WYKŁAD 3 - FARMAKOLOGIA

Temat: UKŁAD WSPÓŁCZULNY

Historia

• w roku 1896 Oliver i Schafer wykazali, że podanie wyciągu z nadnerczy powodowało wzrost ciśnienia tętniczego krwi.

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY ZAWIERA NEURONY

• aferentne (czuciowe) przewodzące impulsy nerwowe do OUN z zakończeń czuciowych

• eferentne (ruchowe) przewodzą impulsy nerwowe z OUN do komórek efektorowych.

OBWODOWY EFERENTNY UKŁAD NERWOWY

NEUROPRZEKAŹNIKI UKŁADU AUTONOMICZNEGO

RECEPTORY ADRENERGICZNE - EFEKTY POBUDZENIA

	RECEPTOR α		RECEPTOR β
	α1	α­2	β1	β2	β3
drugi przekaźnik	Ca^2+ ↑	cAMP ↓	cAMP ↑	cAMP ↑	cAMP ↑
główne efekty pobudzenia	skurcz mięśni gładkich naczyń oskrzeli aktywacja w OUN	skurcz mięśni gładkich naczyń efekt hipotensyjny i sedatywny w OUN hamowanie uwalniania NA	wzrost kurczliwości i pobudliwości serca rozkurcz naczyń np. wieńcowych nasilenie wydzielania reniny	rozkurcz mięśni gładkich naczyń i oskrzeli wzrost kurczliwości mięśni szkieletowych nasilenie glikogenolizy i lipazy	nasilenie glikogenolizy i lipazy (występują na komórkach mięśni gładkich w wątrobie)

RECEPTOR ADRENERGICZNY - położenie synaptyczne

BIOSYNTEZA KATECHOLAMIN

METABOLIZM NORADRENALINY

ENDOGENNE AMINY KATECHOLOWE

♦ Noradrenalina (Norepinefryna, Lewarterenol, NA) (Levanor)

• Powinowactwo do receptora: α>β

• Zastosowanie:

• Leczenie wstrząsu w celu utrzymania odpowiedniego ciśnienia krwi

• Jako dodatek do leków znieczulających miejscowo w celu obkurczania naczyń

krwionośnych

♦Adrenalina (Epinefryna, A) (Fastject, Injectio Adrenalini)

• Powinowactwo do receptora: α<β

• Zastosowanie:

• W nagłych zagrożeniach życia (wstrząs anafilaktyczny, dychawica oskrzelowa,

zatrzymanie akcji serca), podawana dożylnie, domięśniowo lub podskórnie.

♦Dopamina (Dopamin)

• Powinowactwo do receptora: D₁, D₂, β₁<α₁

• Zastosowanie: w nagłych zagrożeniach życia (wstrząs kariogenny) podawana dożylnie

L E K I P O B U D Z A J Ą C E U K Ł A D W S P Ó Ł C Z U L N Y

• Leki pobudzające receptory α-adrenergiczne

• Leki pobudzające receptory β-adrenergiczne

• Leki pobudzające receptory α- i β-adrenergiczne

• Leki pobudzające układ współczulny o przeważającym działaniu ośrodkowym

• Leki pobudzające układ współczulny zmniejszający łaknienie (anorexigenica)

L E K I H A M U J Ą C E U K Ł A D W S P Ó Ł C Z U L N Y

• Leki blokujące receptor adrenergiczny (leki adrenolityczne):

• Leki blokujące receptor α-adrenergiczny (α-adrenolityki)

• Leki blokujące receptor β-adrenergiczny (β-adrenolityki)

• Leki blokujące receptor α- i β-adrenergiczny

• Leki hamujące czynność presynaptycznych struktur w zakończeniach nerwów współczulnych (leki sympatykolityczne, leki blokujące neuron adrenergiczny)

LEKI POBUDZAJĄCE RECEPTORY α-ADRENERGICZNE

1. NATURALNI AGONIŚCI

Noradrenalina	Levonor, Lignocainum h/ch 2% cum noradrenalino 0,001255
Adrenalina	Fastject, Injectio Adrenalini
Dopamina w dużych dawkach	Dopamin

2.NIESELEKTYWNI AGONIŚCI

Xylometazolin	Xylometazolin, Risaxyl
Natazolina	Rhinazin, Betadrin
Tymazolina	Thymazen
Tetryzolina	Tyzine, Spersadexoline

3. α₁-AGONIŚCI

Fenylefryna

Coldrex, Rhinopront

4. α₂-AGONIŚCI

Oxymetazolina

Acatar, Oxalin

DZIAŁANIE LEKÓW POBUDZAJĄCYCH RECEPTORY α₁

• skurcz mięśni gładkich np. macicy, naczyń

• znaczny wzrost ciśnienia tętniczego

• wzrost zużycia tlenu przez serce

WSKAZANIA α₁-AGONISTÓW

• zapaść naczyniowa

• miejscowo do roztworów lidokainy (norepinefryna, korbadryna) nie stosować do znieczuleń palców

• do zniesienia przekrwienia i obrzęku spojówek oraz błon śluzowych nosa

PRZECIWWSKAZANIA α₁-AGONISTÓW

• miażdżyca

• nadciśnienie tętnicze

• niewydolność mięśnia sercowego

• nadczynność tarczycy

• częstoskurcz komorowy i migotanie komór

INTERAKCJE α₁-AGONISTÓW

• znaczny wzrost siły działania α₁-agonistów po podaniu leków sympatolitycznych (Rezerpina), a także p/depresyjnych (Nialamid)

LEKI POBUDZAJĄCE RECEPTORY β-ADRENERGICZNE

1.NIESELEKTYWNE

Izoprenalina
Orcyprenalina	Astmopent

2. β₁-AGONIŚCI

Dobutamina (β1-selektywny)

Dobutrex, Dobuject

3. β₁-AGONIŚCI

Salbutamol	Ventolin, Salamol
Terbutalina	Bricanyl
Fenoterol	Berotec, Berodual
Salmeterol	Serevent

DZIAŁANIE β-MIMETYKÓW

• β_­1 - przyspiesza pracę serca

• β_­2 - zwiotczenie mięśni gładkich (oskrzeli i naczyń)

• β_­1 - lipoliza

• β_­2 - glikogenoliza i glukoneogeneza

• β_­1 i β_­2 - ↑ uwalniania reniny i insuliny

• obecnie trwają intensywne działania nad selektywnymi agonistami β_­3, jako terapeutykami do leczenia otyłości, bowiem pobudzenie receptora β_­2 powoduje lipazę.

WSKAZANIA NIESELEKTYWNYCH AGONISTÓW RECEPTORA β i β₁-AGONISTÓW

• zespół Adamsa i Stokesa (zwolnienie lub zatrzymanie czynności mięśnia sercowego)

• blok przedsionkowo-komorowy, rzadkoskurcz zatokowy

• przez zabiegiem wszczepiania rozrusznika

• wstrząs kariogenny

WSKAZANIA β₂-AGONISTÓW

• dychawica oskrzelowa

• w ciąży hamuje skurcze naczyń

• w chorobach naczyń obwodowych (Raynauda i Buergera)

Choroba Raynauda-sine ręce

Choroba Buergera-zarostowe zapalenie tętnic obwodowych (głównie kończyn dolnych) Leczenie chirurgiczne: odcinanie nogi

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE β-AGONISTÓW

• zaburzenia czynności serca

• częstoskurcz zatokowy

• nasilenie objawów dychawicy

• drżenie mięśni

PRZECIWWSKAZANIA β-AGONISTÓW

• niewydolność serca

• zawał

• nadczynność tarczycy

• jaskra

• miażdżyca

LEKI POBUDZAJĄCE UKŁAD WSPÓŁCZULNY O PRZEWAŻAJĄCYM DZIAŁANIU OŚRODKOWYM

• Amfetamina

• Metamfetamina

• Efedryna

• Tyronina

• uwalniają dopaminę i noradrenalinę

• wywołują podniecenie psychoruchowe oraz pobudzają ośrodek oddechowy i naczynioruchowy

• podnoszą ciśnienie krwi i powodują utratę łaknienia

• Amfetaminę wycofano z lecznictwa ze względu na pojawiająca się lekozależność, stany psychotyczne i podniecenie psychiczne. Penanina - preparat Amfetaminy

LEKI POBUDZAJĄCE UKŁAD WSPÓŁCZULNY ZWIĘKSZAJĄCY ŁAKNIENIE

• Fentermina (Linyl)

• Chlorfentermina (Avipron, Avicol)

• Mazyndol (Teronac)

• nie stosowane w Polsce!

• pobudzając układ współczulny powodują hiperglikemię, co zmniejsza reakcję glukoreceptorów ośrodka łaknienia w podwzgórzu

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• bezsenność

• drżenie mięśni

• zaparcia

• przyspieszenie akcji serca

• zaburzenia czynności bioelektrycznej mózgu

PRZECIWWSKAZANIA LEKÓW Z GRUPY ANOREXIGENICA

• ciąża

• okres karmienia

• nadciśnienie tętnicze

• jaskra

• niewydolność serca

MAZYNDOL - nasila działanie ośrodków inhibitorów MAO i leków hamujących wychwyt katecholamin

LEKI BLOKUJĄCE RECEPTOR α-ADRENERGICZNY

1.NIESELEKTYWNE BLOKERY RECEPTORÓW α-ADRENERGICZNYCH (α-ADRENOLITYKI)

Talazolina, Fentolamina
Alkaloidy sporyszu (dihydropochodne ergotaminy i ergotoksyny)	Dihydroergotaminum tartaricum, Hydacorn

2. SELEKTYWNE BLOKERY RECEPTORÓW α₁-ADRENERGICZNYCH (α₁-ADRENOLITYKI)

Prazosyna	Minipress, Polpressin
Doksazosyna	Cardura, Doxar, Kamiren
Terazosyna	Hytrin, Kornam
Tamsulosyna (selektywny bloker α1A)	Omnick

3. SELEKTYWNE BLOKERY RECEPTORÓW α₂-ADRENERGICZNYCH

Johimbina	nie stosowana jako lek
Idazoksan

DZIAŁANIE LEKÓW BLOKUJĄCYCH RECEPTORY α-ADRENERGICZNE

• zwiotczenie mięśni gładkich naczyń krwionośnych

• spadek ciśnienia tętniczego krwi

• zmniejszenie zastoju w krążeniu płucnym

• spadek ciśnienia napełniania lewej komory serca (obciążenie następcze)

• spadek ilości HDL i spadek ilości LDL

• alkaloidy sporyszu - skurcze mięśni gładkich np. macicy, rozkurcz tętnic mózgowych, depresje ośrodka naczynioruchowego.

WSKAZANIA ANTAGONISTÓW RECEPTORÓW α-ADRENERGICZNE

• nadciśnienie tętnicze

• niewydolność mięśnia sercowego

• przełomy nadciśnienie np. Fentolamina

• choroba naczyń obwodowych ( choroba Raynauda. Buergera)

• w gruczolakach części rdzeniowej nadnerczy

• Tolazolina hamuje aktywność dehydrogenazy alkoholowej

• migrenowe bóle głowy np. alkaloidy sporyszu

• rozrost gruczołu krokowego

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• hipotensja ortostatyczna

• rozszerzenie naczyń skóry

• Tolazolina i Fentolamina - skurcz mięśni gładkich jelit, uwalnianie histaminy, choroba wrzodowa

• zaburzenia pracy serca, bóle wieńcowe u osób z chorobą niedokrwienną

• impotencja

LEKI BLOKUJĄCE RECEPTOR β-ADRENERGICZNY

Nieselektywne (Generacja I)		Selektywne β-blokery (Generacja II)
bez właściwości antagonistycznych	z działaniem antagonisytycznym	bez właściwości antagonistycznych	z działaniem antagonisytycznym
Propranolol (Propranolol) Sotalol (Sotahexal)	Oksprenolol (Coretal) Pindolol (Visken) Karteolol (Arleoptic) Timolol (Timoptic)	Metoprolol (Metocard) Atenolol (Atenolol) Bisoprolol (Concor, Bisocard)	Acebutolol (Sectran)
β1-blokery o dodatkowym działaniu receptora (Generacja III) Carvedilol (Vivacor) Labetalol (Pressocard) Medivolol Dilevalol - dodatkowo blokuje receptor α1 Celiprolol - posiada działanie agonistyczne w stosunku do receptorów β2

DZIAŁANIE β-ADRENOLITYKÓW

• normalizują i ekonomizują prace serca

• spadek ciśnienia krwi tętniczej

• wzrasta przepływ wieńcowy

• hamują uwalnianie reniny i insuliny

• Propranolol, Oksyprenolol, Acebutolol - są stabilizatorami błon komórkowych w sercu

• Propranolol - hamuje obwodową konwersję tyroksyny do trójjodotyroniny

• leki o cechach częściowych agonistów np. Oksyprenolol, częstotliwości pracy serca w spoczynku, ale zmniejsza ją podczas wysiłku.

WSKAZANIA β-ADRENOLITYKÓW

• choroba wieńcowa

• zawał

• nadciśnienie tętnicze

• nadczynność gruczołów tarczycy

• β-blokery selektywne wskazane są w leczeniu niewydolności serca

• napadowe bóle głowy w czasie stosunku (wyst. u mężczyzn, należy zastosować niewielkie ilości Propranololu przed)

• jaskra

• migrenowe bóle głowy

• nerwice lękowe

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE β-ADRENOLITYKÓW

• rzadkoskurcz

• skurcz oskrzeli

• skurcz naczyń obwodowych (objawy zimnych palców, chromanie przestankowe)

• impotencja

• objawy ze strony OUN (zmęczenie, depresje, bezsenność)

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• nasilają hipoglikemie

• niekorzystny wpływ na gospodarkę lipidową (↓ HDL i ↑ poziomu triglicerydów)

PRZECIWWSKAZANIA β-ADRENOLITYKÓW

• niewyrównana niewydolność serca

• astma oskrzelowa

• spastyczny nieżyt oskrzeli

• rozedma płuc

• blok przedsionkowo-komorowy II i III stopnia

• zaawansowana cukrzyca

INTERAKCJE β-ADRENOLITYKÓW

• nasilają hipoglikemiczne działanie insuliny i doustnych leków p/cukrzycowych

• nasilają hipotensyjne działanie innych leków

• postępujący rzadkoskurcz wywołany glikozydami nasercowymi

• nasilają zaburzenia przewodnictwa w układzie bodźcco-przewodzącym serca wywołane przez leki chinidynopodobne i antagonistów kanałów wapniowych

LEKI BLOKUJĄCE NEURON ADRENERGICZNY (LEKI SYMPATOLITYCZNE)

p/nadciśnieniowe

Guantydyna	Ismelin
Rezerpina	Normatens
Klonidyna	Iporel
Guanabenz
Guanfacyna
Metylodopa	Dopegyt, Dopanol
Guanoxan
6-hydroksydopamina	Bez zastosowania leczniczego
Betaniudyna	Działa jak Guantydyna

WŁAŚCIWOŚCI LEKÓW SYMPATOLITYCZNYCH

• Wypierają NA z ziarnistości magazynowanych (przejściowy wzrost ciśnienia krwi)

• Po opóźnieniu neuronów z NA następuje długotrwały spadek ciśnienia krwi

• Rezerpina działa neuroleptycznie - objawy Parkinsonizmu

WSKAZANIA LEKÓW SYMPATOLITYCZNYCH

• ciężkie postacie nadciśnienia tętniczego

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE LEKÓW SYMPATOLITYCZNYCH

• hipotonia ortostatyczna

• spadek przesączu w kłębuszkach nerkowych

• zaburzenia ejakulacji

• czynnościowa przewaga układu przywspółczulnego stąd zwolnienie akcji serca, uczynnienie choroby wrzodowej

• senność

PRZECIWWSKAZANIA LEKÓW SYMPATOLITYCZNYCH

• niewydolność nerek

• zmiany miażdżycowe naczyń mózgowych

• nadciśnienie w przebiegu gruczolaka chromochłonnego nadnerczy

INTERAKCJE LEKÓW SYMPATOLITYCZNYCH

• zapaść naczyniowa po zastosowaniu znieczulenia ogólnego u chorych leczonych Guantydyną, Rezerpiną

• nasilenie hipotensyjnego działania w skojarzeniu z pochodnymi hydrazynoftalazyny

• synergizm z lekami α-adrenergicznymi

• nasilona toksyczność glikozydów nasercowych w skojarzeniu z rezerpiną

KLONIDYNA

• silny agonista receptorów α₂-adrenrgicznych, ale również α₁

• pobudza presynaptyczne receptory α₂- w neuronach obwodowych hamując uwalnianie z nich endogennej NA

• pobudzenie presynaptycznych receptorów α₂—adrenergicznych w neuronach ośrodkowych, prowadzi do znacznego spadku ciśnienia tętniczego krwi

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE KLONIDYNY

• hipotonia ortostatyczna

• bradykardia

• senność

• obrzęki

• suchość w ustach

INTEREAKCJE KLONIDYNY

• może spowodować zwolnienie akcji serca u pacjentów otrzymujących leki β₁-adrenomimetyczne

• nie podawać razem z rezerpiną

METYLODOPA

• kompetencyjny antagonista DOPA w przebiegu syntezy NA

• zakłóca syntezę amin katecholowych powodując powstanie „fałszywych przekaźników” α-metylonoradrenaliny, który słabiej niż NA pobudza receptory α₁-adrenergiczne oraz jest silnym agonistą receptorów α₂-adrenergicznych

WSKAZANIA:

• nadciśnienie ustalone np. w późnej ciąży

DZIAŁANIA NIEPOŹĄDANE

• hipotonia ortostatyczna

• senność

• stany depresyjne

• obrzęki

• uszkodzenie wątroby i nerek

---