OKRES PRENATALNY - OD POCZĘCIA DO NARODZIN
Rodzaje zmian rozwojowych
1. Zmiany ilościowe: narastanie, przybywanie, ale bez naruszenia struktury wewnętrznej zjawisk czy procesów (np. zwiększanie się zasobu słów);
2. Zmiany jakościowe: przekształcanie się wewnętrznej organizacji czynności psychicznych i zachowania (np. nowy sposób rozumienia świata).
1. Zmiany progresywne: narastanie, powiększanie się, doskonalenie, np. szybsze tempo uczenia się, lepsze rozumienie, itp.;
2. Zmiany regresywne: inwolucja, atrofia, zanik.
Zmiany te występują w każdym okresie życia - progresja może wystąpić u ludzi starych, a regres u dzieci.
1. Zmiany intraindywidualne: zachodzące w psychice i zachowaniu jednostki;
2. Zmiany interindywidualne: występujące w podobny sposób u większości ludzi.
(Wg H. Bee)
1. Zmiany powszechne: wspólne dla przedstawicieli gatunku, związane z wiekiem (uwarunkowane dojrzewaniem);
2. Zmiany kulturowe, wynikające z przynależności do danej kultury (uwarunkowane zegarem społecznym);
3. Zmiany indywidualne wynikające z osobistych przeżyć.
1. Zmiany ciągłe - ilościowe;
2. Zmiany nieciągłe (stadialne) - jakościowe
Okres sensytywny i krytyczny
Koncepcja okresu krytycznego pochodzi z badań nad zwierzętami: istnieją w rozwoju okresy szczególnej wrażliwości organizmu na obecność określonego typu doświadczeń.
W badaniach nad ludzkim rozwojem zyskała miano koncepcji okresu sensytywnego.
Okres sensytywny: okres miesięcy lub lat, w trakcie którego dziecko może być szczególnie wrażliwe na specyficzne formy doświadczenia lub podlegać szczególnemu wpływowi na skutek ich nieobecności.
Problem akceleracji rozwoju:-przyspieszenie rozwoju w porównaniu z poprzednimi pokoleniami.
Periodyzacja rozwoju
1. Okres prenatalny: 0-9 m.ż.
-------- Narodziny--------
2. Okres niemowlęcy: od narodzin do 1 r.ż.
w tym okres noworodkowy: od narodzin do 1 m.ż.
3. Okres poniemowlęcy: od 1 r.ż. do 3 r.ż.
4. Wczesne dzieciństwo: 2, 3 r.ż. do 6, 7 r.ż.
5. Średnie dzieciństwo: 6, 7, r.ż. do 11, 12 r.ż.
6. Okres dorastania: 11, 12 r.ż. do 17, 18, 20 r.ż.
7. Wczesna dorosłość: 17, 18, 20 r.ż. do 40, 45 r.ż.
8. Średnia dorosłość: 40, 45 r.ż. do 60, 65 r.ż.
9. Późna dorosłość: 60, 65 r.ż. do ------
----------Śmierć---------
CECHY ŻYCIA DZIECKA W OKRESIE PRENATALNYM
1. DYNAMICZNOŚĆ I ADAPTABILNOŚĆ
A) od jednej komórki - do wysoko wyspecjalizowanego organizmu (12 miliardów komórek w mózgu, 10 bilionów komórek nerwowych);
B) masa ciała powiększa się 10-11 milionów razy (w wieku od narodzin do dorosłości - tylko 22 razy);
C) długość i ciężar:
- długość komórki jajowej: 0,15 mm, plemnika - 0,03 mm (pięciokrotnie mniejszy od jaja) do ok. 50 cm dziecka przy urodzeniu;
- ciężar komórki jajowej: jedna milionowa część grama; ciężar plemnika 90 tysięcy razy mniejszy niż komórki jajowej do ok. 3,5 kg dziecka przy urodzeniu.
2. FIZJOLOGICZNA DOMINACJA DZIECKA
A) Wyzwala zmiany w hormonach matki;
B) Ćwiczy funkcje ważne dla przetrwania po urodzeniu się (połykanie wód płodowych, oddawanie moczu, ssanie, obracanie się, podskoki);
C) Wyznacza termin porodu;
D) Radzi sobie z poczuciem głodu (pijąc wody płodowe lub nie pijąc, gdy są niesmaczne).
3. ROZWOJOWI POSZCZEGÓLNYCH STRUKTUR TOWARZYSZY ROZWÓJ ICH FUNKCJI
4. ROZWÓJ STRUKTUR I FUNKCJI ODBYWA SIĘ ZGODNIE Z ZASADĄ CEFALOKAUDALNĄ I PROKSYMODYSTALNĄ
5. CECHY OKRESU PRENATALNEGO OBSERWOWANE SĄ TAKŻE PO NARODZINACH DZIECKA (DO OKOŁO 5-6 MIESIĄCA ŻYCIA)
A) Odruchy bezwarunkowe;
B) Zasady rozwoju cefalokaudalnego i proksymodystalnego;
C) Przewaga mięśni zginaczy.
ROZWÓJ PRENATALNY
1. OKRES ZYGOTY - od zapłodnienia do 2. tygodni.
Zagnieżdżenie się (implantacja) zygoty w ścianie macicy. Początki specjalizacji komórek: niektóre tworzą masę wewnętrzną, z której powstanie EMBRION; inne tworzą masę zewnętrzną, z której powstaną STRUKTURY PODTRZYMUJĄCE EMBRION.
2. OKRES ZARODKOWY (EMBRIONALNY) - od 3. do 8. tygodnia.
A) Różnicowanie się komórek masy wewnętrznej;
-- Trzy listki zarodkowe: 1. ENDODERMA - zaczątek organów wewnętrznych i gruczołów;
2. EKTODERMA - zaczątek tych struktur organizmu, które będą miały kontakt ze światem zewnętrznym (układu nerwowego, skóry i włosów, sensorycznych części oka, nosa i ucha);
3.MEZODERMA - zaczątek mięśni, chrząstki, kości, serca, narządów płciowych i niektórych gruczołów;
-- Pierwsze funkcje: w końcu 3. tygodnia zaczyna funkcjonować zaczątek układu krwionośnego.
B) Zmiany w masie komórek zewnętrznych, ukształtowanie się trzech systemów podtrzymujących embrion - ukształtowanie się worka owodniowego, łożyska i pępowiny.
3. OKRES PŁODOWY - od 9. do 38., 40. tygodnia
KAMIENIE MILOWE ROZWOJU PŁODOWEGO
12 tyg. - można określić płeć dziecka; głowa stanowi połowę wielkości płodu;
16 tyg. - matka wyczuwa pierwsze ruchy płodu; ukszt. uszy;
20 tyg. - porost włosów; głowa to 1/3 długości ciała; odruch ssania;
24 tyg. - ukszt. oczy (zamknięte), powstają paznokcie; zdolność do samodzielnego oddychania;
28 tyg. - układ nerwowy, krwionośny i oddechowy na tyle rozwinięte, by utrzymać się przy życiu;
29-40 tyg. - w dużym tempie powstają połączenia nerwowe; przyrost wagi
ROZWÓJ PRENATALNY - PSYCHOLOGICZNE PODEJŚCIE
I TRYMESTR ŻYCIA DZIECKA
- 13 dnia powstają zawiązki układu nerwowego, 20 dnia zawiązki mózgu;
- od 21 dnia pracuje serce;
- w 41 dniu obserwuje się odruchy nerwowe świadczące o początkach współdziałania układu nerwowego i mięśniowego;
- w 43 dniu odnotowano pierwsze oznaki fal mózgowych;
- między 7 a 10 tygodniem zaczynają docierać pierwsze impulsy nerwowe z oka poprzez nerw oczny do mózgu;
- w połowie 7 tygodnia pojawia się wrażliwość okolicy warg na dotyk, lekkie ich podrażnienie wywołuje uogólnioną reakcję całego ciała w postaci zwrotu tułowia;
- w 7 tygodniu zróżnicowanie gruczołów płciowych pozwala na rozróżnienie płci;
- W 10 tygodniu zasadnicze części mózgu są już ukształtowane;
- w 12 tygodniu dziecko zaczyna połykać wody płodowe i reagować na ich smak;
- pomiędzy 8 a 12 tygodniem - intensywna aktywność ruchowa.
II TRYMESTR ŻYCIA DZIECKA
- w 15 tygodniu początek ruchów chwytnych;
- w 4 miesiącu powierzchnia mózgu jest pofałdowana, uformowany jest móżdżek, rozpoczyna się mielinizacja włókien nerwowych w rdzeniu kręgowym;
- od 17 tygodnia - ćwiczenia ruchów ssących;
- między 4 a 5 miesiącem życia reaguje na zmiany temperatury, na intensywną zmianę oświetlenia, na bardzo silne dźwięki;
- na przełomie 5 i 6 miesiąca nabywa zdolności bycia w stanie czuwania i stanie snu;
- w 6 miesiącu PROPORCJE ZBLIŻONE DO TYCH, JAKIE DZIECKO BĘDZIE MIAŁO PRZY URODZENIU.
-III TRYMESTR ŻYCIA DZIECKA
- Przyrost wagi, wypijanie wód płodowych (ok. 15 do 40 mililitrów płynu owodniowego na godzinę);
- nie przybywa już komórek nerwowych, przemiany mają charakter jakościowy, powstają ośrodki mózgowe poszczególnych zmysłów;
- występuje zdolność zapamiętywania;
- dalszy rozwój odruchów bezwarunkowych.
TERATOGENY MOŻLIWY SKUTEK
______________________________________________________________________________________________
LEKI TERAPEUTYCZNE
ASPIRYNA - PORONIENIE, KRWAWIENIE,
KŁOPOTY NOWORODKA Z ODDYCHANIEM
WITAMINA A - ZNIEKSZTAŁCENIA GŁOWY I USZU,
USZKODZENIA SERCA I C.U.N.
STREPTOMYCYNA - UTRATA SŁUCHU
TALIDOMID - DEFORMACJA KOŃCZYN,
USZKODZENIE NARZĄDÓW WEWN.,
ŚMIERĆ
______________________________________________________________________________________________
NARKOTYKI
KOKAINA - ZAHAMOWANIE WZROSTU, PRZEDWCZESNY PORÓD, DRAŻLIWOŚĆ NOWORODKA, SYNDROM GŁODU NARKOTYCZNEGO;
HEROINA - JAK WYŻEJ ORAZ SYNDROM NAGŁEJ ŚMIERCI;
LSD I MARIHUANA - PRAWDOPODOBNY POWÓD PRZEDWCZESNYCH PORODÓW; UWAŻANE ZA PRZYCZYNĘ ODRYWANIA SIĘ KAWAŁKÓW CHROMOSOMÓW.
______________________________________________________________________________________________
WARUNKI ZWIĄZANE Z MATKĄ
WIEK - NASTOLETNIE MATKI ORAZ KOBIETY POWYŻEJ 35 ROKU ŻYCIA CZĘŚCIEJ MAJĄ DZIECI Z NIŻSZĄ WAGĄ URODZENIOWĄ;
WRAZ Z WIEKIEM WZRASTA PRAWDOPODOBIEŃSTWO URODZENIA DZIECKA Z ZESPOŁEM DOWNA
ALKOHOL - USZKODZENIE MÓZGU I SERCA, ZAHAMOWANIE WZROSTU,
OPÓŹNIENIE UMYSŁOWE,
PŁODOWY ZESPÓŁ ALKOHOLOWY
PALENIE PAPIEROSÓW - ZAHAMOWANIE WZROSTU, WCZEŚNIACTWO
CUKRZYCA - TRZYKROTNY WZROST PRAWDOPODOBIEŃSTWA WYSTĄPIENIA WSZELKICH TYPÓW WAD WRODZONYCH (m.in. BEZMÓZGOWIE, ROZSZCZEPIENIE KRĘGOSŁUPA, WADY WRODZONE SERCA);
NIEDOŻYWIENIE - WIĘKSZE PRAWDOPODOBIEŃSTWO ZAHAMOWAŃ WZROSTU, WCZEŚNIACTWO.
____________________________________________________________________________________________
INFEKCJE
AIDS - WRODZONE DEFORMACJE
RÓŻYCZKA - OPÓŹNIENIE UMYSŁOWE, USZKODZENIA OCZU, GŁUCHOTA
SYFILIS - OPÓŹNIENIE UMYSŁOWE, ŚLEPOTA, GŁUCHOTA, PORONIENIE, ŚMIERĆ
TOKSOPLAZMOZA - ANOMALIE ROZWOJU GŁOWY I MÓZGU, OPÓŹNIENIE UMYSŁOWE
_____________________________________________________________________________________________
ZAGROŻENIA ŚRODOWISKOWE
OŁÓW - PORONIENIE, ANEMIA, OPÓŹNIENIE UMYSŁOWE
RTĘĆ - ANOMALIE ROZWOJU GŁOWY I MÓZGU, BRAK KOORDYNACJI RUCHOWEJ, OPÓŹNIENIE UMYSŁOWE
PROMIENIOWANIE - BIAŁACZKA, ANOMALIE ROZWOJU GŁOWY, CIAŁA I RĄK, ZMIANY GENETYCZNE, PORONIENIE, URODZENIE MARTWEGO DZIECKA
NARODZINY I NOWORODEK
SYGNAŁY ZAPOWIADAJĄCE PORÓD
- Odczucie zmniejszania się obciążenia (opuszczenie się lub obniżenie się brzucha) - około 10 dni przed porodem;
- Skurcze przepowiadające („pozorna akcja porodowa”) - nieregularne i bolesne skurcze w brzuchu, ale bez zmian w szyjce macicy;
- Różowa wydzielina z pochwy określana jako plamienie; lub:
- Pojawienie się przejrzystej wodnistej wydzieliny.
NARODZINY
I stadium porodu: rozwarcie i skrócenie się szyjki macicy
A) Faza wczesna (utajona) - skurcze są rzadkie i niezbyt bolesne - rozwarcie szyjki macicy do 3-4 cm;
B) Faza aktywna - skurcze coraz częstsze i bardziej bolesne - rozwarcie szyjki macicy do ok. 8 cm;
C) Przejście - rozwarcie szyjki macicy do 10 cm
Czas trwania: ok. 12 1/2 godziny u pierwiastki
ok. 7 1/2 godziny u wieloródki
II stadium porodu: poród właściwy
- główka dziecka przesuwa się wzdłuż rozciągniętej szyjki, przez kanał rodny i wydostaje się na zewnątrz ciała matki.
Czas trwania: ok. 1 godz. 20 min., u pierwiastki
ok. 1/2 godz., u wieloródki
III stadium porodu: urodzenie łożyska (popłodu)
Czas trwania: ok. 10 min., u pierwiastki i wieloródki
PIERWSZY PORÓD TRWA 14 - 16 GODZIN, NASTĘPNE - O POŁOWĘ KRÓTSZE
Rodzaje porodów
- poród kleszczowy
- przodowanie pośladkowe
- przodowanie nóżkowe
- przodowanie kolankowe
- cesarskie cięcie
Techniki porodu
- Metoda Lamaza - obecność ojca, relaksacja, kontrola oddychania;
- Metoda Leboyera - narodziny bez przemocy;
- Poród w domu;
- Rooming-in.
NOWORODEK
Ocena funkcji życiowych dziecka
- problem wagi urodzeniowej:
poniżej 2500 - niska masa urodzeniowa
poniżej 1500 - bardzo niska masa urodzeniowa
poniżej 1000 - skrajnie niska masa urodzeniowa
- Skala Apgar
pomiar: 1 minuta
3 minuta
5 minuta
10 minuta
Skala Apgar (1953 r.)
Appearance - Zabarwienie skóry 0 1 2
Puls - Czynność serca 0 1 2
Grimace - Odruchy 0 1 2
Activity - Napięcie mięśniowe 0 1 2
Respiration - Czynność oddychania 0 1 2
Skala ocen
7 - 10 punktów - dobry stan
4 - 6 punktów - średni stan (tlen)
0 - 3 punkty - ciężki stan (konieczne wspomaganie oddychania i pracy serca
Charakterystyka noworodka
Odruchy bezwarunkowe
1. Typowe dla noworodka i człowieka dorosłego - mruganie, źrenicowy, wydzielanie śliny, wydalanie moczu i kału;
2. Występujące u noworodka (i niemowlęcia)
- ssania, patrzenia, krzyku (wrodzone zachowania zorganizowane)
- Babińskiego (zanika pod koniec 1 r.ż.)
- chwytny (zanika ok. 2 miesiąca życia)
- toniczno-szyjny (zanika ok. 3 - 4 miesiąca życia)
- Moro (obejmowania) (zanika ok. 5 miesiąca życia)
- oczno-karkowy Peipera
- pływania (zanika po kilku tygodniach)
- kroczenia (zanika w 2 - 3 miesiącu życia).
Postawa noworodka
- asymetria
- tendencja do przewagi mięśni zginaczy
Proporcje
- głowa = 1/4 długości ciała, tułów = 1/2 długości ciała, nóżki = 1/4;
- obwód głowy większy od obwodu klatki piersiowej;
- twarz szeroka, szyja krótka;
- kończyny stosunkowo krótkie, stopy i dłonie duże;
- tułów długi, duży brzuch, klatka piersiowa beczkowata;
- duża powierzchnia ciała w stosunku do masy ciała.
Układy
- krążenie 2 x szybsze niż u człowieka dorosłego;
- układ oddechowy - niewielka pojemność płuc, a duże zapotrzebowanie na tlen, więc większa liczba oddechów (dorosły - 16/min., noworodek - 75/min.);
- układ pokarmowy - jama ustna mała, język krótki i gruby, jelita stosunkowo długie, ale delikatne;
- układ kostny - budowa włóknisto-chrząstkowa, mało soli mineralnych, kości czaszki twardsze od innych, CIEMIĄCZKO DUŻE - u zbiegu kości ciemieniowych i czołowej (zarasta ok. 15 miesiąca życia), CIEMIĄCZKO MAŁE - u zbiegu kości ciemieniowych i potylicznej ( zarasta w I kwartale).
Zdolności percepcyjne noworodka
1. Potrafi skupić oboje oczu na jednym punkcie odległym ok. 20 -25 cm;
2. Słyszy dźwięki o wysokości i natężeniu specyficznym dla głosu ludzkiego; rozróżnia głos matki;
3. Wyczuwa 4 podstawowe smaki - słodki, kwaśny, gorzki i słony; odróżnia zapach matki od zapachu obcej kobiety.
Tryb życia
- 90% czasu noworodek przesypia !
- ok. 3 tygodnia pojawia się regularny dwugodzinny cykl: sen - czuwanie (dzieci kobiet zażywających w czasie ciąży kokainę mają kłopoty w ustaleniu cyklu snu i czuwania);
- noworodek może jeść nawet 10 razy dziennie!
Pionizacja ciała; motoryka duża i mała;
kifoza
lordoza szyjna 3-4 m.ż.
lordoza lędźwiowa 9-12 m.ż.
Etapy pionizacji
2 m.ż. - unoszenie głowy w leżeniu na brzuchu
3 - 4 m.ż. - unoszenie głowy z podpieraniem się rękoma
5 m.ż. - siedzenie z podtrzymywaniem
7 - 9 m.ż. - swobodne siedzenie
8 m.ż. - SAMODZIELNE SIADANIE
Stanie
6 m.ż. - stoi podtrzymywane
9 m.ż. - stoi z podparciem
10 - 12 m.ż. - stoi bez podparcia
Lokomocja
6 m.ż. - pełzanie
9 - 10 m.ż. - raczkowanie
11 - 12 m.ż. - chodzenie
Chwytanie
4 - 5 m.ż. - chwytanie przy pomocy dwóch rąk:
CHWYT ŁOKCIOWO-DŁONIOWY
5 - 6 m.ż. - chwytanie czterema palcami :
CHWYT DŁONIOWY PROSTY
7 - 8 m.ż. - chwytanie poprzez przywodzenie i odwodzenie kciuka:
CHWYT NOŻYCOWY (w tym okresie można zaobserwować dominację ręki)
Od 9 m.ż. - przeciwstawienie kciuka i palca wskazującego
CHWYT PĘSETKOWY - cecha gatunkowa rodzaju ludzkiego !!!!
PROCES INTEGRACJI WIDZENIA. MOTORYKI I PAMIĘCI W ROZWOJU CHWYTANIA I SIĘGANIA
WRODZONE - sięganie w kierunku spostrzeganych przedmiotów
5 - 6 m.ż. - sięganie pod kontrolą wzroku, chwyt całą dłonią
6 - 8 m.ż. - integracja podejmowanych czynności z pamięcią wzrokową; poszukiwanie ukrytego przedmiotu; przekładanie przedmiotu z jednej do drugiej ręki;
9 - 12 m.ż. - manipulacja przy udziale obu rąk; zróżnicowany chwyt ręki lewej i prawej
Systemy sygnalizacji społecznej
KRZYK (wewnętrznie regulowany wzorzec czynności rytmicznej)
1. Wzorzec podstawowy: na głód. Rytm: krzyk, wytchnienie, wdech, krzyk. Na początku słaby i nierówny, stopniowo staje się coraz głośniejszy i bardziej miarowy.
2. Krzyk złości. Rytm: j.w., ale donośniejszy, różni się od wzorca krzyku na głód długością poszczególnych faz.
3. Krzyk bólu. Rozpoczyna się nagle i głośno. Rytm: długi krzyk, długa cisza (wstrzymanie oddechu), szybkie łapanie tchu.
4. Krzyk domagający się uwagi - około 6 - 8 tygodnia życia
5. Krzyk zorientowany na obiekt - około 7 - 8 miesiąca życia
UŚMIECH
- Pierwszy uśmiech - około 6 tygodnia życia, bodziec wywołujący uśmiech - oczy; uśmiech do schematu oczu należy do dziedzicznego wyposażenia;
- Od 3 m.ż. - przyglądanie się innym elementom twarzy;
- Do 5 m.ż. - reakcja podobna na twarz uśmiechniętą, gniewną czy płaczącą;
- Od 5 m.ż. - uśmiech częściej wywołują poruszające się, otwarte usta niż usta nieruchome, zamknięte;
- Od 7 m.ż. - uśmiech przestaje pojawiać się na widok wszystkich twarzy!!!!
3 etapy rozwoju uśmiechu - Gewirtz (1965)
1. Faza uśmiechu odruchowego - występuje niezależnie od bodźców wzrokowych;
2. Faza uśmiechu społecznego - niezbędnym bodźcem jest twarz ludzka;
3. Faza uśmiechu społecznego selektywnego - uśmiech wywołują tylko nieliczne, wybrane obiekty społeczne.
POCZĄTKI USPOŁECZNIENIA
3 miesiąc życia - niemowlę rozpoznaje matkę i odróżnia ją od innych ludzi !!!
Oznacza to, że:
- ujawnia zdolność do przyswajania i zachowywania informacji dotyczących cech zewnętrznych matki;
- ujawnia zdolność oszacowania, że pomimo percepcyjnych zmian, którym ulega matka - pozostaje tą samą osobą.
Oznacza to, że:
- występuje uczenie się percepcyjne (rejestrowanie cech otoczenia dokonujące się w trakcie ekspozycji bodźców);
- rozwija się stałość percepcji (zdolność do postrzegania stałości przedmiotów).
7 miesiąc życia - PRZYWIĄZANIE - dążenie małych dzieci do przebywania w fizycznej bliskości pewnych osób i osiągania poczucia bezpieczeństwa w ich obecności.
8 miesiąc życia- lęk przed obcymi
FORMY REAKCJI PRZYWIĄZANIA
5 wrodzonych wzorców zachowania (Bowlby)
- ssanie, przywieranie, podążanie za, krzyk i uśmiech.
Przykłady spośród 16 wzorców zachowania (Ainsworth)
- różnicujący krzyk - niemowlę krzyczy trzymane przez obcą osobę, wzięte przez matkę uspokaja się;
- różnicujący uśmiech - częściej uśmiecha się w kontakcie z matką;
- różnicująca wokalizacja - w interakcji z matką częściej wokalizuje;
- orientacja motoryczno-wzrokowa: niemowlę ciągle spogląda
na matkę będącą w oddali;
- krzyk: gdy matka znika z pola widzenia;
- ucieczka do matki w chwili zagrożenia.
Procedura nieznanej sytuacji - badania Ainsworth na dzieciach od 12 do 18 m.ż.
- dziecko z matką
- dziecko z matką i obcą osoba
- dziecko samo z obcą osobą
- dziecko samo
- dziecko z matką
- dziecko samo
- dziecko z obcą osobą
- powrót matki
Wybór obiektu przywiązania
- liczba i charakter obiektów przywiązania - brak dowodów na koncepcję monotropii Bowlby'ego (zakładająca istnienie u dziecka wrodzonej dążności do kierowania pierwszego uczucia przywiązania do jednej osoby);
- czynniki wyznaczające wybór: 1) wrażliwość na sygnały niemowlęcia domagającego się uwagi; 2) suma interakcji z dzieckiem, które dorosła osoba inicjuje;
- zjawisko odłączania się: wraz z upływem czasu dążenie do pozostawania w bliskości staje się słabsze.
DLACZEGO DZIECKO SIĘ USPOŁECZNIA
1. HIPOTEZA WYTWARZANIA POPĘDÓW WTÓRNYCH (zainteresowanie innymi osobnikami tego samego gatunku wynika z tego, że inni dostarczają pożywienia)
K r y t y k a
- u ptaków „wdrukowanie” wyrażane w podążaniu za kształtuje się bez gratyfikacji potrzeb fizycznych - pojawia się po urodzeniu i na widok dużego, poruszającego się obiektu;
- małpki Harlowa więcej czasu spędzały z matką futrzaną niż drucianą - dającą pokarm;
- przywiązanie może ujawnić się wobec ojca lub krewnych rzadko zajmujących się dzieckiem i nie karmiących piersią;
- badania nie dowodzą różnic w sile przywiązania do matki w zależności od tego, czy dziecko jest karmione piersią lub butelką, jak długo karmione oraz na ile surowo przestrzegany jest porządek karmienia;
- z badań nad zwierzętami wynika, że zachowania karzące rodziców nie osłabiają przymilnego zachowania dzieci;
- w czasie karmienia poza zaspokajaniem głodu następuje stymulacja wzrokowa (20,3 - 20,8 cm - twarz matki), słuchowa, dotykowa.
2. HIPOTEZA OPARTA NA INTERAKCJI PERCPECYJNEJ
mówiąca o tym, że źródła uspołecznienia tkwią w percepcyjnych kontaktach niemowlęcia z otoczeniem.
- dziecko rodzi się z wrażliwością sensoryczną na pewien rodzaj bodźców. Jego uwagę przyciągają ludzie i odwrotnie. Ustalają się wówczas wzory interakcji rodziców z potomkiem;
- podczas kontaktów z otoczeniem zaczynają modyfikować się zachowania wyznaczone przez wrodzoną strukturę poznawczą, początkowo reaguje na bodźce, potem na ludzi;
- niemowlę pozostające w kontaktach z kilkoma osobami, uczy się je rozróżniać, tworzy wewnętrzną reprezentację tych osób i stopniowo różnicuje swoje zachowania wobec nich.
TEORIA J.PIAGETA - ROZWÓJ POZNAWCZY
PODSTAWOWE POJĘCIA
- inteligencja - zdolność przystosowania się do otoczenia
- rozwój intelektualny - adaptacja struktur poznawczych (schematów i operacji) do wymagań środowiska
1. schemat - wewnętrzna reprezentacja określonych czynności fizycznych i umysłowych (częściowo wrodzony, częściowo nabyty);
2. operacja - struktura umysłowa nabyta - czynność umysłowa, której cechą jest odwracalność.
- adaptacja - osiągana jest wówczas, gdy zachodzi równowaga pomiędzy procesami asymilacji i akomodacji.
asymilacja - proces poznawczy, dzięki któremu nowe treści percepcyjne, motoryczne, pojęciowe włączane są do istniejących schematów lub wzorów zachowania.
akomodacja- tworzenie nowych schematów lub modyfikacja schematów wcześniej istniejących.
równowaga- stan, w którym procesy asymilacji i akomodacji są zrównoważone. stan zrównoważenia osiągany jest w momencie pomyślnego zakończenia asymilacji nowych bodźców.
równoważenie- proces przechodzenia z nierównowagi do równowagi.
STADIA ROZWOJU POZNAWCZEGO
1. stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej (0 - 2 r.ż.)
2. stadium myślenia przedoperacyjnego (2 - 7 r.ż.)
3. stadium operacji konkretnych (7 - 11, 12 r.ż.)
4. stadium operacji formalnych (11 - 15 r. ż.)
1. STADIUM INTELIGENCJI SENSORYCZNO-MOTORYCZNEJ
1. ODRUCHY WRODZONE (0 - 1 m.ż.)
- ćwiczenie odruchów
- dziecko nie odróżnia siebie od innych obiektów
2. PIERWSZE ROZRÓŻNIENIA (REAKCJE OKRĘŻNE PIERWOTNE) (1 - 4 m.ż.)
- kontynuacja ćwiczeń odruchów
- zmierzanie do utrzymania lub ponownego wykrycia interesującego rezultatu odkrytego przypadkowo
- koordynacja ruchów ręki i ust
- próby patrzenia i sięgania po przedmioty
- zainteresowanie własnym ciałem
3. ODTWARZANIE (REAKCJE OKRĘŻNE WTÓRNE (4 - 9, m.ż.)
- koordynacja ruchów ręki i oczu
- początek intencjonalności, przywoływanie matki poprzez krzyk - 7 m.ż.
- kontynuacja reakcji okrężnych pierwotnych, ale dotyczy już przedmiotów (np. poruszanie grzechotką)
4. KOORDYNACJA SCHEMATÓW WTÓRNYCH (8, 9 - 12 m.ż.)
- stosowanie znanych rozwiązań do nowych problemów
- STAŁOŚĆ PRZEDMIOTU !!!!!
- rozróżnienie środków od celów
5. EKSPERYMENTOWANIE (REAKCJE OKRĘŻNE TRZECIEGO RZĘDU) (12 - 18 m.ż.)
- tworzenie nowych schematów do rozwiązywania nowych problemów
6. REPREZENTACJA (18 - 24 m.ż.)
- wykrywanie nowych sposobów działania przy pomocy kombinacji myślowych
2. STADIUM MYŚLENIA PRZEDOPERACYJNEGO
- Ograniczenia:
- Transdukcja
1. EGOCENTRYZM - postrzeganie świata ze swego punktu widzenia (mowa egocentryczna, monolog kolektywny - brak intencji komunikacji - 2 - 4 r.ż.). Problem trzech gór.
2. CENTRACJA - koncentrowanie uwagi na jednej tylko właściwości sytuacji i pomijanie innych, nawet najbardziej istotnych.
Rozumienie stałości: pewne cechy fizyczne obiektów pozostają takie same, nawet jeżeli zewnętrzny wygląd obiektów zmienia się.
3. OGRANICZANIE SIĘ DO DANYCH SPOSTRZEŻENIOWYCH
4. KONCENTRACJA RACZEJ NA STANACH NIŻ NA TRANSFORMACJACH
5. NIEODWRACALNOŚĆ - niemożność dokonania myślowego powrotu do sytuacji wyjściowej rozumowania
TRANSFORMACJE
LICZBA
DŁUGOŚĆ
MASA
6. BRAK HIERARCHICZNEJ KLASYFIKACJI - problem inkluzji klas
KWIATY
ZIELONE KWIATY ŻÓŁTE KWIATY
CZEGO JEST WIĘCEJ? ŻÓŁTYCH KWIATÓW CZY KWIATÓW?
7. ANIMIZM - przypisywanie życia obiektom nieożywionym -myśli, pragnień, uczuć i intencji.
8. ARTYFICJALIZM - przekonanie, że wszystko na świecie jest przez kogoś zrobione dla użytku człowieka.
OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE W STADIUM MYŚLENIA PRZEDOPERACYJNEGO
1. NAŚLADOWNICTWO ODROCZONE - naśladowanie obiektów i zdarzeń po upływie pewnego czasu od ich ekspozycji. Naśladowanie, kopiowanie przez dziecko zachowań innych osób - to przykład akomodacji.
2. ZABAWA SYMBOLICZNA - kreowanie pomysłów, tworzenie symboli. Jest to asymilacja rzeczywistości do Ja poprzez przekształcanie tego co realne, w to co upragnione.
3. RYSUNEK - przykład akomodacji, zmierzanie do realistycznego przedstawienia świata.
4. MOWA: 2 - 4, 5 r.ż. - mowa egocentryczna, pozbawiona intencji komunikacji; monologowanie zbiorowe; 6 - 7 r.ż. - uspołeczniona.
ROZWÓJ AKTYWNOŚCI ZABAWOWEJ
1. Zabawa naśladowcza; symboliczna zabawy teatralne
2. Zabawa manipulacyjna; konstrukcyjna majsterkowanie, klejenie, szycie
3. Zabawa ruchowa uprawianie sportów
4. Gry i zabawy dydaktyczne
ROZWÓJ RYSUNKU (koncepcja S.Szumana)
3 r.ż. bazgroty
3 - 5 r.ż. schemat uproszczony
5 - 7 r.ż. - przekształcenia afektywne, symboliczne ujmowanie formy
7 - 12 r.ż. - schemat wzbogacony
12 - 13 r.ż. - faza realizmu wrażeniowego, naśladowanie natury
13 - 15 r.ż. - ujmowanie trójwymiarowości, stopniowe zatracanie indywidualnej świeżości rysunku
ROZWÓJ MOWY
Koniec 1 r.ż. - operuje 4 - 5 słowami (do 6 r.ż. opanowuje dziennie średnio 9-10 słów
2 r.ż - zna wiele nazw dźwiękonaśladowczych;
- HOLOFRAZY - wypowiedzi jednowyrazowe
- ZLEPKI WYRAZOWE (Mama lala - Mamo, ja chcę lalę)
Przewaga funkcji EKSPRESYWNEJ (wyrażanie przeżyć) i IMPRESYWNEJ (wywieranie wpływu) nad SYMBOLICZNĄ.
3 r.ż. - słownik dziecka liczy ok. 1000 - 1500 słów; zdania budowane są zgodnie z zasadami gramatyki, składają się z 3 - 4 słów
3 - 5 r.ż. - tendencja do tworzenia NEOLOGIZMÓW z wykorzystaniem zasad gramatyki; opanowywana jest umiejętność opowiadania - KOMPETENCJE NARRACYJNE, doskonalenie się umiejętności konwersacyjnych;
4 - 5 r.ż - WIEK PYTAŃ
3. STADIUM OPERACJI KONKRETNYCH
1. ODWRACALNOŚĆ
2. DECENTRACJA
NIEZMIENNIKI (rozumienie cechy stałości)
1. Pojęcie stałości liczby: 6 - 7 r.ż.
2. Pojęcie stałości masy: 7 - 8 r.ż.
3. Pojęcie stałości ciężaru: 9 - 10 r.ż.
4. Pojęcie stałości objętości: 11 - 12 r.ż.
OPERACJE LOGICZNO-MATEMATYCZNE
- dodawanie
- odejmowanie
- seriacja (szeregowanie)
- klasyfikacja
4. STADIUM OPERACJI FORMALNYCH
1. Rozumowanie hipotetyczne - wykracza poza ramy bezpośredniego doświadczenia, dotyczy tego, co nie jest poznawane bezpośrednio, co jest hipotetyczne.
2. Rozumowanie dedukcyjne - od przesłanek do konkluzji.
3. Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne: zdolność do rozważania tak hipotez, jak i faktów oraz dedukowanie wniosków na podstawie przesłanek, które są hipotezami, a nie faktami.
4. Rozumowanie naukowo-indukcyjne: myślenie od szczegółu do ogółu, wyprowadzanie ogólnych konkluzji z faktów.
3. Abstrakcja odzwierciedlająca: abstrahowanie nowej wiedzy z wiedzy istniejącej; wewnętrzna myśl, refleksja oparta na dostępnej wiedzy; wykracza poza to, co jest możliwe do zaobserwowania.
ROZWÓJ MORALNY DZIECKA, ROZUMOWANIE MORALNE - KONCPECJA J. PIAGETA
Dwa nurty badań nad rozwojem moralnym:
1. Postępowanie moralne - zachowania dzieci w sytuacjach moralnych (jak dzieci postępują - dlaczego kradną, dlaczego współdziałają)
2. Rozumowanie moralne - znajomość, rozumienie problemów i zasad moralnych (analiza tego, co dzieci myślą o tym, co same robią i co czynią inni):
Czyli:
BADANIE ZDOLNOŚCI DZIECKA DO MORALNEJ OCENY SYTUACJI I DO ROZSTRZYGNIĘCIA:
Czy dane zachowanie jest właściwe czy nie
Czy dana osoba powinna być ukarana
ZAŁOŻENIA LEŻĄCE U PODSTAW BADAŃ NAD ROZWOJEM ZDOLNOŚCI DZIECKA DO ROZUMOWANIA MORALNEGO
1. Etapy rozwoju poznawczego stanowią podstawy rozwoju moralnego.
2. Aby wyjaśnić postępowanie moralne, należy poznać zdolność rozumowania dziecka oraz jego wiedzę o problemach moralnych.
3. Postępowanie moralne cechuje się znaczną stałością w różnych sytuacjach, co wskazuje na jedność rozumowania moralnego i postępowania moralnego.
4. Rozwój moralny przebiega stadialnie, tak jak poznawczy.
METODY BADAŃ J.PIAGETA NAD ROZWOJEM MORALNYM
1. Obserwacja zabaw w kulki w celu znalezienia odpowiedzi na pytania:
- jak dzieci tworzą reguły
- jak dzieci przestrzegają reguł
2. Badanie zdolności dziecka do moralnej oceny sytuacji i rozstrzygnięcia:
- czy dane zachowanie jest właściwe czy nie
- czy dana osoba powinna być ukarana.
FAZY STOSOWANIA I ŚWIADOMOŚCI REGUŁ GRY
1. Ruchowa i indywidualna - do 2 r.ż.
- manipulacja kulami według własnych chęci;
- reguła nie jest przymusowa.
2. Egocentryczna - od 2 do 5 r.ż.
- naśladowanie w zachowaniu zasad wcześniej zaobserwowanych; brak dążenia do znalezienia partnera; w czasie gry z innymi brak dążenia do wygrania;
- przekonanie o istnieniu stałych reguł, które są święte i nietykalne, pochodzą od dorosłych.
3. Współdziałanie - od 7, 8 do 9 r.ż.
- każde dziecko dąży do uzyskania przewagi nad innymi, co stwarza potrzebę wzajemnej kontroli i ujednolicenia reguł (zasady obowiązują na czas danej gry);
- reguła traktowana jest jako efekt wzajemnej umowy.
4. Kodyfikacja reguł - od 11, 12 r.ż.
- przekonanie o tym, że grupa nie tylko ustala reguły, ale może je zmieniać; reguły są niezbędne do tego, by gra była uczciwa.
- reguły można przekształcić pod warunkiem uwzględnienia opinii ogółu.
DYLEMATY MORALNE W BADANIACH J.PIAGETA
Przypadek i niezręczność
1. Przypadkowa lub wynikająca z działania w dobrych intencjach, powodująca dużą szkodę materialną
2. Bez większego znaczenia materialnego, ale wynikająca z działania podjętego w złych intencjach.
Kradzież
1. Dokonana z pobudek egoistycznych
2. Dokonana w dobrych intencjach
Kłamstwo
1. Kłamstwo lub zwykła niedokładność pozbawiona jakiejkolwiek złej intencji, ale nacechowana znacznym zniekształceniem rzeczywistości
2. Kłamstwo o treści odznaczającej się dużym prawdopodobieństwem, ale wynikające z wyraźnej intencji oszukania.
MODEL ROZWOJU MORALNEGO J.PIAGETA
Anomia moralna - brak wrodzonego poczucia dobra i zła
Stadium 1 - od 2. do 4. r.ż.
Egocentryzm - w zabawach i grach dzieci nie stosują reguł, kierują się własnym interesem
Stadium 2 - od 5 do 7 r.ż.
- REALIZM MORALNY - rozumowanie bazuje na obiektywnych i fizycznych aspektach sytuacji
- HETERONOMIA MORALNA - przekonanie, że reguły społeczne są narzucone z zewnątrz przez autorytety, nie mogą się zmieniać.
- ODPOWIEDZIALNOŚĆ OBIEKTYWNA - ocena sytuacji moralnej dokonywana jest ze względu na fizyczne i obiektywne konsekwencje.
- IMMANENTNA SPRAWIEDLIWOŚĆ - przekonanie o tym, że ilekroć zostanie naruszona reguła, musi wówczas nastąpić kara, nawet gdy to naruszenie nie zostanie wykryte.
Stadium 3 - od 8. do 11 r.ż.
- RELATYWIZM MORALNY - w rozumowaniu brane są pod uwagę intencje osoby
- AUTONOMIA MORALNA - reguły pochodzą z wewnątrz; są umowami, które stworzyli ludzie, żeby sobie wzajemnie pomagać.
REALIZM MORALNY - TRZY CECHY
1. Obowiązek jest z natury heteronomiczny. Dobry jest każdy czyn, który świadczy o posłuszeństwie wobec reguły bądź dorosłych, bez względu na charakter ich nakazów. Reguła pochodzi więc z zewnątrz, uchodzi za rzecz narzuconą przez dorosłego. DOBRO OKREŚLA SIĘ WIĘC POPRZEZ POSŁUSZEŃSTWO.
2. Istotne jest przestrzeganie litery, nie zaś ducha reguły.
3. Realizm moralny pociąga za sobą obiektywistyczną koncepcję odpowiedzialności. Ocena dokonywana jest nie w zależności od leżących u ich podłoża intencji, ale według ich materialnej zgodności z ustanowionymi regułami.
Koncepcja strefy najbliższego rozwoju Lwa Wygotskiego
Strefa najbliższego rozwoju to odległość pomiędzy aktualnym poziomem rozwoju, określonym przez indywidualne rozwiązywanie problemów, a poziomem potencjalnego rozwoju, określonym przez rozwiązywanie problemów przy pomocy dorosłych lub bardziej doświadczonych rówieśników.
Wielkość pomocy wymaganej przez dziecko przed rozwiązaniem zadania to odwrotność wskaźnika jego strefy najbliższego rozwoju.
Czynność umysłowa pojawia się dwukrotnie: najpierw na zewnątrz, a potem uwewnętrznia się.
Stadialny model rozumienia przyjaźni wiliama damona
1. 5 -7 r.ż. - przyjaciel to osoba, która jest dla mnie miła i z którą dobrze jest się bawić.
przyjaźń jest nietrwałą relacją łatwo nawiązywaną i łatwo kończoną;
dziecko nie potrafi jeszcze lubić albo nie lubić kogoś; nie rozumie przeżyć innych, ponieważ jest egocentryczne.
2. 8 - 10 r.ż. - przyjaciele to osoby, które pomagają sobie nawzajem i mają do siebie zaufanie.
przyjaciel jest lubiany ze względu na swoje cechy, a nie tylko z powodu częstej zabawy z nim.
doceniane psychologiczne aspekty przyjaźni - wspólne zainteresowania, zaufanie, wrażliwość na partnera
najważniejsze cechy u przyjaciela: życzliwość, troska.
3. ok. 13 r.ż. - przyjaciele to osoby, które rozumieją siebie nawzajem i dzielą się swoimi najintymniejszymi myślami oraz odczuciami.
przyjaźń jest trwałą relacją opartą na wspólnocie zainteresowań. zależy od wzajemnego zrozumienia. przyjaciel wspiera i pociesza w trudnych chwilach.
REAKTYWNOŚĆ A STYL PRACY UCZNIA
REAKTYWNOŚĆ - intensywność reakcji charakterystyczna dla danej osoby połączona z jej wrażliwością na bodźce.
Reaktywność jest tym większa, im słabszy bodziec wywołuje ledwie dostrzegalną reakcję.
Wzmożona reaktywność wyraża się:
- dużą wrażliwością na bodźce
- silnie wyrażaną reakcją orientacyjną
- małą odpornością na działanie silnych bodźców
1. STOSUNEK CZYNNOŚCI ZASADNICZYCH (prowadzących do realizacji celu) DO POMOCNICZYCH (ułatwiających):
SILNIE REAKTYWNI - CZ.Z. < CZ.P.
SŁABO REAKTYWNI - CZ.Z _> CZ.P.
2. STRUKTURA CZASOWA CZYNNOŚCI (czynności ciągłe a przerywane)
SILNIE REAKTYWNI - CZ.C. < CZ.PR.
SŁABO REAKTYWNI - CZ.C _> CZ.PR.
3. JAKOŚCIOWE ZRÓŻŃICOWANIE CZYNNOŚCI (czynności jednorodne a różnorodne)
SILNIE REAKTYWNI - CZ.J. < CZ.R.
SŁABO REAKTYWNI - CZ.J _> CZ.R.
4. WYBÓR WARUNKÓW, W KTÓRYCH PRZEBIEGA CZYNNOŚĆ (sytuacje ubogie w bodźce a sytuacje bogate w bodźce)
SILNIE REAKTYWNI - S.u.B > S.b.B..
SŁABO REAKTYWNI - S.u.B. _< S.b.B.
ROZWÓJ STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH (rówieśnicy a płeć)
1. 0 - 3 r.ż. okres niemowlęcy i poniemowlęcy - dziecko zainteresowane sobą.
2. 3 - 7, 8 r.ż. wczesne dzieciństwo - chłopcy i dziewczynki poszukują towarzystwa innych dzieci niezależnie od płci.
3. 8 - 10 r.ż. - chłopcy wolą bawić się z chłopcami, dziewczynki z dziewczynkami.
4. 10 - 12 r.ż. - OSTRY ANTAGONIZM pomiędzy płciami. Chłopcy i dziewczynki unikają się wzajemnie.
5. 12 - 14 r.ż. - dziewczęta zaczynają interesować się chłopcami, starają się zwrócić na siebie uwagę. Chłopcy wolą towarzystwo chłopców.
6. 14 - 16 r.ż. - chłopcy zaczynają interesować się dziewczętami. Tworzą się pary.
7. 16 - 17 r.ż. - wzajemne, żywe zainteresowanie. Powszechne chodzenie parami.
OKRES DORASTANIA I WCZESNA DOROSŁOŚĆ
Teoria S.Freuda rozwoju psychoseksualnego
1. Stadium oralne (0 - 1;6)
2. Stadium analne (1;6 - 3;0)
3. Stadium falliczne (3;0 - 5;0)
4. Okres latencji (6;0 - 11;0)
5. Stadium genitalne (okres dorastania)
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI PSYCHOSPOŁECZNEGO ROZWOJU CZŁOWIEKA
1. Zrozumienie człowieka jest możliwe, gdy bierze się pod uwagę trzy wzajemnie przenikające się procesy organizacji:
- biologiczny proces organizacji narządów stanowiących organizm (SOMA);
- psychiczny proces (PSYCHE) organizujący indywidualne doświadczenie poprzez syntezę ego;
- „wspólnotowy proces organizacji kulturowej” wyrażający się we wzajemnej zależności osób - (ETHOS).
2. Rozwój psychoseksualny i społeczny toczy się według zasady EPIGENEZY.
Epigeneza objaśnia, że każda część organizmu istnieje w określonej postaci, dopóki nie nadejdzie jej czas rozwoju, pozostając w relacjach z innymi częściami w taki sposób, że istnienie całego układu jest zależne od zachodzącego w określonej kolejności rozwoju każdej części składowej. Brak koordynacji rozwojowej w elementach układu może zagrażać całemu porządkowi rozwoju.
Ten sam wzór odnosi się do rozwoju psychospołecznego.
Epigenetyczne prawo rozwoju psychospołecznego mówi, że dziecko kształtuje możliwości uczestnictwa w coraz szerszych kręgach społecznych, wchodzenia w relacje z coraz większą liczbą osób oraz przejmowania stosowanych przez nie przepisów społecznych. Kultura tworzy warunki do utrzymywania odpowiedniego tempa i następstwa etapów rozwoju, uwzględniając potrzeby jednostki oraz poziom prezentowanych przez nią możliwości.
3. Każde ze stadiów charakteryzowane jest przez: A)dialektykę czyli centralny układ przeciwieństw;
B) zasięg znaczących relacji społecznych;
C) ukształtowanie się podstawowych sił życiowych;
D) występowanie podstawowych patologii i wartości negatywnych;
E) uwewnętrznione pokrewne zasady porządku społecznego;
F) specyficzne dla danego okresu rozwojowego rytualizacje wiążące;
G) wynaturzenia rytualizacji czyli rytualizmy.
TEORIA E.H. ERIKSONA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO
1. UFNOŚĆ / NIEUFNOŚĆ (0 - 1)
- poczucie bezpieczeństwa;
- optymizm;
- zaufanie do otoczenia (stałość osób zaspokajających potrzeby);
- zaufanie wobec siebie w radzeniu sobie z popędami i otoczeniem.
LUB
- lęk;
- podejrzliwość
- brak zaufania do otoczenia
WPŁYWY ZEWNĘTRZNE SPRZYJAJĄCE POMYŚLNEMU ROZWIĄZANIU KONFLIKTU STADIUM 1:
- czuła troska matki i dbałość o potrzeby dziecka;
- relacje nacechowane stałością, zgodnością, ciągłością, konsekwencją.
2. AUTONOMIA / WSTYD I ZWĄTPIENIE (1 - 3)
- ufna samodzielność
- rozwój niezależności
- pokonywanie przeszkód.
LUB
- niechęć do kontaktu ze światem
- poczucie własnej małości
WPŁYWY ZEWNĘTRZNE SPRZYJAJĄCE ROZW.:
- spójne doświadczenia;
- zachęcanie do ograniczeń
- określanie ograniczeń
- nie obarczanie winą
- nie zawstydzanie
3. INICJATYWA / POCZUCIE WINY (3 - 5)
- poznawanie otoczenia
- realizacja celów, planowanie
LUB
- poczucie winy z powodu agresji wobec innych
- poczucie winy na skutek porażek
- lęk przed karą
WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:
- spójne doświadczenia tolerancji
- zachęta
- wzmacnianie pozytywne
4. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ / POCZUCIE NIŻSZOŚCI (6 - 11)
- zdobywanie wiedzy i umiejętności właściwych kulturze
- poczucie kompetencji i sukcesu
- poczucie porządku i reguł
LUB
- poczucie niższości
- brak wiary w sens pracowitości
WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:
- doświadczanie uznania i sukcesu
- spójność doświadczeń
5. TOŻSAMOŚĆ / ROZPROSZONA TOŻSAMOŚĆ (POMIESZANIE RÓL) (okres dorastania)
- stabilne i satysfakcjonujące poczucie stabilności
- poczucie odrębności
LUB
zagubienie siebie
WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:
doświadczanie sukcesu osobistego i satysfakcji związanej ze społeczną akceptacją i uznaniem
VI Stadium rozwoju: (do około 40 r.ż.)
Podstawowy konflikt:
INTYMNOŚĆ/ IZOLACJA, SAMOTNOŚĆ
Zdolność do utrzymywania bliskich związków
LUB
Samotność, związki puste
WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:
- Otwartość i zaufanie ze strony innych;
- Spójne i nagradzające doświadczenia w intymnych związkach
SPOSOBY POSZUKIWANIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI
1. Ciągłość istnienia (np. sprawdzanie niezawodności uczuć rodziców)
2. Próby zmieniania siebie (np. przez przejmowanie cudzego zachowania, zmianę stroju, fryzury, pisma)
3. Próby sprawdzania siebie (np. podejmowanie postanowień)
Wg Eriksona na formowanie się tożsamości wpływają:
1. Poczucie wewnętrznej ciągłości i identyczności;
2. Dostrzeganie tej identyczności i ciągłości przez osoby z otoczenia;
3. Potwierdzenie percepcji własnej osoby w kontaktach interpersonalnych dorastającego.
Warunki sprzyjające kształtowaniu się tożsamości pomieszanej:
- brak stałych wzorców
- brak stabilności w rodzinie
Charakterystyka dorastania ze względu na inne cechy stadium:
A)dialektyka: tożsamość / rozproszenie tożsamości
B) zasięg znaczących relacji społecznych: grupy rówieśnicze, zewnętrzne wzory przywódców;
C) ukształtowanie się podstawowych sił życiowych: wierność - dziecięca ufność i dorosła wiara w liderów grup rówieśniczych;
D) występowanie podstawowych patologii i wartości negatywnych: odrzucenie roli, negatywny odpowiednik wierności - brak aktywności i walki o akceptowane społecznie ukształtowanie się tożsamości . Przejawy: brak wiary we własne siły, przeciwstawianie się > tożsamość negatywna czyli kombinacja nieakceptowanych społecznie, a akceptowanych przez jednostkę elementów tożsamości;
E) uwewnętrznione pokrewne zasady porządku społecznego: ideologiczna wizja świata;
F) specyficzne dla danego okresu rozwojowego rytualizacje wiążące: ideologiczne;
G) wynaturzenia rytualizacji czyli rytualizmy: totalizm
CZAS MORATORIUM PSYCHOSPOŁECZNEGO
STATUSY TOŻSAMOŚCI JAMESA MARCII
- (nawiązanie do koncepcji kształtowania się tożsamości E.Eriksona):
TOŻSAMOŚĆ - skonstruowana przez jednostkę dynamiczna organizacja popędów, zdolności, przekonań i historii życia jednostki.
Na kształtowanie się tożsamości składają się dwa aspekty:
- KRYZYS: świadome podejmowanie decyzji, dokonywanie wyborów, refleksja nad wcześniejszymi wyborami i systemem wartości;
- ZOBOWIĄZANIE/ZAANGAŻOWANIE: efekt wyboru - przyjęcie na siebie określonej roli, przyjęcie określonego systemu przekonań, ideologii.
- TOŻSAMOŚĆ OSIĄGNIĘTA: kryzys zakończony, podjęte zobowiązanie - rola zawodowa i rodzinna;system wartości;
- MORATORIUM: kryzys trwa, brak zobowiązań;
- TOŻSAMOŚĆ PRZEJĘTA: brak kryzysu, akceptacja dotychczasowych zobowiązań;
- TOŻSAMOŚĆ ROZPROSZONA: brak kryzysu, nie podjęte zobowiązanie lub niepowodzenie w przyjęciu zobowiązania po kryzysie.
Okres wczesnej dorosłości
PRZEJAWY DOROSŁOŚCI (TURNER i HELMS)
Dobrze rozwinięty system wartości
Realistyczne pojęcie własnej osoby
Stabilność emocjonalna
Utrzymywanie satysfakcjonujących relacji społecznych
Zdolność dokonywania wglądu intelektualnego
Realistyczna ocena przyszłych celów
Pomyślne radzenie sobie z problemami życiowymi
Efektywne strategie planowania
Dobre rozumienie otoczenia
Tworzenie warunków do szczęśliwego życia
KRYTERIA DOJRZAŁOŚCI WEDŁUG GORDONA ALLPORTA
1.
- stopniowy rozwój rozumienia otaczających środowisk;
- rozwój więzi z przedstawicielami płci przeciwnej;
- poszerzanie zainteresowania dla problemów moralnych, obywatelskich.
2.
- zdolność do wchodzenia w bliskie relacje z innymi (BLISKOŚĆ - rozumienie innych osób, akceptacja ich, empatyczny stosunek wobec nich, tolerancja wobec ich słabości i braków).
3.
- Akceptacja siebie - pełne uznawanie własnej osoby, zwłaszcza w okresach niedoskonałości;
- Akceptacja własnej emocjonalności - uznanie swych emocji jako naturalnego elementu swej osoby;
- Odporność na frustrację - zdolność do kontynuowania działania w sytuacjach silnego stresu;
- Swobodne wyrażanie emocji - świadomość swych emocji i kontrolowanie ich bez uczucia obawy.
4.
- Wierne spostrzeganie świata, bez zniekształcania w trakcie realizacji celów i potrzeb.
5.
- Sprawdzanie nabytych kwalifikacji w działaniu.
6.
- Zdolność wglądu w siebie i umiejętność oceny tego: co można zrobić, czego nie można zrobić, co powinno się robić.
TEORIA ZADAŃ ROZWOJOWYCH W CIĄGU ŻYCIA według R.J.HAVIGHURSTA
Kategorie zadań rozwojowych
1. Osiąganie wzorców zależności i niezależności
2. Odbieranie i dawanie uczuć
3. Związki ze zmieniającymi się grupami społecznymi
4. Uczenie się psychospołecznych i biologicznych ról płciowych
5. Akceptacja i adaptacja do zmian fizycznych
6. Panowanie nad przemianami we własnym organizmie
7. Rozwój świadomości
8. Rozumienie i kontrolowanie świata fizykalnego
9. Rozwój systemu symboli i zdolności pojęciowych
10. Stosunek do samego siebie i wszechświata.
Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo
- uczenie się chodzenia;
- uczenie się przyjmowania stałego pokarmu;
- uczenie się mówienia;
- uczenie się kontroli nad wydalaniem;
-uczenie się różnic płci i skromności seksualnej;
- tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej;
- nabywanie gotowości do czytania.
Średnie dzieciństwo
-uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach;
-wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu;
-uczenie się przebywania z rówieśnikami;
-uczenie się odpowiednich ról męskich lub kobiecych;
-rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia;
-rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w codziennym życiu;
-rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości
-osiąganie niezależności osobistej;
-rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji.
Adolescencja
-osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci;
-ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej;
- akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem;
-osiągnięcie niezależnosci uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych;
-przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie;
-przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej);
-rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego zachowaniem;
-dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie.
Wczesna dorosłość (18 - 30 r.ż.)
· wybór małżonka;
· uczenie się współżycia z małżonkiem;
· założenie rodziny;
· wychowanie dzieci;
· prowadzenie domu;
· rozpoczęcie pracy zawodowej;
· przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej;
· znalezienie pokrewnej grupy społecznej.
Wiek średni
· wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawały się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi;
· osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialnosci społecznej i obywatelskiej;
· uzyskanie i podtrzymywanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej;
· wypełnienie wolnego czasu zajęciami typowymi dla osób dorosłych;
· traktowanie małżonka jako osoby;
· akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego;
· przystosowanie się do starzenia się rodziców.
TEORIA ROGERA GOULDA BŁĘDNYCH PRZEKONAŃ NABYTYCH W DZIECIŃSTWIE
Błędne przekonania nabyte w dzieciństwie:
1. Rodzice dorosłych dzieci będą żyć wiecznie.
2. Rodzice dorosłych dzieci zawsze będą służyć pomocą, gdy pojawią się problemy.
3. Rodzice zawsze rozwiążą problemy.
4. Diabeł i śmierć nie istnieją
WCZESNA DOROSŁOŚĆ (16 - 34)
Stadia:
1. OPUSZCZAM ŚWIAT SWOICH RODZICÓW (16 - 22)
Błędne przekonanie do usunięcia:
DZIECI ZAWSZE BĘDĄ NALEŻEĆ DO SWOICH RODZICÓW I WIERZYĆ W ICH ŚWIAT.
(Przykłady przekonań: „Jeżeli się uniezależnię, stanie się nieszczęście” „Wyłącznie rodzice stanowią moją rodzinę”
2. NIE JESTEM TERAZ NICZYIM DZIECKIEM (22 - 28)
Błędne przekonanie do usunięcia:
DZIECKO MA POSTĘPOWAĆ TAK SAMO JAK RODZICE.
3. OTWIERAM SIĘ NA TO, CO JEST WE MNIE (28 - 34)
Błędne przekonanie do usunięcia:
ŻYCIE JEST PROSTE I DAJE SIĘ KONTROLOWAĆ.
OKRES DORASTANIA - CZAS BURZY I NAPORU?
1. MOŻLIWOŚCI POZNAWCZE
- Wzrost refleksyjności i krytycyzmu;
- Uniezależnienie się od sądów innych ludzi
- Formułowanie własnych ocen ludzi i zdarzeń
- Egocentryzm młodzieńczy:
EGOCENTRYZM A STADIUM ROZWOJU
1. Egocentryzm dziecka ma poziomie sensomotorycznym (0-2) - nie odróżnia przedmiotów od siebie czyli nie odróżnia przedmiotów od swoich wrażeń zmysłowych;
2. Egocentryzm stadium przedoperacyjnego (2-7) - niezdolność odróżnienia własnego punktu widzenia, własnych myśli od punktu widzenia, myśli innych osób;
3. Egocentryzm stadium operacji konkretnych (7-11) - niezdolność rozróżnienia spostrzeganych zdarzeń od konstrukcji umysłowych. Dziecko nie potrafi myśleć niezależnie od percepcji. Nie zdaje sobie sprawy z różnic między myślą a spostrzeżeniem. Nie potrafi zweryfikować hipotezy opartej na założeniach niezgodnych z percepcją (np. biały węgiel);
EGOCENTRYZM OKRESU DORASTANIA:
- niezdolność rozróżnienia własnego świata od świata istniejącego w rzeczywistości;
- upojenie mocą logicznego rozumowania;
- przyznawanie słuszności racjom wynikającym z logicznego rozumowania;
- przekonanie, że świat powinien podporządkować się raczej schematom logicznym niż rzeczywistości - prowadzi to do idealistycznego krytycyzmu społecznego: w rozumowaniu i ocenie świata brane są pod uwagę zasady logiki, nie uwzględniane są rzeczywiste ludzkie zachowania i realne ich powody, które często nie mają nic wspólnego z logiką, np. nie zabijaj, nie pal, nie pij; brak zrozumienia, że dylematy ludzkie są czymś więcej niż tylko logicznymi problemami.
d.c. egocentryzmu
- Idealizm egocentryczny (fałszywy) okresu dorastania stopniowo zmienia się w idealizm nieegocentryczny: oznacza to, że egocentryzm zostaje zaadaptowany do rzeczywistości i uznaje logiczną i nielogiczną złożoność problemów.
-- Ale może to nastąpić, gdy dorastający włączy się w realne stosunki społeczne (praca!). Wtedy staje się możliwe dopasowanie swojego rozumowania i inteligencji do świata jakim jest, a nie do świata, jaki powinien być.
- Idealistyczne reformatorstwo: skłonność do reformowania społeczeństwa - społeczeństwo poddawane jest surowej krytyce i formułowane są marzenia o lepszym, bardziej logicznym świecie, a także podejmowane są działania reformatorskie.
Fazy rozwoju idealizmu młodzieńczego:
1. Poszukiwanie idealnego wzorca wśród konkretnych obiektów (chłopcy - kult bohatera, dziewczęta - adoracja.
2. Koncepcja doskonałej rzeczywistości: twórcza wizja świata i swojej w nim roli (wrażliwość na krzywdę, solidaryzowanie się ze słabymi i krzywdzonymi).
- Nowe typy myślenia egocentrycznego wg Elkinda
- ZŁUDZENIE WIDOWNI: przeświadczenie jednostki, że inni ludzie są zaabsorbowani jej wyglądem i zachowaniem (np. wandalizm);
- MIT O WŁASNEJ OSOBIE: wiara w to, że normalne prawa natury, które odnoszą się do innych, nie mają zastosowania do siebie (wynika to z przeświadczenia o własnej nieśmiertelności i niezwykłości) - skłonność do zachowań ryzykownych.
2. ROZWÓJ MORALNY
TEORIA ROZWOJU MORALNEGO L.KOHLBERGA
- Teoria ontogenetyczna;
- Zmiany w strukturze sądu moralnego dają podstawę do opisu rozwoju rozumowania moralnego;
- Centralne pojęcie z dziedziny moralności wg Kohlberga to sprawiedliwość (Sokrates, Platon, Arystoteles);
- Moralność jako sprawiedliwość najlepiej odzwierciedla uniwersalne aspekty tej dziedziny rzeczywistości;
- Dwa komponenty w ocenie rozumowania:
1. Komponent treści moralnej: odpowiedź na pytanie, co bohater historyjki powinien zrobić. Treść odpowiedzi uzależniona od doświadczeń w sytuacjach moralnych;
2. Komponent perspektywy społecznej: odpowiedź na pytanie, dlaczego. Wskazuje, jaki punkt widzenia został przyjęty przy podejmowaniu decyzji moralnej. Ta odpowiedź ujawnia poziom rozumowania moralnego.
- PERSPEKTYWA WŁASNA
- PERSPEKTYWA INNYCH
- PERSPEKTYWA SPOŁECZEŃSTWA JAKO CAŁOŚCI
I. POZIOM PRZEDKONWENCJONALNY (do 12 r.ż.)
Rozumowanie moralne opiera się na założeniu, że jednostki muszą zaspokajać swoje potrzeby.
Stadium 1. Unikanie kary i posłuszeństwo
- sądy na temat tego, co jest poprawne bądź naganne, bazują na fizycznych skutkach działania;
- jeśli po czynie nastąpi kara, czyn był niedopuszczalny, jeżeli kara nie nastąpiła - czyn jest poprawny;
- posłuszeństwo wobec dorosłych jest zachowywane dla własnego dobra, gdyż dorośli dominują nad dzieckiem.
MORALNOŚĆ WYWODZI SIĘ WŁADZY I AUTORYTETU
Stadium 2. Własny interes, indywidualizm, cel instrumentalny, wymiana.
- dziecko przestrzega zasady, że powinno się robić to, co zostanie nagrodzone, a unikać tego, za co spotka kara - NAIWNY HEDONIZM: jeżeli czyn przynosi przyjemne efekty, pozytywne uczucia - to czyn ten jest dobry;
- początek zainteresowania innymi osobami, ale z perspektywy przewidywanych korzyści osobistych: „pomóż mi, więc ja ci też pomogę”.
MORALNOŚĆ TO TROSZCZENIE SIĘ O SIEBIE
II. POZIOM KONWENCJONALNY (13-16 R.Ż.)
Rozumowanie moralne odchodzi od uwzględniania zewnętrznych skutków i osobistych korzyści na rzecz sądów opartych na regułach i normach grupy.
- Widzenie sytuacji z perspektywy innych: dobre lub złe jest to, co grupa uważa za dobre lub złe;
- Działanie moralne to takie, które odpowiada oczekiwaniom grupy.
Stadium 3. Konformizm interpersonalny, harmonia interpersonalna, stadium dobrego chłopca i dobrej dziewczyny.
- przekonanie, że porozumienie między dwiema osobami jest ważniejsze niż korzyść każdej z nich;
- właściwe zachowanie to takie, które większość ludzi uważa za właściwe;
- dobre zachowanie to takie, które cieszy innych ludzi;
- cenione jest zaufanie, lojalność, podtrzymywanie wzajemnych relacji;
- osąd moralny dokonywany jest tak na podstawie zachowania, jak i intencji.
MORALNOŚĆ OZNACZA ROBIENIE TEGO, ZA CO JEST SIĘ LUBIANYM.
Stadium 4. Prawo i porządek społeczny.
- zwrot ku większej grupie społecznej;
- działanie moralne to działanie zgodne z prawami zdefiniowanymi przez większą grupę społeczną czy społeczeństwo;
- ważniejsze jest utrzymanie porządku społecznego niż potrzeby jednostek;
- moralność opiera się na ścisłym przestrzeganiu praw i wywiązywania się z obowiązków;
- zasady obowiązują wszystkich i zawsze (poza wyjątkami);
- reguły nie są kwestionowane
DOZWOLONE JEST TO, CO JEST ZGODNE Z PRAWEM.
III. POZIOM POSTKONWENCJONALNY (16-20 r.ż.)
Rozumowanie moralne opiera się na założeniu, że wartości, status i prawa każdej jednostki muszą być chronione;
- Osądy moralne bazują na zasadach wybranych przez jednostkę.
Stadium 5. Umowa społeczna
- początki indywidualnie dobranych zasad;
- reguły, prawa i normy są postrzegane jako istotne, aby zagwarantować sprawiedliwość;
- przyjmowany jest punkt widzenia wszystkich jednostek żyjących w danym systemie społecznym;
- każdy ma prawo do istnienia;
- prawo ma chronić jednostkę, a nie ograniczać jej praw;
- zachowanie, które szkodzi społeczeństwu jest złe, nawet jeśli jest legalne.
PRAWA CZŁOWIEKA SĄ WAŻNIEJSZE OD INNYCH PRAW.
Stadium 6. Uniwersalne zasady etyczne
- sądy moralne dokonywane są z perspektywy własnych zasad uczciwości i sprawiedliwości;
- przyjmuje się, że istnieją uniwersalne zasady moralne: sprawiedliwość i godność człowieka, które są poza prawem;
- życie ludzkie jest wartością najwyższą.
MORALNOŚĆ JEST SPRAWĄ WŁASNEGO SUMIENIA
ETYKA TROSKI I OPIEKI C.Gilligan a problem płci.
1. Etyka sprawiedliwości cechująca mężczyzn;
2. Etyka troski i opieki cechująca kobiety.
Przyczyny: odmienne wzorce socjalizacji
- kobiety zachęcane są do odpowiedzialności i opieki
- a mężczyźni socjalizowani w kierunku moralności praw, autonomii, wolności oraz szacunku dla praw;
- męskość definiowana jest przez separację;
- a kobiecość przez przywiązanie;
- tożsamość płciowa mężczyzn zagrożona jest przez bliskość;
- tożsamość kobieca zagrożona jest przez separację.
Etapy rozwoju moralnego wg Gilligan
Poziom 1. Przetrwanie (troska o siebie)
Poziom 1,5. Przejście od przetrwania do odpowiedzialności
Poziom 2. Konwencjonalne dobro i troska o innych
Poziom 2,5. Przejście od perspektywy konwencjonalnej opieki do perspektywy refleksyjnej prawdy o wzajemnych relacjach
Poziom 3. Etyka opieki - opiekowanie się tak sobą, jak innymi.
Szerszy opis stadiów w koncepcji Gilligan
POZIOM 1: Przyjęta perspektywa: troska o siebie dla zapewnienia przetrwania i osobistego szczęścia. Brak dowodów na troskę o innych.
POZIOM 1,5: Przejście od przetrwania do odpowiedzialności. Pojawia się pewne zainteresowanie innymi ludźmi, ale przetrwanie jest najważniejszym celem.
POZIOM 2: Konwencja dobroci, troski o innych. Przyjęta perspektywa: odpowiedzialność, obowiązek, zobowiązanie. Wyznaczana przez: społeczne wartości i konwencjonalnie definiowaną dobroć jako: samopoświęcanie się dla dobra innych.
POZIOM 2,5: Przejście od perspektywy konwencjonalnej opieki do perspektywy refleksji i prawdy o wzajemnych relacjach. Przejście od koncentracji na dobroci do szczerości i prawdy. Rozważenie relacji pomiędzy dobrocią wobec innych a własnymi kosztami.
POZIOM 3: Etyka opieki - opiekowanie się zarówno sobą, jak i innymi. Osiągana jest równowaga pomiędzy egoizmem a odpowiedzialnością. Dokonywany jest samodzielny wybór pod wpływem wewnętrznych kryteriów dobra.
INNE TEORIE ROZWOJU MORALNEGO
- teorie biologiczne (natywistyczne): moralność wyrasta z wrodzonych dyspozycji emocjonalnych cechujących gatunek ludzki. EMPATIA - zdolność współdoznawania radości i smutku drugiej osoby, występuje już w pierwszym tygodniu życia; przed 2 r.ż. dzieci potrafią pocieszać innych; wcześnie pojawia się wstyd, poczucie winy i oburzenie; dzieci wyposażone są w życzliwość wobec bliskich i gotowość do negatywnego reagowania na niesprawiedliwość.
- teorie akcentujące rolę uczenia się
dzieci przyswajają normy i wartości rządzące zachowaniem poprzez obserwację, naśladowanie i system nagradzania. Zachowania moralne zależą od kontekstu, w którym występują i zmieniają się wraz ze zmianą kontekstu, niezależnie od deklarowanych przekonań (np. nieuczciwe zachowania dzieci występowały w zależności od przypuszczenia, czy zostaną przyłapane).
- teorie wiążące rozwój moralny z intelektualnym: cnota i występek to sprawa świadomego wyboru (Piaget, Kohlberg)
Podejście do moralności Wiliama Damona
- Zasady moralne wykorzystywane przez jednostkę do określenia samej siebie to TOŻSAMOŚĆ MORALNA.
Tożsamość moralna wyznacza:
- co dana osoba uważa za właściwe postępowanie;
- z jakich powodów zdecydowałaby o danym postępowaniu.
- Wiara w te same podstawowe ideały jest wspólna wszystkim dorosłym; różnica między ludźmi pojawia się przy ich wcielaniu.
- Świadomość moralna nie wystarcza do podjęcia działań moralnych.
Inne problemy związane z rozwojem moralnym
KONFORMIZM - podporządkowanie się gotowym wzorom i schematom postępowania, dopasowywanie się do grupy i opinii większości.
Rygoryzm moralny - ujmowanie określonych powinności jako bezwyjątkowych, od których nie należy odstępować:
- najwyższy poziom rygoryzmu moralnego - 7-11 r.ż.
- obniżanie się poziomu rygoryzmu do 20 r.ż.
- od 20 r.ż. - rygoryzm wzrasta
3. Inne cechy funkcjonowania w okresie adolescencji
- ROMANTYZM MŁODZIEŃCZY - pragnienie doznawania piękna i wzruszeń
- NEGATYWIZM MŁODZIEŃCZY - upór, zaprzeczanie, arogancja
- POTRZEBA CZYNU - pragnienie nadzwyczajnych czynów
Poszukiwanie własnej tożsamości: TEORIA ERIKSONA
1. UFNOŚĆ - NIEUFNOŚĆ
2. AUTONOMIA - WSTYD
3. INICJATYWA - WINA
4. PRACOWITOŚĆ - NIŻSZOŚĆ
5. TOŻSAMOŚĆ - POMIESZANIE RÓL
6. INTYMNOŚĆ - IZOLACJA
7. GENERATYWNOŚĆ - STAGNACJA
8. INTEGRACJA - ROZPACZ
ROZWÓJ W ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI
TEORIA STRUKTURY ŻYCIA DANIELA J. LEVINSONA
1. Era przeddorosłości (dzieciństwo i dorastanie) - od poczęcia do około 22 roku życia;
2. Era wczesnej dorosłości (dojrzałości) - od 17 do 45 roku życia;
3. Era średniej dorosłości (wieku średniego) - od 40 do 65 roku życia;
4. Era późnej dorosłości - od 60 roku życia do końca życia
1. Okres przejścia do wczesnej dorosłości - od 17 do 22 roku życia;
2. Okres przejścia między wczesną a średnią erą dorosłości - od 40 do 45 roku życia: wkraczanie w wiek średni;
3. Okres przejścia do późnej dorosłości - od 60 do 65 roku życia: wkraczanie w późną dorosłość.
WCZESNA DOROSŁOŚĆ
1. Okres przejścia do wczesnej dorosłości (od 17 do 22 roku życia)
- zdobywanie niezależności;
- opuszczanie domu rodzinnego i samodzielne zamieszkanie;
- definiowanie swoich aspiracji, próby wcielania ich w życie;
- zaręczanie się i narzeczeństwo.
2. Wstępowanie w świat dorosłych (debiut w świecie dorosłych) - od 22 do 29 roku życia
- działalność zawodowa;
- zawarcie małżeństwa i założenie rodziny;
- utrzymanie rodziny;
- zadania związane z indywidualnym rozwojem:
A) konfrontowanie z rzeczywistością swoich marzeń co do miejsca w świecie dorosłych;
B) próba tworzenia relacji między osobą doświadczoną (mentorem) a niedoświadczoną;
- tendencje konfliktowe: niezależność i autonomia kontra oczekiwania społeczne co do zaangażowania się w życie społeczne.
3. Wejście w lata trzydzieste - od 29 do 33 roku życia
- ocena dokonanych wyborów życiowych;
- kryzys - gdy ocena jest negatywna.
4. Kulminacja wczesnej dorosłości - od 33 do 40 roku życia (stabilizacja)
- koncentracja na określonej formie aktywności;
- dążenie do zwiększania swego autorytetu, niezależności i samowystarczalności;
- uniezależnianie się od społecznych nakazów i zakazów;
- pozostawanie w zgodzie ze swoimi wartościami.
WIEK ŚREDNI
1. Okres przejścia - od 40 do 45 roku życia
- dokonywanie ocen przeszłości;
- przygotowanie się do przyszłości i do rozstania z erą wczesnej dorosłości;
- integrowanie przeciwstawnych tendencji: młody/stary, destrukcyjny/twórczy, męski/kobiecy i przywiązany/izolowany.
2. Wejście w wiek średni - od 45 do 50 roku życia (debiut)
- osiągnięcie szczytu swoich możliwości;
- świadomość swych dążeń i planów zawodowych, rodzinnych, stylu spędzania wolnego czasu;
- syndrom pustego gniazda.
3. Wkroczenie w lata pięćdziesiąte - od 50 do 56 roku życia
- oszacowanie swoich osiągnięć;
- podjęcie próby dokonywania zmian w niezadowalających dziedzinach życia.
4. Kulminacja wieku średniego - od 56 do 60 roku życia
- okres wykorzystywania osiągnięć i zdobyczy (realizacja aspiracji z lat czterdziestych - stanowiska, pozycje, role i zasoby)
RODZINA
- Rola ojca i rola matki w koncepcji miłości rodzicielskiej E.Fromma:
- matka jako kapłanka domowego ogniska;
- ojciec jako łącznik ze społeczeństwem i kulturą
- miłość bezwarunkowa matki
- miłość warunkowa ojca
- sumienie matczyne
- sumienie ojcowskie
STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE
- Autokratyczny
- Demokratyczny
- Liberalny
- Ciepły autokratyzm
Kryteria:
- kto podejmuje decyzje;
- kto wykonuje zadania;
- kto ocenia i jak;
- komu przypisuje się zasługi
DOMINACJA
Kontakt agresywny kontakt uporczywie
korygujący
NADMIERNY NADMIERNA
DYSTANS KONCENTRACJA
Ucieczka od kontakt zbyt bliski
Kontaktu
ULEGŁOŚĆ
MODEL M. ZIEMSKIEJ
Średnia dorosłość - w teorii E.Eriksona
GENERATYWNOŚĆ / STAGNACJA
Mężczyźni i kobiety w średniej dorosłości - są w szczególnym stopniu skoncentrowani na dobrostanie i rozwoju przyszłych pokoleń.
Poprzez realizację planów życiowych - poczynając od rodzicielstwa a na działalności politycznej kończąc - dorośli GENERUJĄ POZYTYWNE DZIEDZICTWO dające w efekcie PRZEDŁUŻENIE TRWANIA WŁASNEJ OSOBY.
Z psychologicznego punktu widzenia GENERATYWNOŚĆ TO:
DOŚWIADCZANIE WEWNĘTRZNEGO PRAGNIENIA LUB SKŁONNOŚCI;
ODPOWIEDNIE DO WIEKU OCZEKIWANIE, WYMAGANIE
Z punktu widzenia społeczeństwa (psychospołecznego) GENERATYWNOŚĆ TO:
Kluczowy zasób, który może zasilić różne instytucje społeczne i motywować do działania na rzecz dobra publicznego.
Głównymi obiektami generatywnymi dla rodziców jest ich własne potomstwo, lub/i młodzi ludzie w najbliższym otoczeniu.
Ale generatywność może odnosić się do społeczeństwa jako całości - np. misja generatywna Gandhiego odnosząca się do dobrostanu ludzkości. Ale uwaga!: Gandhi zaniedbał swą funkcję generatywną wobec swych dzieci!!!!
Sztuka kompromisu między generatywnością rodzicielską a publiczną jest ważnym problemem w historiach życia wybitnych ludzi, którzy wywarli wpływ na transformacje w społeczeństwach.
Generatywność może być także DOBREM dla generatywnej osoby. Jest świadectwem dojrzałości i współwystępuje wg Eriksona ze zdrowiem psychicznym i dobrostanem. Jest też kluczowym komponentem psychospołecznej adaptacji.
Indywidualne różnice w uczuciach, postawach, w ekspresji generatywności mogą wywodzić się, m.in.:
z WIARY W LUDZKOŚĆ .
Trudno wg Eriksona bez tej wiary lub przynajmniej umiarkowanego optymizmu podejmować trud, na którego efekty można się nie doczekać.
Syndrom Pustego Gniazda
to specyficzny stosunek rodziców (zwłaszcza matek) wobec dorosłego dziecka opuszczającego dom rodzinny, wyrażający się dążeniem do pozostawania w bliskości swego dziecka, utrzymywania z nim relacji na znanych dotychczas zasadach, bez uwzględniania zmian, jakie zaszły w życiu dziecka.
Wybrane teorie pozwalające wyjaśnić występowanie Syndromu Pustego Gniazda
Koncepcja struktury życia Daniela J.Levinsona
Wiek średni (40 - 60 r.ż, a zwłaszcza okres wstępowania w wiek średni - 45 - 50 r.ż.) - mężczyźni niezadowoleni z aktywności zawodowej zwracają się ku dzieciom, starają się zrekompensować im swoją wieloletnią nieobecność; adresatem są dzieci zabiegające właśnie o niezależność; brak odwzajemnienia uczuć przez dzieci wywołuje frustrację - utożsamianą przez Levinsona z Syndromem Pustego Gniazda.
Koncepcja Roberta Pecka
Kryzysy wieku średniego:
cenienie mądrości versus cenienie sił fizycznych; socjalizowanie się versus seksualność w stosunkach międzyludzkich; katektyczna giętkość versus katektyczne zubożenie; giętkość umysłowa versus umysłowa sztywność.
Katektyczna giętkość - zdolność do emocjonalnej elastyczności, poszukiwania nowych osób, obszarów działania, idei w związku z występowaniem w wieku średnim utraty bliskich, w tym, dorosłych dzieci podejmujących samodzielne życie.
Katektyczne zubożenie - trudność w znalezieniu nowych obiektów uczuć i dążeń po utracie dotychczasowych obiektów miłości prowadzi do zubożenia emocjonalnego - występuje Syndrom Pustego Gniazda.
ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ WEDŁUG TEORII ROGERA GOULDA
5 irracjonalnych przekonań typowych dla wieku średniego:
1. BEZPIECZEŃSTWO MOŻE TRWAĆ WIECZNIE;
2. ŚMIERĆ NIE MOŻE ZDARZYĆ SIĘ ANI MNIE, ANI MOIM BLISKIM;
3. NIEMOŻLIWE JEST ŻYCIE BEZ PARTNERA;
4. NIE MA ALTERNATYWY DLA ŻYCIA W RODZINIE;
5. JESTEM NIEWINNY;
FAZY PRZEJŚCIA NA EMERYTURĘ według Atchleya
PRZEJŚCIE KONIEC ROLI
FAZA FAZA FAZA FAZA FAZA FAZA FAZA
ODDA- PRZEDE- MIESIĄCA ROZCZA- ZMIANY STABI- KOŃCOWA
LONA MERYTAL- MIODO- ROWANIA KIERUN- LIZACJI
NA WEGO KU
OKRES OKRES PO PRZEJŚCIU NA
PRZED EMERYTURĘ
EMERYTURĄ
TEORIA ERIKSONA: PÓŹNA DOROSŁOŚĆ
Rozwiązanie psychospołecznego kryzysu: INTEGRACJA versus ROZPACZ
Bilans osiągnięć życiowych
Pomyślne rozwiązanie kryzysu poczucie satysfakcji z własnego życia, akceptacja śmierci.
Niepomyślne rozwiązanie kryzysu żal z powodu błędów życiowych i straconych szans, lęk przed śmiercią
Teoria Roberta Pecka - rozszerzenie teorii Eriksona
KRYZYSY WYMAGAJĄCE ROZWIĄZANIA W PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI:
1. Różnicowanie się EGO versus Nadmierne zaabsorbowanie rolą związaną z pracą
2. Wykraczanie poza swe ciało versus Nadmierne zajmowanie się ciałem
3. Wzniesienie się ponad EGO versus Nadmierne zaabsorbowanie swym EGO
POMYŚLNE STARZENIE SIĘ
1. TEORIA WYŁĄCZANIA SIĘ (Cumming i Henry, 1961)
Wraz z przechodzeniem z wieku średniego w okres późnej dorosłości:
- MALEJE ZAKRES KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH, KONCENTRACJA NA JA;
- JEDNOSTKI PRZYSTOSOWUJĄ SIĘ DO TEJ SYTUACJI; NABYWAJĄ DYSTANSU WOBEC DOTYCHCZASOWYCH RELACJI SPOŁECZNYCH, CO DOSTARCZA IM SATYSFAKCJI I ZAPEWNIA DOBRE SAMOPOCZUCIE.
2. TEORIA AKTYWNOŚCI (MADDOX, 1964)
- W okresie późnej dorosłości jednostki pragną być tak samo aktywne, jak wcześniej.
- Włączanie się w relacje społeczne dostarcza satysfakcji.
STYLE STARZENIA SIĘ A OSOBOWOŚĆ Wyniki badań B.L.Neugarten (1968)
ISTNIEJE ZWIĄZEK MIĘDZY STYLAMI STARZENIA SIĘ A WCZEŚNIEJ UKSZTAŁTOWANĄ OSOBOWOŚCIĄ
Przykłady stylów starzenia się w relacji do osobowości:
- TYP OSOBOWOŚCI BIERNIE ZALEŻNEJ ujawniał dwa style starzenia się:
1. APATYCZNY, redukcja kontaktów z ludźmi, ograniczanie aktywności np.do zaspokajania własnych potrzeb fizjologicznych;
2. SZUKAJĄCY WSPARCIA, ujawnianie silnej potrzeby zależności i kontaktu z osobą lub osobami udzielającymi wsparcia.
- TYP OSOBOWOŚCI ZINTEGROWANEJ (przeciwieństwo osobowości biernie zależnej)
Cechy: bogate życie wewnętrzne, sprawny umysł, plastyczność, otwartość na nowe bodźce, akceptacja siebie i optymalna kontrola własnych emocji, zadowolenie z życia niezależnie do nasilenia kontaktów społecznych.
Jednostki o takich cechach ujawniały 3 style starzenia się:
1. PRZEORGANIZOWANIE SWEJ AKTYWNOŚCI - zastąpienie kontaktów z miejsca pracy aktywnością w różnych organizacjach, w społecznościach lokalnych;
2. KONCENTRACJA NA WĄSKIEJ DZIEDZINIE NOWEJ AKTYWNOŚCI ( np. pomoc rodzinie, opieka nad wnukami)
3. ŚWIADOME WYŁĄCZANIE SIĘ Z KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH - nie z konieczności, ale z własnego wyboru; rezygnacja z relacji społecznych, ale zainteresowanie światem i realizacja własnych zainteresowań.
PIĘĆ TYPÓW OSOBOWOŚCI A PRZYSTOSOWANIE DO STARZENIA SIĘ (Reichard, Livson i Peterson, 1962):
1. DOJRZAŁY, KONSTRUKTYWNY - dobrze przystosowany, akceptuje siebie, swoje życie i kontakty społeczne;
2. TYP BUJANEGO FOTELA - dobrze przystosowany, wysoki poziom samoakceptacji, ale zależny od innych, spostrzega starość jako uwolnienie od odpowiedzialności.
3. TYP OPANCERZONY (OBRONNY) - dobrze przystosowany, odwołuje się do mechanizmów obronnych radząc sobie z negatywnymi emocjami; wiedzie aktywny tryb życia, by zaprezentować swoją niezależność;
4. TYP GNIEWNY (WROGI) - agresywnie wyraża swe niezadowolenie, przyczynę swych kłopotów widzi w innych.
5. TYP NIENAWIDZĄCY SIEBIE - za trudności i niepowodzenia oskarża siebie, depresyjny, nie akceptujący starości.
MOŻLIWOŚCI INTELEKTUALNE LUDZI STARSZYCH
INTELIGENCJA
- Inteligencja skrystalizowana - zdolność do wykonywania zadań umysłowych, które przez lata występowały w doświadczeniu człowieka;
TESTY:
wiadomości;
rozumienie NIE OBNIŻA SIĘ POZIOM
słownik WYKONANIA
arytmetyka
INTELIGENCJA PŁYNNA - zdolność do uczenia się nowych zadań, widzenia świata z nowej perspektywy, wynajdywania pomysłowych rozwiązań dla nowych problemów;
TESTY:
symbole cyfr i figur
klocki OBNIŻA SIĘ POZIOM
porządkowanie obrazków WYKONANIA
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE POGARSZANIE SIĘ WYNIKÓW TESTÓW INTELIGENCJI:
- ZMNIEJSZENIE SIĘ SZYBKOŚCI WYKONYWANIA ZADAŃ;
- OSŁABIENIE SELEKTYWNOŚCI PAMIĘCI;
- POGORSZENIE SIĘ PAMIĘCI;
- OSŁABIENIE ZDOLNOŚCI DO PODEJMOWANIA ZŁOZONYCH DECYZJI
OGÓLNY SPADEK POZIOMU ZDOLNOŚCI INTELEKTUALNYCH MOŻE WYSTAPIĆ W EFEKCIE
- CHOROBY
- BLISKOŚCI ŚMIERCI (końcowa inwolucja, końcowy spadek)
TWÓRCZOŚĆ
Sofokles - 70 r.ż - „Król Edyp”
90 r.ż. - „Elektra”
Giuseppe Verdi - 72 r.ż. - „Otello”
Adenauer - 73 r.ż. Kanclerz RFN
R.Reagan - 70 r.ż. Prezydent USA
TEORIA PSYCHOLOGICZNEGO PROCESU UMIERANIA
Teoria Elizabeth Kubler-Ross stadiów umierania
1. Stadium zaprzeczania
- absolutne zaprzeczanie
- chwiejne zaprzeczanie
- modyfikujące zaprzeczanie
2. Stadium gniewu (dlaczego ja, a nie ktoś inny)
3. Stadium targowania się (próba odroczenia)
4. Stadium depresji
- depresja reaktywna - efekt poniesionej straty
- depresja przygotowawcza - reakcja na nadchodzącą stratę
5. Stadium akceptacji