z pozycji stojącej

Trzy rzeczy zaobserwowane z podwyższenia

obserwuję .........................................

(wpisz rzecz)

widzę leżąc:

(wypisz zaobserwowane elementy)

widzę stojąc:

widzę z podwyższenia:

7. Kubek w kubek

Cele:

uświadomienie, że człowiek jest zdolny do zmiany sposobu myślenia
próba wyzwolenia się ze schematów w myśleniu
kształtowanie oryginalności myślenia
kształtowanie umiejętności innego, nowego spojrzenia na przedmioty

Pomoce: kartki, długopis

PRZEBIEG

Czy kubek może służyć jedynie jako naczynie do picia? Wyszukaj inne zastosowania kubka, mogą być abstrakcyjne.
Na oddzielnych kartkach uczestnicy wypisują zastosowania kubka. Zbierają wszystkie kartki razem.
Wszystkie karteczki czytają i szeregują od tych najczęstszych zastosowań do najbardziej oryginalnych.
Podobnych ćwiczeń można przeprowadzić kilka.
Następnie dzielą się spostrzeżeniami na temat swoich sposobów myślenia:

Co było najłatwiejsze/ najtrudniejsze w trakcie wykonywania ćwiczenia?
Jakie problemy w codziennym życiu najczęściej rozwiązuję? Czego one dotyczą?
Co wtedy jest dla mnie najłatwiejsze? Najtrudniejsze?
Jakie są moje najczęstsze schematy w myśleniu? Czego one dotyczą?
Co utrudnia/ułatwia mi zmianę myślenia?
Co oryginalnego ostatnio udało mi się wymyślić?

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Zmiana sposobu myślenia dotyczy wszystkich obszarów życia człowieka, dlatego ważny jest odpowiedni dobór przykładów do ćwiczenia.

8. Nie tu i nie teraz

Cele:

uświadomienie, że człowiek może zmienić swoje myślenie
kształtowanie umiejętności nowego spojrzenia na świat, problemy, sytuacje

Pomoce: karteczki z nazwami społeczności

PRZEBIEG

Uczestnicy wymyślają problem, którym chcą się zająć. Sytuacja powinna dotyczyć spraw im bliskich, „z ich podwórka” np. Jak zorganizować przyjęcie urodzinowe? Jak spędzić ferie zimowe?
Każdy z uczestników losuje społeczność. Jego zadaniem jest odpowiedzieć na postawiony problem, sytuację w imieniu wylosowanej społeczności.
Każdy przygotowuje krótkie wystąpienie i prezentuje na forum grupy.
Na koniec uczestnicy dzielą się spostrzeżeniami:

Jak podobało ci się ćwiczenie?
Co było najłatwiejsze/najtrudniejsze?
Który pomysł ma szansę sprawdzić się w działaniu?
Jakie są wady poszczególnych pomysłów?
Który punkt widzenia jest ci najbliższy? Dlaczego?
Kiedy najłatwiej/najtrudniej mi w codziennym życiu zmienić punkt widzenia?
Co mi pomaga/przeszkadza zmienić sposób myślenia?
Jak mogę wykorzystać to ćwiczenie w codzienności?

Przykłady społeczności

Marsjanie po ich wylądowaniu na Ziemi w 2348 roku
Rzymianie z czasów Juliusza Cezara
Yeti w XX w.
Zielone ludki tu i teraz
Krasnoludki za czasów Braci Grimm
Egipcjanie 3 tys. lat p.n.e.
Polanie w VII w.
Grecy w V w. p.n.e.
Francuzi za czasów Napoleona
Guliwer w krainie Liliputów

WSKAZÓWKI dla prowadzącego

Uczestnicy mogą mieć problemy z nazwaniem swoich schematów i barier w myśleniu. Nie należy rezygnować jednak z pytań, może odpowiedź przyjdzie z czasem.

9. Patrzeć

CELE:

uświadomienie sobie różnych mechanizmów rządzących postrzeganiem
uświadomienie sobie, że te same przedmioty mogą być widziane w różny sposób

POMOCE: duży arkusz papieru, kredki (mazaki)

PRZEBIEG

Uczestnicy wypisują na wspólnym arkuszu słowa, które kojarzą im się ze słowem "patrzeć", w formie "pisemnej rozmowy", tzn. można dopisywać coś do napisanych przez innych wyrażeń, podkreślać, stawiać różne znaki itd.
Rozmowa na temat różnych sposobów patrzenia, próba ich klasyfikacji:

Jak patrzymy na rzeczy?
Jak można patrzeć na człowieka?
Co odkrywa spojrzenie?
Co dzieje się, kiedy na człowieka patrzę jak na rzecz?
Czy potrafię (lubię, chcę) patrzeć innym w oczy? Dlaczego?
Jak patrzę na drugiego człowieka?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na uchwycenie tego, na ile uczestnicy są świadomi swojego specyficznego spojrzenia na świat i uwarunkowań, jakie na to spojrzenie wpływają.
Zaakcentuj różnice w sposobie przyglądania się rzeczom i patrzenia na osoby.
W czasie dzielenia się zwróć uwagę na osoby, które nie lubią innym patrzeć w oczy: może to wskazywać na poczucie małej wartości i lęk wobec innych.

10. Człowiek w mieście

Ćwiczenie opracowano na podstawie: Kurs wstępny z pedagogiki zabawy, Lublin, Polskie Stowarzyszenie pedagogów Zabawy KLANZA.

CELE:

uświadomienie sobie, że te same przedmioty mogą być widziane w różny sposób
kształtowanie umiejętności patrzenia

POMOCE: niepotrzebne

PRZEBIEG

Prowadzący opowiada historyjkę, którą wszyscy uczestnicy odgrywają jednocześnie w milczeniu, wcielając się w głównego bohatera.
Szkic historyjki:

Pewien człowiek przyjechał pociągiem do obcego, nieznanego miasta. Był całkiem sam. Wyszedł z dworca smutny ,onieśmielony, ze wzrokiem wbitym w ziemię. Chodził spoglądając w dół na jezdnie, chodniki.... Nie miał odwagi spojrzeć wyżej. Po pewnym czasie zaczął spostrzegać buty. Jedne były sznurowane, inne zapinane na rzepy, na obcasach i na płaskiej podeszwie... Kiedy nabrał odwagi podniósł nieco wzrok i zobaczył nie tylko buty, ale i nogi. Jedne pędziły szybko, inne wolno... Kiedy oswoił się już z ich widokiem ośmielił się spojrzeć wyżej. Dostrzegł ludzi chodzących po mieście. Byli tam starzy i młodzi, grubi i chudzi, wysocy i niscy, mężczyźni i kobiety... W końcu podniósł głowę i spojrzał na ich twarze. Jedne były piękne i młode, inne stare i pomarszczone, jedne były wesołe, inne smutne... W końcu spojrzał im w oczy, uśmiechnął się i rzucił się radośnie w ramiona, witając się z napotkanym przechodniem.

Na zakończenie dzielenie się wrażeniami:

Kiedy widzimy lepiej, więcej?
Jak można patrzeć na człowieka?
Co odkrywa spojrzenie?
Czy potrafię patrzeć w oczy? Dlaczego?
Jak ludzie na mnie patrzą? Jak się wtedy czuję?
Co mogę zmienić w moim sposobie patrzenia?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć szczególną uwagę na osoby, które mają trudności z komunikacją niewerbalną (gesty, mimika, wzrok). Może to być wierzchołek góry lodowej objawiający poważne problemy w sferze emocjonalnej.

11. Pomidor

CELE:

doświadczenie jak potrzebna jest silna wola w życiu codziennym
kształtowanie silnej woli

POMOCE: niepotrzebne

PRZEBIEG

Jest to tradycyjna zabawa dziecięca. Prowadzący zadaje każdemu podchwytliwe, prowokujące pytania, które mają zmusić do śmiechu. Zaś zadaniem uczestnika jest odpowiadać na każde pytanie „pomidor”. Kto się roześmieje odpada z gry.
Na zakończenie każdy dzieli się tym, co odkrył, czego się nauczył, dowiedział o swojej woli.

Jak podobało mi się ćwiczenie?
Co było najłatwiejsze/najtrudniejsze?
W jakich sytuacjach najbardziej potrzebna mi jest silna wola?
Jakie trudności napotykam w kształtowaniu swojej woli?
Jak mogę pracować nad swoją wolą?
Co mogę zrobić by w przyszłości oprzeć się pokusie?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest dobrą zabawą. Nie należy jednak poprzestać na tym. Dlatego ważne jest pogłębienie go w rozmowie.

Dzień 9: Odpuszczenie grzechów

W miejsce wyprawy otwartych oczu w tym dniu odprawia się Drogę Krzyżową.

Dzień 10: Przyjęcie Jezusa jako Pana i Zbawiciela

Oddanie życia Jezusowi

Wyprawa tego dnia ma być wezwaniem do pójścia za Chrystusem; szczególny akcent pada na problem zaufania. Chodzi też o to, by ukazać uczestnikom konsekwencje decyzji przyjęcia Go: radości i sukcesy, ale także trudności i wysiłek, jaki trzeba włożyć w naśladowanie Jezusa.

1. Telegram

CELE:

przeżycie, tego, że Jezus jest jedynym skutecznym rozwiązaniem najpoważniejszych ludzkich problemów

POMOCE: kartki papieru i długopisy

PRZEBIEG

Każdy z uczestników pisze do jakiegoś człowieka w imieniu Jezusa telegram, w którym Jezus mówi po co przychodzi, co przynosi ze sobą i jak można się z Nim spotkać.
Następnie należy pozbierać telegramy; każdy losuje jeden dla siebie i pisze nań odpowiedź.
wariant B: Każdy z uczestników wybiera adresata swego telegramu i wręcza mu go ze słowami: "Jezus Chrystus przyniósł miłość dla każdego człowieka"...
Na zakończenie każdy dzieli się jednym zdaniem tym, co odkrył, czego się nauczył.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Pisanie telegramów i odpowiedzi na nie może pomóc uczestnikom w uświadomieniu i nazwaniu wątpliwości dotyczących osoby Jezusa, tego, czy On rzeczywiście żyje i działa dziś tu i teraz, czy może zadziałać konkretnie w ich życiu.
Zwróć uwagę na przejawy tych wątpliwości w tekstach telegramów i w czasie dzielenia się. Pomóż je rozwiązać w indywidualnych rozmowach lub w czasie spotkań w grupach.

2. Labirynt

CELE:

ukazanie konsekwencji oddania życia J ezusowi
rozwijanie umiejętności mówi enia i słuchania

POMOCE: kartki z labiryntem (patrz s. 10), chustki do zasłonięcia oczu, długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy dobierają się w pary. Jedna z osób ma zasłonięte oczy. Jej zadaniem jest pokonanie labiryntu (rysując drogę długopisem). Druga osoba kieruje pierwszą - opisując drogę.
wariant B: zamiast kartki z labiryntem osoba z zasłoniętymi oczami otrzymuje czystą kartkę - jej zadaniem jest narysować jakąś dość skomplikowaną figurę, którą opisuje druga osoba.
Gdy zadanie zostanie wykonane, następuje zamiana ról.
Ćwiczenie należy zakończyć wspólnym dzieleniem się:

W jaki sposób druga osoba mi pomagała, jak ja jej pomagałem?
Jak przebiega wędrówka ku Chrystusowi?
Co jest na niej przeszkodą, trudnością?
Kto może być pomocą w wędrówce?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę uczestników na to, jak ważna jest umiejętność komunikowania się z innymi, wskaż bariery, które ją utrudniają.
W czasie dzielenia się zwróć uwagę na przeszkody i trudności, jakich uczestnicy obawiają się po przyjęciu Jezusa jako Pana i Zbawiciela: zarówno ich nadmiar jak i brak mogą świadczyć o tym, że posiadają nierealistyczny obraz Jezusa jak i samych siebie. Nie bagatelizuj problemów, ani nie wyolbrzymiaj ich! W razie potrzeby powróć do dostrzeżonych problemów w indywidualnych rozmowach z uczestnikami.

3. Wyprawa w terenie - Tor przeszkód

CELE:

budzenie poczucia ufności wobec Jezusa
ukazanie trudności, na jakie można napotkać idąc z Jezusem
uświadomienie sobie, na czym polega pójście za Nim

POMOCE: należy znaleźć bardzo urozmaicony teren lub przygotować pomieszczenie pełne najróżniejszych sprzętów, po którym trudno się poruszać; chustki do zasłonięcia oczu.

PRZEBIEG

Każdy z uczestników z zasłoniętymi oczami przemierza pewien odcinek terenu (pomieszczenia) kierując się w pokonywaniu przeszkód wskazówkami animatora.
Kiedy wszyscy pokonają trasę następuje dzielenie się:

Co było najtrudniejsze w drodze?
Jak się czułem pokonując przeszkody?
Jakie znaczenie miały dla mnie wskazówki animatora?
Jaka może być wędrówka z Jezusem?
Kto może być pomocą w wędrówce z Nim?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na zachowania uczestników:
na ile korzystają z sugestii prowadzącego;
kto i o co najwięcej pyta;
jakie trudności występowały najczęściej.
W czasie dzielenia zwróć uwagę na trudności, jakich napotkania po powrocie do domów uczestnicy obawiają się najbardziej. Postaraj się pomóc w rozwianiu niepotrzebnych lęków (w czasie spotkań w grupach lub w indywidualnych rozmowach).

4. Samochodziki

CELE:

budzenie poczucia ufności wobec Jezusa
budzenie zaufania do drugiego człowieka
kształtowanie poczucia własnej wartości i odpowiedzialności

POMOCE: niepotrzebne

PRZEBIEG

Uczestnicy dobierają się w pary. Jedna z osób zamyka oczy, druga prowadzi ją, trzymając z tyłu za łokcie. Ćwiczenie przebiega w ciszy.
Po kilku minutach zmiana ról.
Na zakończenie dzielenie się wrażeniami:

Czego się dowiedziałem o sobie?
Jak się czułem, gdy byłem prowadzony?
Jak się czułem, gdy prowadziłem?
Czy ufam kierownictwu Jezusa? Dlaczego? Czy obawiam się czegoś?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Zwróć uwagę na osoby, które boją się być prowadzone lub prowadzić: może to świadczyć o braku zaufania do siebie lub do innych. Skąd on się bierze?
W czasie dzielenia zwróć szczególną uwagę na osoby, które wyrażają najwięcej obaw wobec Jezusowego kierownictwa (lub wyrażają obawy nierealne, nie mogące mieć podstaw w życiu). Postaraj się z nimi porozmawiać (indywidualnie). Nie bagatelizuj obaw, ale też nie wyolbrzymiaj trudności.

5. Przeszkody

CELE:

uświadomienie sobie trudności, na jakie można się natknąć idąc za Chrystusem
uświadomienie sobie własnych możliwości, mocnych stron

POMOCE: kartki papieru i mazaki (kredki)

PRZEBIEG

Każdy z uczestników rysuje drogę do Chrystusa tak, jak ją sobie wyobraża (górska ścieżka, szeroka autostrada itd.).
Na drodze i obok niej należy narysować wielkie głazy, symbolizujące przeszkody na drodze do Boga.
Na głazach tarasujących drogę należy napisać co przeszkadza w drodze do Chrystusa, na tych obok drogi - co można zrobić (w granicach własnych możliwości) by te przeszkody usunąć.
wariant B: na skałach na drodze uczestnicy wypisują przeszkody wewnętrzne, na tych z boku drogi - zewnętrzne, niezależne od nich.
Na zakończenie uczestnicy dobierają się w pary i rozmawiają na temat swoich rysunków.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na uchwycenie jakich trudności uczestnicy spodziewają się (obawiają się) na drodze z Jezusem.
Zwróć uwagę jakich trudności dany uczestnik widzi więcej: zewnętrznych czy wewnętrznych. Na ile są one realne?
Zwróć uwagę na wielkość narysowanych głazów: czy ktoś nie wyobraża sobie przeszkód nie do pokonania?

Dzień 11: Pojednanie

Wyprawa pojednania

Wyprawa tego dnia ma pomóc w ujawnieniu i oddaniu Chrystusowi wszystkich utajonych konfliktów, napięć pretensji istniejących pomiędzy członkami grupy. Chodzi o dopełnienie sakramentu pojednania (lub przygotowanie do niego) poprzez rzeczywiste pojednanie się z braćmi.

1. Słońce wybaczenia

CELE:

refleksja nad gestami pojednania

POMOCE: duże słońce (zrobione np.: z kartonu), paski papieru (najlepiej żółtego) na promienie, długopisy

PRZEBIEG

Wszystkie ćwiczenia dotyczące pojednania i przebaczenia muszą się rozgrywać w szczególnej atmosferze miłości i wzajemnego szacunku. Prowadzący musi tu wykazać maksimum delikatności nie próbując na nikogo wywierać presji, wymuszać zaangażowania, odkrywania się. Także w wyciąganiu wniosków należy zachować jak najdalej idącą ostrożność, by nie wmawiać komuś nieistniejących problemów: każde działanie (zwłaszcza interwencja w czasie trwania ćwiczenia czy indywidualna rozmowa) musi być uprzednio poddane gruntownemu rozeznaniu!

Uczestnicy wypisują w promieniach słońca to, co uczynili, aby wybaczyć wszystkim, do których chowali urazę.
Dzielenie się tym, jakie mogą być sposoby okazywania ludziom, że im przebaczono.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest szansą na ujawnienie konfliktów pomiędzy członkami grupy oraz na próbę pełnego pojednania.
Zwróć szczególną uwagę na uczestników mających trudności z przebaczeniem i na tych, którzy uważają, że nikogo nie urazili. Za tymi postawami mogą kryć się poważniejsze problemy.
Przeprowadzenie tego ćwiczenia wymaga wielkiej delikatności, by nikt nie poczuł się zmuszony do odkrywania swojego sumienia.

2. Ręce

CELE:

uświadomienie sobie istnienia w grupie sytuacji konfliktowych, sytuacji braku przebaczenia
kształtowanie postawy gotowości do pojednania

POMOCE: dość duże kartki zwykłego i kolorowego papieru, nożyczki, długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy odrysowują na kartce kształt swojej dłoni. Od niej prowadzą "drogę przebaczenia", na końcu której wypisują imię osoby, z którą powinni się pojednać, na dłoni zaś - sposób, w jaki okażą jej swoją gotowość do pojednania (gest, słowo itd.).
Wszyscy po raz drugi odrysowują swoją dłoń - tym razem na kolorowym papierze - wycinają jej kształt i tak powstały "model" zanoszą osobie, z którą chcą się pojednać.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest okazją do ujawnienia i rozwiązania sytuacji konfliktowych, sytuacji braku przebaczenia pomiędzy członkami grupy.
Zwróć szczególną uwagę na "gesty pojednania": czy rzeczywiście wyrażają to, co wyrażać powinny, czy nie są próbą ucieczki, kamuflażu W razie konieczności zwróć na to uwagę uczestników.
Przeprowadzenie tego ćwiczenia wymaga wielkiej delikatności, by nikt nie poczuł się zmuszony do odkrywania swojego sumienia.

3. Oto czynię wszystko nowym

CELE:

kształtowanie postawy gotowości do pojednania, przebaczenia

POMOCE: duży arkusz i kartki papieru, klej, nożyczki, gazety, długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy w parach dzielą się refleksjami:

Co to znaczy przebaczyć?
Jakie trudności wiążą się z przebaczeniem?
Co można (trzeba) zrobić, żeby przebaczyć?
W jakich gestach może wyrazić się przebaczenie?
Co to znaczy, że Bóg przebacza?
Jak doświadczam Jego przebaczenia?

Każdy wypisuje na kartce przemiany, jakich dokonuje w człowieku przebaczenie, to, co ono wnosi nowego w życie.
Krótkie dzielenie się wypisanymi zmianami.
Na zakończenie wszyscy wspólnie sporządzają z wycinków gazet plakat pod tytułem "Oto czynię wszystko nowym".

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest szansą na uchwycenie tego, w jaki sposób uczestnicy rozumieją przebaczenie, z czym mają szczególne trudności, jakie nieprawidłowe wyobrażenia o przebaczeniu noszą w sercu.

4. Postępujcie w miłości wzajemnej

CELE:

kształtowanie postawy gotowości do pojednania, przebaczenia

POMOCE: duże arkusze papieru, mazaki (kredki), egzemplarze Pisma Świętego

PRZEBIEG

Uczestnicy odrysowują własne stopy tak, by ich zarysy tworzyły wyraźny szlak, drogę.
Na podstawie przypowieści o Miłosiernym Ojcu (Łk 15,11-32) i własnych doświadczeń wpisują w każdy obrys stopy nazwę jednego kroku, który ich zdaniem prowadzi człowieka do przebaczenia.
Prezentacja wszystkich "dróg przebaczenia" z krótkim komentarzem.
Na zakończenie wszyscy wspólnie tworzą plakat pod tytułem "Postępujcie w miłości wzajemnej" korzystając ze swych "dróg przebaczenia".

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie pozwala uchwycić jaką wizję Boga i Bożego przebaczenia uczestnicy noszą w sercu. Jest też okazją do ewentualnej korekty fałszywych obrazów Bożego przebaczenia (zwróć uwagę na problem sakramentu pokuty).

5. List

CELE:

kształtowanie postawy przebaczenia

POMOCE: egzemplarze Pisma Świętego, kartki papieru, długopisy

PRZEBIEG

Każdy z uczestników pisze list Syna Marnotrawnego do Ojca z prośbą o przebaczenie (por. tekst Łk 15,11-32).
Uczestnicy wymieniają się listami, każdy pisze odpowiedź - list Ojca do Syna, zawierający słowa przebaczenia.
Dzielenie się wrażeniami.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest szansą na uchwycenie, kto spośród uczestników ma problemy z dawaniem i przyjmowaniem przebaczenia. Może też być okazją do ewentualnej korekty fałszywych obrazów Boga i Bożego przebaczenia, które uczestnicy noszą w sobie.

6. Puszka konfliktów

CELE:

kształtowanie umiejętności rozwiązywania sytuacji kofliktowych, sytuacji braku przebaczenia w grupie
kształtowanie postawy gotowości do przebaczenia

POMOCE: puszka lub pudełko, kartki, długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy przypominają sobie i w kilku zdaniach opisują jakąś sytuację konfliktową, która miała miejsce w grupie, a dotychczas nie została rozwiązana.
Kartki zostają wrzucone do "puszki konfliktów".
Każdy losuje jedną kartkę z puszki i stara się znaleźć sposób rozwiązania problemu.
Na zakończenie każdy przedstawia konflikt i możliwy sposób jego rozwiązania; grupa stara się zrealizować w praktyce te rozwiązania.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest szansą na ujawnienie i rozwiązanie konfliktów pomiędzy członkami grupy.
Zwróć szczególną uwagę na te osoby, które są najczęstszymi przyczynami konfliktów, zastanów się nad motywacjami ich zachowań.
Przeprowadzenie tego ćwiczenia wymaga wielkiej delikatności, by nikt nie poczuł się atakowany, oskarżany lub zmuszany do odkrywania swojego sumienia.

7. Sylwetki

CELE:

kształtowanie umiejętności rozwiązywaniu sytuacji kofliktowych, sytuacji braku przebaczenia w grupie
kształtowanie postawy gotowości do przebaczenia

POMOCE: duży arkusz papieru, kredki (mazaki)

PRZEBIEG

Na dużym (wspólnym) arkuszu papieru uczestnicy rysują własną sylwetkę i podpisują ją swym imieniem.
Każdy łączy swoją sylwetkę z wszystkimi innymi za pomocą kolorowych strzałek; poszczególne kolory oznaczają:

fioletowy: "przepraszam"

żółty: "chcę z Tobą porozmawiać"

zielony: "lubię Cię"

czerwony: "dzieje się coś niedobrego"

[Prowadzący może wcześniej przygotować arkusz z listą kolorów i informacji, znacznie ją rozbudowując.]

Na zakończenie każdy stara się porozmawiać z wybraną osobą, korzystając z informacji, jakie uzyskał w czasie ćwiczenia.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie może pomóc w zintegrowaniu grupy, ujawnieniu i eliminacji ewentualnych nieporozumień, konfliktów. Pozwala też dostrzec szczególnie lubianych i nie lubianych członków grupy.
Zwróć szczególną uwagę na te osoby, które są najczęstszymi przyczynami konfliktów, zastanów się nad motywacjami ich zachowań.

8. Wyprawa w terenie

Cele:

przygotowanie do sakramentu pokuty i pojednania
kształtowanie pragnienia pojednania się z Bogiem, bliźnimi...

Pomoce: niepotrzebne

PRZEBIEG

Wyprawę tą trzeba przeprowadzić indywidualnie. Polegać ma ona na spędzeniu czasu na samotności. Ma to być czas rozważania, medytowania i przemodlenia swoich osobistych problemów pojednania z Bogiem, bliźnimi, z samym sobą. Łączyć się ona może z przygotowaniem do sakramentu pokuty i pojednania i powinna doprowadzić do podjęcia jakichś postanowień.

Dzień 12: Duch Święty ...

Jak Duch Święty prowadzi człowieka

Bóg wzywając człowieka do pójścia za Nim daje mu potrzebne na tej drodze dary, charyzmaty. Wyprawa tego dnia ma pomóc uczestnikom w odkrywaniu i umacnianiu swoich mocnych stron, w poznawaniu własnej wartości i uczeniu się samoakceptacji (oddanie życia Jezusowi powinno prowadzić do nowego spojrzenia na siebie).

Drugim celem jest ukazanie jak Duch Święty prowadzi ludzi, którzy są Mu posłuszni. Przykładem tego są święci i błogosławieni.

1. Uczę się kochać siebie samego

CELE:

uświadomienie sobie swoich mocnych stron
wzmacnianie poczucia własnej wartości

POMOCE: kartki i długopisy

PRZEBIEG

Każdy z uczestników pisze - w formie zapisków w pamiętniku - jakie dary otrzymał od Boga, dary, które sprawiają, że inni go zauważają, szanują, kochają oraz jak może wykorzystać te dary, aby innym okazać miłość.
Po napisaniu uczestnicy wymieniają między sobą "kartki z pamiętnika" (np.: w parach) i rozmawiają na ich temat.
Ćwiczenie można zakończyć wspólnym dzieleniem się:

Co nowego w sobie odkryłem?
Jak patrzy na mnie Jezus?
Jakie pozytywne strony On we mnie widzi?
Jaki jest mój stosunek do samego siebie (czy i na ile się lubię)?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Uczestnicy mogą mieć - zwłaszcza w pierwszym momencie - trudności z dostrzeżeniem lub nazwaniem darów, którymi zostali obdarzeni. Dobrze jest więc przygotować jakąś wymyśloną listę darów, która mogłaby posłużyć za przykład.
W czasie dzielenia się zwróć uwagę na osoby, które miały największe trudności z dostrzeżeniem i nazwaniem, w jaki sposób zostały obdarowane: mogą one mieć poważne problemy z akceptacją siebie, być może nigdy nie doświadczyły w sposób konkretny Bożej miłości.

2. Plakietka

CELE:

uświadomienie sobie swoich mocnych stron
wzmacnianie poczucia własnej wartości

POMOCE: kartki i długopisy, nożyczki, zdjęcia wszystkich uczestników, szpilki (agrafki); ćwiczenie trzeba zapowiedzieć wcześniej

PRZEBIEG

Każdy z uczestników sporządza plakietkę z własnym zdjęciem i dokończonymi zdaniami jak poniższe:
Talenty jakie posiadam to...
Wartość, którą cenię najbardziej to...
Najbardziej lubię... (itd. wg uznania animatora)
Po napisaniu wszyscy przypinają plakietki do ubrania. Dzielenie się w parach tym, co zostało napisane.
Wspólne dzielenie się: każdy mówi w jednym zdaniu czego dowiedział się o sobie i o innych.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie osób o zaniżonym poczuciu własnej wartości, które czują się gorsze i uważają, że nie mają mocnych stron i nic do zaofiarowania innym.
Zwróć uwagę na osoby, które niezwykle wolno lub niezwykle szybko uzupełniają podane zdania.
Zwróć uwagę na tych, którzy mają trudności z dzieleniem się w parach.

3. Charakterystyka

CELE:

budowanie poczucia własnej wartości
rozwijanie samoświadomości

POMOCE: kartki i długopisy, zdjęcia wszystkich uczestników

PRZEBIEG

Na kartce u góry każdy z uczestników przykleja własne zdjęcie, pod nim pisze swoją charakterystykę: wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, hierarchia wartości, osiągnięcia, plany, marzenia itd. (wypisywać pozytywy!).
Prowadzący zbiera kartki i odczytuje charakterystyki nie ujawniając imienia.
Uczestnicy odgadują, czyją charakterystykę czyta animator.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie, jaki obraz samego siebie nosi w sercu każdy z uczestników i na ile ten obraz pokrywa się z rzeczywistością. Szansa na zauważenie osób o zaniżonym poczuciu własnej wartości.
Przy odczytywaniu charakterystyk staraj się stworzyć klimat bezpieczeństwa, by nikt nie poczuł się zraniony lub urażony.

4. Jaki jestem

CELE:

odkrywanie swoich słabych i mocnych stron
kształtowanie umiejętności słuchania innych

POMOCE: kartki papieru, mazaki (kredki)

PRZEBIEG

Każdy z uczestników rysuje zwierzę, które go symbolizuje.
Kartki należy zebrać i rozlosować. Na wylosowanej kartce każdy wypisuje jak najwięcej pozytywnych i negatywnych cech narysowanego zwierzęcia.
Ponownie zebrane kartki odczytuje animator - uczestnicy usiłują odgadnąć, do kogo odnosi się opis.
Krótkie dzielenie się:

Czego dowiedziałem się o sobie w czasie tego ćwiczenia?
Jakim "zwierzęciem" chciałbym być, jakie są moje marzenia, aspiracje, plany w odniesieniu do własnej osoby?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Szansa na dostrzeżenie jaki obraz samego siebie nosi w sercu każdy z uczestników i na ile ten obraz pokrywa się z rzeczywistością. Szansa na zauważenie osób o zaniżonym poczuciu własnej wartości.
Przy odczytywaniu charakterystyk staraj się stworzyć klimat bezpieczeństwa, by nikt nie poczuł się zraniony lub urażony.

5. A jednak święci

CELE:

uświadomienie sobie, iż Duch Święty prowadzi każdego człowieka inną drogą
zapoznanie z popularnymi postaciami świętych

POMOCE: życiorysy świętych, kartki, długopisy

PRZEBIEG

Celem wyprawy tego dnia może być najbliższy kościół. Tam każdy z uczestników otrzymuje życiorys wybranego świętego (najlepiej byłoby gdyby jego obraz lub figura znajdowała się w tym kościele).
Zadaniem uczestników jest odkrycie kluczowych momentów w życiu, dróg, którymi prowadził daną osobę Bóg i przygotowanie pytań do wywiadu z daną postacią. Pytania do wywiadu uczestnicy piszą na kartkach.
Później uczestnicy dobierają się w pary, zamieniają kartkami i przeprowadzają ze sobą wywiady.
Po przeprowadzeniu wywiadów możemy przeprowadzić rozmowę nt.

Jakie są sposoby prowadzenia, działania Ducha Świętego w życiu innych ludzi?
Czego mogę się nauczyć od św. ...?
Jak mnie prowadzi Duch Święty?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest szansą na odmiotologizowanie postaci świętych pańskich.
Uczestnicy powinni dostrzec w nich przede wszystkim ludzi, zwykłych ludzi z problemami, wadami, którzy szli pomimo tego za Panem Jezusem.

6. Wycieczka

Cele:

odkrycie, że Duch Święty prowadzi każdego człowieka inną drogą
poznanie sylwetki danego świętego czy błogosławionego

Pomoce: materiały na temat danej postaci, miejsca

PRZEBIEG

Organizujemy wycieczkę do miejsca związanego z postacią jakiegoś świętego czy błogosławionego.
Przed wycieczką zapoznajemy uczestników z daną postacią, tak aby mogli przygotować pytania do wywiadu.
Na miejscu uczestnicy przeprowadzają wywiad z kompetentną osobą (przewodnik, kustosz, kapłan...)
Wersja II
Po rozmowie z przewodnikiem uczestnicy dobierają się w pary i przeprowadzają ze sobą wzajemnie wywiady. Wywiad może też przeprowadzić animator.
Wyprawę kończymy ułożeniem modlitwy przez wstawiennictwo danego świętego.

Dzień 13: Dzień wspólnoty Oazy Wielkiej

W tym dniu nie ma wyprawy

Dzień 14: Wspólnota Kościoła

W tym dniu przewidziana jest wyprawa ewangelizacyjna, gdyby jednak nie mogła się odbyć proponujemy ćwiczenia związane z ewangelizacją

1. Pary

CELE:

kształtowanie umiejętności mówienia i słuchania
kształtowanie postawy świadczenia o Jezusie

POMOCE: notatniki uczestników

PRZEBIEG

Uczestnicy dobierają się w pary i rozmawiają na temat podstawowych treści cyklu ewangelizacyjnego (pierwsze 4 dni rekolekcji). Nasuwające się problemy, wątpliwości wypisać na kartkach.
Wspólne dzielenie się trudnościami, wątpliwościami, odkryciami, jakie pojawiły się w czasie rozmów w parach. Próba rozwiązania trudności zanotowanych przez uczestników.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie jest szansą na ujawnienie i rozwiązanie trudności, obaw, lęków, jakie wywołuje w uczestnikach perspektywa świadczenia o Jezusie w swoim środowisku. Daje też możliwość pogłębienia znajomości podstawowych treści ewangelizacyjnych.
Zwróć uwagę na osoby mające najwięcej obaw i wątpliwości: może to świadczyć o tym, że przyjdzie im mówić o Jezusie w szczególnie trudnym środowisku, o problemach z doświadczeniem Bożej miłości albo poczuciem własnej wartości.

2. Jezus dziś

CELE:

kształtowanie umiejętności mówienia i słuchania
kształtowanie postawy dzielenia się

POMOCE: kartki i długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy piszą na kartkach przypowieść, jaką Jezus wygłosiłby dzisiaj, gdyby współczesnemu człowiekowi wyjaśniał, czym jest Królestwo Boże. Do jakich wydarzeń, do jakich okoliczności naszego życia by nawiązał?
Grupa dzieli się na pary, uczestnicy wymieniają się przypowieściami, chwila rozmowy na ich temat.
Odczytanie wszystkich przypowieści (lub co najmniej ich centralnych myśli). Wspólne dzielenie się trudnościami, wątpliwościami, odkryciami.

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie pozwala na uchwycenie, jaki obraz Jezusa noszą w sobie uczestnicy oraz jakie trudności, obawy rodzi w nich perspektywa świadczenia o Nim we własnym środowisku.

3. Głoszenie

CELE:

kształtowanie umiejętności mówienia i słuchania
kształtowanie postawy świadczenia o Jezusie

POMOCE: kartki i długopisy

PRZEBIEG

Uczestnicy odpowiadają pisemnie na pytanie: "Co powiedziałbyś osobie, która poprosiłaby cię o zaświadczenie:

o Bożej miłości?

o grzechu?

o zbawieniu?

o Jezusie Chrystusie?

o sakramentach?"

Wspólne (lub w parach) dzielenie się trudnościami, wątpliwościami, odkryciami.

Jak doświadczam Bożego działania w życiu?
Czy mogę powiedzieć, że jestem świadkiem Chrystusa?
Jak mogę dawać o nim świadectwo?

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie ujawnia, w jaki sposób uczestnicy rozumieją podstawowe prawdy ewangelizacyjne, pomaga w wykryciu ewentualnych zafałszowań, w wyjaśnieniu wątpliwości.

4. Wersety

CELE:

kształtowanie postawy świadczenia o Jezusie

POMOCE: notatniki uczestników, egzemplarze Pisma Świętego, kartki, długopisy, konkordancja biblijna

PRZEBIEG

Uczestnicy odnajdują (z pomocą notatnika i innych materiałów) fragmenty Pisma dotyczące:

Bożej miłości

grzechu

zbawienia

Jezusa Chrystusa jako Pana i Zbawiciela

nowego stworzenia

Ze znalezionych tekstów uczestnicy sporządzają "bank fragmentów" (duża kartka z wszystkimi tekstami lub przynajmniej odnośnikami).
Z "banku fragmentów" każdy wybiera jeden, który najbardziej do niego przemawia, przepisuje go na małą kartkę i uczy się go na pamięć (kartkę wręcza później wybranej osobie).

WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCEGO

Ćwiczenie pozwala na ocenę, w jakim stopniu uczestnicy potrafią posługiwać się zdobytą wiedzą dotyczącą Pisma Świętego, na ile orientują się w jego najistotniejszych tematach. Umożliwia uchwycenie i rozwiązanie problemów z tym związanych.
Zaakcentuj w czasie ćwiczenia konieczność rozwijania znajomości Pisma Świętego, wskaż na pomoce, które można w tym celu wykorzystać (książki, kasety itd.).

Dzień 15

W tym dniu miejsce wyprawy zajmuje godzina świadectwa

Ulice - szablon

Labirynt (szablon)

0x01 graphic

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Namiot spotk - poprawione, Ruch Światło i Życie
Liturgia Uczty, Ruch Światło-Życie (oaza), Materiały formacyjne, Diakonia Liturgiczna (DL)
Uwielbienie-modlitwa chwały, Ruch Światło i Życie, szkoła modlitwy
droga krzyżowa, Ruch Światło i Życie
CHARYZMAT ŚWIATŁO-ŻYCIE W NURCIE DUCHOWOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ, Duchowość, Ruch Światło-Życie
duchowość i charyzmat oazy - 2, Ruch Światło i Życie
rekolekcje ewangelizacyjne, Ruch Światło-Życie (oaza), Materiały formacyjne, Różne dodatkowe materia
ONŻ I stopień - Tabelka, Ruch Światło Życie, Tabelki
Droga Krzyżowa dziecka nienarodzonego, RUCH ŚWIATŁO - ŻYCIE, drogi krzyżowe, czuwania, rozważania
Ku dojrzałości chrześcijańskiej..., Ruch Światło - Życie
Adoracja- powołanie, RUCH ŚWIATŁO - ŻYCIE, drogi krzyżowe, czuwania, rozważania
zarys histori ruchu światło życie - 1, Ruch Światło i Życie
Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej po Soborze Watykańskim II, Ruch Światło Życie, Do
OND II stopień, Ruch Światło Życie, Tabelki
Droga krzyżowa dla młodzieży, RUCH ŚWIATŁO - ŻYCIE, drogi krzyżowe, czuwania, rozważania
Piosenka roku 2010 Chcemy słuchać Cię, Ruch Światło-Życie
Scenariusz Andrzejek 2001, Ruch Światło i Życie
Posluga przepisy liturgiczne, Ruch Światło-Życie (oaza), Materiały formacyjne, Diakonia Liturgiczna
Mały namiot spotkania, Ruch Światło i Życie

więcej podobnych podstron