1. Historia Etyki

Etyka (gr. Etos) - obyczaj, stałe miejsce zamieszkania. Etyka rozpoczyna się od:

• Tworzenia zasad moralnych;

• Dawania odpowiedzi na, pytanie, - „DLACZEGO WARTO POSTĘPOWAĆ WEDŁUG ZASAD MORALNYCH?”.

1. Etyka klasyczna

1. Rozwiązanie Sofistyczne

• Ojciec sofistyki to Protagoras, z Abdery (ur. ok. 485 p.n.e., zm. ok. 415 p.n.e.);

• Według niego postępuje moralnie ten, kto kieruje się cnotą.

• Cnota według Protagorasa to poznawanie obyczajów i zasad państwa-miasta. A zarazem kierowanie się nimi, po to by można było oddziaływać na ludzi.

• Etyka to rzemiosło oraz umiejętność, która doprowadza do wielkości.

• Relatywizm moralny - zależność ocen moralnych o woli obywateli.

• Według Protagorasa „człowiek jest miarą wszech rzeczy”.

• Ojciec sofistyki uważał, że nie ma rzeczy gorących ani zimnych, bo różna jest ocena.

• Protagoras odrzucał kategorie prawdy.

• Według niego nie ma roli nauczyciela, który miałby najlepszą doktrynę.

• Według Protagorasa życie w phisis (natura), czyli poza miastem-państwem człowiek może robić, co chce, ale jest wyrzutkiem społeczeństwa, osobą anormalną, pozbawioną świadomości moralnej. A także nie żyje według nomos (prawa, umowy społecznej).

1. Rozwiązanie Sokratesa (ur. 469p. n. e., Ateny, zm. 399 p. n. e.).

• Metoda Majenistyczna polega na tym, że:

• Rolą etyka jest „wydobycie” wiedzy etycznej, która jest w nas, na „pole” świadomości;

• Etyk ma uczyć.

• Według Sokratesa nie było by jedności, gdyby stosowano rozwiązania Protagorasa.

• Sokrates tworzył słownik etyczny i budował odpowiedni język.

• Sokrates pokazał:

• Różnice między człowiekiem a zwierzęciem;

• Czym to jest dobro; działanie indukcyjne.

• Intelektualizm moralny polega na ty, że błąd moralny jest równoważny z błędem intelektualnym.

1. Platon (387-347 r. p.n.e.) - eudajmonizm agatyczny

• Platon osadza etyka na antropologii (gr.)- człowiek składa się z duszy i ciała.

• Ów filozof głosi dualizm - dusza i ciało nie istotnie powiązane.

• On twierdził, że człowiek przebywał w pleromie (świecie idealnym, w niebie) jako dusza i tam poznawał, np.: idee najwyższego dobra. A później człowiek przypomina sobie, agatos, czyli dobro (najwyższe). Według Platona szczęście przeżywane jest w wyniku najwyższego dobra.

Ów pogląd jest poglądem idealistycznym.

1. Arystoteles (384-322 p.n.e.) - eudajmonizm perfekcjonistyczny

• Uczęszczał do ikeonu, portyku Sokratesa.

• Odrzucił idealizm platoński.

• Według Arystotelesa punktem wyjścia jest działanie człowieka.

• Według niego nie doszłoby do działania, gdyby nie było przyczyny celowej.

• Arystoteles uważał, że działaniem kierują hierarchie celów.

• A najwyższym celem jest szczęście i każdy do niego dąży.

• Według tego filozofa człowiek jest istotą spotencjalizowaną - jak się rodzimy mamy zalążki bycia wszystkim i mamy działać, aby się rozwijać. (Perfekcjonizm)

• Uważał, że cnota to stan, który mówi, że osiągnęliśmy właściwy stan, rozwinęliśmy się.

• Arystoteles wyróżnia cnoty:

• Dianoetyczne (intelektualne, rozumowe).

• Etyczne (obyczaju).

(Etyka złotego środka)

1. Chrześcijaństwo

• Zapożyczenie formy (języka, terminologii) z Antyku.

• Ojcowie Kościoła - pisarze wczesnochrześcijańscy.

• Chrześcijanie łączyli na początku poglądy filozoficzne z Objawieniem, a podzielił to święty Tomasz z Akwinu (ur. ok. 1225, zm.7 III 1274).

• Symbioza objawienia z myślą racjonalną.

• Etyka zaczęła się oddzielać (np. Marcin Luter).

1. 3. Etyka autonomiczna

• Autonomiczna etyka, system etyczny sformułowany przez T. Kotarbińskiego, zawierający program etyki laickiej, niezależnej od wskazań religijnych i poglądów filozoficznych, oparty na tzw. elementarnych normach moralnych.

• Według tej etyki kryterium tego, co jest dobre a co złe jest użytek, to, co jest użyteczne. (Działanie moralnie dobre)

1. 3. 1. Etyka niezależna Kanta Immanuela (ur. 22 IV 1724, zm. 12 II 1804)

• Wyprowadzenie norm z nikąd.

• To także jest etyka autonomiczna.

• Kant postawił pytanie - JAKI CHARAKTER MUSZĄ MIEĆ NASZE POJĘCIA, ABY BYŁY MORALNE?

Odpowiedź: Moralność niezależna od natury.

Uzasadnienie. Ponieważ natura jest bezosobowa (nie ma charakteru moralnego). Rzeczywistość nie jest samo rozpoznawalna (nie ma wglądu w istotę rzeczy).

• Kant jest agnostykiem (natura jest niepoznawalna, nieracjonalna).

• Rozróżnienie między być (→ byt, natura) i powinność.

• Przeżywamy powinność zaprowadzonego porządku racjonalnego w byt, świat nieracjonalny, kiedy czynimy własną wolę wolą dobra.

• Deotonomizm - wola jest dobra, kiedy człowiek wypełnia obowiązek ze względu na siebie samego.

• Altruizm nie jest deotonizmem, wolą dobra, ponieważ mam pewne wyczulenie, skłonności, uwarunkowania psychiczne.

• Moje działanie powinno być powszechnym działaniem dla osób rozumnych.

• Jeżeli reguła nie popada w sprzeczność to wtedy można ją upowszechnić.

» Reguła obietnicy:

☺ Tworzenie sobie reguły, która mi zezwala złamać obietnice.

☺ Obietnice nie miały by sensu, gdybyśmy je ciągle łamali.

• Człowiek jest absolutnym autorytetem w sprawach moralności.

2. Istotne zagadnienia metaetyczne

Etyka - moralność.

Metaetyka:

• Bazuje na etyce.

• Wstęp do badań etycznych.

• „Dostarcza narzędzi” do etyki.

• Pokazuje, kiedy etyka jest nauką.

• Zmierza do ustalenia statusu etyki.

• Pokazuje, czym jest etyka i jakie ona ma źródła (skąd będzie czerpać normy).

• Określa metodę (gr. chados - droga) dla uprawiania etyki.

• Określa stosunek do innych nauk (porównuje z czymś, co jest podobne, a czymś, co jest różniące się). Pokazuje różnice między etyką a innymi naukami.

• Wskazuje cel (wskazuje na normy postępowania).

• Definiuje etykę.

• Określa warunki moralnego działania:

• Warunki poznawcze, kiedy akt jest ludzki;

• Warunki wolitywne, które związane są z naszą wolą, wolnością i związaną z nią odpowiedzialnością (cnotą, czyli sprawnością moralną);

• Musi być sumienie (gr. syneidesis)- władza osądzająca (poddawanie ocenie);

• Oraz musi być absolutny porządek moralny.

• Moralność w świecie norm (wolne działanie, wolny wybór człowieka).

• Etyka to nauka zajmująca się moralnością.

• Etyka to teoria, moralność - praktyka;

• Subiekcja - należy do podmiotu.

• Obiekcja - zależy od przedmiotu (cel życia człowieka, dobro, wartości moralne, imperatyw - prawo)

2. 1. Definicja etyki

Etyka - nauka filozoficzna, która ustala moralne podstawy i reguły działania przy pomocy wrodzonych zdolności poznawczych.

1. Etyka - nauka:

• Nauka - uporządkowany zbiór twierdzeń o pewnym przedmiocie, które są zarazem sprawdzalne.

• Intersubiektywność - powszechne komunikowanie.

• Inter - między.

• Subiectum - podmiotowy.

• Przekazywanie tych samych twierdzeń o przedmiocie, którym jest moralność.

2. Etyka - nauka filozoficzna:

• Podaje ostateczne przyczyny.

• Wyjaśnia ostatecznie swój przedmiot (ukazuje właściwe i ostateczne przyczyny tłumaczące moralność).

• Nauka jest w znaczeniu formalnym.

• Filozofia wyjaśnia, wskazuje ostateczne racje (w ten sposób tłumaczy swój przedmiot);

3. Etyka ustala moralne podstawy (cel, dobro, prawo):

• Cel - bez tego nie wyzwoli się działanie (cel → aktywność ludzka poprzez chęć osiągnięcia celu)

• Dobro moralne realizuje się poprzez aktywność (działalność) ludzką.

• Moralny imperatyw (prawo moralne); człowiek poprzez to prawo jest zobowiązany do wypełniania pewnych czynności, np. do pomocy innym.

4. 
   Etyka ustala reguły postępowania:

• Zasada, jest zawsze prawdziwa.

• Reguły, odpowiadają na pytanie - co robić?; Wskazują jak mamy działać. One nie mogą być arbitralne, tzn. zależne od człowieka, ale powinny być odczytane.

• Ustalanie - odkrywanie.

• Zanim odkryjemy reguły ustalamy:

• Zespół ocen.

• Zespół norm (skale ocen).

• Zespół wzorców (przykłady życia ludzi, z nich nie wyprowadza się norm).

• Ludzkie działanie - ono jest wówczas, gdy człowiek jest wolny.

• Wrodzone zdolności poznawcze:

• Poznanie rozumowe:

• Wykorzystujemy do tworzenia pojęć i do formułowania oraz uzasadniania zasad postępowania.

• Epistemologia - metoda tworzenia:

• Obraz wrażony, zmysłowy - ma charakter zmysłowy:

- abstrakcja totalna - nie wolno kogoś pomylić;

- abstrakcja (matematyka) - wybiera jednostkę;

- abstrakcja formalna - wydzielenie tego, co właściwe.

• Doświadczenie etyczne - poznanie bezpośrednie (naoczność)

• Doświadczenie zewnętrzne, np.: widzę, że ktoś pozbawia innych środków do życia. To także badanie kodeksów moralnych.

• Doświadczenie wewnętrzne - opis tego jak ja się czuję i mogę się postawić na miejscu innej osoby.

2. 2. Stosunek etyki do dyscyplin pokrewnych

ETYKA

NORMATYWNA - wydaje osądy, co jest dobre a co złe i uzasadnia to.

OPISOWA (etologia) - opisuje ludzkie działania, nie wartościuje zachowania

2. 2. 1. Etyka a metafizyka

• Etyka - filozofia praktyczna.

• Metafizyka - filozofia teoretyczna.

• Występuje zależność między etyką a metafizyką.

• Założenia, teorie czerpiemy od metafizyki.

• Prakseologia - ocena działania pod względem zła lub dobra moralnego.

• Etyka czerpie koncepcje, wiedze o człowieku.

2. 2. 2. Etyka a teologia moralna

• Nauki te sięgają do różnych źródeł,

• Źródła wiedzy etycznej: rozum i doświadczenie.

• Źródła teologii moralnej: tradycja i Pismo Święte.

• Etyka absolutystyczna - Bóg jest Źródłem Absolutystycznym do norm etycznych.

• Czy wiedza na temat Boga w etyce jest zaczerpnięta z objawienia czy ze źródła racjonalnego?

Odpowiedź: Teza Teistyczna:

1. Istnieje Bóg.

Wyjaśnia świat, jego istnienie oraz jego przygodność, czyli powstawanie i ginięcie.

2. Bóg Stwórcą.

- Czy rzeczywistość jest monistyczna? Monizm - stworzenie czegoś, co ma takie same cechy, co ma inne stworzenie.

- A może pluralizm? Dochodzimy do tego, że Bóg jest Stwórcą świata.

3. Stwórca jest osobą.

- Sposób łączenia rzeczy - racjonalność bytu.

Racjonalność pochodzi od Boga; a świat stworzony przez Niego jest racjonalny. Przez to dowodzimy, że Bóg jest osobą.

• Etyka metodologiczna jest niezależna od teologii moralnej.

2. 2. 3. Etyka a inne nauki

• Etykę a inne nauki łączy przedmiot materialny (to, czym zajmuje się etyka).

• A dzieli przedmiot formalny (inny sposób patrzenia, np. na moralność).

• Etyk bazuje na psychologii i socjologii moralności, ale nie są one dla niego najważniejsze.

• Przedmiot formalno-metodologiczny (przedmiot, poprzez, który etyka była by czymś wspólnym dla nauk filozoficznych; tłumaczy tak swój przedmiot jak podobnie jak inne nauki filozoficzne; to jest też sposób podchodzenia do tematyki).

2. 3. Źródła moralności

• Skąd etyka czerpie dane dla swoich rozwiązań?

• Wrodzone człowiekowi zdolności to rozum i doświadczenie (łac. fantas moralitatis).

• Rozum dokonuje uzasadnienia prawdziwości zdań etycznych oraz wytwarza zasady.

• Doświadczenie - treść przeżywanych doświadczeń moralnych.

2. 4. Przedmiot etyki

PRZEDMIOT ETYKI

Przedmiot materialny (Jest tym, czym się zajmujemy). ↓ Moralność (ludzkie działania).

Przedmiot formalny Aspekt spojrzenia na przedmiot materialny. ↓ Wskazanie ostatecznych racji moralności (ludzkiego działania). ↓ Przedmiot formalno-metodyczny Etyka robi to samo, co filozofia, przedstawia ostateczny przedmiot ↓ Przedmiot formalno-treściowy

2. 5. Metoda w etyce.

• Sposób sprawdzalny - każdy może skorzystać z kroków wytworzonych.

• Intersubiektywna komunikowalność - między przedmiotowa poznawalność

• Trzy ogniwa metody w etyce normatywnej:

1. Ustalenie faktu etycznego.

- Kiedy wykonujemy „coś” to przeżywamy pewne wartości.

- Zrobiliśmy to dobrowolnie i dlatego są to działania moralne.

- Ustalanie podstawowych elementów etyki.

- Eksluwizm - wykluczanie, a skupienie uwagi na przeżyciach.

- Integralne pojmowanie faktu podstawy etycznej (mamy kilka czynników przy omawianiu struktury moralności):

*dążenie do celu,

*przeżycie wartości,

*przeżycie prawa.

Przeżywanie wartości podczas, wykonywania ocen.

Przeżycie imperatywu - przeżywanie rozkazu moralnego.

2. Opis podstawowego faktu.

- Pokazanie cech.

- Wzajemne relacje cech do siebie.

- Formułujemy zagadnienie w postaci pytania.

3. Uprawomocnienie twierdzeń etyczno-normatywnych (faza ściśle systemowa).

- Zdefiniowanie pojęć ściśle etycznych: dobro, szczęście.

- Logiczne uzasadnienie twierdzeń poprze wskazanie na: doświadczenie i wskazanie racji ostatecznych, których doświadczyć nie można.

2. 6. Podział etyki

1. ETYKA OGÓLNA

1. Metaetyka

2. Nauka o aktach ludzkich

3. Nauka o celu ludzkiej egzystencji (eudamologia)

4. Aksjologia - nauka o wartościach, dobru moralnym

5. Deontologia - nauka o moralnym imperatywie

6. Synejdozjologia - nauka o sumieniu

7. Aretologia - nauka o cnocie moralnej

8. Nauka o odpowiedzialności moralnej

2. ETYKA SZCZEGÓŁOWA

• Indywidualna (ta etyka wiąże się osobiście ze mną, - ponieważ jestem człowiekiem)

• Społeczna, np.: lekarska, biznesu.

2. 7. „Modele” uprawiania etyki szczegółowej

1. Aretologiczny. Analizuje się cnoty i wady, które się podstawami.

2. Klasyczny. Analizowanie źródeł, uzasadnień, które są w dekalogu.

3. Model odwołujący się do naturalnych inklinacji człowieka. Analizowanie nachyleń, które są w człowieku. Inklinacje podstawowe to: inklinacja do zachowania życia; inklinacja do zachowania gatunku (etyka płciowa) - inklinacja ludzka; inklinacja do poznania prawdy.

2. 8. Stanowiska metaetyczne (możliwość uzasadnienia twierdzeń etycznych, - czym jest sąd i jak się go uzasadnia)

1). Naturalizm

• Dobro, szczęście wyrażają naturalne dążenie ludzkie.

• Według naturalizmu zasady życia ludzkiego wyprowadzane są z natury.

• Respekt dla inklinacji oraz hierarchii inklinacji cielesnych.

• Inklinacje są: instrumentalne oraz podporządkowane rozwojowi człowieka.

• Według tego stanowiska metaetycznego przymiotniki takie jak np. „dobry, powinien” opisują zachowanie człowieka

• Słabym punktem naturalizmu jest to, że człowiek jawi się jako istota podlegająca.

2). Intuicjonizm

• Cechy są postrzegane odrębną od zmysłów człowieka władzą, czyli intuicją.

• Według synterery (prasumienia) wszyscy ludzie zobowiązani są do czynienia dobra (Bonus es faciendum - Dobro należy czynić).

• Intuicjonizm nie potrafi uzasadnić imperatywu kategorycznego.

3). Emotywizm

a). Neopozytywizm (David Hume):

• Zakwestionowanie zasady przyczynowości

• Sądy moralne nie odnoszą się do rzeczywistości

• Etyka nie buduje sądów na temat rzeczywistości

• Etycy według D. Hume'a to „pomieszańcy”

b). XX wiek (AYER Sir Alfred Jules [ur. 29 X 1910, zm. 27 VI 1989]; STEVENSON Ch. L., HARE Richard Mervyn [ur. 1919], OSSOWSKA MARIA [ur. 16 I 1896, zm. 13 VIII 1974]).

• Nie można twierdzić, że dany czyn jest zły.

• Ocenia się w oparciu o emocjonalny stosunek do danego zdarzenia (np. czujemy wstręt na widok krwi)

4). Kognitywizm (CZEŻOWSKI TADEUSZ, ur. 26 VII 1889, zm. 28 III 1981)

• Kognitywizm, stanowisko opowiadające się za poznawczym charakterem etyki normatywnej i za uznaniem jej jako nauki; rozpatrywane jest przez metaetykę.

• Kognitywizm bazuje na przekonaniu, że spory dotyczące sporów moralnych, dotyczą fałszu lub prawdy.

• Ocena aksjologiczna, ocena wartości moralnej danego czynu

• Realny osąd: ocena czy coś jest prawdziwe; uzasadnialność cechy - bazowanie na oczywistości.

• Dostrzega analogie między oceną aksjologiczną a budowaniem sądu o faktach.

• Normy moralne - uogólnienie pierwotnego doświadczenia aksjologicznego.

• Wszystko, co istnieje ma naturę dobra.

5). Akognitywizm (zaprzeczenie kognitywizmu)

• Stanowisko to dostrzega, że systemy etyczne kognitywizmu są spójne same ze sobą, ale nie mają narzędzi weryfikacji

• Stanowisko w metaetyce głoszące, że wypowiedzi o charakterze etycznym nie mają znaczenia poznawczego, lub, że ich znaczenie poznawcze jest mniej istotne od znaczenia emotywnego.

• Wartości sprowadzają się do uczuć.

3. Etyka ogólna

3. 1. Teoria aktów ludzkich. Podstawowe pojęcia z aktów ludzkich

• Etyka zajmuje się czynem

• Czyn (actus humanus)- działanie, którego człowiek jest świadomym i wolnym sprawcą

Czyn

Świadomość

Wolność

Sprawczość

Odpowiedzialność

• Uczynnienie (actus hominis)- człowiek jest się polem, na którym coś działa, np. ból głowy; człowiek nie ma świadomości i wolności.

• Działanie, uczynek (action, actus, operatio) charakteryzuje czyn a nie uczynnienie.

• Akt rozumny

• Wymaga poznania dobra oraz sprawczego aktu woli w akcie

• Wola może uprzedzać rozum, albo odwrotnie; wg Artura Schopenchauera wola (dążenie) uprzedza poznanie, czyli czynność woli (woluntaryzm)

• Wola jest ślepa (wg Kanta: Wola nie ma oczu) i potrzebny jest rozum

• Dla ukonstytuowania woli potrzebny jest uprzedni akt poznawczy

• Akty nierozumne - akty nieświadome, pochodzące bez jego woli i rozumu

• Akty cielesno - duchowe (np. mogę swój wzrok potrzeć a nie muszę)

• Akty świadome (np. wiara)

• Czy akt rozumny jest aktem wolnym czy koniecznym?

• Do elementów istotnych należy rozpoznanie dobra

• Czy akt jest konieczny? Przedmiotem dla rozumu jest prawda a dla woli przedmiotem właściwym jest dobro.

Akt spotkania z dobrem absolutnym - ukoniecznie woli.

Doświadczenie Boga po śmierci - jedyny przypadek aktu rozumnego, który nie pozbawia wolności; naturalny kres dynamiki działania.

Konieczności w aktach rozumnych i nierozumnych:

* siły zewnętrzne wpływające na akt nierozumny przekreślają jego rozumny charakter

* siły wewnętrzne - akt rozumny (koniecznie z wnętrza władz)

• Akt rozumny wolny - ludzka wola nie jest ukonieczniona i krępowana przez przeszkody zewnętrzne w swoim działaniu.

Wola ma możliwość działania lub nie działania.

Możliwość wyboru między dobrami sobie końcowo przeciwnymi.

Możliwość wyboru między dobrami gatunkowo różnymi, np. wybór sportu albo muzyki.

Akty wolne pozostają pod wpływem wielu uwarunkowań (determinantów); będą uwarunkowane somatycznie, psychicznie, społecznie.

3. 1. 1. Kategoria aktów rozumnych wolnych

a). Ze względu na praktyczną strukturę aktu

- akty samorodne (actus electi) - w obszarze czysto duchowym pochodzą od samej woli; dążenie do dobra (miłości);

- akty nakazane (actus imperati) - pod nakazem woli;

Akty wewnętrzne - sięgnięcie podmiotu do władzy pamięci, do wyobraźni;

Akty zewnętrzne - zlecenie komuś, żeby wykonał działanie na zewnątrz przy współudziale czynników zewnętrznych;

Władza despotyczna - nakaz wychodzący z woli (działanie mimo utraty zdrowia);

władza polityczna (rozciąga się nad ludzką pamięcią) - władza cząstkowa, kiedy coś odmawia posłuszeństwa.

b). Ze względu na stopień świadomości

- w pełni lub częściowo świadome

Działanie w pełni świadome, te, w którym:

* w pełni rozpoznajemy dobro;

* w tedy działa nasza wola;

* wiąże się z nimi wyższy stopień świadomości.

Działanie częściowo świadome - poznanie rozumu, poznanie woli zostało częściowo ograniczone.

c). Ze względu na świadomość zamierzenia [Zamierzenie (intencja) - istotna faza actus humanus]

- aktualne - świadomość zamierzenia aktu, wola spełnienia tego aktu; świadomość przy aktach językowych per formatywnych, które potwierdzane są przez innych, np. przyrzeczenie małżeńskie (najgłębiej osobowy akt i nikt za nas tego aktu nie uczyni; ten akt będzie miał skutki długotrwałe).

- wirtualne - nastawienie woli człowieka, który podjął decyzję wykonania czegoś i ją wykonuje (nie myśląc o tej decyzji). Intencję wirtualną uznaje się za actus humanus.

- habitualne (łac. posiadać) - człowiek nie kieruje się zamierzeniem, które wcześniej podjął; zwalnia to nas od wykonania tego aktu, ale mogą mnie dotknąć w przyszłości jakieś kary (skutki zobowiązania), np. za niezapłacony rachunek TP S. A.

3. 2. Akty niechcenia (inwolunarium)

Człowiek wobec tych aktów nie określa wobec nich obojętności, bo nawet nie wie, że istnieją.

Akty oporu:

• Niechcenie pozytywne:

*całkowite - zdecydowana wola, siła; odwrócenie się od złych propozycji. Zwalnia nas od z odpowiedzialności, bo postawiliśmy opór.

*połowiczne - po części obciąża nas odpowiedzialnością; wola odwraca się od zła z wahaniem, bo człowiek ma w złu upodobanie.

3. 3. Akty zachcenia (życzenia)

• Człowiek chce czegoś,

• Nie ma wpływu na to, aby stało się tak jak on chce.

• Nie mamy wpływu na spełnienie naszych życzeń.

3. 4. Struktura aktów woli (decyzji, z których się rozliczamy)

1. akty rozumu i woli (względem dobra)

1. Dobro jest podejmowane dzięki rozumowi i woli

Pięć faz zanim ukonstytuujemy decyzję
Rozum	Wola
Fazy dotyczące pracy rozumu i woli w stosunku do dobra
Spostrzenie dobra (rozum praktyczny). Rozum nie kieruje się na konkretny obiekt.	I. Pragnienie dobra
Wydaje sąd, że to dobro odpowiada woli (osąd dobra)	II. Intencja, zamierzenie (intendere)
Fazy dotyczące pracy nad środkami w celu osiągnięcia celu
Namysł nad środkami (rozważanie, co trzeba zrobić, aby to dobro osiągnąć).	III. Przyzwolenie na środki.
Sąd o środku najwłaściwszym	IV. Wybór środka
Przedstawienie przedmiotu dobra woli	V. Decyzja (nakaz) - to przekłada się na odpowiedzialność

2. Efektem (pięciu faz) jest decyzja (wykonanie)

3. 5. Zagadnienie przeszkód. Przeszkody ograniczające dobrowolność aktów ludzkich

• Ograniczenie aktów od strony woli lub rozumu.

• Utrudnianie działań normalnego funkcjonowania rozumu lub woli:

- peri culum - ignorancja (odpowiedzialność przed sumieniem z tytułu niewiedzy zawinionej);

- proporcjonalnie pomniejsza się odpowiedzialność;

- akt dobrowolny - rozumny i wolny;

- Co ogranicza?

* przeszkody habitualne (łac. habitu - posiadać; zadomowienie, niepozbywalność), mają trwały charakter i są na wyposażeniu podmiotu; człowiek chce uniknąć przeszkody, ale nie może przed tymi przeszkodami uciec.

Do przeszkód habitualnych należą:

• Błędna opinia i uprzedzenia;

Pojawia się w wyniku wychowania człowieka. Nabywa pewne przekonania (błędne) i według niego to jest poprawne. Jest to działanie obojętne moralnie - nie ma obciążenia sumienia.

• Wrodzone skłonności;

Nawyk (przejawia się w działaniu)
Obojętny moralnie Np. sprawdzenie czy zamknąłem mieszkanie	Kwalifikowany moralnie
		Cnota (działanie dobre moralnie)	Wada (Działanie złe moralnie)
				- nałóg (od środków) - przeszkoda organiczna, która dotyczy fizjologii człowieka. Przedstawienie nałogu i odpowiedzialności moralnej, jaką się posiada podczas poszczególnych faz: 1. W nałóg „wchodzi się” w sposób świadomy (działanie dobrowolne), za to istnieje odpowiedzialność. 2. Wynik - nałóg (to nie jest działanie dobrowolne i człowieka nie obciąża moralnie) - wada w wymiarze duchowym (nałóg ujemny moralnie), np. Kleptomania - „miłosierne złodziejstwo”, podczas, którego część „łupu” się oddaje.:-)

• Choroby psychiczne (łac. morbi psihici) - pewien stan osoby, która na skutek niezdolności nie jest przystosowana do wykonania elementarnych zadań życiowych, (czyli potrzeb fizjologicznych - sfera poznawcza; oraz potrzeba bezpieczeństwa - na poziomie emocjonalnym).

Klasyfikacja

1. Upośledzenia umysłowe.

- Potrzebna jest opieka ze strony otoczenia.

- Klasyfikacja upośledzeń umysłowych według psychologii tradycyjnej

93 IQ - 82 IQ - Imbecyl

83 IQ - 72 IQ - Debilitas

73 IQ - 50 IQ - Idiota

(Im mniejsze IQ tym mniejsza poczytalność)

2. Syndromy mózgowe - stany powodowane przez uszkodzenie mózgu.

- denat (łac. denatus) - trup (np. w stanie „nirwany alkoholowej „ - czyjś mózg umarł)

- syndromy mózgowe spowodowane są urazami:

* mechanicznymi (np. uszkodzenie głowy spowodowane przez strzałę wystrzeloną z kuszy);

* starość;

* zakażenie (np. kiła, zwana również syfilisem).

3. Psychozy - stany przybierające formy maniakalne, depresyjne, schizofreniczne

- maniak - obsesja, której człowiek nie może się wyzbyć (nie ma odpowiedzialności moralnej, ale musowo się z tego leczyć)

* Paranoja - fabularyzacja (schizofrenia - rozdwojenie jaźni), życie w urojonym świecie.

Schizofrenia - choroba genetyczna, która musi mieć wyzwalacze (bodźce), aby się ujawnić.

4. Zaburzenia psychosomatyczne, dotyczą układu psychiki i układu nerwowego ciała ludzkiego; nie ograniczają ani trochę odpowiedzialności.

- ludzkie ciało (gr. soma lub sarx) → somatologia;

- chelikobakter - bakteria;

- Stres, nerwica pociąga za sobą choroby, np. wrzody żołądka; nastawienie do zdrowia powoduje może także powodować wrzody żołądka, alergie i inne schorzenia.

5. Psychonerwice,

- neurastenia - chroniczne zmęczenie człowieka (apatia); wiąże się z ucieczką przed pracą i brakiem motywacji do pracy. Ogranicza to w pewnym stopniu dobrowolność aktów ludzkich.

- hipohombria - w największym bólu człowiek poszukuje najcięższej choroby; przesadne dbanie o swoje zdrowie; nie pomniejsza odpowiedzialności.

Homeostaza bakteryjna - równowaga między bakteriami „+” i „-”. Jest ona niezachowana w warunkach nazbyt sterylnych, które uwielbiają hipohombrycy (przez to jest coraz więcej alergików).

- fobie - lęki;

* klaustrofobia - lęk przestrzeni;

* lęki „działają” w skrupułach;

* nerwice lękowe;

supresja - rodzaj terapii, która prowadzi do uodpornienia tym co powoduje nasze lęki.

- nerwice natręctw - myśli, które wkradają się z pewną siłą (np. bluźnierstwo); zwolnienie z odpowiedzialności.

- histeria - nadmierne skoncentrowanie na własną osobę (celem jest zwrócenie uwagi na siebie); człowiek ulega autosugestii; w skrajnych przypadkach znosi się odpowiedzialność.

6. Psychopatologie (jest odpowiedzialność moralna)

- zaburzenia osobowości (np. niezdolność do przystosowania się do zmiany miejsca zamieszkania);

- przejściowe zaburzenia osobowości (narcyzm (sarc - ciało), sadyzm, homoseksualista, masochista) - przejawiają się w złym kontakcie z otoczeniem. Jest całkowita odpowiedzialność.

- tzw. syndromy ograniczają zdolności człowieka (np. syndrom post aborcyjny); nie ma oceny negatywnej moralnie.

* przeszkody aktualne - ignorancja (niewiedza), brak poznania przedmiotu;

* Niewiedze odróżnia się od nieuwagi. Nieuwaga - chwilowe zapomnienie;

* Niewiedza:

+ niepokonalna - nie jestem w stanie przezwyciężyć stanu mojej niewiedzy. Ta niewiedza całkowicie uchyla nas od ponoszenia odpowiedzialności. Wyróżnia się niewiedzę niepokonalną fizycznie oraz moralnie.

Niewiedza niepokonalna fizycznie - nie zachodzi podejrzenie, że zachowanie może być słuszne.

Niewiedza niepokonalna moralnie - przekonanie o istotnym stanie rzeczy połączone z wątpliwościami (dubitum); człowiek nie znajduje rozwiązania. Ale robi wszystko, aby niewiedzę pokonać.

+ pokonalna - pomniejsza odpowiedzialność, ale jej nie znosi.

- uczucia (passiones, concupiscencia) - wspomaganie działań moralnie dobrych. Wyróżnia się uczucia: wyższe (uczucia) i niższe (emocje).

# Uczucia niższe (emocje):

* Występują w charakterze przeszkód w sferze moralnej, jeżeli nie mamy nad nimi kontroli

* Emocje są to doznania:

+ Zadowolenia, kiedy jest dobro, które odpowiada władzą zmysłowym;

+ Niezadowolenia, kiedy nie ma dobra, które odpowiada władzą zmysłowym.

# Klasyfikacja

A). Według władz sfery pożądliwej (władze dążą do dobra lub zła): pragnienie, obawa, radość, smutek.

* Pragnienie, w filozofii E. Levinasa, w przeciwieństwie do potrzeby, niezaspokojone i niedające się nasycić dążenie do nieskończoności, dobra i miłości, wzrastające wraz z próbą jego zaspokojenia.

B). Według władz sfery popędliwej, (jeśli „dobro” zaczyna być trudne do osiągnięcia): otucha, zwątpienie, strach, odwaga, gniew.

* Zwątpienie, kiedy perspektywa oddala się od nas.

* Strach, elementarna, przykra emocja o charakterze wrodzonym; stan niepokoju odczuwany przez zmysły władz człowieka i jest spowodowany zagrożeniem trudnym do osiągnięcia; bogata symptomatologia fizjologiczna.

I). Doświadczenie (niepokój - stan subiektywny)

II). Określone zło (zło - czynnik obiektywny); pewna miara zła

• Strach ciężki

• Strach lekki

Kategorie względnie obiektywne, bo zło można zmierzyć.

Podział „strachu” ze względu na reakcję uczuciową:

• Strach niepokonalny (znosi nieodpowiedzialność)

• Strach pokonalny (umiarkowany) - pomniejsza odpowiedzialność

* Gniew, kiedy coś nasz plan burzy.

# Uczucia wpływają stymulująco na nasze działanie i zmniejszają naszą odpowiedzialność albo powiększają naszą odpowiedzialność.

# Nastrój trwa dłużej.

# Emocje selekcjonują i modyfikują działanie (np. na widok wilka uciekamy);

# Nastrój selekcjonuje i modyfikuje treści poznawcze (nie zauważamy nic oprócz tego, co nas otacza)

# Spośród uczuć wyróżniamy także: uczucia następujące, które nie mają wpływu na odpowiedzialność oraz uczucia uprzedzające.

# Działanie w afekcie, np. gniew.

- Inna przeszkoda to gwałt (przymus - łac. videncia)

a). przymus bezwzględny (przymus fizyczny) - opór woli wyraża się w stosowaniu oporu (nie ma przyzwolenia na zło);

b). przymus względny (przymus moralny) - nie ma oporu (przyzwolenie na zło); nie ma całkowitego odebrania wolności.

3. 6. Dobroć, kryteria skuteczności czynu i godziwości czynu.

I).

Wyznaczniki moralności czynu:

- Intencja czynu - element dobroci czynu; warunkuje dobroć;

- Dobroć zależy od natury czynu;

- Czyn będzie dobry pomimo tego, że będą niespodziewane złe skutki, ponieważ była dobra intencja;

- Według ABELARDA Pierre (ur. 1079, zm. 21 IV 1142) człowiek jest winny pewnego działania (np. popchnięcia staruszka podczas ratowania tonącego dziecka), a zarazem niewinny moralnie, (bo miał dobre intencje, czyli uratowanie osoby, która była w niebezpieczeństwie).

- Fakt troski o poznanie dobra (obiektywność):

* Jedna okoliczność może zmienić czyn na negatywny;

* Czyn dobry ≠ czyn godziwy (słuszny);

# dobroć czynu mierzona jest przez cel podmiotowości (finis operatis) a słuszność - celem podmiotowości czynu, ku któremu zmierza działanie.

-Kryteria oceny dobroci intencji czynu:

* Rozpoznajemy po skutkach (np. żal);

* Troska o rozpoznanie dobra (rozpoznanie, co może danej osobie służyć).

II).

- Słuszność:

* Błąd w płaszczyźnie moralnej nie jest uzależniony od błędności działania (ta błędność od razu się nas nie mści);

* Błąd w płaszczyźnie poza moralnej mści się natychmiast (np. w banku);

- Kryteria słuszności czynu



Cel

Przedmiotowy Słuszność (Cel wykonywanego działania)

Podmiotowy (intencja - łac. intendere) Dobroć czynu





Dobro musi mieć adresata działania

- Cel przedmiotowy jest tym, co dzieje przez czyn;

- Intencja jest tym, co wykonujemy;

- Podmiot usilnie szuka tego, co słuszne;

- Co jest naprawdę konieczne? A co może wydawać się konieczne?

Czyn zewnętrznie nie zmienia kwalifikacji moralnej czynu, a wewnętrznie zmienia nieistotnie.

* Skuteczność musi być dostosowana do okoliczności (np. mobilizacja leniwego ucznia).

III).

Czyn godziwy

- godziwość jest wtedy, jeżeli słuszność łączy się z dobrocią;

- Cel i środki w działaniu (Czy cel uświęca środki?):

* Chodzi o słuszność działań;

* Mając na uwadze cel i środki - mamy na uwadze charakter moralny;

Działanie złożone
Czyn dobry	Czyn dobry	Czyn dobry	Czyn zły	Czyn dobry	Cel dobry

* CZY WARTOŚĆ NIE PRZEWYŻSZA ZŁA?

- Zdrowie świadczy o tożsamości; jeżeli nie ma życia to nie ma tożsamości;

- Życie jest środkiem dla realizacji innych celów;

- Zło dotyka tego, co stanowi (czyni) mnie człowiekiem;

- Czyny absolutnie złe moralnie - godzą w osobę i pozbawiają osobowego rozwoju;

- Kłamstwo godzi człowieka jako istotę dążąca do dobra; kłamstwo ma wtedy charakter moralnie zły.

Nie każde zatajenie prawdy jest kłamstwem, bo mam (noszę) intencję poinformowania; czyn, jakim jest powiedzenie prawdy może być nie słuszny, kiedy adresat nie jest na nią przygotowany.

- Wyznaczniki moralności czynu

Wyznaczniki moralności czynu
Finis operis (Cel przedmiotowy)	Circumstancio (okoliczności)	Finis operantis (cel podmiotowy)








20

---