BILANS

Efekty działalności gospodarczej zawarte są w sprawozdaniu finansowym noszącym nazwę bilansu.

Bilans - to dwustronne zestawienie na dany dzień (zwany dniem bilansowym), w odpowiednich układach i według odpowiednich zasad wyceny - wszystkich składników majtku jednostki gospodarczej czyli aktywów oraz źródeł ich finansowania czyli pasywów, wyrażonych w miernikach pieniężnych.

Wzór bilansu

Prawidłowo sporządzony bilans powinien spełniać następujące wymogi formalne:

- dokładne oznaczenie podmiotu, dla którego sporządzony jest bilans,

- oznaczenie dnia bilansowego - czyli daty, na którą jest on sporządzany,

- określenie jednostek, w których wyrażone są dane liczbowe (dopuszczalne są tysiące zł, jednak tylko wtedy gdy nie zniekształca to finansowego obrazu jednostki),

- wyszczególnienie nazw i wartości poszczególnych grup aktywów i pasywów,

- wartości wszystkich grup muszą być wyrażone w walucie polskiej, a bilans sporządzony w języku polskim,

- wykazane sumy pośrednie grup aktywów i pasywów oraz sumy ogólne aktywów i pasywów muszą być sobie równe, gdyż zgodnie z zasadą równości bilansowej suma aktywów równa się sumie pasywów,

- podpis osoby, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych oraz kierownika jednostki,

- podanie daty sporządzenia bilansu.

Bilans - stanowi podstawowe źródło informacji o stanie majątku firmy i źródłach jego finansowania. Odzwierciedla on skutki wszystkich decyzji i zdarzeń gospodarczych zaistniałych do dnia jego sporządzenia. Daje on zatem obraz sytuacji finansowej firmy będącej skutkiem jej dotychczasowej działalności gospodarczej.

Zasadniczym założeniem jest aby w strukturze bilansu znajdowała swoje odzwierciedlenie każda operacja gospodarcza przeprowadzona w danym okresie sprawozdawczym.

BILANS W UKŁADZIE POZIOMYM

Według polskich rozwiązań prawnych bilans jednostek gospodarczych jest dwustronnym zestawieniem wartości aktywów i pasywów na dany moment. Jest to zatem poziomy układ bilansu - z lewej strony ujęte są aktywa, a z prawej - pasywa.

Aktywa są w nim uporządkowane według zasady rosnącej płynności, zaś pasywa według rosnącej wymagalności.

Przy sporządzaniu bilansu księgowego obowiązuje naczelna zasada nazywana zasadą równowagi bilansowej. Zgodnie z tą zasadą ogólna kwota aktywów jest równa ogólnej sumie pasywów.

BILANS sporządzony na dzień ......
Składniki majątku	=	Źródła finansowania majątku
Suma bilansowa aktywów			Suma bilansowa pasywów

Jak z powyższego rysunku wynika bilans charakteryzuje się następującymi zasadniczymi cechami:

• wartościowym ujęciem poszczególnych pozycji majątkowych (lewa strona bilansu) oraz źródeł ich sfinansowania (prawa strona bilansu);

• prezentowaniem pozycji aktywów i pasywów na określony moment, po którym ulegają zmianie w wyniku operacji gospodarczych;

• równością globalnych sum aktywów i pasywów.

Wszystkie aktywa powinny znajdować pokrycie w pasywach, a pasywa powinny mieć odpowiednik w aktywach.

Wobec tego globalne sumy aktywów i pasywów powinny być sobie równe.

Wzór uproszczony bilansu

RODZAJE BILANSU

Informacje wynikające z bilansu mogą służyć różnym celom. Nie pozostaje to bez wpływu na termin i częstotliwość sporządzania bilansu a także na jego układ i szczegółowość.

W gospodarce rynkowej przyjęły się wielorakie kryteria klasyfikacyjne bilansu.

KRYTERIUM	RODZAJE BILANSÓW
Regularność sporządzania	Zwyczajne Nadzwyczajne
Obligatoryjność sporządzania	Sporządzane z mocy prawa Sporządzane dobrowolnie
Okres bilansowy	Roczne Kwartalne Miesięczne
Funkcja spełniania przez bilans	Otwarcia Zamknięcia Początkowe Publikacyjne Likwidacyjne
Liczba przedsiębiorstw	Pojedyncze Zbiorowe
Sposób prezentacji składników bilansu	Dynamiczne Statyczne
Krąg adresatów	Wewnętrzne Zewnętrzne
Sposób wyceny składników bilansowych	Bilanse w układzie brutto Bilanse w układzie netto Bilanse w układzie mieszanym

Zarówno przyjęty układ, sposób wyceny składników, jak i stopień szczegółowości informacji wynikających z bilansu stanowią o jego treści poznawczej.

Bilans w układzie znormalizowanym, tj. bilans sporządzany według rozwiązań prawnych.

Bilans w układzie brutto - jest przeniesieniem sald wszystkich kont syntetycznych, a niekiedy także analitycznych kont bilansowych.

Bilans w układzie netto obejmuje tylko salda wyrażające rzeczywistą wartość składników aktywów i pasywów w momencie bilansowym. Stąd też występuje w nim majątek trwały netto (tj. po potrąceniu dotychczasowych umorzeń) oraz kapitał własny pomniejszony o należne wpłaty na poczet kapitału.

Bilans początkowy

Sporządzany jest w momencie zapoczątkowania działalności firmy, stanowiąc podstawę otwarcia jej ksiąg.

Obrazuje on zatem zestawienie wartości wniesionych do przedsiębiorstwa składników majątkowych przez udziałowców (akcjonariuszy, właścicieli), tj. gotówki i wkładów rzeczowych (aportów) oraz odpowiadających im kapitałów początkowych (np. kapitału akcyjnego, zakładowego, funduszu udziałowego, założycielskiego).

Bilans zamknięcia

Sporządzany jest wraz z rachunkiem zysków i strat na koniec każdego roku obrachunkowego.

Ujmuje on już nie tylko składniki majątkowe i kapitały, ale również powstałe w wyniku działalności firmy zobowiązania, a ponadto wynik finansowy osiągnięty w danym roku obrotowym, którego bliższą charakterystykę zawiera rachunek zysków i strat.

Bilans zamknięcia stanowi podstawę do rozliczenia należności podatkowych oraz dokonania podziału zysku netto, względnie pokrycie straty. W wielu przypadkach jest on także dokumentem, na podstawie którego ocenia się wszechstronnie działalność kierownictwa firmy lub władz przedsiębiorstwa oraz podejmuje decyzje o udzieleniu im absolutorium za ubiegły rok działalności.

Bilans zamknięcia, jak na to wskazuje jego nazwa, stanowi również podstawę do formalnego zamknięcia ksiąg za dany rok obrotowy.

Bilans otwarcia

Bilans zamknięcia danego roku obrotowego jest jednocześnie bilansem otwarcia następnego roku, stanowiącym podstawę do otwarcia ksiąg przedsiębiorstwa z początkiem nowego roku. Jak z powyższego wynika, dane bilansu otwarcia muszą być zgodne z bilansem kończącym poprzedni rok. Dzięki temu zapewnia się pełną ciągłość ujmowania stanu gospodarki przedsiębiorstwa w kolejnych bilansach rocznych.

Bilanse publikacyjne

Jak sama nazwa wskazuje, są Przeznaczone są do publicznej prezentacji w prasie lub specjalnych informatorach, względnie sprawozdaniach opracowanych dla udziałowców (akcjonariuszy).

Są one sporządzane przeważnie w skróconej formie, ale powinna ona umożliwiać dostateczną orientację o stanie majątkowym i finansowym przedsiębiorstwa. P Prawne uregulowanie układu bilansu nie zezwala na dowolne agregowanie pozycji bilansowych po to aby zapobiegać ukryciu niektórych informacji o podmiocie gospodarczym Ponadto większe firmy mają obowiązek publikacji rocznych sprawozdań finansowych według pełnych urzędowych wzorów w części "B" Monitora Polskiego.

Bilanse likwidacyjne

Sporządzane są w przypadku ogłoszenia upadłości firmy lub otwarcia postępowania likwidacyjnego.

CHARAKTERYSTYKA AKTYWÓW

Aktywa - to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

Korzyści ekonomiczne mogą być przez jednostkę uzyskane na wiele sposobów, np.:

- składnik aktywów może być wykorzystany do wytwarzania produktów lub usług przeznaczonych do sprzedaży,

- zamieniony na inne aktywa,

- wykorzystany do uregulowania zobowiązań,

- rozdzielony pomiędzy właścicieli jednostki.

Zasoby, które nie przysporzą jednostce żadnych korzyści, nie spełniają definicji aktywów, a więc nie mogą być wykazane w bilansie. Są to np. materiały, które uległy zepsuciu, maszyna, która utraciła przydatność z powodu fizycznego zużycia.

Część aktywów ma nie tylko wartość, ale także postać rzeczową (np. materiały, towary). Część natomiast występuje jedynie w ujęciu wartościowym (np. gotówka, należności, papiery wartościowe).

Aktywa dzielą się na:

1. aktywa trwałe

2. aktywa obrotowe

Aktywa trwałe - to ta część aktywów jednostki, które zużywają się stopniowo w trakcie działalności jednostki i będą w niej wykorzystywane dłużej niż 12 miesięcy.

Aktywa obrotowe - to takie zasoby majątkowe, które uczestniczą w procesie gospodarczym, zmieniają swoją pierwotną postać naturalną i ulegają stałym przekształceniom. Składniki aktywów obrotowych zużywają się w jednym cyklu operacyjnym.

Rys. 1

Ruch okrężny aktywów obrotowych

Za środki pieniężne dokonuje się zakupu materiałów i surowców, które są przeznaczone do produkcji. W produkcji są one przekształcane w produkty gotowe. W procesie sprzedaży produkty gotowe są zamieniane na środki pieniężne, za które ponownie zakupuje się materiały i surowce do dalszej produkcji.

Rys. 2

Struktura aktywów jednostki gospodarczej

AKTYWA TRWAŁE

1. Wartości niematerialne i prawne

Wartości niematerialne i prawne to takie składniki aktywów, które nie mają postaci rzeczowej a przewidywany okres ich ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż jeden rok.

Zalicza się do nich prawa spełniające następujące warunki:

- zostały nabyte przez jednostkę (nie mogą być przez nią wytworzone),

- zaliczone zostały do aktywów trwałych (a więc o okresie użytkowania dłuższym niż rok),

- przeznaczone są do wykorzystanie na własne potrzeby.

Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy:

• prawo użytkowania wieczystego gruntu;

• spółdzielcze, własnościowe prawo do lokalu;

• prawa autorskie;

• prawa do projektów, wynalazków, patentów, wzorów zdobniczych, licencji, znaków towarowych;

• koncesje;

• programy komputerowe o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż jeden rok, przeznaczone na własne potrzeby lub do oddania do użytkowania na podstawie umowy najmu;

• wartość stanowiącą równowartość know-how;

• koszty zakończonych prac rozwojowych - prowadzonych przez jednostkę na własne potrzeby, poniesione przed podjęciem produkcji lub zastosowaniem technologii;

• wartość firmy - stanowiącą różnicę między ceną nabycia określonej jednostki lub zorganizowanej jej części a niższą od niej wartością godziwą przyjętych aktywów netto (aktywa netto to inaczej kapitał własny = aktywa - zobowiązania).

Wartości niematerialne i prawne podlegają amortyzacji i wykazywane są w bilansie w wartości netto a więc pomniejszone o umorzenie.

Koncesja - zgoda na prowadzenie działalności gospodarczej wydawana przez naczelny lub centralny organ administracji państwowej. Uzyskanie koncesji niezbędne jest tylko w określonych w ustawie przypadkach np. przewozy lotnicze, handel bronią i amunicją itp.

Patent - prawo wyłącznego korzystania w celu zarobkowym z określonych wynalazków. Korzystanie z wynalazków bez zgody właściciela jest prawnie zakazane. Warunkiem korzystania z patentu jest zakup licencji, czyli zezwolenia na korzystanie z nowych rozwiązań technicznych czy podejmowanie produkcji nowych produktów.

Znak towarowy - jest to oznaczenie towaru rysunkiem, ornamentem, formą plastyczną, kompozycją kolorystyczną czy wyrazem w celu odróżnienia przez nabywców towaru danego przedsiębiorstwa od towarów produkowanych przez innych producentów. Znak towarowy jest identyfikatorem danej firmy na rynku. Znak towarowy można zastrzec na okres 10 lat i kolejno te okres przedłużać.

Wartość firmy - jest to rynkowa wartość jaką należy zapłacić za prawo do posługiwania się nazwą i ewentualnie znakiem firmy funkcjonującego podmiotu gospodarczego. Wartość ta zależy od pozycji rynkowej tego podmiotu czyli od jego udziału w rynku np. coca-cola.

2. Rzeczowe aktywa trwałe

Rzeczowe aktywa trwałe to takie składniki, których:

- przewidywany okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok,

- są kompletne i zdatne do użytkowania,

- przeznaczone są na potrzeby jednostki.

Dzielą się one na:

1) środki trwałe - to takie składniki zasobów majątkowych jednostki, które pełnią rolę środków pracy.

Do środków trwałych zaliczamy:

• grunty i tereny (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu),

• budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej;

• maszyny i urządzenia techniczne;

• środki transportu;

• inne środki trwałe.

Do środków trwałych zalicza się również środki trwałe oddane do użytkowania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze.

2) środki trwałe w budowie - to zaliczone do aktywów trwałych:

• inwestycje w przyszłe środki trwałe w okresie ich budowy lub montażu,

• ulepszenia już istniejących własnych środków trwałych (w trakcie modernizacji czy przebudowy),

• w obcych środkach trwałych.

3) zaliczki na poczet inwestycji w środki trwałe.

Rzeczowe aktywa trwałe zużywają się stopniowo (z wyjątkiem gruntów i terenów). Zużywanie to nazywane jest amortyzacją i wliczane jest w koszty. Stopniowo przenoszą swoją wartość na wyroby gotowe i do końca zachowują swoją fizyczną postać.

Środki trwałe wykazywane są w bilansie w wartości netto tj. po pomniejszeniu ich wartości początkowej (zakupu, wytworzenia) skorygowanej ewentualnie o inflacyjny wzrost cen, jeżeli przepisy na to pozwalają.

3. Należności długoterminowe

Należności długoterminowe - to ta część należności jednostki, które stają się wymagalne w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Do należności długoterminowych NIE ZALICZA SIĘ należności z tytułu dostaw i usług, które w całości (niezależnie od terminu wymagalności) stanowią składnik aktywów obrotowych.

4. Inwestycje długoterminowe

Inwestycje - obejmują aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Inwestycje traktuje się również jako długookresowe lokaty kapitału.

Do inwestycji długoterminowych zalicza się cztery kategorie aktywów nabytych przez jednostkę:

1. nieruchomości - z których korzyści osiągane są w sposób przewidziany dla inwestycji ( np. z przyrostu wartości),

2. wartości niematerialne i prawne - które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia korzyści,

3. długoterminowe aktywa finansowe - są nimi:

• udziały lub akcje w obcych jednostkach nabyte w celu sprawowania nad nimi kontroli, współkontroli lub wywierania znaczącego wpływu oraz osiągania innych korzyści,

• inne papiery wartościowe nabyte w celu osiągania przychodów w formie odsetek, dywidend i innych pożytków (obligacje, listy zastawne, skrypty dłużne, certyfikaty inwestycyjne itp.),

• udzielone przez jednostkę pożyczki,

• inne długoterminowe aktywa finansowe (np. lokaty bankowe naliczone od aktywów finansowych, odsetki, które staną się wymagalne po upływie 12 miesięcy, długoterminowe należności z tytuły leasingu finansowego),

4. inne inwestycje długoterminowe do których zalicza się inwestycje w metale szlachetne lub dzieła sztuki.

5. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Jako długoterminowe rozliczenia międzyokresowe traktuje się rozliczenia, które trwają dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Wyróżnia się dwie grupy długoterminowych rozliczeń międzyokresowych:

1. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

2. Inne rozliczenia międzyokresowe

AKTYWA OBROTOWE

I. Zapasy

To takie składniki aktywów obrotowych, które mają postać rzeczową i:

- są przeznaczone do sprzedaży w toku zwykłej działalności gospodarczej,

- są w trakcie produkcji przeznaczone na sprzedaż,

- mają postać materiałów lub dostaw surowców zużywanych w procesie produkcyjnym lub w trakcie świadczenia usług.

Na zapasy składają się:

1. materiały - to takie składniki majątku, które zostały zakupione przez jednostkę w celu przetworzenia w procesie produkcji lub otrzymania procesu produkcyjnego i prowadzenia działalności administracyjno-gospodarczej. Materiały zużywają się całkowicie w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, tak że cała ich substancja i wartość są przenoszone na wytworzone wyroby; można wyróżnić tutaj:

• surowce,

• materiały podstawowe,

• materiały pomocnicze,

• półprodukty obcej produkcji,

• opakowania,

• paliwo,

• części zamienne,

• odpadki;

2. produkcja niezakończona (półprodukty i produkty w toku) - czyli niegotowe jeszcze produkty własnej produkcji oraz wykonane roboty i usługi przed ich ukończeniem;

3. produkty gotowe - to końcowy efekt działalności produkcyjnej, usługowej i budowlanej; wyroby gotowe przeszły przez wszystkie fazy procesu produkcyjnego i są przeznaczone na sprzedaż odbiorcom zewnętrznym; zalicza się tutaj:

• wyroby gotowe,

• wykonane usługi,

• prace naukowo-badawcze,

• prace projektowe,

• zakończone roboty, w tym budowlano-montażowe itp.

4. towary - to składniki majątku nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym.

II. Należności długoterminowe

Należności długoterminowe to ogół należności z tytułu robót, dostaw i usług oraz całość lub część pozostałych należności, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.

W zależności od tytułu, z jakiego wynika należność jednostki, wyróżnia się:

1. należności z tytułu dostaw i usług wykonanych przez dany podmiot na rzecz odbiorców (należności od odbiorców),

2. należności z tytułu podatków, ceł, dotacji i ubezpieczeń (należności od budżetu, od ZUS, od urzędu celnego);

3. inne należności (np. od pracowników z tytułu pobranych przez nich zaliczek, od innych osób fizycznych i prawnych - ubezpieczycieli, związków zawodowych itp.)

4. należności dochodzone na drodze sądowej (roszczenia sporne) - są to kwoty wierzytelności których wyegzekwowanie wymagało skierowania sprawy do sądu; nazywane często roszczeniami spornymi.

III. Inwestycje krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe oznaczają aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Składają się na nie:

1) Krótkoterminowe aktywa finansowe

Zaliczamy tutaj przeznaczone do obrotu w ciągu w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego:

• udziały lub akcje,

• inne papiery wartościowe,

• udzielone pożyczki,

• inne krótkoterminowe aktywa finansowe - weksle obce, czeki, lokaty bankowe oraz odsetki od aktywów finansowych płatne i wymagalne w ciągu 12 miesięcy,

• środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz,

• inne środki pieniężne takie jak: czeki, weksle obce, bony handlowe, oszczędnościowe, skarbowe, pieniężne NBP płatne w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia bilansowego,

2) Inne inwestycje krótkoterminowe

Przykładem tutaj mogą być nie zaliczane do długoterminowych, inwestycje w metale szlachetne.

IV. Rozliczenia międzyokresowe

Zalicza się tutaj rozliczenia trwające nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Rozliczenia międzyokresowe jest to postępowanie, którego celem jest przyporządkowanie poniesionych kosztów do konkretnych okresów, w których te koszty powstały.

Ponieważ niektóre koszty wyprzedzają produkcję, obrót czy usługi, inne zaś występują po zakończeniu tych procesów istnieje potrzeba takiego rozliczenia kosztów, aby można je było przyporządkować określonym produktom lub usługom.

1. Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów

Są to koszty ponoszone przez daną jednostkę w okresie obecnym, ale dotyczą one przyszłych okresów sprawozdawczych.

Do czynnych rozliczeń kosztów zalicza się:

• koszty związane z uruchomieniem nowej linii produkcyjnej,

• koszty organizacyjne związane z uruchomieniem nowego lokalu sklepowego,

• opłacone „z góry” czynsze,

• poniesione „z góry” koszty ubezpieczenia majątku,

• opłata prenumeraty czasopism, za którą płacimy „z góry” .

2. Inne roszczenia międzyokresowe kosztów

CHARAKTERYSTYKA PASYWÓW

Majątek stanowiący własność przedsiębiorstwa może pochodzić z różnych źródeł. Źródła finansowania majątku nazywamy kapitałami lub funduszami.

Kapitały wskazują na źródło pochodzenia majątku. Wskazują, kto wyposażył jednostkę w zasoby majątkowe będące w jej dyspozycji, na jaki czas oraz na jakich warunkach. Kapitały mogą pochodzić z kapitałów (funduszy) własnych i/lub obcych. Kapitały własne należą do przedsiębiorstwa, natomiast kapitały obce pochodzą od innych jednostek i muszą zostać zwrócone.

W przeciwieństwie do aktywów, które mogą mieć postać nie tylko wartościową, ale także rzeczową, pasywa występują jedynie w ujęciu wartościowym.

Rys. Struktura pasywów jednostki gospodarczej

A. Kapitał (fundusz) własny

Kapitał własny odzwierciedla tę część wartości zasobów majątkowych jednostki gospodarczej, która pozostaje w jej dyspozycji w całym okresie jej działalności. Kapitał (fundusz) ten jest tworzony z różnych wpłat w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej. Kapitał ten może zostać wniesiony w postaci wkładu pieniężnego lub rzeczowego (aport).

Kapitały własne znajdują się więc w bezterminowej dyspozycji firmy, a na ich zwrot udziałowcy mogą liczyć w zasadzie dopiero w momencie jej likwidacji. Ewentualne zmniejszenie kapitałów własnych o statutowym charakterze w okresie funkcjonowania firmy wymaga specjalnej procedury prawnej, uwzględniającej m. in. zabezpieczenie interesów jej wierzycieli.

I. Kapitał (fundusz) podstawowy

Kapitał ten stanowią wkłady kapitałowe właścicieli, wnoszone w formie udziałów, subskrypcji akcji, aportu itp. w momencie założenia jednostki gospodarczej. Wkłady tworzące kapitał podstawowy, noszą różne nazwy.

W zależności od formy prawnej może to być:

• kapitał zakładowy (w spółkach akcyjnych),

• kapitał zakładowy/udziałowy (w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością),

• fundusz założycielski (w przedsiębiorstwach państwowych działających w formie spółek akcyjnych Skarbu Państwa),

• fundusz udziałowy (w spółdzielniach);

• kapitał własny (w przedsiębiorstwie indywidualnym).

II. Kapitał (fundusz) zapasowy

Kapitał/fundusz ten tworzony jest ustawowo (w spółkach akcyjnych) lub zgodnie ze statutem lub umową spółki.

Powstaje on w trakcie funkcjonowania spółki i może pochodzić z następujących źródeł:

• ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej,

• z dopłat akcjonariuszy lub udziałowców,

• z wypracowanego zysku netto.

Kapitał zapasowy można przeznaczyć na pokrycie strat, zwrot dopłat lub podwyższenie kapitału podstawowego.

III. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

Tworzony jest ustawowo w momencie przeszacowania środków trwałych a także w związku ze wzrostem wartości inwestycji długoterminowych. Sytuacja taka ma miejsce w przypadku wysokiej inflacji i dotyczy głównie dokonywanego z okresu na okres zwiększenia (urealniania) wartości nabytych w poprzednich okresach rzeczowych składników majątku trwałego.

IV. Kapitał (fundusz) rezerwowy

Kapitał (fundusz) ten nie jest tworzony ustawowo, może być jednak jego utworzenie przewidziane w statucie lub umowie spółki. Celem jest najczęściej zatrzymanie zysku netto w firmie (przeznaczonego na wypłatę dywidend) z przeznaczeniem na pokrycie spodziewanych w przyszłości szczególnych wydatków i ewentualnych strat.

V. Wynik finansowy z lat ubiegłych

Jest to niepodzielony wynik finansowy osiągnięty w latach ubiegłych. Może występować jako:

• - zysk (wielkość dodatnia),

• - strata (wielkość ujemna).

VI. Wynik finansowy netto roku obrotowego

Jest to wynik finansowy netto, jaki firma osiągnęła w roku obrotowym za który sporządzane jest sprawozdanie. Może występować jako:

• - zysk netto (wielkość dodatnia),

• - strata netto (wielkość ujemna).

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

I. Rezerwy na zobowiązania

Rezerwy - to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Tworzenie rezerw związane jest z niepewnością jako nierozłącznym elementem wielu transakcji finansowych.

Rezerwy podzielone są na trzy grupy:

1. rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

2. rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne:

• długoterminowe,

• krótkoterminowe;

3. pozostał rezerwy:

• długoterminowe,

• krótkoterminowe.

II. Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania - to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o określonej wartości z posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki.

Zobowiązania długoterminowe to te, które stają się wymagalne po upływie 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Zobowiązania długoterminowe wykazuje się w podziale na następujące grupy:

• długoterminowe kredyty i pożyczki,

• zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych (obligacji, skryptów dłużnych, bonów, weksli własnych),

• inne zobowiązania finansowe (np. z tytułu opcji na akcje),

• inne zobowiązania długoterminowe (np. z tytułu umów leasingu finansowego).

Do zobowiązań długoterminowych nie zalicza się zobowiązań z tytułu dostaw i usług, zobowiązań wobec pracowników oraz innych, które wiążą się z normalnym cyklem operacyjnym. Zaliczane są one w całości do zobowiązań krótkoterminowych, nawet jeżeli są wymagalne po upływie 12 miesięcy od dnia bilansowego.

III. Zobowiązania krótkoterminowe

1) Zobowiązania krótkoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe - to ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także całość lub część pozostałych zobowiązań, które są wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Na zobowiązania krótkoterminowe składają się:

• krótkoterminowe kredyty i pożyczki,

• zobowiązania z tytułu dłużnych papierów wartościowych,

• zobowiązania z tytułu dostaw i usług (zobowiązania wobec dostawców),

• zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń,

• zaliczki otrzymane na dostawy,

• zobowiązania wekslowe,

• zobowiązania z tytułu wynagrodzeń,

• inne zobowiązania finansowe (np. z tytułu kosztów podróży służbowych itp.)

2) Fundusze specjalne

Zalicza się tu przeważnie wydzielone z zysku netto lub tworzone w ciężar kosztów fundusze pozostające do dyspozycji jednostki.

Fundusze specjalne obejmują:

• zakładowy fundusz świadczeń socjalnych - celem tego funduszu jest zaspokojenie potrzeb socjalnych pracowników i ich rodzin (np. finansowanie i dofinansowanie różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej w przypadku zdarzeń losowych a także pomocy na cele mieszkaniowe),

• inne fundusze specjalne - np. fundusz nagród i premii przyznawanych pracownikom.

Ponieważ fundusze te mają z góry określone przeznaczenie (na świadczenia dla pracowników) można je traktować jako swoistego rodzaju zobowiązanie przedsiębiorstwa, które ma być w przyszłości zrealizowane.

IV. Rozliczenia międzyokresowe kosztów

9. Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów.

Stanowią równowartość kwot zaliczanych do kosztów danego okresu, które będą pokryte w następnym okresie.

Jako przykłady można tutaj podać:

- opłaty za usługi telekomunikacyjne „z dołu”,

- opłaty z tytułu czynszów „z dołu”,

- rozliczane w czasie.

II. Przychody przyszłych okresów.

Obejmują one:

• otrzymane w bieżącym okresie "z góry" opłaty za świadczenia, które zostaną wykonane w następnych okresach (zalicza się tu również zaliczki przekraczające 50% ceny),

• kwoty podwyższające dotychczasowy stan należności i roszczeń do czasu ich wyegzekwowania lub odpisania np. podwyższenie niedoboru spowodowane przez pracownika,

• nadwyżkę dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi, ustaloną przy wycenie na dzień bilansowy należności i zobowiązań płaconych w walucie obcej,

• nie rozliczoną różnicę wartości firmy (ujemna wartość firmy);

• dotacje, subwencje i dopłaty do inwestycji oraz prac rozwojowych.

Rys.

Uproszczony schemat bilansu

SPOSÓB ŹRÓDŁA

ZAANGAŻOWANIA POKRYCIA

KAPITAŁÓW MAJĄTKU

Bilans sporządza się najczęściej na koniec każdego roku obrotowego.

Rokiem obrotowym jest zazwyczaj rok kalendarzowy lub też inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych. Rok obrotowy określa umowa lub statut, na podstawie której utworzono jednostkę.

W bilansie wykazuje się stany aktywów i pasywów na koniec bieżącego i poprzedniego roku obrotowego. Oznacza to, że bilans końcowy (bilans zamknięcia) danego roku obrotowego jest jednocześnie bilansem początkowym (bilansem otwarcia) następnego roku obrotowego.

Jednostka, która w roku obrotowym, za który sporządza sprawozdanie finansowe oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy, nie osiągnęła dwóch z następujących wielkości:

1. średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło nie więcej niż 50 osób,

2. suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego w walucie polskiej nie przekroczyła równowartości 2 000 000 euro,

3. przychody netto ze sprzedaży produktów i towarów oraz operacji finansowych w walucie polskiej nie przekroczyły równowartości 4 000 000 euro,

może sporządzić bilans w uproszczonej formie, wykazując tylko grupy oznaczone literami i cyframi rzymskimi.

Bilans zawiera dane umożliwiające stwierdzenie:

• czy przedsiębiorstwo osiągnęło zysk czy poniosło stratę;

• w jakim stopniu do kapitałów własnych firmy ukształtował się zysk;

• czy wskaźnik ten był korzystniejszy czy mniej korzystny niż np. stopa depozytów bankowych.

Bilans informuje także o wartości własnego majątku firmy, na co wskazuje suma ogólna aktywów pomniejszona o zobowiązania.

Podsumowując, bilans charakteryzuje się następującymi zasadniczymi cechami:

• wartościowym ujęciem poszczególnych pozycji majątkowych (lewa strona bilansu) oraz źródeł ich sfinansowania (prawa strona bilansu);

• prezentowaniem pozycji aktywów i pasywów na określony moment, po którym ulegają zmianie w wyniku operacji gospodarczych;

• równością globalnych sum aktywów i pasywów.

Bilans w układzie pionowym

W przedsiębiorstwach zachodnioeuropejskich (np. brytyjskich) stosuje się do celów analitycznych prezentację składników bilansu w formie drabinkowej. Polega to na odpowiednim rozliczeniu podstawowych składników aktywów i pasywów według poniższego wzoru.

1. Aktywa trwałe netto

2. Aktywa obrotowe

3. Zobowiązania bieżące

4. Kapitał pracujący (inaczej kapitał obrotowy)

5. Zobowiązania długoterminowe

6. AKTYWA NETTO = KAPITAŁ WŁASNY

- kapitał podstawowy

- kapitał zapasowy

- kapitał rezerwowy

- wynik finansowy roku

poprzedniego

- wynik finansowy roku

obrotowego

Aktywa netto = Aktywa trwałe netto + Kapitał obrotowy - Zobowiązania

długoterminowe

Kapitał (pracujący) obrotowy = Aktywa obrotowe - Zobowiązania bieżące

Jak widać pojawia się tu pozycja nie wynikająca bezpośrednio z ewidencji księgowej o nazwie "kapitał pracujący" (inaczej: kapitał obrotowy lub aktywa bieżące netto). Jest to kategoria bardzo ważna w zarządzaniu przedsiębiorstwem w warunkach gospodarki rynkowej.

Wersja angielska bilansu jest dość często wersją publikacyjną bilansu w warunkach polskich. Taka kolejność wykazywanych pozycji, a zwłaszcza ujęcie w końcowym fragmencie wielkości kapitału i jego struktury, okazuje się bardzo czytelna dla użytkowników informacji, którzy niekoniecznie muszą być profesjonalistami w zakresie czytania bilansu.

AKTYWA - ZOBOWIĄZANIA = MAJĄTEK NETTO

Środki

pieniężne

Materiały

Produkcja niezakończona

Produkty

gotowe

Wartości niematerialne i prawne

Należności

długoterminowe

Rzeczowe

aktywa trwałe

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Inwestycje

krótkoterminowe

Należności

krótkoterminowe

Zapasy

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Inwestycje

długoterminowe

Aktywa

trwałe

Aktywa

Aktywa

obrotowe

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Pasywa

Kapitał

(fundusz)

własny

Wynik finansowy

netto

Rezerwy

na zobowiązania

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe

Kapitał (fundusz)

zapasowy

Kapitał (fundusz)

rezerwowy

Kapitał (fundusz) podstawowy

Rozliczenia

międzyokresowe

AKTYWA = PASYWA

ZYSK (+)

STRATA (-)

GOTÓWKA

ZOBOWIĄZANIA

BIEŻĄCE

NALEŻNOŚCI

ŚRODKI

OBROTOWE

ZAPASY

ZOBOWIĄZANIA

DŁUGOTERMI -

NOWE

KAPITAŁY

STAŁE

KAPITAŁY

WŁASNE

MAJĄTEK

TRWAŁY

BILANS

---