Kalarepa POCHODZENIE I SYSTEMATYKA Kalarepa jest mieszańcem różnych gatunków roślin kapustnych, początki jej uprawy nie są znane, pierwsze opisy tej rośliny w XVI wieku, a w XVIII wieku była powszechnie uprawiana w Europie. Kalarepa - Brassica oleracea L. gongylodes - tworzy dwie formy: 1) białą f. gongylodes 2) f. violacea Duch. - niebieską. Obydwie te formy są u nas w uprawie. BIOLOGIA Kalarepa w normalnych warunkach uprawy jest rośliną dwuletnią. System korzeniowy stanowi mało rozgałęziony korzeń palowy, przy czym większość korzeni znajduje się blisko powierzchni gleby. W pierwszym roku wegetacji kalarepa wytwarza silnie skróconą, mięsistą, zgrubiałą i soczystą łodygę, która jest częścią użytkową kalarepy. Liście na łodydze umieszczone są spiralnie. Blaszki liściowe mogą być trójkątne, owalne, jajowate, różnej szerokości i w różnym stopniu wcinane, osadzone na ogonkach długości 15-20 cm. Wielkość blaszki liściowej waha się w granicach 7-20 cm. Układ liści w stosunku do zgrubienia łodygi może być prostopadły, skośny lub półskośny. Pęd kwiatostanowy, o rozgałęzieniach drugiego i trzeciego rzędu i graniastych kwiatostanach, wyrasta na ogół z wierzchołków wzrostu w drugim roku wegetacji, u odmian wczesnych niskie temperatury mogą powodować wytwarzanie pędów kwiatostanowych w pierwszym roku. K w i a t y są małe lub średniej wielkości, jasnożółte. O w o c e m jest cylindryczna łuszczyna długości 6-9 cm. N a s i o n a są gładkie, ciemnobrunatne, o kształcie lekko owalnym, niejednolitym, z wyraźną bruzdą od strony znaczka. Długość nasion 1,3-2,4, szerokość 1,4-2,3, grubość 1,1-2,3. Ciężar 1000 nasion 2,8-4,5. Wartość odżywcza Kalarepa jest wartościowszym warzywem od kapusty głowiastej białej. Zawiera dużo witaminy C (100 mg w 100 g świeżej masy) i nie ustępuje pod tym względem sokom owoców cytrusowych. Liście kalarepy zawierają jeszcze więcej witaminy C i składników odżywczych niż zgrubienie, dlatego też w wielu krajach stanowią one również część jadalną, zwłaszcza w uprawie wiosennej. Wymagania klimatyczne i glebowe Wymagania cieplne kalarepy są umiarkowane. Najlepiej rośnie w temperaturze 12-18°C. Minimalna temperatura wzrostu wynosi 6°C. Nie jest wrażliwa na zimno, lecz przy długotrwałych wiosennych chłodach często nie tworzy zgrubienia, lecz wybija w pędy kwiatostanowe. Prawidłowo produkowana rozsada w optymalnych warunkach cieplnych i dobrze zahartowana znosi krótkotrwałe przymrozki dochodzące do -4°C. Kalarepa w przeciwieństwie do innych warzyw kapustnych ma znacznie mniejsze wymagania glebowe. Najlepiej rośnie na glebie próchniczej, wilgotnej i żyznej. Pod uprawę kalarepy wczesnej przeznacza się gleby ciepłe. Ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy, kalarepa wymaga sporej wilgotności gleby, zwłaszcza w okresie tworzenia się zgrubienia. Brak w tym okresie wody i wysoka temperatura powodują szybkie drewnienie tkanek. Intensywne opady, które następują po suszy, powodują często pękanie zgrubienia.	Kalarepę uprawia się zwykle jako przedplon, poplon lub uprawę współrzędną, w drugim lub trzecim roku po oborniku. Na zbiór późniejszy uprawia się ją po roślinach wcześnie schodzących z pola, uprawianych na oborniku (ziemniak wczesny, kapusta wczesna lub kalafior), pod warunkiem, że te ostatnie nie były porażone kiłą kapusty. Metody uprawy Kalarepę uprawia się wyłącznie z rozsady. Najbardziej rozpowszechniona i opłacalna jest uprawa wczesna. Ze względu na skłonność do drewnienia, uprawa na zbiór letni jest zawodna, a uprawiana na zbiór jesienny jest warzywem mało atrakcyjnym. Przygotowanie rozsady kalarepy jest takie same jak kapusty głowiastej białej. Do wyprodukowania rozsady potrzebnej do obsadzenia l ha należy wysiać 0,8 - 1,0 kg nasion (więcej w przypadku odmian wczesnych, które sadzi się w mniejszej rozstawie). Produkcja rozsady trwa od 35 do 45 dni i zależy od terminu uprawy. CECHY ROZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE ORAZ ICH ZMIENNOŚĆ Kształt i zabarwienie zgrubienia łodygi kalarepy jest charakterystyczne dla poszczególnych odmian. Kształt zgrubienia może być: kulisty nieco spłaszczony, kulisty i owalny. Rozpatrując kształt należy zwrócić uwagę na podstawę zgrubienia, która bywa zaokrąglona lub zbieżysta. Górna natomiast część zgrubienia bywa płasko owalna, płaskawa lub zapadnięta. Najbardziej typowy jest kształt zgrubienia kalarepy o średnicy wynoszącej co najmniej 4 cm u odmian wczesnych, około 6 cm u odmian średnio wczesnych i 8-10 cm u późnych. Ważną cechą użytkową kalarepy jest skłonność do drewnienia. Drewnienie rozpoczyna się w dolnej części zgrubienia i postępuje w górę w miarę rozwoju kalarepy. Warunkiem przeprowadzenia dokładnej kontroli stopnia zdrewnienia jest prześwietlenie skrawków grubości l mm, pobranych w tym samym okresie rozwoju i na tej samej wysokości zgrubienia. Włókna są nieprzezroczyste, a przy gotowaniu nie miękną. Liść. Ulistnienie kalarepy jest bardzo zróżnicowane. Dlatego też przy opisie odmian zwraca się uwagę nie tylko na wielkość blaszki liściowej i jej kształt, ale i na ukształtowanie brzegów liści, długość i grubość ogonka oraz układ środkowej części rozety liściowej na wierzchołku zgrubienia. Kształt blaszki liściowej jest charakterystyczny dla poszczególnych odmian i wiele z nich rozróżniamy według stopnia wycięcia liści. Wielkość blaszki liściowej waha się w stosunkowo dużych granicach. Odmiany wczesne mają liście małe, długości 10-15 cm, późne zaś większe - od 20 cm lub jeszcze dłuższe. Kalarepa wczesna ma mniej liści niż późna. Liczba liści u kalarep wczesnych waha się od 7 do 10, u średnio wczesnych od 11 do 12, u późnych wynosi powyżej 12 Odmiany kalarepy różnią się znacznie układem liści, na podstawie którego odróżniamy kilka zasadniczych typów wzrostu: 1) liście sztywne, ustawione prawie prostopadle, 2) liście ustawione półskośnie, górna część blaszki wygięta, mała liczba liści, 3) liście ustawione skośnie, rosnące pod kątem około 45°, blaszka szeroka na krótkim ogonku, 4) liście dolne prawie poziome, liście górne prawie pionowe, mała liczba liści, 5) liście ułożone luźno dookoła kulistego zgrubienia kalarepy, blaszka dolna wygięta	Okres wegetacji. Zależnie od długości okresu wegetacji rozróżniamy: odmiany bardzo wczesne - przydatne do pędzenia (uprawa pod szkłem) oraz do wczesnej uprawy gruntowej, odmiany średnio wczesne (letnie) i odmiany późne (jesienne), które uprawiane są przeważnie na spożycie jesienne i zimowe ODMIANY KALAREPY Alka,Delikates biała,Erder,Korist,Kossak,Nektar,Niebieska Masłowa,Peres,Titan,Wiedeńska biała Jarmuż POCHODZENIE I SYSTEMATYKA Jarmuż jest jedną z najstarszych roślin kapustnych i najbardziej zbliżoną do kapusty dzikiej, od której pochodzi. Jarmuż Brassica oleracea L. var. acephala D.C według Helma (1963) tworzy dwie formy: f. acephala jarmuż zielony - i f. purpurescens jarmuż niebieski. BIOLOGIA Jarmuż jest rośliną dwuletnią. System korzeniowy ma palowy, silnie rozwinięty. Łodyga jest gruba, prosta, różnej wysokości, o równej długości międzywęźli, rosnąca w ciągu całego okresu wegetacji. Pierwszy liść jarmużu ma kształt inny niż innych roślin kapustnych jest on długi i ma na brzegach głębokie wcięcia. Liście dalsze są mniej lub bardziej wydłużone, kształtu owalnego, podłużnie owalnego lub klinowate osadzone są na łodydze spiralnie i tworzą rozetę. Blaszka liściowa jest kędzierzawa, silnie wycinana, przy czym w dolnej części wcięcia sięgają do ogonka tworząc szereg oddzielnych płatów, natomiast w- górnej są mniejsze. Barwa liści może być niebieskozielona, zielona w różnych odcieniach, a nawet fioletowozielona czy fioletowobrązowa, jednolita lub pstra. Liczba liści w rozecie wynosi 25-40 sztuk. W drugim roku uprawy, wiosną, jarmuż wcześniej od innych kapustnych wytwarza ulistnione, silnie rozgałęzione pędy kwiatostanowe. Pędy te, kwiaty, owoce i nasiona, są podobne jak u innych roślin kapustnych. Po dojrzeniu nasion roślina jarmużu może dalej rozwijać się wegetatywnie. Warto zwrócić uwagę, że jarmuż nie wykazuje tendencji do pośpiechowatości. Jarmuż jest bardziej odporny od innych roślin kapustnych zarówno na wysokie, jak i na niskie temperatury, dzięki czemu jest najlepiej z warzyw kapustnych przystosowany do warunków klimatycznych Polski. Najbardziej zimotrwałe są odmiany niskie; odmiany średnio wysokie i wysokie mogą ulec uszkodzeniom mrozowym w latach o ostrych zimach, zwłaszcza gdy występują duże wahania temperatury. Najodpowiedniejsza jest gleba piaszczysto-gliniasta, ale rośnie on dobrze na wszystkich typach gleb. Jest bardziej odporny od innych warzyw na susze letnie i niezbyt wrażliwy na odczyn gleby, optymalne pH 6,5-7,0. CECHY ROZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE ORAZ ICH ZMIENNOŚĆ Pokrój rośliny. Ze względu na wysokość łodygi odmiany jarmużu dzieli się na niskie (do 20 cm), średnio wysokie (20-70) i wysokie (70-110 cm). Liść. Liście poszczególnych odmian jarmużu różnią się kształtem, barwą, stopniem kędzierzawości i wcięciami. Silna kędzierzawość liści niektórych odmian nadaje im wygląd przypominający gąbkę. Grubość i długość ogonków liściowych oraz grubość nerwów to dalsze charakterystyczne cechy odmianowe. Odmiany niskie mają procentowo niższy wagowy udział ogonków i głównego nerwu w ogólnej masie liści niż średnio wysokie i wysokie.	Plon ogólny (całe rośliny) roślin 5-miesięcznych waha się od 500 do 700 q z ha Plon handlowy (całe liście zielone) stanowi średnio 66% plonu ogólnego i waha się od 350 do 470 q z ha, plon przemysłowy (liście zielone bez ogonków liściowych i głównego nerwu) stanowi 48-65% plonu handlowego i wynosi 197-296 q z ha. Im rośliny młodsze, tym uzyskiwane plony są niższe, ale wzrasta procentowy udział pionu przemysłowego w plonie ogólnym Odmiany:Monit Kapusta pekińska POCHODZENIE I SYSTEMATYKA Kapusta pekińska wywodzi się prawdopodobnie z chińskiego ośrodka pochodzenia roślin położonego w górach środkowych i zachodnich Chin oraz na Korei. Kapusta pekińska - Brassica pekinensis (Lour) Rupr. jest zaliczana do rodzaju Brassica, ale gatunek ten nie krzyżuje się z Brassica oleracea, gdyż mają one różną liczbę chromosomów. BIOLOGIA Kapusta pekińska jest rośliną zielną, jednoroczną. W początkowym okresie wzrostu tworzy rozłożystą rozetę liściową następnie liście formują główkę, która w miarę wzrostu staje się bardziej zbita, choć główki te w porównaniu z kapustą głowiastą są najwyżej średniej zbitości. Wyglądem kapusta pekińska przypomina sałatę rzymską, główka bowiem ma kształt wydłużony, rośliny kapusty pekińskiej są jednak znacznie wyższe i zależnie od odmiany oraz warunków uprawy osiągają wysokość 25-40 cm. Liście kapusty pekińskiej są duże, o kształcie jajowatym lub łopatkowatym, pomarszczone, z falistymi brzegami, zwężające się u nasady. Barwa liści zewnętrznych, zależnie od odmiany, waha się od kremowej i jasno-żółto-zielonej do ciemnozielonej. Liście wewnętrzne są zawsze jaśniejsze, nerw główny mają wyraźny, jasny, rozszerzający się i grubiejący ku nasadzie. Charakterystyczne jest tu występowanie włosków po obu stronach blaszki liściowej, również ogonki liściowe są pokryte włoskami. Kapusta pekińska bardzo silnie reaguje na długość dnia i temperaturę. W naszych warunkach wysiew kapusty pekińskiej w ostatniej dekadzie lipca zapewnia zarówno niewielki procent roślin pośpiechowatych, jak i wykształcanie główek przez rośliny. Kapusta pekińska znosi bez szkody przymrozki do -4°C, zmrożone rośliny powinny jednak odmarznąć przed ich zbiorem. W odpowiedniej temperaturze i właściwej długości dnia można otrzymać główki kapusty pekińskiej również w uprawie pod szkłem. Przy jesiennej uprawie wysiew powinien nastąpić w początkach sierpnia, a zbiór główek następuje wtedy w końcu listopada. Możliwa jest również uprawa wiosenna z wysiewem nasion w ostatniej dekadzie stycznia, jednakże niezbędnym warunkiem jest wtedy „antyjarowizacja" - trzymanie roślin w temperaturze powyżej 15°C. W takich warunkach tworzy kapusta pekińska po 2 miesiącach 100 gramowe główki W warunkach długiego dnia kapusta pekińska w pierwszym roku rozwoju wykształca pęd kwiatostanowy wysokości około 1 m. Kwiaty jej mają budowę typową dla roślin krzyżowych, ich płatki korony są żółte. Łuszczyna jest średniej wielkości, z krótkim dziobkiem. Nasiona podobne do innych nasion roślin kapustnych. Ciężar 1000 sztuk nasion od 2,5 do 4,0 g; w l g nasion znajduje się ich 150-400. Zdolność kiełkowania zachowują nasiona kapusty pekińskiej 4-5 lat.
CECHY ROZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE ORAZ ICH ZMIENNOŚĆ Cechami odmianowymi ulegającymi stosunkowo najmniejszej zmienności w różnych warunkach środowiska są: długość i kształt główki, stosunek wysokości główki do jej szerokości oraz występowanie główek u góry zamkniętych lub otwartych. Wielkość główek kapusty pekińskiej ulega dużym wahaniom, zależnie od warunków uprawy. Z siewu wprost do gruntu waga jest z reguły wyższa (1,63 kg) niż przy uprawie z rozsady (1,38 kg). ODMIANY Barum,Bilko,Blues,Gold Rush,Storido,Yamiko Kapusta brukselska POCHODZENIE I SYSTEMATYKA Kapusta brukselska, zwana również brukselką - Brassica oleracea L. var. gemmifera D. C. jako odmiana botaniczna gatunku Brassica oleracea L. (Hełm 1963) tworzy płodne mieszańce z innymi odmianami botanicznymi tego gatunku. Ojczyzną Kapusty brukselskiej jest Belgia, gdzie uprawiano ją w okolicach Brukseli od początku XIII wieku. Kapusta brukselska powstała ze skrzyżowania kapusty głowiastej z jarmużem. BIOLOGIA Kapusta brukselska jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku wegetacji tworzy dość gruby, silnie ulistniony pęd, którego wysokość wynosi 50 do 100 cm. Pąk wierzchołkowy pędu głównego jest otwarty. Z pączków w kątach liści na pędzie głównym wyrastają silnie skrócone, ulistnione pędy boczne, zakończone zamkniętymi pąkami szczytowymi. Są to tzw. główki (główeczki), których budowa jest zupełnie podobna do dużych główek kapusty głowiastej, lecz wymiary ich wynoszą najczęściej 2-4 cm, a nie więcej niż 5-7 cm. Na pędzie najczęściej jest 40-60 główek, a u odmian mieszańcowych 80-120. Liście ułożone są spiralnie, wyrastają na całej długości pędu głównego, na szczycie zaś tworzą luźną rozetę. Liście są wydłużone, często lirowato-łyżkowate, pofałdowane silniej niż u kapusty głowiastej. Są one barwy jasno lub ciemnozielonej, z słabszym lub silniejszym nalotem woskowym,, osadzone na różnej długości ogonkach liściowych, których zabarwienie bywa zielone albo różowofioletowe. W drugim roku wegetacji z wierzchołka pędu głównego i ze skróconych pędów bocznych (z główek) wyrastają pędy kwiatostanowe wysokości około 1,5 m, o kwiatostanach graniastych. Kwiaty mają budowę typową dla rodziny Crucifereae, płatki korony są eliptyczne lub szeroko eliptyczne, nieco pofałdowane, z zawiniętymi ku górze brzegami. O w o c e m jest łuszczyna nieco spłaszczona, rzadziej cylindryczna. N a s i o n a są kuliste spłaszczone, niejednolite, oliwkowo-szarobrunatne, matowe, o łupinie nasiennej nieprzejrzystej. Długość nasion 1,4-2,5, szerokość 1,5-2,8, grubość 1,2-2,4 mm, ciężar 1000 sztuk 3,2-4,9 g. Wartość odżywcza Częścią jadalną kapusty brukselskiej są główki, które zawierają więcej białka i witamin niż kapusta biała. Wysoka wartość odżywcza i biologiczna tego warzywa, a ponadto doskonałe zachowanie wszystkich walorów po zamrożeniu powinny przyczynić się do większego zainteresowania tą rośliną.	Wymagania klimatyczne i glebowe Kapusta brukselska, podobnie jak jarmuż, jest najbardziej z kapustnych wytrzymała na niskie temperatury, znosi obniżenie temperatury do -12°C. Może wielokrotnie zamarzać i odmarzać nie tracąc na wartości. Po przemarznięciu jest nawet smaczniejsza, lecz obniża się w niej poziom witaminy C. Kapusta brukselska wymaga dużej wilgotności gleby i powietrza, zwłaszcza jesienią w okresie tworzenia się główek. Powinna być uprawiana w pełnym świetle. Ma mniejsze wymagania glebowe niż kapusta biała, udaje się na glebach lżejszych i mniej żyznych. Nie należy uprawiać jej na glebach torfowych, gdyż wiąże luźne główki. Kapustę brukselską uprawia się zwykle z rozsady produkowanej na rozsadniku. Rozsadę produkuje się tak samo jak późnych odmian kapusty białej. Po 6-8 tyg. sadzi się rozsadę w rozstawie 67,5 x 50-60 cm lub 60 x 50 cm. Większość zabiegów pielęgnacyjnych wykonuje się tak samo, jak w uprawie późnych odmian kapusty głowiastej białej. Często stosuje się obcinanie wierzchołków roślin (ogławianie), aby przerwać wzrost łodygi i przyśpieszyć zwijanie się główek. Zabieg ten wykonany w odpowiednim terminie przyczynia się do zwyżki plonu i poprawienia jego jakości. Ogławianie zbyt wczesne obniża plon, główki są luźne, rozpierzchłe i uzyskuje się więcej wyboru drugiego. Najwłaściwszym terminem wykonania tego zabiegu jest przełom września i października. CECHY ROZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE ORAZ ICH ZMIENNOŚĆ Pęd. Wysokość roślin jest cechą odmianową, ale zależy również od warunków wzrostu (gleba, nawożenie, dostatek wody). Rozróżnia się odmiany: 1) niskie - karłowe, 2) półwysokie - (półkarłowe), 3) wysokie. Długość okresu wegetacji. Rozróżnia się odmiany wczesne, średnio wczesne, średnio późne i późne. Jednakże długość okresu wegetacji zależy nie tylko od odmiany, ale i od warunków meteorologicznych zarówno w czasie wzrostu roślin po wysadzeniu w pole oraz w okresie wiązania i wykształcania się główek. Plenność. Jest to cecha odmianowa. Mieszańce F1 są zdecydowanie plenniejsze od odmian standardowych. Wczesne odmiany są najplenniejsze, odmiany późne najmniej plenne, zmniejszanie się plenności u odmian późniejszych jest efektem mniejszej liczby zawiązanych główek, a nie ich wielkości.	Marchew- Daucus carota L. POCHODZENIE I SYSTEMATYKA Marchew w stanie dzikim rośnie w południowo-zachodniej Azji, w Europie w rejonie Morza Śródziemnego, a kilka gatunków tropikalnych -w Afryce, Australii, Nowej Zelandii i Ameryce. W strefie klimatu umiarkowanego marchew jest jedno- lub dwuletnią rośliną łąkową i ruderalną, o korzeniu łykowatym, zgrubiałym, rozgałęzionym, barwy białej lub żółtej. BIOLOGIA Marchew uprawna jest rośliną dwuletnią; w pierwszym roku wytwarza liście i korzeń spichrzowy, w drugim - liście i pęd kwiatostanowy. Całkowity rozwój marchwi uprawnej od skiełkowania do wykształcenia nowych nasion w warunkach klimatu umiarkowanego (Europa) trwa średnio 530 dni. W pierwszym roku marchew wytwarza rozetę liści, które są 3-5-krotnie pierzastodzielne i mają blaszkę trójkątną w zarysie. Kształt odcinków liścia waha się od wąsko lancetowatych do klapowato siecznych, silnie wcinanych. Odcinki pierwszego i drugiego rzędu osadzone są na ogonkach lub siedzące, ułożone naprzeciw siebie lub naprzemianlegle. Odcinki blaszki są zwarte lub luźno ułożone. Ogonki liściowe są przeważnie gładkie, a jedynie u niektórych odmian występuje owłosienie. System korzeniowy marchwi sięga w głąb ziemi do 1,5 m i rozrasta się w promieniu około 60 cm. Większość korzeni, przerastając glebę gęstą siecią, znajduje się na głębokości 60-70 cm. Korzeń spichrzowy marchwi zaczyna się tworzyć miesiąc po jej wzejściu. Powstaje on z części nadliścieniowej (epikotyl), podliścieniowej (hypokotyi) i górnego odcinka korzenia palowego siewki. Większa część korzenia spichrzowego rozwija się z rozrośniętego korzenia palowego, z którego wyrastają korzenie boczne (4 rzędy), łączące swe naczynia z naczyniami walca osiowego. Z części podliścieniowej tworzą się ramiona, u niektórych odmian najgrubsza część korzenia spichrzowego. Z części nadliścieniowej siewki tworzy się tak zwana głowa marchwi, z której wyrasta rozeta liści i pędy kwiatostanowe. Korzeń marchwi początkowo wydłuża się, później jednocześnie wydłuża się i grubieje, w końcu - aż do zbioru - tylko grubieje. Środek korzenia spichrzowego zajmuje walec osiowy, walec osiowy, powszechnie, lecz niesłusznie zwany rdzeniem. Otacza go warstwa kory wtórnej z parenchymy spichrzowej, w której rozsiane są drobne wiązki naczyń sitowych. Między walcem osiowym a korą jest pierścień miazgi twórczej (kambium), z której ku środkowi korzenia narastają elementy walca osiowego, natomiast ku obwodowi i komórki kory.W ten sposób korzeń grubieje.	W miarę formowania korzenia spichrzowego stopniowo postępuje proces zabarwiania korzeni odmian pomarańczowych barwnikami karotenowymi. Są to głównie a i (3 -karoten. Najczęściej łączna ilość barwników kształtuje się w granicach 6 do 18 mg na 100 g świeżej masy. Zawartość karotenu jest uwarunkowana genetycznie (cecha odmianowa), ale podlega zmianom w zależności od warunków wzrostu roślin, zwłaszcza temperatury, zawartości wody i substancji pokarmowych w glebie. Kwiaty marchwi są obupłciowe i męskie. Kwiaty obupłciowe mają pięciopłatkową koronę, 5 białych, białoróżowych lub białoliliowych płatków i 5 pręcików umieszczonych na skraju krążka nektarnikowego. Słupek składa się z dwu owocolistków, zalążnia jest dolna, dwukomorowa. Kwiaty męskie nie mają słupka i zamierają zaraz po kwitnieniu. Jeżeli w baldachu głównym wszystkie kwiaty są obupłciowe, to już baldachy I rzędu zawierają 1,4-24% kwiatów męskich, baldachy II rzędu 21-32%, a baldachy III rzędu nawet do 67% kwiatów męskich. Marchew jest rośliną owadopylną, co jest powodem łatwego krzyżowania się różnych odmian. Częste są też przypadki krzyżowania się marchwi jadalnej z marchwią dziką. Nieraz na plantacji marchwi już w pierwszym roku uprawy znajdują się rośliny kwitnące - „pośpiechy". Rzadko są to rośliny marchwi jadalnej, często natomiast - mieszańce F1, pochodzące ze sporadycznych skrzyżowań marchwi jadalnej z formami dzikimi. Można to stwierdzić, sprawdzając kształt i barwę korzenia spichrzowego wytworzonego przez roślinę pośpiechowatą. Owocem marchwi jest dwudzielna rozłupka, rozpadająca się na dwie niełupki. Obydwie niełupki mają po 4 rzędy długich, haczykowatych włosków, a między nimi są rzędy haczykowatych kolców. W łupinie niełupek znajdują się kanaliki wypełnione olejkiem lotnym, który nadaje nasionom marchwi silny, swoisty zapach. Znajdujące się w handlu nasiona hodowlanych odmian marchwi (właściwe niełupki, czyli połówki owoców) są zwykle gładkie, otarte z włosków i kolców. ZNACZENIE GOSPODARCZE Marchew jest jednym z podstawowych gatunków roślin warzywnych, uprawianych w Polsce. Areał zajęty pod jej uprawę wynosi ponad 20 tys. hektarów, a roczne zbiory wynoszą około 400 tyś. ton. Większa część tych zbiorów spożywana jest w kraju, a tylko niewielkie ilości są eksportowane. Korzenie marchwi dostarczane są na rynek nieprzerwanie przez cały rok, począwszy od marchwi pęczkowanej oraz przechowywanej przez zimę. Marchew używana jest też do produkcji witaminy A oraz skoncentrowanych soków odżywczych. WARTOŚĆ ODŻYWCZA Najważniejszym, cennym składnikiem marchwi jest karoten (prowitamina A), który w żadnym innym warzywie nie występuje w tak dużej ilości. Zawartość karotenu w świeżej masie wynosi zależnie od odmiany, od 7,19 do i 3,84 mg%. Karoten zaczyna się tworzyć u odmian wczesnych po 70-80 dniach, u późnych po 80-125 od ukazania się wschodów. Marchew zawiera dużo cukrów; większość z nich to cukry złożone (np. sacharoza), wskutek czego korzenie marchwi odznaczaj ą się słodkim smakiem.
WYMAGANIA KLIMATYCZNO-GLEBOWE Marchew jest rośliną klimatu umiarkowanego. Najlepiej wykształcane i najwartościowsze korzenie wyrastają w temperaturze 15-21°C. W niższej temperaturze korzenie wydłużają się nadmiernie, przy wyższej - stają się krótkie, o szerokiej głowie i szorstkiej powierzchni skórki. Podczas panowania zbyt wysokiej temperatury dojrzewanie szybko się kończy i otrzymuje się niski plon, a korzenie są chropowate i mniej intensywnie zabarwione. Trwająca przez dłuższy czas niska temperatura powoduje tworzenie się pośpiechów. Wymagania glebowe. Marchew udaje się na każdej glebie, byleby nie podmokłej, niezbyt ciężkiej i niezbyt kwaśnej. Najodpowiedniejsze są gleby piaszczysto-gliniaste i gliniasto-piaszczyste o przepuszczalnych niższych warstwach, od lekko kwaśnych do lekko zasadowych (optymalne pH 6-6,5), zasobne w substancje organiczne. Gleby cięższe, zaskorupiające się, należy w poprzednich latach odpowiednio ulepszyć, stosując nawożenie organiczne. Stanowisko w zmianowaniu. Marchew źle udaje się w uprawie stałej po sobie. Ze względu na choroby i szkodniki nie należy uprawiać marchwi po sobie częściej niż co 4 lata. Najlepszym przedplonem są więc rośliny cebulowe i kapustne. Ze względu na występowanie mątkwika północnego zaleca się na glebach lekkich uprawiać marchew tylko po zbożach w czystym siewie. Marchew można uprawiać współrzędnie tylko z roślinami o krótkim okresie wegetacji i słabym ulistnieniu, jak rzodkiewka, sałata lub kalarepa. CECHY ROZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE Pokrój rośliny. W zależności od typu rozety liściowej pokrój rośliny może być: • rozpierzchły • wzniesiony • półwzniesiony Liście. Cechami rozpoznawczymi odmian marchwi są liczba i rozmiary całych liści oraz wielkość i kształt poszczególnych odcinków liściowych, grubość i sztywność ogonków liściowych, ich barwa, owłosienie, a także stosunek ciężaru naci do ciężaru korzenia. Kształt korzenia. Kształt korzenia spichrzowego marchwi jest najważniejszą cechą charakteryzującą odmianę. Zależy on od budowy poszczególnych części korzenia, a więc kształtu głowy, ramion i nasady korzenia, jak też od ich wzajemnych proporcji. Głowa korzenia może być od silnie wypukłej, poprzez równą do silnie wklęsłej. Wielkość jej jest proporcjonalna do nasady rozety liściowej. W zależności od proporcji poszczególnych części rozróżniamy korzenie o kształcie: 1) kulistym - średnica korzenia zbliżona do długości, 2) owalnym - ramiona spadziste i wąskie, nasada zaokrąglona, korzeń ma największą średnicę w połowie długości, 3) walcowatym - korzeń o prawie jednakowej średnicy na całej swej długości, tępo zakończony, 4) stożkowatym - korzeń najszerszy w ramionach i stopniowo zwężający się do nasady, która może być zaokrąglona lub w różnym stopnia zaostrzona, 5) klinowatym - korzeń również najszerszy w ramionach, potem stopniowo zwęża się i przechodzi w korzeń palowy, zakończenie klinowate, ostre. Cechą wymierną, charakteryzującą kształt korzenia, są obliczane współczynniki kształtu: 1) współczynnik smukłości - wyrażający stosunek długości korzenia do jego średnicy mierzonej w ramionach, 2) współczynnik zbieżystości - wyrażający stosunek średnicy korzenia w ramionach do średnicy mierzonej l cm powyżej zakończenia.	Zależnie od kształtu korzenia współczynnik zbieżystości wynosi dla odmian: • walcowatych 1,0-1,29 • lekko stożkowatych 1,30-1,44 , • silnie stożkowatych 1,45-1,70 • klinowatych 1,71-2,30. Walec osiowy (bez względu na swą wielkość) bywa: okrągły lub nieco kanciasty, .czworokątny, lekko gwiaździsty, silnie gwiaździsty, zachodzący głęboko w korę. Ten ostatni kształt walca świadczy często o tym, że marchew rozpoczęła wzrost wtórny -utworzyła nowe korzenie boczne. U odmian marchwi czerwonej barwa walca osiowego Waha się od blado-siarkowo-żółtej do ciemnopomarańczowej, nieznacznie różniącej się od barwy kory. PIETRUSZKA KORZENIOWA POCHODZENIE I SYSTEMATYKA Dziko rosnąca pietruszka jest pospolitą rośliną na południu Europy, nad Morzem Śródziemnym. Rośnie najczęściej przy źródłach, na skałach. Stąd pochodzi jej łacińska nazwa - Petroselinum, która w tłumaczeniu brzmi „kamienny seler" (petron = skała, selinon = seler). Roślinę tę spotyka się na całym wybrzeżu Morza Śródziemnego: od Hiszpanii do Grecji, w Macedonii, na Krymie, a także w Algierze. Uprawia się dwie odmiany botaniczne pietruszki Petroselinum sativum Hoffm., syn. Petroselinum hortense Hoffm.: var. tuberosum Thellung - pietruszka korzeniowa, var. foliosum (Alef.) Thellung - pietruszka naciowa. Pietruszka korzeniowa dzieli się na dwie formy: f. longum - forma pierwotna o korzeniu długim, ostro zakończonym, późno się rozwijającym, f. brewe Alef.) - odmiany o korzeniu spichrzowym, krótszym niż u formy poprzedniej, szybko rozwijającym się. Tu należą uprawiane u nas odmiany: Cukrowa, Berlińska, Lenka. BIOLOGIA PIETRUSZKI KORZENIOWEJ Pietruszka jest rośliną dwuletnią; w pierwszym roku tworzy bujną rozetę, złożoną z 15-30 odziomkowych liści i dobrze rozwinięty system korzeniowy oraz korzeń spichrzowy, w drugim zaś roku wydaje liście i pędy kwiatostanowe, kwitnie i owocuje. Liście są gładkie, błyszczące, nie owłosione, mają długie ogonki liściowe i potrójną, potrójnie pierzastodzielną blaszkę liściową, trójkątną w zarysie. Potrójne odcinki liścia są osadzone na dość długich ogonkach. Szczególnie długie są ogonki odcinków pierwszego rzędu, a wskutek tego wydaje się pozornie, że liść jest złożony i że składa się z trzech osobnych liści. Odcinki trzeciego rzędu są jajowato eliptyczne, głęboko ząbkowane, prawie trójdzielne. Liczba liści w rozecie; waha się od 13 do 40. U pietruszki więc występuje wyraźna heterofilia (zmienność liści), wiąże się z nagromadzeniem w roślinie związków organicznych i mineralnych, im większa jest przewaga węglowodanów, tym bardziej kształt liści odbiega od ich kształtu charakterystycznego dla młodych roślin i bardziej zbliżony jest do liści uproszczonych, charakterystycznych dla górnej części pędu kwiatostanowego. Korzeń spichrzowy pietruszki powstaje ze zgrubiałej części nadliścieniowej (epikotyl), podliścieniowej palowego. Dwie pierwsze części stanowią górną część zgrubienia, długości 1-2 cm. Na powstałej z epikotylu głowie tworzą się pączki, z których w drugim roku wegetacji wyrastają liście i pędy kwiatostanowe. Część korzenia spichrzowego pietruszki powstała ze zgrubiałej części podliścieniowej odznacza się tym, że nie wydaje korzeni bocznych. Większa część korzenia spichrzowego jest rozrośniętym korzeniem palowym.	Barwa skórki korzenia bywa biała, lekko żółtawa lub brunatna, czasem z żółtawymi lub czerwonawymi poprzecznymi pręgami. Na przekroju poprzecznym korzeń ma barwę białą, u niektórych odmian głowa jest fioletowa. W przeciwieństwie do marchwi od 1/2 do 3/4 korzenia stanowi walec osiowy. Kora występuje tylko w postaci wąskiego zewnętrznego paska. K w i a t y pietruszki są obupłciowe, zebrane w złożone baldachy, osadzone na wierzchołkach poszczególnych rozgałęzień pędu kwiatostanowego. Kwiat składa się z 5 zielonkawożółtych płatków, 5 pręcików oraz krótkiego słupka o dwóch znamionach i górnej komorowej zalążni. Pietruszka jest obcopylna i wymaga 600-metrowej izolacji nasienników od innych odmian oraz spokrewnionych gatunków tak uprawnych jak i dzikich. Owoc jest rozłupką rozpadającą się po dojrzeniu na dwie niełupki. Są one małe (2-3 mm długości), nie owłosione, żeberkowane. w łupinie owocu między wyraźnymi żeberkami przechodzi w każdej połówce rozłupki po 6 kanałów olejowych, wypełnionych olejkiem lotnym. Olejek ten nadaje owocom pietruszki swoisty zapach, szczególnie silny przy ich pocieraniu. ZNACZENIE GOSPODARCZE Uprawa pietruszki zajmuje stosunkowo nie wielką powierzchnię - około 10% powierzchni, jaką zajmuje uprawa marchwi, a u nas zaliczana jest do tzw. warzyw przyprawowych. Trudność w podejmowaniu uprawy tej rośliny na większą skalę sprawiają jej dość duże wymagania glebowe i wrażliwość na zachwaszczenie. WARTOŚĆ ODŻYWCZA Korzenie pietruszki zawierają około 4,6% cukrów ogółem, 0,8% białka, 39 mg% witaminy C i ślady prowitaminy A, a liście 194 mg% witaminy C, 5 mg% karotenu, 0,06 mg% witaminy B l i 0,28 mg% witaminy B2 oraz 2,6% białka i 2,8% cukrów ogółem. We wszystkich częściach pietruszki znajdują się olejki eteryczne, z których najważniejszy jest apiol. Olejkom tym pietruszka zawdzięcza swoje powodzenie, jako roślina przyprawowa i lecznicza. WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE Pietruszka jest bardziej wytrzymała na niskie temperatury niż marchew. W naszym klimacie można ją uprawiać z siewu późnojesiennego, jak i bardzo wczesnego wiosennego. Nasiona kiełkują w temperaturze 2-3°C, młode siewki zaś znoszą przymrozki do -9°C. W stanie dojrzałości konsumpcyjnej późne odmiany zimują bez szkody pod śniegiem lub lekkim przykryciem ż liści. Pietruszka wytrzymuje też stosunkowo wysokie temperatury. Natomiast bardziej niż marchew wrażliwa jest na niedobór wody w glebie. CECHY arum yprawy OZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE Liść. Wszystkie odmiany pietruszki korzeniowej mają bardzo zbliżony kształt liści. Pietruszki naciowe o liściach gładkich mają liście szerokie, na krótkich ogonkach, zaś o liściach fryzowanych mają odcinki tak skupione, że tworzą one jedną, trójkątną, wypukłą poduszeczkę. Kształt liści pietruszki naciowej nie jest cechą całkowicie ustaloną; przy rozmnażaniu z siewu poszczególne rośliny mogą dość znacznie różnić się kształtem liści. Ogonek liściowy jest jedną z cech decydujących o pokroju rozety pietruszki, może on być krótki lub długi, gruby lub cienki, sztywny lub wiotki. Odmiany pietruszki korzeniowej różnią się wyraźnie, sztywnością ogonków liściowych. Kędzierzawe pietruszki naciowe mają cienkie i wiotkie ogonki liściowe, liście ich są jakby leżące.	Korzeń. Korzeń spichrzowy pietruszki korzeniowej może być różnego kształtu i wielkości: 1) cylindryczny wydłużony, lekko zbieżny i ostro zakończony; 2) szeroko stożkowaty, silnie zwężający się ku dołowi, średniej długości; 3) stożkowato wydłużony - zwężający się stopniowo. Powierzchnia korzenia może być gładka lub chropowata, pokryta mniej, lub bardziej wyraźnymi zgrubieniami lub brodawkami. Walec osiowy bywa biały, biały z żółtą obwódką lub żółtawy, kształt jegra na przekroju poprzecznym jest okrągły lub czworokanciasty. Miąższ korzenia może być twardy lub miękki, gąbczasty.

---