Traktat o Unii Europejskiej/traktat z Maastricht (Treaty on European Union)

1 listopada 1993 roku
Traktat ten został podpisany 7 lutego 1992 roku przez szefów rządów i państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Traktat o Unii Europejskiej wszedł w życie l listopada 1993 roku, po zakończeniu procedury ratyfikacyjnej zgodnej z wymogami konstytucyjnymi poszczególnych państw (w Irlandii, Francji i Danii - po przeprowadzeniu referendum, w pozostałych państwach - po ratyfikacji przez zgromadzenia ustawodawcze) oraz po wyrażeniu zgody na jego ratyfikację przez Parlament Europejski (przy 226 głosach za, 63 przeciw i 31 wstrzymujących się). Oznacza to, że aż procent deputowanych do Parlamentu Europejskiego nie poparło go. Traktat ten powstał na konferencji międzyrządowej w Maastricht (Holandia) w grudniu 1991 roku. Jest drugą po Jednolitym Akcie Europejskim gruntowną reformą traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich.
Ratyfikacja Traktatu o Unii Europejskiej spotkała się już na wstępie z oporem wśród narodów, które miały w głosowaniu bezpośrednim (referendum) wyrazic swoją wolę przystąpienia do Unii. Negatywne wypowiedzenie się Duńczyków w referendum przeciwko ratyfikacji Traktatu z Maastricht (50,7 procent głosów przeciw i 49,3 procent za), spowodowało konieczność przyjęcia przez Radę Europejską pewnych ustępstw na rzecz Danii. Ponadto w okresie poprzedzającym powtórne referendum Unia wyasygnowała dodatkowe środki na propagandę prounijną w Danii. W powtórnie przeprowadzonym referendum Duńczycy zaakceptowali traktat (56,8 procent głosów za i 43,2 procent przeciw).
Celem traktatu było stworzenie podstaw do przekształcenia Wspólnot Europejskich w Unię Europejską. W myśl tych uregulowań Europejska Wspólnota Gospodarcza zmieniła nazwę na Wspólnota Europejska, a Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zmienił nazwę na Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Najważniejszym dokonaniem traktatu z Maastricht było zawarcie w nim uregulowań dotyczących unii politycznej. Faktycznie nadało to nowy wymiar europejskiej polityce zagranicznej - po raz pierwszy państwa członkowskie Wspólnot zobowiązały się prawnie do prowadzenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
Rozszerzono także zakres działania Wspólnot o nowe sektory: przemysł, sieci transeuropejskie, ochronę konsumenta, edukację, szkolenie zawodowe i młodzież, ochronę zdrowia i kulturę oraz uzupełnienie istniejących postanowień o nowe dyspozycje dotyczące polityki społecznej i współpracy w zakresie rozwoju oraz ochrony środowiska. a także współpracy w Zacieśniono także współpracę w zakresie polityki sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wzmocniono prerogatywy Parlamentu Europejskiego miedzy innymi przez wprowadzenie procedury współdecydowania umożliwiającej mu zawetowanie decyzji Rady Unii Europejskiej oraz zwiększenie liczby przypadków, w których wymagana jest zgoda PE na podjęcie przez nią decyzji, umożliwienie PE udziału w mianowaniu członków Komisji Europejskiej oraz w zawieraniu umów międzynarodowych. Wprowadzono również obywatelstwo Unii Europejskiej, które stanowiło istotny krok w kierunku "upaństwowienia" Wspólnot.
Świadomość konieczności dalszego reformowania polityki europejskiej i realizacji Unii Europejskiej spowodowała zapis o możliwości jego rewizji w ramach kolejnej konferencji międzyrządowej - tyle oficjalna propaganda unijna. Faktycznie, umieszczoną w nim taką klauzulę ze względu na możliwość oporu ze strony społeczeństw państw, których rządy podpisały Traktat. Wobec braku spodziewanego sprzeciwu nastąpiły kolejne modyfikacje Traktatu z Maastricht, jako bardzo ogólnikowego i w rzeczywistości dającego duże możliwości samodzielnego podejmowania decyzji przez poszczególne państwa zwłaszcza w zakresie polityki wewnętrznej. Poza tym w większości państw Unii zapis ten faktycznie ograniczył gremium decyzyjne, które ratyfikowałoby taką umowę jedynie do rządów, lub parlamentów państw członkowskich. To z kolei umożliwia ratyfikację nawet najbardziej szkodliwych dla żywotnych interesów narodowych traktatów i umów.17 czerwca 1997 roku przyjęto Traktat amsterdamski, w znacznym stopniu modyfikujący poprzednie regulacje. Dalszym zmianom uległy one w ramach kolejnego traktatu, którego projekt, z uwagi na perspektywę rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Europy Środkowowschodniej, został przyjęty na szczycie w Nicei w grudniu 2000 roku.

Traktat amsterdamski (Amsterdam Treaty, Traite d'Amsterdarn)

1 maja 1999 roku(17 czerwca 1997 roku)
Dokument nowelizujący dotychczasowy dorobek traktatowy Unii Europejskiej opracowany na konferencji międzyrządowej trwającej od 29 marca 1996 roku do 17 czerwca 1997 roku. Główną regulacją Traktatu Amsterdamskiego jest dalsze zacieśnianie współpracy państw w ramach Unii Europejskiej. Konferencję międzyrządową zorganizowano zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej, przewidującym jej rozpoczęcie w 1996 roku dla zbadania postanowień traktatowych, w stosunku do których przewidziano rewizję zgodnie z celem tworzenia "coraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy, w którym decyzje są podejmowane na szczeblu jak najbliższym obywatelowi"; osiąganiem "trwałego i zrównoważonego postępu gospodarczo-społecznego, szczególnie przez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic"; potwierdzaniem "tożsamości w skali międzynarodowej, w szczególności przez realizację Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa".
Nowelizacja dyspozycji traktatowych wynikała również z konieczności zapewnienia efektywnego funkcjonowania mechanizmów decyzyjnych i instytucji wspólnotowych wobec perspektywy rozszerzania Unii. Konferencję przygotowała tak zwana grupa refleksyjna działająca od czerwca 1995 roku pod przewodnictwem Carlosa Westendorpa. Opracowała ona raport Westendorpa, który był podstawą ustaleń konferencji w formie projektu Traktatu amsterdamskiego. Przyjęto go na trwającym w dniach 16-17 czerwca 1997 roku szczycie amsterdamskim. Projekt Traktatu oficjalnie podpisany 2 października 1997 roku przez ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich UE wszedł w życie po zakończeniu procedury ratyfikacyjnej zgodnej z wymogami konstytucyjnymi tych państw. Traktat miał wejść w życie l stycznia 1999 roku, razem z realizacją tak zwanego III etapu Unii Gospodarczej i Walutowej. Z uwagi na przeciągającą się procedurę ratyfikacyjną wszedł w życie dopiero l maja 1999 roku.
Zasadnicze uzgodnienia przyjęte w Amsterdamie dotyczą: l) modyfikacji wspólnotowych i unijnych praw podstawowych; 2) zmian instytucjonalnych i modyfikacji procedur decyzyjnych; 3) zmian w Traktacie o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej (I filar); 4) zmian w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (II filar); 5) zmian odnoszących się do polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (III filar).
Modyfikacje dokonane w obrębie wspólnotowych i unijnych praw podstawowych objęły: l) wprowadzenie możliwości nakładania sankcji na państwa członkowskie nie respektujące zasad demokracji, praw człowieka, podstawowych swobód i reguł prawa (miedzy innymi zawieszenia korzystania z niektórych praw łącznie z prawem do głosowania w Radzie Unii Europejskiej); 2) przyznanie Radzie możliwości zwalczania każdego przejawu dyskryminacji na tle różnic płci, rasy, pochodzenia etnicznego, religii lub wiary, kalectwa, wieku i orientacji seksualnej;3) zaliczenie zasady równouprawnienia kobiet i mężczyzn do fundamentalnych praw Wspólnoty; 4) włączenie zadania osiągnięcia "wysokiego poziomu zatrudnienia" do głównych celów realizowanych przez Unię i przez Wspólnotę; 5) nałożenie na państwa członkowskie obowiązku uwzględniania wymogu ochrony środowiska przy realizacji polityk wspólnotowych; potwierdzenie konieczności przestrzegania zasady trwałego rozwoju (sustainable development); 6) wprowadzenie nowych regulacji dotyczących obywatelstwa Unii Europejskiej, określających relacje pomiędzy obywatelstwem narodowym a obywatelstwem Unii. Zgodnie z nowymi dyspozycjami traktatowymi obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstwa narodowego, lecz stanowi jedynie jego dopełnienie.
Zmiany w zakresie funkcjonowania systemu instytucjonalnego i procedur decyzyjnych można podzielić na kilka grup.
1. Dotyczące Rady Unii Europejskiej: a) zobligowanie Rady, w przypadku spełniania przez nią funkcji ustawodawczych, do podania do wiadomości publicznej wyników głosowania; b) uzależnienie sposobu głosowania w Radzie od rozszerzenia Unii. W wyniku debaty przyjęto ustalenia dotyczące głosowania większością kwalifikowaną, zgodnie z którymi zmiany miałyby przebiegać trójetapowo:
a) do momentu przyjęcia do Unii 17 państwa członkowskiego obowiązywałby istniejący system głosów ważonych i wymaganych większości;
b) w przedziale czasowym pomiędzy przyjęciem do Unii siedemnastego państwa członkowskiego a zwiększeniem liczby jej członków do dwudziestu, podejmowanie decyzji większością kwalifikowaną będzie następować zgodnie z Protokołem w sprawie instytucji w perspektywie poszerzania Unii Europejskiej; •
c) przed akcesem do UE dwudziestego państwa członkowskiego zostanie zwołana nowa konferencja międzyrządowa.
2. Dotyczące Komisji Europejskiej: tak jak w przypadku Rady, zgodnie z Protokołem w sprawie instytucji w perspektywie poszerzania Unii Europejskiej, kwestia liczby komisarzy została odroczona. Protokół stwierdza, iż w dniu wejścia w życie rozszerzenia Unii na Wschód, w skład Komisji będzie wchodzić po jednym przedstawicielu z każdego z państw członkowskich, pod warunkiem, że do tego momentu ważenie głosów w Radzie zostanie zmodyfikowane z uwzględnieniem rekompensaty dla tych państw członkowskich, które zrezygnują z możliwości mianowania drugiego komisarza.
3. Dotyczące Parlamentu Europejskiego: a) przyjęcie ustalenia co do ograniczenia w perspektywie rozszerzenia UE liczby parlamentarzystów do 700 osób; b) potwierdzenie trybu pracy PE - comiesięczne posiedzenia plenarne będą odbywać się w Strasburgu; posiedzenia komisji oraz sesje nadzwyczajne w Brukseli; siedziba Sekretariatu Generalnego nadal będzie w Luksemburgu; c) wzmocnienie kontroli politycznej PE nad Komisją przez wprowadzenie zasady podwójnej inwestytury - zgodnie z nowymi regulacjami PE w pierwszej fazie zatwierdza kandydaturę przewodniczącego Komisji, a następnie zatwierdza kolegium komisarzy; d) wzmocnienie prerogatyw PE przez zmodyfikowanie i rozszerzenie zakresu stosowania procedury współdecydowania - Parlament uzyska w niej uprawnienia równe uprawnieniom Rady.
4. Wzmocnienie prerogatyw — Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich między innymi przez: a) objęcie jurysdykcją Trybunału dziedzin przeniesionych z III do I filaru - polityki wizowej, azylowej, imigracyjnej i zagadnień związanych ze swobodnym przepływem osób; b) przyznanie Trybunałowi prawa do rozstrzygania sporów pomiędzy państwami członkowskimi dotyczących wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz sporów pomiędzy jednym lub kilkoma państwami członkowskimi a Komisją dotyczących interpretacji konwencji podpisywanych w ramach III filaru.
5. Zmiany dotyczące procedur decyzyjnych: a) rozszerzenie zakresu stosowania procedury współdecydowania i procedury głosowania kwalifikowaną większością głosów. Procedury te zostały włączone do wcześniejszych dyspozycji traktatowych oraz do nowych regulacji wprowadzonych przez Traktat amsterdamski. b) wprowadzenie procedury wzmocnionej współpracy umożliwiającej pogłębienie procesu integracji bez konieczności uczestniczenia w nim wszystkich państw członkowskich Unii. Możliwość zastosowania procedury wzmocnionej współpracy została obwarowana szeregiem warunków: brakiem możliwości realizacji celów wyznaczonych w traktatach na podstawie innych przewidzianych traktatowo procedur; uzyskaniem poparcia co najmniej większości państw członkowskich; nienaruszaniem acquis communautaire oraz praw, obowiązków i interesów państw członkowskich nie zainteresowanych uczestnictwem we wzmocnionej współpracy; umożliwieniem wszystkim państwom członkowskim dołączenia w dowolnym momencie do grupy państw pogłębiających współpracę. Przy zastosowaniu tej procedury prawo do głosowania w Radzie przysługuje jedynie państwom partycypującym we współpracy; również tylko te państwa są zobligowane do finansowania realizowanych przedsięwzięć.
W I i III filarze wzmocniona współpraca jest możliwa tylko w warunkach uzyskania zgody Rady podejmującej decyzję w głosowaniu większościowym na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, ale w przypadku gdy któreś z państw przeciwstawia się jej wprowadzeniu z racji ważnych interesów narodowych. Rada traci prawo do podjęcia decyzji w tej sprawie. Równocześnie może zadecydować w głosowaniu większościowym o poddaniu kwestii debacie w Radzie Europejskiej.
Wzmocniona współpraca jest możliwa między innymi pod następującymi warunkami: Jest ukierunkowana na realizację celów Unii oraz na ochronę jej interesów i służenie im; respektuje zasady wspomnianych traktatów i jednolite ramy instytucjonalne Unii; jest wykorzystywana jako środek ostateczny, jeśli cele wspomnianych traktatów nie mogą być osiągnięte przez zastosowanie odnośnych procedur w nich ustanowionych; dotyczy przynajmniej większości państw członkowskich; nie narusza acquis communautaire ani działań podjętych w wykonaniu innych przepisów wspomnianych traktatów; nie narusza kompetencji, praw, obowiązków i interesów tych państw członkowskich, które w niej uczestniczą; jest otwarta dla wszystkich państw członkowskich." Wydatki wynikające z mechanizmu współpracy, poza kosztami administracyjnymi, ponoszą uczestniczące w niej państwa członkowskie, chyba że Rada podejmie inną decyzję.
Modyfikacje dotyczące polityk wspólnotowych w Traktacie o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej (I filar) obejmują miedzy innymi:
1. Wprowadzenie do Traktatu rozdziału dotyczącego zatrudnienia (Tytuł VIII). Zgodnie z nowymi uregulowaniami państwa członkowskie Wspólnot Europejskich są zobowiązane do koordynowania między sobą polityki zatrudnienia oraz do uwzględniania, przy realizacji polityk wspólnotowych, konieczności osiągania wysokiego poziomu zatrudnienia. Na podstawie wniosków Rady Europejskiej oraz na podstawie raportu opracowywanego łącznie z Komisją i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, Komitetem Regionów i Komitetem do spraw Zatrudnienia Rada Unii Europejskiej w głosowaniu większościowym określi co roku wytyczne dla państw członkowskich, które są zobligowane do ich uwzględniania. Państwa członkowskie są zobowiązane do przedkładania Radzie i Komisji corocznego raportu na temat swej polityki zatrudnienia i uwzględniania wytycznych Rady. Radzie przysługuje możliwość (na podstawie procedury głosowania większościowego) adresowania do państw członkowskich rekomendacji oraz zadecydowania wspólnie z PE o podjęciu "działań zachęcających" do wymiany informacji i promowania działań pilotażowych. Przy Radzie powołana zostanie instytucja o charakterze opiniodawczym - Komitet do spraw Zatrudnienia, monitorujący sytuację na rynku pracy.
2. Włączenie do Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej przyjętego w Maastricht Protokołu socjalnego.
Kwestia zatrudnienia stanowiła jeden z kluczowych problemów stanowiących przedmiot konferencji międzyrządowej, cele te zostały rozszerzone między innymi o popieranie zatrudnienia, poprawę warunków życia i pracy, zapewnienie odpowiedniej ochrony socjalnej, rozwijanie zasobów ludzkich umożliwiające utrzymywanie wysokiego poziomu zatrudnienia, zwalczanie marginalizacji społecznej.
Założenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa poddano następującym korektom: l. Wyposażenie Unii w nowy instrument wspólnego działania - wspólne strategie (common stmtegies) określające cele Unii w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa i środki do ich osiągnięcia oraz zredefiniowanie istniejących instrumentów, to jest wspólnych akcji i wspólnych stanowisk. Wspólne strategie uchwala Rada Europejska po uzyskaniu rekomendacji Rady Unii Europejskiej. Po ich uchwaleniu Rada może większością głosów zadecydować o podjęciu wspólnych działań i przyjęciu wspólnych stanowisk niezbędnych do ich realizacji. W przypadku nieprzyjęcia wspólnych strategii wspólne działania oraz wspólne stanowiska mogą zostać przyjęte tylko jednogłośnie, chociaż przy podejmowaniu decyzji koniecznych do ich realizacji stosuje się procedurę głosowania większościowego.
2. Wprowadzenie możliwości - w przypadku podejmowania decyzji przez Radę w głosowaniu jednomyślnym - konstruktywnego wstrzymania się od głosu przez państwa nie zainteresowane uczestnictwem w określonych działaniach podejmowanych przez Unię. Wstrzymanie się od głosu danego państwa nie blokuje podjęcia decyzji przez pozostałych członków Rady Unii Europejskiej. Państwo powstrzymujące się od głosowania nie jest zobowiązane do stosowania się do podjętej przez Radę decyzji, ale musi uznać, iż jest ona wiążąca dla Unii. Konstruktywne wstrzymanie się od głosu nie może przekroczyć jednej trzeciej głosów ważonych.
3. Utrzymanie procedury głosowania jednomyślnego z uwagi na szczególny interes narodowy - możliwość tę wprowadzono w przypadku zastosowania procedury głosowania większościowego: w wyniku wyrażenia sprzeciwu przez któreś z państw powołujące się na interes narodowy kwestia nie jest poddawana głosowaniu większościowemu w Radzie i może zostać skierowana do Rady Europejskiej podejmującej decyzję jednogłośnie.
4. Zmiana formuły reprezentacji Unii w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. System trójki zastąpiono nową formą działania -Unia w stosunkach zewnętrznych będzie reprezentowana przez przewodniczącego Rady wspieranego przez sekretarza generalnego Rady sprawującego funkcję wysokiego przedstawiciela Unii Europejskiej do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Sekretarz generalny będzie wspomagał Radę przy "formułowaniu, opracowywaniu i realizowaniu decyzji politycznych". Na prośbę przewodniczącego Rady i w jej imieniu może również prowadzić dialog polityczny z państwami trzecimi.
5. Włączenie do Traktatu tak zwanych zadań petersberskich — misji humanitarnych i ewakuacyjnych, misji pokojowych UZE (Unia Zachodnioeuropejska) oraz zadań wykonywanych przez siły zbrojne w sytuacjach kryzysowych, w tym akcji mających na celu przywrócenie pokoju.

Traktat Nicejski

Traktat Nicejski został wynegocjowany przez piętnastu szefów rządów UE, obradujących w Nicei w dniach 7 - 11 grudnia 2000. Przywódcy Piętnastki uznali, że "od daty wejścia w życie Traktatu z Nicei Unia będzie w stanie powitać nowe państwa, gdy tylko wykażą zdolność do sprostania obowiązkom, wynikającym z członkostwa". Strony porozumienia: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, RFN, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy.
Główne cele wypracowanego porozumienia to:
przygotowanie instytucji Unii Europejskiej do poszerzenia o 12 nowych państw - patrz rozdział: Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Rewidentów Księgowych, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów, Wzmocniona współpraca
- ustalenie podziału głosów w Radzie Ministrów (345 głosów: Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy otrzymają po 29 głosów, Polska i Hiszpania - po 27) - patrz rozdział: system ważenia głosów w Radzie
- zwiększenie ilości spraw (do 80 procent), w których decyzje podejmowane będą większością kwalifikowaną (258 głosów) patrz rozdział: Głosowanie większością kwalifikowaną
- odejście od prawa weta w niektórych kwestiach (polityka imigracyjna od 2004 roku, fundusze strukturalne od 2007 roku) reforma Parlamentu Europejskiego (zwiększenie liczby eurodeputowanych do 732) - patrz rozdział: Parlament Europejski
- reforma Komisji Europejskiej (od czasu wejścia w życie Traktatu Nicejskiego każdy kraj będzie miał tylko jednego komisarza; po przyjęciu 12 nowych państw liczba komisarzy ma być niższa od 27) - patrz rozdział: Komisja Europejska
- proklamowanie Karty Praw Podstawowych - zbioru praw człowieka i swobód obywatelskich
Szczyt, który zakończył konferencję międzyrządową Piętnastki w sprawie reformy, zapoczątkowaną w połowie lutego 2000 roku, zapowiedział następną taką konferencję na 2004 rok. Ustalono też, że wszystkie szczyty w poszerzonej UE mają się odbywać w Brukseli.
Historia traktatu
Prace nad traktatem rozpoczęły się na konferencji międzyrządowej (14 lutego 2000 roku), podczas której opracowano jego projekt. Zgodnie z ustaleniami przyjętymi na szczytach w Helsinkach i w Santa Maria da Feira, projekt obejmował pięć głównych tematów: trzy tak zwane pozostałości z Amsterdamu - kształt Komisji Europejskiej, system ważenia głosów w Radzie UE i rozszerzenie zakresu głosowania większością kwalifikowaną; pozostałe kwestie dotyczące realizacji Traktatu amsterdamskiego (przykładowo funkcjonowanie Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich); inne problemy, zwłaszcza tak zwaną wzmocnioną współpracę. Szczyt nicejski poprzedził nieformalny szczyt w Biarritz (13-14 października 2000 roku), na którym poszczególne pastwa Piętnastki zajęły stanowiska w tej sprawie oraz wypracowano wstępne porozumienie.
Traktat z Nicei zwolennicy Unii Europejskiej uważają za wielki sukces, gdyż umożliwia realizację procesu rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Europy Środkowowschodniej. Przeprowadzenie reformy instytucji unijnych jest bowiem niezbędne dla zapewnienia funkcjonowania Unii składającej się z większej niż obecnie liczby państw. Wskutek silnego nacisku Niemiec, uwarunkowanego żądaniami niemieckich landów, podczas szczytu przyjęto ustalenia dotyczące terminu organizacji kolejnej konferencji międzyrządowej w sprawie następnej reformy unijnej, która ma się rozpocząć w 2004 roku. Plan (Agenda) przyszłej konferencji będzie obejmować podział kompetencji pomiędzy poszczególne instytucje, państwa członkowskie a regiony. Podczas tej konferencji będą również podjęte decyzje w sprawie kształtu i statusu prawnego "Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej" - albo włączenie jej do Traktatu, co oznaczałoby podleganie wspólnotowej jurysdykcji, albo pozostawienie jej w formie deklaracji politycznej. W 2004 roku Unia podejmie także próbę uproszczenia traktatów, co może również oznaczać, zgodnie z tendencjami panującymi w niektórych państwach członkowskich, realizację dążeń do utworzenia Konstytucji unii Europejskiej.
Istotne jest także to, że w - Deklaracji o przyszłości UE umieszczono zapewnienie, że niezależnie od daty przyjęcia pierwszych członków przyszła konferencja nie może stanowić przeszkody w rozszerzeniu. Zapis ten skutecznie uniemożliwia zastopowanie procesu integracji i włączenia do Unii kolejnych państw. Państwa, które do momentu rozpoczęcia kolejnej konferencji zakończą negocjacje i będą oczekiwać na ratyfikację traktatu akcesyjnego, będą miały możliwość uczestniczenia w niej (prawdopodobnie taki status będzie miała Polska - patrz Stanowisko polskiego rządu). Pozostałym państwom będzie przysługiwać status obserwatora.

Komisja Europejska
Na szczycie w Biarrit7z przeważała opinia, iż każdemu państwu członkowskiemu powinno przysługiwać prawo do zgłaszania własnego kandydata. Państwa duże były za ograniczeniem liczby komisarzy i wprowadzeniem zasady rotacji. Wyrażały również opinię, iż podtrzymywanie zasady "l kraj - l komisarz" powinno znaleźć odzwierciedlenie w hierarchizacji w łonie Komisji. W efekcie negocjacji przyjęto, iż zasada "l kraj - l komisarz" będzie obowiązywać do momentu, w którym Unia Europejska będzie liczyć 27 państw członkowskich. Do 2005 roku, a więc zakładanej daty rozszerzenia Unii o grupę liczącą obecnie 12 państw kandydujących, każde państwo będzie nominować jednego komisarza. Po rozszerzeniu Unii, w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania Komisji, ustali się ograniczenie liczby komisarzy i wprowadzi zasadę ich rotacji zapewniającą równoprawne traktowanie wszystkich państw członkowskich. Decyzja co do zasady systemu rotacji członków Komisji oraz liczby komisarzy zostanie podjęta przez Radę w głosowaniu jednomyślnym.
Na szczycie wzmocniono również pozycję przewodniczącego Komisji. W myśl podjętych ustaleń będzie mu przysługiwać prawo decydowania o wewnętrznej organizacji Komisji. Będzie on określał podział kompetencji członków Komisji i ich zadania, które w trakcie trwania mandatu mogą ulegać zmianie. W jego gestii leży również mianowanie, po zaaprobowaniu przez kolegium, wiceprzewodniczących Komisji. Ponadto przysługiwać mu będzie prawo wystąpienia z wnioskiem o zdymisjonowanie członka Komisji. Faktycznie posunięcia te doprowadziły do wzmocnienia roli Komisji Europejskiej i ograniczenia prerogatyw państw narodowych.

Głosowanie większością kwalifikowaną

Głosowanie większością kwalifikowaną w Radzie UE było priorytetem Konferencji. Aktualnie procedura ta odnosi się do około 70 regulacji traktatowych. W trakcie konferencji debatowano nad wprowadzaniem zasady głosowania większościowego w trzydziestu regulacjach; większość delegacji wyraziła zgodę na podejmowanie decyzji w odniesieniu do tych artykułów kwalifikowaną większością głosów, pomimo wykrystalizowania się przeciwstawnych interesów poszczególnych państw członkowskich i powstawania koalicji optujących za odmiennymi rozwiązaniami (na przykład wprowadzeniu zasady głosowania większościowego w odniesieniu do podatków zdecydowanie sprzeciwiały się Luksemburg i Wielka Brytania, w zakresie polityki socjalnej: Dania, Szwecja oraz Wielka Brytania).
Największe trudności zaistniały w pięciu dziedzinach: podatkach, sprawach społecznych, wymiarze sprawiedliwości i sprawach wewnętrznych oraz polityce handlowej. Pomimo istniejących sprzeczności w sumie w około trzydziestu ważnych dziedzinach osiągnięto kompromis, między innymi w zakresie funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (chociaż w tym przypadku jest on obwarowany ostrymi kryteriami - głosowanie większością kwalifikowaną nastąpi z dniem l stycznia 2007 roku, z dodatkowym zastrzeżeniem wprowadzonym na żądanie Hiszpanii, iż w przypadku braku przyjęcia do tego momentu nowych perspektyw finansowych, stosowanie większości kwalifikowanej zostanie odroczone); polityki społecznej (stosowanie większości kwalifikowanej będzie wymagać uprzedniej jednomyślnej zgody Rady Unii Europejskiej); polityki azylowej; swobodnego przepływu obywateli państw trzecich, czy w odniesieniu do polityki handlowej(z wyłączeniem, na prośbę Francji, umów handlowych dotyczących usług w zakresie kultury, edukacji, zdrowia i usług audiowizualnych). Sprawy najbardziej kontrowersyjne podatki i sprawy społeczne zostały usunięte z traktatu i będą nadal podlegać głosowaniu jednomyślnemu.
System ważenia głosów w Radzie

Najbardziej problematyczną kwestię stanowił system ważenia głosów w Radzie (weighting ofvotes). Małe państwa członkowskie optowały za utrzymaniem istniejącego systemu prowadzącego do ich nadreprezentatywności, duże natomiast dążyły do wprowadzenia modyfikacji zmierzających do jej ograniczenia. Państwa duże, które mają po dwóch komisarzy, wyrażały wstępnie zgodę na rezygnację z jednego komisarza pod warunkiem zrekompensowania im tej straty poprzez dokonanie korzystnych dla nich zmian w systemie podziału głosów.
Koncepcje reformy w Radzie obejmowały zmianę proporcji głosów przyznanych poszczególnym państwom członkowskim oraz wprowadzenie zasady podwójnej większości. Modyfikacja proporcji głosów miała zostać dokonana w ten sposób, że liczba głosów państw dużych zostałaby przemnożona przez odpowiednio większy współczynnik, natomiast państw małych - przez współczynnik odpowiednio mniejszy. W wyniku przyjętych ustaleń dla uzyskania kwalifikowanej większości konieczne będzie uzyskanie 170 z 237 głosów. Jeżeli przedmiotem głosowania będzie decyzja podejmowana przez Radę na wniosek Komisji, oprócz większości 170 głosów niezbędne będzie również uzyskanie poparcia większości członków Rady. W pozostałych przypadkach, oprócz wymaganej większości 170 głosów, konieczne będzie także jej wyrażenie przez co najmniej dwie trzecie członków Rady. W czasie głosowania kwalifikowaną większością głosów członkom Rady dodatkowo przysługuje prawo zweryfikowania, czy przy zachowaniu wyżej wymienionych warunków głosy oddane "za" reprezentują co najmniej 62 procent członków Unii (tak zwany wymóg podwójnej większości). Jeżeli ten warunek nie zostanie spełniony, decyzja nie będzie podjęta.
Podział głosów w Radzie Unii Europejskiej (stan aktualny)

Państwa	Liczba głosów (łącznie 237)
Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy	29
Hiszpania (po ewentualnym wejściu także Polska)	27
Holandia	13
Belgia, Grecja, Portugalia	12
Austria, Szwecja	10
Dania, Finlandia, Irlandia	7
Luksemburg	4

Wraz z przyjęciem nowych państw członkowskich, wymagany próg 170 głosów ulegnie zmianie. Z wyjątkiem sytuacji, gdy większość państw głosuje przeciw, przyjęcie decyzji wymagać będzie co najmniej 258 głosów za, jeżeli zgodnie z dyspozycjami traktatowymi decyzja musi zostać podjęta na podstawie propozycji Komisji. W pozostałych przypadkach dla przyjęcia decyzji wymagane będzie uzyskanie 258 głosów za, oddanych przez co najmniej dwie trzecie państw członkowskich. Również i w tym przypadku członkom Rady przysługuje możliwość zweryfikowania, czy państwa członkowskie, których głosy stanowią większość kwalifikowaną, reprezentują co najmniej 62 procent populacji UE. W przypadku niespełnienia tego warunku decyzja nie będzie podjęta.
Dotychczas dla uzyskania większości kwalifikowanej wystarczało zebranie 71 procent głosów. W Unii skupiającej 27 członków barierę tę podwyższono do 75 procent głosów. Bez uzyskania zgody dużych państw Rada nie będzie mogła podjąć decyzji. Równocześnie same duże państwa nie będą w stanie przeforsować swoich koncepcji - aby osiągnąć wymaganą większość, będą zmuszone do uzyskania poparcia 10 państw.

Parlament Europejski

Generalnie wśród państw członkowskich istniało przekonanie co do konieczności ograniczenia liczby deputowanych do -Parlamentu Europejskiego. Utrzymanie górnej granicy liczby członków Parlamentu Europejskiego wymagało ustalenia nowej zasady podziału miejsc pomiędzy poszczególne państwa członkowskie. Pod uwagę brano kilka rozwiązań - ścisłe zastosowanie zasady proporcjonalności obowiązującej w odniesieniu do liczby ludności; zmodyfikowanie obowiązującej zasady degresywnej proporcjonalności (począwszy od minimalnej liczby miejsc określonych w stosunku do liczby mieszkańców państwa członkowskiego, co oznacza ograniczenie w większym stopniu reprezentacji państw dużych); linearną redukcję liczby deputowanych ustalonej według obowiązujących zasad lub wprowadzenie, wobec pewnej liczby posłów, ogólnej listy europejskiej (wówczas głosowano by na listę krajową oraz na listę europejską). W wyniku przyjętych ustaleń ogólna liczba członków Parlamentu Europejskiego nie będzie mogła przekroczyć 732. Możliwe będzie wprowadzenie przejściowego odstępstwa od tej reguły uwarunkowanego procesem rozszerzenia.
Dla państw ubiegających się o członkostwo również przewidziano rozdział mandatów.
Mandaty w Parlamencie Europejskim przydzielone państwom kandydującym do Unii Europejskiej na mocy Traktatu nicejskiego

Państwa kandydujące	Liczba przedstawicieli (łącznie 197)
Polska	50
Rumunia	33
Czechy, Węgry	20(x2)
Bułgaria	17
Słowacja	13
Litwa	12
Łotwa	8
Słowenia	7
Estonia, Cypr	6(x2)
Malta	5

Trybunał Sprawiedliwości

Traktat nicejski dokonał reformy organów sądowniczych. W odniesieniu do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich postanowiono, że w jego skład będzie wchodzić jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Sędziów Sądu Pierwszej Instancji będą mogli wspierać adwokaci generalni. Sąd Pierwszej Instancji będzie właściwy dla spraw wnoszonych przeciw decyzjom paneli sędziowskich. Działając na podstawie propozycji Komisji, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Trybunałem Sprawiedliwości lub działając na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją, Rada będzie miała prawo do tworzenia paneli sędziowskich (judicial panels). Dla powołania panelu konieczne będzie uzyskanie jednomyślności członków Rady. Zadaniem paneli będzie orzekanie w pierwszej instancji w ściśle określonych grupach spraw.

Trybunał Rewidentów Księgowych

W skład Trybunału Rewidentów Księgowych będzie wchodzić po jednym przedstawicielu z każdego państwa członkowskiego. Członkowie Trybunału będą powoływani przez Radę zgodnie z zasadą kwalifikowanej większości głosów. Rada po konsultacji z Parlamentem Europejskim będzie przyjmowała listę członków Trybunału z uwzględnieniem propozycji przedłożonych przez każde z państw członkowskich.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Zgodnie z nowymi dyspozycjami liczba członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego nie będzie mogła przekroczyć 350. Członkowie Komitetu będą powoływani na wniosek państw członkowskich. Rada będzie przyjmowała listę członków kwalifikowaną większością głosów, uwzględniając propozycje przedłożone przez państwa członkowskie.
Skład Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
(liczba miejsc przyznanych obecnym państwom członkowskim nie uległa zmianie)

Państwa	Liczba przedstawicieli (łącznie 344)
Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy	24 (x4)
Hiszpania, Polska	21 (x2)
Rumunia	15
Austria, Belgia, Grecja, Holandia, Portugalia	12(x5)
Bułgaria, Czechy, Szwecja, Węgry	12(x4)
Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa, Słowacja	9 (x5)
Estonia, Łotwa, Słowenia	7(x3)
Cypr, Luksemburg	6(x2)
Malta	5

Komitet Regionów

W skład Komitetu Regionów będą wchodzić przedstawiciele regionalnych i lokalnych terenowych podmiotów prawnych, posiadający mandat wyborczy do władzy regionalnej lub lokalnej, ewentualnie wchodzący w skład wybranego zgromadzenia. Liczba członków Komitetu Regionów nie będzie mogła przekroczyć 350. Lista członków Komitetu i ich zastępców będzie przyjmowana przez Radę zgodnie z procedurą głosowania kwalifikowaną większością głosów z uwzględnieniem propozycji przedstawionych przez państwa członkowskie. Mandat członka Komitetu zakończy się w momencie wygaśnięcia mandatu, na podstawie którego nastąpiła procedura nominowania przez państwa członkowskie.
Skład Komitetu Regionów
(liczba miejsc przyznanych obecnym państwom członkowskim nie uległa zmianie)

Państwa	Liczba przedstawicieli (łącznie 344)
Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy	24 (x4)
Hiszpania, Polska	21 (x2)
Rumunia	15
Austria, Belgia, Grecja, Holandia, Portugalia	12 (x5)
Bułgaria, Czechy, Szwecja, Węgry	12 (x4)
Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa, Słowacja	9 (x5)
Estonia, Łotwa, Słowenia	7 (x3)
Cypr, Luksemburg	6 (x2)
Malta	5

Wzmocniona współpraca

Decyzje podjęte podczas szczytu umożliwią usprawnienie stosowania mechanizmu wzmocnionej współpracy. Obniżono liczbę państw niezbędnych do zainicjowania ściślejszej współpracy. Obecnie do stosowania mechanizmu niezbędna jest zgoda 8 państw, czyli większości członków. Decyzją Rady utrzymano tę liczbę, co przy zakładanym rozszerzeniu do 27 państw oznacza zmniejszenie progu do około jednej trzeciej państw członkowskich. Po wejściu w życie Traktatu nicejskiego nie będzie można zawetować podjętej przez kilka państw inicjatywy w drodze jednostronnego weta. Traktat nicejski wprowadza zmiany w zakresie wzmocnionej współpracy w formie 16 klauzul, określających między innymi warunki stosowania mechanizmu, zasady uczestnictwa państw członkowskich, opcje instytucjonalne, zasady finansowania współpracy. Państwa uczestniczące w tej formie współpracy są zobowiązane do przestrzegania praw, kompetencji i obowiązków państw nie uczestniczących we współpracy i nie mogą naruszać protokołu wprowadzającego porozumienia z Schengen w ramy UE. Na mocy klauzuli C mechanizm wzmocnionej współpracy musi pozostawać otwarty dla wszystkich państw członkowskich, które wyrażą chęć uczestnictwa w tej formie współpracy. Z mechanizmu wzmocnionej współpracy zostały wyłączone kwestie dotyczące obronności.


Stanowisko polskiego rządu

W kwestii unijnej reformy instytucjonalnej rząd polski stoi na stanowisku, iż każdemu państwu członkowskiemu Unii powinno przysługiwać prawo do wysuwania kandydata na członka Komisji Europejskiej. W odniesieniu do sys temu głosowania w Radzie UE Polska zakłada, że powinna być traktowana na takich samych zasadach jak Hiszpania, co oznacza poparcie dla stosowania kryteriów demograficznych, zapewniających zachowanie równowagi pomiędzy państwami dużymi i małymi. Głosowanie jednomyślne powinno nadal obowiązywać w kwestiach o charakterze konstytutywnym (przykładowo: modyfikacje traktatowe, rozszerzenie, system środków własnych) i w sprawach ważnych dla obecnych i przyszłych członków. Polska pozytywnie odniosła się do koncepcji wzmocnionej współpracy jako możliwości pogłębienia procesu integracji. Pozytywna ocena samej koncepcji została jednak obwarowana zastrzeżeniem, iż nie powinna ona spowodować utworzenia grupy państw, które nie będą mogły być w pełni włączone w rozwój integracji europejskiej.
Oprac. MORO

---