Psychologia społeczna - wykład

dr hab. Elżbieta Stojanowska, prof. w WSFiZ

PODSTAWOWE DZIEDZINY BADAŃ

PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

Dziedzina badań	Typowe problemy
Wiedza człowieka o świecie współczesnym	Dlaczego ludzie odmiennie interpretują te same wydarzenia (np. polityczne, społeczne itp.) Skąd się biorą stereotypy?
Spostrzeganie ludzi	W jaki sposób oceniamy ludzi na podstawie ich zachowania? Czy nasza wiedza o ludziach jest trafna?
Wiedza na temat „ja”	Jakie są źródła samowiedzy? W jaki sposób ludzie bronią poczucia własnej wartości? W jaki sposób dokonują autoprezentacji?
Postawy, wartości	Kiedy ludzie postępują zgodnie (niezgodnie) z uznawanymi wartościami i postawami? Jakie wartości cenią sobie ludzie w różnych środowiskach społecznych?
Wpływ społeczny	Kiedy i dlaczego ludzie zachowują się konformistycznie? Jakie są skuteczne techniki manipulacji społecznej?
Atrakcyjność i miłość	Kogo i za co lubimy? Co to jest miłość? Czy istnieją różnice płciowe w zakresie oczekiwań wobec partnera?
Pomaganie innym Zachowania agresywne	Dlaczego pomagamy innym? Jakie czynniki sytuacyjne wpływają na gotowość do udzielenia pomocy innym? Skąd się bierze agresja? Jakie są sposoby hamowania agresji?
Funkcjonowanie grup społecznych	Na czym polega wpływ społeczny w grupie? Czy działanie w grupie jest bardziej efektywne od jednostkowego?

PODSTAWOWE PODEJŚCIA TEORETYCZNE

STOSOWANE PRZEZ PSYCHOLOGÓW

SPOŁECZNYCH

PODEJŚCIE TEORETYCZNE	PODSTAWOWE TEZY
POZNAWCZE	Zachowanie i emocje zależą od sposobu rozumienia sytuacji; Sposób rozumienia sytuacji zależy od posiadanej wiedzy oraz mechanizmów funkcjonowania umysłu.
MOTYWACYJNE	Zachowanie człowieka jest celowe; Cele podporządkowane są ograniczonej liczbie motywów; Zachowanie człowieka służy maksymalizacji własnych zysków (minimalizacji własnych strat)
TEORIA UCZENIA SIĘ	Zachowanie jest wynikiem uczenia się poprzez mechanizmy warunkowania oraz obserwację; ma charakter nawykowy.
SPOŁECZNO-KULTUROWE	Zachowanie człowieka zależy od wartości, norm kulturowych; psychika i zachowania ludzi są odmienne w różnych kulturach.
EWOLUCJONISTYCZNE	Zachowanie człowieka służy przetrwaniu jednostki oraz jej genów; zachowania i procesy psychiczne służą maksymalizacji reprodukcji.

WIEDZA CZŁOWIEKA O ŚWIECIE

1. CZŁOWIEK ORIENTUJE SIĘ W ŚWIECIE I GROMADZI O NIM WIEDZĘ ZA POMOCĄ SCHEMATÓW POZNAWCZYCH.

SCHEMATY POZNAWCZE TO STRUKTURY WIEDZY NA DANY TEMAT.

2. W PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ WYRÓŻNIA SIĘ TRZY

RODZAJE SCHEMATÓW POZNAWCZYCH:

1. SCHEMATY LUDZI: KATEGORIE, ROLE, STEREOTYPY;

SCHEMATY CECH - SPOSOBY WNIOSKOWANIA O CECHACH LUDZI NA PODSTAWIE ICH ZACHOWAŃ

SKRYPTY - SCHEMATY WYDARZEŃ TYPOWYCH W DANEJ KULTURZE.

WARUNKI AKTYWIZACJI SCHEMATÓW

Czyli - dlaczego w konkretnej sytuacji stosujemy ten a

nie inny schemat do interpretacji ludzi?

1. CECHY BODŹCA AKTYWIZUJĄ OKREŚLONY

SCHEMAT;

2. ISTNIEJE DYSPOZYCYJNA DOSTĘPNOŚĆ

OKREŚLONYCH SCHEMATÓW:

*zainteresowania, praca zawodowa, stałe potrzeby

3. SYTUACYJNA DOSTĘPNOŚĆ SCHEMATU

WCZEŚNIEJ ZAKTYWIZOWANEGO

*badania Higginsa, Rholesa i Jonesa (1977)

TRZY REGUŁY WNIOSKOWANIA O CECHACH CZŁOWIEKA NA PODSTAWIE JEGO ZACHOWAŃ (REEDER, 1985)

I. REGUŁA TENDENCJI CENTRALNEJ

UNIWERSALNA, MA ZASTOSOWANIE DO WIĘKSZOŚCI CECH

2. REGUŁA APROBATY SPOŁECZNEJ

MA ZASTOSOWANIE DO CECH O CHARAKTERZE MORALNYM

III. REGUŁA ZDOLNOŚCI

MA ZASTOSOWANIE DO CECH SPRAWNOŚCIOWYCH

REGUŁA TENDENCJI CENTRALNEJ PRZYKŁAD

ZACHOWANIA	PRZYPISYWANE CECHY
NIECIERPLIWE	NIECIERPLIWOŚĆ; UMIARKOWANIA CIERPLIWOŚĆ
UMIARKOWANIE CIERPLIWE	NIECIERPLIWOŚĆ; UMIARKOWANA CIERPLIWOŚĆ; WYSOKA CIERPLIWOŚĆ
BARDZO CIERPLIWE	UMIARKOWANA CIERPLIWOŚĆ; WYSOKA CIERPLIWOŚĆ

REGUŁA APROBATY SPOŁECZNEJ EFEKT NEGATYWNOŚCI PRZYKŁAD

ZACHOWANIE	PRZYPISYWANE CECHY
NIEUCZCIWE	NIEUCZCIWOŚĆ
UMIARKOWANIE UCZCIWE	NIEUCZCIWOŚĆ UMIARKOWANA UCZCIWOŚĆ
BARDZO UCZCIWE	NIEUCZCIWOŚĆ UMIARKOWANA UCZCIWOŚĆ WYSOKA UCZCIWOŚĆ

REGUŁA ZDOLNOŚCI EFEKT POZYTYWNOŚCI PRZYKŁAD

ZACHOWANIE	PRZYPISYWANE CECHY
NIEINTELIGENTNE	NISKA INTELIGENCJA ŚREDNIA INTELIGENCJA WYSOKA INTELIGENCJA
UMIARKOWANIE INTELIGENTNE	ŚREDNIA INTELIGENCJA WYSOKA INTELIGENCJA
BARDZO INTELIGENTNE	WYSOKA INTELIGENCJA

PODSTAWOWE ZJAWISKA SPOSTRZEGANIA LUDZI

1. PIERWSZE WRAŻENIE

* badania Jonesa i in. - 1968 r.

2. EFEKT UPORCZYWOŚĆI

*badania Rossa i in. - 1975 r.

3. ZJAWISKO SAMOSPEŁNIAJĄCEGO SIĘ PROROCTWA

* badania Rosenthala i Jacobson - 1968 r.

4. EFEKT WROGICH MEDIÓW

* badania Vallone i in. - 1985 r.

5. UKRYTE KONCEPCJE OSOBOWOŚCI

VI. HALLO EFEKT

*efekt anielski - aureoli oraz efekt diabelski

STEREOTYPY, UPRZEDZENIA, DYSKRYMINACJA

* STEREOTYPY - TO SCHEMATY WIEDZY NA TEMAT GRUP SPOŁECZNYCH WYRÓŻNIAJĄCYCH SIĘ JAKĄŚ ŁATWO DOSTĘPNĄ CECHĄ.

* UPRZEDZENIA - TO NEGATYWNY STOSUNEK EMOCJONALNY DO OKREŚLONYCH OSÓB LUB GRUP SPOŁECZNYCH.

* DYSKRYMINACJA - TO KRZYWDZĄCE ZACHOWANIA WOBEC OKREŚLONYCH GRUP SPOŁECZNYCH

RODZAJE STEREOTYPÓW

*ZE WZGĘDU NA CECHY GRUPY WYRÓŻNIAMY:

STEREOTYPY RASOWE, NARODOWOŚCIOWE. PŁCIOWE, ZAWODOWE, WIEKOWE ITP.

*ZE WZGLĘDU NA POZYTYWNOŚĆ TREŚCI WYRÓŻNIAMY:

STEREOTYPY NEGATYWNE I POZYTYWNE. STEREOTYPÓW NEGATYWNYCH JEST ZNACZNIE WIĘCEJ.

FUNKCJE STEREOTYPÓW

ORIENTACYJNE - DZIĘKI STEREOTYPOM MOŻEMY SZYBKO IDENTYFIKOWAĆ LUDZI (KONTROLA POZNAWCZA I BEHAWIORALNA: WIEM KIM SĄ INNI I JAK POWINNIŚMY SIĘ WOBEC NICH ZACHOWAĆ).

TOŻSAMOŚCIOWE - STEREOTYPOWE POGLĄDY PODZIELANE PRZEZ GRUPY DO KTÓRYCH NALEŻYMY POZWALAJĄ NA SAMOOKREŚLENIE: KIM JESTEŚMY.

EMOCJONALNE - DZIĘKI STEREOTYPOM UTRZYMUJEMY KOMFORT PSYCHICZNY - POCZUCIE ŁADU I PORZĄDKU ORAZ USPRAWIEDLIWIAMY WŁASNE ZACHOWANIA WOBEC INNYCH.

POSŁUGIWANIE SIĘ STEREOTYPAMI JEST „KONIECZNOŚCIĄ” NASZEGO UMYSŁU ORIENTUJĄCEGO SIĘ W ŚWIECIE ZA POMOCĄ SCHEMATÓW. OWĄ „KONIECZNOŚĆ” WYJAŚNIA m.in. MODEL PATRYCJI DEVINE.

DWUSTOPNIOWY MODEL POZNAWCZEGO

PRZETWARZANIA INFORMACJI WG PATRYCJI DEVINE

1. AUTOMATYCZNE PRZETWARZANIE INFORMACJI - WYKORZYSTANIE WIEDZY STEREOTYPOWEJ, NIEZALEŻNIE OD OSOBISTEJ AKCEPTACJI STEREOTYPU;

2. KONTROLOWANE (ŚWIADOME) PRZETWARZANIE INFORMACJI - MOŻLIWOŚĆ ZDYSTANSOWANIA SIĘ DO WIEDZY STEREOTYPOWEJ W ZALEŻNOŚCI OD OSOBISTYCH PRZEKONAŃ.

OCENIANIE LUDZI NA POZIOMIE I ETAPU, NIEZALEŻNIE OD OSOBISTYCH PRZEKONAŃ JEDNOSTKI MOŻE MIEĆ MIEJSCE W SYTUACJI:

PODPROGOWEJ AKTYWIZACJI STEREOTYPU;

OBECNOŚCI OSÓB UZNAJĄCYCH WIEDZĘ STEREOTYPOWĄ (BADANIA GREENBERGA I PYSZCZYŃSKIEGO,85; DEVINE,89).

RODZAJE UPRZEDZEŃ

AWERSYJNE - ICH PODSTAWĄ SĄ SILNE EMOCJE NEGATYWNE: LĘK, WSTRĘT, NIENAWIŚĆ;

DOMINATYWNE - ICH PODSTAWĄ SĄ TAKIE EMOCJE JAK: POGARDA, LITOŚĆ, WSPÓŁCZUCIE;

WYNIKAJĄCE Z NIEJASNOŚCI - BAZUJĄ NA SPRZECZNYCH EMOCJACH: PODZIWU, UZNANIA ORAZ ZAZDROŚCI, NIECHĘCI, RYWALIZACJI.

UPRZEDZENIE MOŻE PROWADZIĆ DO DYSKRYMINACJI LUB UNIKANIA GRUPY OBJĘTEJ UPRZEDZENIEM.

ZJAWISKIEM ZWIĄZANYM Z UPRZEDZENIAMI JEST RASIZM

RASIZM -UPRZEDZENIE I DYSKRYMINACJA GRUP ETNICZNYCH LUB MNIEJSZOŚCIOWYCH

FORMY RASIZMU

JAWNY - PUBLICZNE DEKLARACJE I CELOWE ZACHOWANIA WOBEC OKREŚLONEJ GRUPY;

UKRYTY: WYSTĘPUJE NA POZIOMIE PRZEŻYWANYCH (CZĘSTO NIEŚWIADOMIE) NEGATYWNYCH EMOCJI ORAZ NIEKONTROLOWANYCH ZACHOWAŃ WOBEC OKREŚLONEJ GRUPY.

TEORIE RASIZMU UKRYTEGO

TEORIA RASIZMU AMBIWALENTNEGO Irwina Katza

AMBIWALENTNY STOSUNEK DO INNYCH GRUP RASOWYCH, OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH, HOMOSEKSUALISTÓW ITP. WYNIKA ZE SPRZECZNYCH EMOCJI PRZEŻYWANYCH DO TYCH OSÓB. Z JEDNEJ STRONY OBYWATELE DEMOKRATYCZNYCH KRAJÓW UZNAJĄ EGALITARYZM (WSZYSCY SĄ SOBIE RÓWNI) Z DRUGIEJ STRONY CZUJĄ NIECHĘĆ DO OSÓB UZNAJĄCYCH ODMIENNE WARTOŚCI.

AMBIWALENTY STOSUNEK EMOCJONALNY PROWADZI DO NASILENIA REAKCJI EMOCJONALNYCH WOBEC OKREŚLONEJ GRUPY W ZALEŻNOŚCI OD SYTUACJI: ALBO NADMIERNIE POZYTYWNYCH LUB NADMIERNIE NEGATYWNYCH.

TEORIA RASIZMU AWERSYJNEGO - Dovidio i Gaertner

„UKRYTY” RASISTA PRZEŻYWA NIEŚWIADOMY KONFLIKT MIĘDZY UZNAWANYMI EGALITARNYMI WARTOŚCIAMI A EMOCJAMI WOBEC INNYCH RAS (DYSKOMFORT PSYCHICZNY).

ZACHOWANIA DYSKRYMINACYJNE POJAWIAJĄ SIĘ TYLKO WTEDY GDY W DANEJ SYTUACJI NIE MA JASNYCH NORM POSTĘPOWANIA. W SYTUACJACH JEDNOZNACZNYCH (GDY WIADOMO JAK TRZEBA POSTĄPIĆ) RASISTA UKRYTY ZACHOWUJE SIĘ ZGODNIE Z EGALITARNYM SYSTEMEM WARTOŚCI.

BADANIA: Dovidio, Gaertner(1981), Frey, Gaertenr (1986)

METODY BADANIA UPRZEDZEŃ

TRADYCYJNE - BEZPOŚREDNIE

LISTY PRZYMIOTNIKOWE DO BADANIA STEREOTYPÓW GRUP

SKALE DYSTANSU BOGARDUSA - BADA SIĘ AKCEPTACJĘ ZDAŃ OPISUJĄCYCH STOPIEŃ BLISKOŚCI (DYSTANSU) WOBEC PRZEDSTAWICIELI OKREŚLONEJ GRUPY.

PRZYKŁAD

1. Czy zgadzasz się aby Żydzi z Izraela odwiedzali Polskę?

2. Czy zgadzasz się, aby Żyd był twoim znajomym?

3. Czy zgadzasz się, aby Żyd pracował razem z Tobą?

4. Czy zgadzasz się, aby Żyd był twoim najbliższym sąsiadem?

5. Czy zgadzasz się, aby Żyd był twoim bezpośrednim przełożonym?

6. Czy zgadzasz się, aby Żyd był członkiem twojej najbliższej rodziny (np. mężem twojej córki)?

POŚREDNIE METODY

OCENA WYTWORÓW OSÓB NALEŻĄCYCH DO RÓŻNYCH NARODOWOŚCI

OCENA PRAWDOPODOBIEŃSTWA ZAJŚCIA NEGATYWNYCH I POZYTYWNYCH ZDARZEŃ GDY ICH UCZESTNIKAMI SĄ PRZEDSTAWICIELE OKREŚLONYCH NARODOWOŚCI

WYJAŚNIANIE PRZYCZYN ZACHOWAŃ POZYTYWNYCH I NEGATYWNYCH W DANEJ GRUPIE.

TEORIE WYJAŚNIAJĄCE POWSTAWANIE

UPRZEDZEŃ

I. TEORIA RZECZYWISTEGO KONFLIKTU GRUPOWEGO

OGRANICZONA ILOŚĆ DÓBR MATERIALNYCH ORAZ SPOŁECZNYCH PROWADZI DO UPRZEDZEŃ WOBEC GRUP RYWALIZUJĄCYCH LUB SŁABSZYCH (POSZUKIWANIE KOZŁA OFIARNEGO) - BADANIA HEPWORTHA I WESTA,1988.

RYWALIZACJI O DOBRA TOWARZYSZY USTANAWIANIE PRAW CHRONIACYCH PRZYWILEJE ELIT, WPROWADZANIE LIMITÓW W POLITYCE IMIGRACYJNEJ, OGRANICZANIE WOLNEJ KONKURENCJI.

II.TEORIE PSYCHODYNAMICZNE

NIE ROZWIĄZANE KONFLIKTY INTRAPSYCHICZNE Z OKRESU DZIECIŃSTWA SĄ PRZYCZYNĄ POWSTANIA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ (DOGMATYCZNEJ): JEDNOSTKA TAKA PRZENOSI SWOJĄ NIEŚWIADOMĄ WROGOŚĆ I LĘK WOBEC OSÓB BLISKICH NA INNE OSOBY, ZWŁASZCZA SŁABSZE OD NIEJ, OBCEJ NARODOWOŚCI, O ODMIENNYCH PRZEKONANIACH (ADORNO, ROKEACH, DOLLARD).

• III. TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ

STEREOTYPY I UPRZEDZENIA TRANSMITOWANE S.A. POPRZEZ JĘZYK I KULTURĘ (NP. ZINSTYTUCJONALIZOWANY RASIZM).

IV. TEORIE TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ

UPRZEDZENIA SĄ NATURALNĄ KONSEKWENCJA KATEGORYZACJI SPOŁECZNEJ, PODZIAŁU LUDZI NA MY - ONI.

TEORIA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ HENRY

TAJFELA

1. LUDZIE SĄ MOTYWOWANI DO UTRZYMANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY

2. KONCEPCJA WŁASNEJ OSOBY W DUŻĘJ MIERZE WYNIKA Z IDENTYFIKACJI Z GRUPĄ

3. LUDZIE UTRZYMUJĄ POZYTYWNĄ TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNĄ DZIĘKI PROCESOM PORÓWNAŃ MIĘDZYGRUPOWYCH, KTÓRE SĄ KORZYSTNE DLA GRUPY JEDNOSTKI.

4. KONSEKWENCJĄ AKTYWIZACJI TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ JEST ZJAWISKO AKCENTUACJI: PODKREŚLANIA RÓŻNIC MIĘDZYGRUPOWYCH I MINIMALIZOWANIA RÓŻNIC WEWNĄTRZGRUPOWYCH.

5. MINIMALIZOWANIE RÓŻNIC WEWNĄTRZGRUPOWYCH JEST ASYMETRYCZNE - WIĘKSZE W PRZYPADKU GRUP OBCYCH. (WYJĄTEK STANOWIĄ GRUPY MNIEJSZOŚCIOWE ORAZ O NISKIEJ SAMOOCENIE).

JAK ZMNIESZAĆ UPRZEDZENIA?

HIPOTEZA KONTAKTU MIĘDZYGRUPOWEGO

ALLPORTA (1953)

KONTAKT MIĘDZY GRUPAMI ZMNIEJSZA UPRZEDZENIA GDY SPEŁNIONE SĄ CZTERY WARUNKI:

1. INTERAKCJA MIĘDZY GRUPAMI OPARTA JEST NA WSPÓŁPRACY PROWADZĄCEJ DO SUKCESU; OBIE GRUPY PREZENTUJĄ WYRÓWNANE UMIEJĘTNOŚCI, PODOBNE POSTAWY.

2. STATUS SPOŁECZNY CZŁONKÓW OBU GRUP JEST PODOBNY.

3. KONTAKT MIĘDZYGRUPOWY MA CHARAKTER ZINDYWIDUALIZOWANY (PRYWATNY A NIE TYLKO ZADANIOWY).

4. ISTNIEJE OFICJALNE POPRACIE DLA KONTAKTU (SZANOWANE AUTORYTETY Z OBU GRUP POPIERAJĄ SPONTANICZNE KONTAKTY MIĘDZYGRUPOWE).

STEREOTYPY PŁCIOWE

STRUKTURA STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ,

wg Deaux i Lewisa:

KOMPONENTA CECH OSOBOWOŚCI:

kobiety: emocjonalne, zdolne do poświęceń, delikatne, czułe, troskliwe, empatyczne, pomocne, ciepłe;

mężczyźni: niezależni, aktywni, kompetentni, łatwo podejmują decyzje, niezawodni, pewni siebie, dominujący.

KOMPONENTA RÓL SPOŁECZNYCH:

kobiety: wspiera emocjonalnie innych, zarządza domem, opiekuje się dziećmi;

mężczyźni: utrzymuje finansowo rodzinę, jest głową domu, odpowiedzialny za domowe naprawy, ma władzę.

KOMPONENTA WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO:

kobiety: delikatny głos, schludność, wdzięk, miękkość ruchów;

mężczyźni: wysoki, silny, krzepki, szeroki w ramionach.

KOMPONENTA ZAWODU:

kobiety: terapeutka, logopeda, nauczycielka w przedszkolu i szkole podstawowej, pielęgniarka;

mężczyźni: kierowca ciężarówki, agent ubezpieczeniowy, instalator telefonów, burmistrz miasta.

KOBIECOŚĆ - MĘSKOŚĆ JAKO WYMIAR KULTURY

W RÓŻNYCH KRAJACH (REJONACH ŚWIATA) PRZYPISUJE SIĘ NIERÓWNE ZNACZENIE (RÓŻNĄ RANGĘ) WARTOŚCIOM KOBIECYM I MĘSKIM (SEKSIZM).

KULTURY MĘSKIE - JAPONIA, AUSTRIA, KRAJE ANGLOSASKIE, LATYNOAMERYKAŃSKIE: WARTOŚCI MĘSKIE CENIONE SĄ WYŻEJ NIŻ KOBIECE; WYSTĘPUJE SILNY DYMORFIZM PŁCIOWY (PODKREŚLANIE RÓŻNIC MIĘDZY PŁCIAMI), BRAK TOLERANCJI ZACHOWAŃ NIEZGODNYCH Z PŁCIĄ.

KULTURY EGALITARNE - SZWECJA, HOLANDIA:

EGALITARYZM, ZAMAZYWANIE RÓŻNIC MIĘDZY PŁCIAMI; WYSOKO ROZWINIĘTA OPIEKA SPOŁECZNA; TOLERANCJA W SPRAWACH SEKSUALNYCH I RODZINNYCH; WYSOKA REPREZENTACJA KOBIET W STRUKTURACH WŁADZY.

CZY KULTURA POLSKA JEST KULTURĄ MĘSKĄ

CZY EGALITARNĄ?

ARGUMENTY „ZA” KULTURĄ EGALITARNĄ (Boski, 1999)

stereotyp Matki Polki, kult Matki Boskiej

feminizacja zawodów w innych krajach męskich: prawnik, lekarz

stosunkowo niska przestępczość seksualna wobec kobiet

w języku występują liczne zdrobnienia (kobiecość języka)

ARGUMENTY „ZA” KULTURĄ MĘSKĄ (Kwiatkowska, 1999)

samoocena społeczna kobiet jest niższa niż mężczyzn

niższe zarobki kobiet niż mężczyzn

mała reprezentacja kobiet w strukturach władzy

mała atrakcyjność zawodów kobiecych wśród mężczyzn

bardziej rygorystyczne przestrzeganie zgodności zachowań ze stereotypem płciowym wśród chłopców niż dziewcząt

KONTROWERSJE WOKÓŁ GENEZY

RÓŻNIC MIĘDZYPŁCIOWYCH

STANOWISKO BIOLOGICZNE

PSYCHOLOGICZNE RÓŻNICE MIĘDZYPŁCIOWE WYNIKAJĄ Z UWARUNKOWŃ GENETYCZNYCH, PŁCI MÓZGU, MAJĄ CHARAKTER WRODZONY - SĄ EFEKTEM PROCESU EWOLUCJI.

PŁEĆ MÓZGU - UWAŻA SIĘ, ŻE KSZTAŁTUJE SIĘ W OKRESIE PŁODOWYM I POLEGA NA ODMIENNEJ BUDOWIE MÓZGU OBU PŁCI ORAZ ODMIENNYM FUNKCJONOWANIU NIEKTÓRYCH FUNKCJI PSYCHICZNYCH.

U WIĘKSZOŚCI MĘŻCZYZN WYSTĘPUJE SILNIEJSZA LATERALIZACJA FUNKCJI PSYCHICZNYCH (MOWY, EMOCJI, ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ) NIŻ U KOBIET. MÓZG KOBIET W WIĘKSZYM STOPNIU PRACUJE BILATERALNIE.

STANOWISKO KULTUROWE

PSYCHOLOGICZNE RÓŻNICE MIĘDZYPŁCIOWE WYNIKAJĄ Z ODMIENNEGO PROCESU SOCJALIZACJI KOBIET I MĘŻCZYZN.

KONCEPCJE KULTUROWE

1. KONCEPCJA CZTERECH TYPÓW PŁCI PSYCHOLOGICZNEJ SANDRY BEM (MĘSKA, KOBIECA, ANDROGYNICZNA, NIEZRÓŻNICOWANA);

2. KONCEPCJA „JA ZWIĄZANEGO” I „JA ODDZIELONEGO” NANCY CHODOROW I CAROL GILIGAN.

KONCEPCJA PŁCI PSYCHOLOGICZNEJ SANDRY BEM

1. PŁEĆ PSYCHOLOGICZNA POWSTAJE W PROCESIE SOCJALIZACJI JEDNOSTKI W SPOŁECZEŃSTWIE, W KTÓRYM WYSTĘPUJE TRADYCYJNY PODZIAŁ RÓL SPOŁECZNYCH ORAZ OTOCZENIE POSŁUGUJE SIĘ STEREOTYPAMI PŁCIOWYMI.

badania „Niemowlę X”, badania Bem(1989), Fagot.

2. PŁEĆ PSYCHOLOGICZNA WYNIKA ZE STOPNIA IDENTYFIKACJI JEDNOSTKI Z CECHAMI UZNAWANYMI W DANEJ KULTURZE ZA TYPOWO KOBIECE I TYPOWO MĘSKIE.

3. CECHY KOBIECE I CECHY MĘSKIE NIE SĄ SWOIM PRZECIWIEŃSTWEM - STANOWIĄ DWIE NIEZALEŻNE DYMENSJE.

4. WYRÓŻNIA SIĘ CZTERY PŁCIE PSYCHOLOGICZNE:

A. TYPOWA: KOBIECA -u KOBIET I MĘSKA -u MĘŻCZYZN.

TYPOWOŚĆ POLEGA NA PRZYPISYWANIU SOBIE WYSOKIEGO NATĘŻENIA CECH UWAŻANYCH ZA TYPOWE DLA WŁASNEJ PŁCI BIOLOGICZNEJ I SŁABEGO NATĘŻENIA CECH UWAŻANYCH ZA TYPOWE DLA PŁCI PRZECIWNEJ

2. SKRZYŻOWANA: MĘSKA - u KOBIET i KOBIECA - u MĘŻCZYZN.

SKRZYŻOWANIE POLEGA NA PRZYPISYWANIU SOBIE WYSOKIEGO NATĘŻENIA CECH TYPOWYCH DLA PŁCI PRZECIWNEJ A SŁABEGO NATĘŻENIA CECH UWAŻANYCH ZA TYPOWE DLA WŁASNEJ PŁCI.

3. NIEOKREŚLONA - GDY JEDNOSTKA W SŁABYM STOPNIU PRZYPISUJE SOBIE CECHY UWAŻANE W DANEJ KULTURZE ZA TYPOWE DLA OBU Z PŁCI.

4. ANDROGYNICZNA - GDY JEDNOSTKA PRZYPISUJE SOBIE WYSOKIE NASILENIE CECH ZARÓWNO KOBIECYCH JAK I MĘSKICH.

5. WEDŁU BADAŃ BEM I JEJ WSPÓŁPRACOWNIKÓW NAJLEPIEJ PRZYSTOWANE JEDNOSTKI MAJĄ PŁEĆ ANDROGYNICZNĄ, NAJGORZEJ - PŁEĆ NIEOKREŚLONĄ.

6. NOWSZE BADANIA POKAZUJĄ, ŻE Z DOBRYM PRZYSTOSOWANIEM WIĄŻE SIĘ TZW. ANDROGYNIA POZYTYWNA CZYLI PRZYPISYWANIE SOBIE WYSOKIEGO NATĘŻENIA TYLKO POZYTYWNYCH CECH MĘSKICH I KOBIECYCH. ISTNIEJE TAKŻE ANDROGYNIA NEGATYWNA, GDY JEDNOSTKA OKREŚLA SIĘ POPRZEZ CECHY UWAŻANE ZA WADY U OBU PŁCI, NP. GADATLIWY, AGRESYWNY, BRUTALNY, LĘKLIWY itp. (Woodhill, Samuels,2003).

INTERPRETOWANIE PRZYCZYN ZACHOWAŃ LUDZI

ATRYBUCJE PRZYCZYNOWE

RODZAJE ATRYBUCJI WG WEINERA

	WEWNĘTRZNE		ZEWNĘTRZNE
KONTROLOWALNOŚĆ	STAŁE	ZMIENNE	STAŁE	ZMIENNE
NIEKONTROLOWALNE	ZDOLNOŚCI	NASTRÓJ	POZIOM TRUDNOŚCI ZADANIA	SZCZĘŚCIE
KONTROLOWALNE	TYPOWY WYSIŁEK	BEZPOŚRE--DNI WYSIŁEK	PREFEREN- CJE NAUCZYCIE--LA	NIETYPOWA POMOC INNYCH

SPOSÓB INTERPRETACJI PRZYCZYN UZYSKIWANYCH WYNIKÓW (SUKCES-PORAŻKA) MA WPŁYW NA:

1. PRZEŻYWANE EMOCJE

2. FORMUŁOWANIE OCZEKIWAŃ DOTYCZĄCYCH PRZYSZŁYCH WYNIKÓW

3. DALSZĄ AKTYWNOŚĆ (WIELKOŚĆ WKŁADANEGO WYSIŁKU) W DANEJ DZIEDZINIE

W PRZYPADKU POWODZENIA:

1. KORZYSTNE JEST INTERPRETOWANIE SUKCESU ZA POMOCĄ CZYNNIKÓW WEWNĘTRZNYCH, STAŁYCH I NIEKONTROLOWALNYCH (ZDOLNOŚCI) LUB ZEWNĘTRZNYCH, STAŁYCH I NIKONTROLOWALNYCH (TRUDNOŚĆ ZADANIA)

2. MNIEJ KORZYSTNE JEST INTERPRETOWANIE SUKCESU ZA POMOCĄ CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH, ZMIENNYCH I

NIEKONTROLOWALNYCH (SZCZĘŚCIE) LUB WEWNĘTRZNYCH KONTROLOWALNYCH I ZMIENNYCH (BEZPOŚREDNI WYSIŁEK)

NIEZDOLNOŚĆ DYSKONTOWANIA POWODZENIA (INTERNALIZACJI JEGO PRZYCZYN) WYSTĘPUJE U OSÓB Z TZW. SYNDROMEM OSZUSTA.

W PRZYPADKU NIEPOWODZENIA:

1. KORZYSTNE DLA „JA” (SAMOPOCZUCIA) JEST INTERPRETOWANIE PORAŻKI ZA POMOCĄ CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH ZMIENNYCH I NIEKONTROLOWALNYCH (PECH) LUB WEWNĘTRZNYCH, KONTROLOWALNYCH I ZMIENNYCH (BRAK BEZPOŚREDNIEGO WYSIŁKU).

2. NIEKORZYSTNE JEST INTERPRETOWANIE PORAŻKI ZA POMOCĄ CZYNNIKÓW WEWNĘTRZNYCH STAŁYCH I NIEKOTROLOWALNYCH (BRAK ZDOLNOŚCI) LUB ZEWNĘTRZNYCH NIEKOTROLOWANYCH I STAŁYCH (TRUDNOŚĆ ZADANIA)

NIEKORZYSTNE DLA „JA” INTERPRETOWANIE NIEPOWODZENIA WYSTĘPUJE U OSÓB Z TZW. WYUCZONĄ BEZRADNOŚCIĄ.

ZASADY USTALANIA PRZYCZYN OPRACOWANE PRZEZ

HAROLDA KELLEYA

1. DOTYCZĄCE ZDARZEŃ POWTARZAJĄCYCH SIĘ

• interpretacja przyczyn za pomocą czynników zewnętrznych lub wewnętrznych zależy od trzech cech zachowania: wybiórczości (wyjątkowości), stałości i powszechności (zgodności).

• przykład: Jaś uderzył Karola.

Zachowanie Jasia będzie interpretowane za pomocą czynników zewnętrznych, gdy:

1. jest duża wybiórczość: Jaś nie bije innych dzieci;

2. jest duża stałość: Jaś wielokrotnie uderzył Karola;

2. jest duża powszechność: inni także biją Karola

3. wniosek: Karol prowokuje dzieci do bicia: wszedł w rolę „kozła ofiarnego”.

Zachowanie Jasia będzie interpretowane za pomocą czynników wewnętrznych, gdy:

1. Jest mała wybiórczość zachowania: Jaś bije także inne dzieci

2. Jest duża stałość zachowania: Jaś wielokrotnie uderzył Karola

3. Jest mała powszechność zachowania: inni nie biją Karola

4. Wniosek” Jaś jest agresywnym chłopcem.

Badania empiryczne nie potwierdziły modelu Kelleya: ludzie rzadko uwzględniają wszystkie trzy parametry zachowania.

ZASADY USTALANIA PRZYCZYN ZDARZEŃ JEDNORAZOWYCH

REGUŁA POWIĘKSZANIA/POMNIEJSZANIA KELLEYA

ZASADA POMNIEJSZANIA

Gdy istnieje kilka przyczyn danego zachowania, to przyczyny mniej wyraziste (z reguły wewnętrzne) są pomniejszane.

Przykład: Jan podjął bardzo dobrze płatną pracę w stolicy.

Dlaczego Jan podjął pracę? Bo była dobrze płatna i jest w stolicy.

Pomijamy (pomniejszamy) ewentualne przyczyny wewnętrzne typu: zainteresowania.

ZASADA POWIĘKSZANIA

Gdy istnieją wyraźne przeszkody zewnętrzne do wykonania danego zachowania, to powiększa się znaczenie przyczyn wewnętrznych takiego zachowania.

Przykład. Jan podjął słabo płatną pracę nauczyciela mimo, że w tym samym mieście miał ofertę znacznie lepiej płatnej pracy w banku.

Dlaczego Jan pracuje w szkole? Bo kocha uczyć!

Powiększamy przyczyny wewnętrzne - zainteresowania, realizacji których nie sprzyjała oferta innej dobrze płatnej pracy.

PODSTAWOWE ZNIEKSZTAŁCENIA PROCESÓW ATRYBUCJI

I. PODSTAWOWY BŁĄD ATRYBUCYJNY -Lee Ross, 1977

polega na skłonności do dyspozycyjnego interpretowania zachowań innych ludzi i niedocenianiu czynników sytuacyjnych (badania:Gilbert, 1988, 1995).

MODEL PRZETWARZANIA INFORMACJI

SPOŁECZNYCH Gilberta, Pelhama i Krulla:

(MODEL OGRANICZONYCH ZASOBÓW POZNAWCZYCH)

I. KATEGORYZACJA - SPOSTRZEŻENIE ZACHOWANIA

(proces automatyczny)

II. CHARAKTERYSTYKA - PRZYPISANIE CECH

OBSERWOWANEJ JEDNOSTCE

(proces świadomy, wymagający niewielkich zasobów poznawczych)

III. KOREKTA - UWZGLĘDNIENIE WSKAZÓWEK SYTUACYJNYCH W OCENIE OBSERWOWANEJ JEDNOSTKI - ZMODYFIKOWANIE SĄDÓW II FAZY (proces świadomy, wymagający stosunkowo najwięcej poznawczego wysiłku)

BADANIA GILBERTA, PELHAMA I KRULLA (1988)

poglądy za aborcją				poglądy przeciw aborcji
presja społeczna		brak presji		presja społeczna		brak presji
PP	BPP	PP	BPP	PP	BPP	PP	BPP

PP - przeładowanie poznawcze; BPP - brak przeładowania poznawczego.

WYNIKI:

W sytuacji przeładowania poznawczego (PP) badani nie uwzględnili presji społecznej, pod jaką były wypowiadane poglądy za lub przeciw aborcji: w tych grupach oceniano, że zarówno w warunkach presji jak i jej braku mówca w podobnym stopniu jest zwolennikiem wygłaszanych poglądów.

W sytuacji braku przeładowania poznawczego (BPP) uwzględniano wpływ presji społecznej: mówcy przypisywano poglądy zgodne z wypowiedzią w większym stopniu wtedy, gdy wygłaszał je w warunkach braku presji niż w warunkach presji społecznej.

II. ASYMETRIA ATRYBUCJI AKTORA I OBSERWATORA

jednostka częściej interpretuje cudze zachowania za pomocą dyspozycji (PERSPEKTYWA OBSERWATORA), a swoje za pomocą czynników sytuacyjnych (PERSPEKTYWA AKTORA).

Asymetria atrybucji zanika gdy jednostka ocenia własny sukces. Wówczas z reguły dokonuje atrybucji dyspozycyjnych.

III. EGOTYSTYCZNY BŁĄD ATRYBUCYJNY

dokonywany jest przy interpretacji własnych zachowań;

polega na tendencyjnym interpretowaniu przyczyn własnych powodzeń i niepowodzeń;

powodzenia interpretowane są za pomocą czynników wewnętrznych (dyspozycyjnych), a niepowodzenia - czynników zewnętrznych.

egotyzm atrybucyjny charakterystyczny jest dla kultury Zachodu (indywidualistycznej), rzadziej występuje w kulturze Wschodu (kolektywnej)

przyczyny egotystycznego błędu atrybucyjnego:

1. obrona i utrzymanie poczucia własnej wartości;

2. zdarzenia pozytywne są bardziej oczekiwane od negatywnych i dlatego są interpretowane za pomocą czynników dyspozycyjnych.

dokonywanie atrybucji przyczynowych może służyć kierowaniu wrażeniem jakie jednostka wywołuje u innych (cele autoprezentacyjne) - badania Juvonen i Murdock, 1995)

jednostka zachowuje się w taki sposób aby inni w korzystny sposób interpretowali przyczyny uzyskiwanych przez nią wyników - badania Tice i Baumeistera, 1990.

IV. EGOCENTRYZM ATRYBUCYJNY

polega na przecenianiu własnego wkładu w wynik osiągany wspólnie z innymi

nie dotyczy tylko zdarzeń pozytywnych (wkład w powodzenie) lecz także zdarzeń negatywnych (porażek)

V. INNE SPOSOBY OBRONY POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚCI (MOTYWY EGOTYSTYCZNE )

1. WIARA W SPRAWIEDLIWY ŚWIAT (Lerner)

2. FAŁSZYWE POCZUCIE POWSZECHNOŚCI(Ross)

3. NIEREALISTYCZNY OPTYMIZM (Weinstein)

WIARA W SPRAWIEDLIWY ŚWIAT

M. Lerner, 1975

• polega na obwinianiu ofiary za wydarzenie, po to by uchronić wiarę w sprawiedliwy świat, w którym porządnym ludziom nie przydarzają się nieszczęścia.

• wiara w sprawiedliwy świat daje jednostce poczucie bezpieczeństwa (badania Jonesa i Aronsona, 1973).

TEORIA DYSONANSU POZNAWCZEGO

DYSONANS POZNAWCZY JEST STANEM NAPIĘCIA EMOCJONALNEGO, POWSTAJĄCEGO GDY:

WG FESTINGERA - DOWOLNE ELEMENTY POZNAWCZE POZOSTAJĄ ZE SOBĄ W SPRZECZNOŚCI;

WG ARONSONA - INFORMACJE NAPŁYWAJĄCE LUB ZACHOWANIE JEDNOSTKI NIEZGODNE JEST Z POZYTYWNĄ KONCEPCJĄ WŁASNEJ OSOBY

SYTUACJE,W KTÓRYCH POWSTAJE DYSONANS

PODEJMOWANIE DECYZJI - DYSONANS POSTDECYZYJNY;

BADANIA BREHMA-1956 ROK

ZAANGAŻOWANIE, WKŁADANIE WYSIŁKU;

BADANIA ARONSONA I MILLSA,1959 ROK

WŁASNE ZACHOWANIA NIEZGODNE Z PRZEKONANIAMI

(NP. ZACHOWANIA NIEMORALNE)

BADANIA FESTINGERA I CARLSMITHA,1959R., ARONSONA

I CARLSMITHA,1963 R., FREEDMANA,1965 ROK.

ZACHOWANIA INNYCH LUDZI

BADANIA TESSERA I SMITHA, 1980R., TESTERA I CORNELLA,1991R

WIELKOŚĆ DYSONANSU ZALEŻY OD:

WAŻNOŚCI DYSONANSOWYCH INFORMACJI DLA SAMOOCENY JEDNOSTKI;

WIELKOŚCI ROZBIEŻNOŚCI;

WYSTĘPOWANIA ZEWNĘTRZNEGO UZASADNIENIA WŁASNYCH (NIEZGODNYCH Z PRZEKONANIAMI) ZACHOWAŃ

- IM MNIEJSZE UZSADNIENIE ZEWNĘTRZNE TYM WIĘKSZY DYSONANS

SPOSOBY REDUKCJI DYSONANSU

ZAKWESTIONOWANIE WIARYGODNOŚCI NAPŁYWAJĄCYCH INFORMACJI;

ZMIANA ZACHOWANIA NA ZGODNE Z PRZEKONANIAMI

ZMIANA PRZEKONAŃ NA TAKIE, KTÓRE JEST ZGODNE Z ZACHOWANIAMI

PRZYJĘCIE DODATKOWYCH UZASADNIEŃ WŁASNYCH ZACHOWAŃ TAK, ABY BYŁY BARDZIEJ ZGODNE Z DOTYCHCZASOWYMI PRZEKONANIAMI JEDNOSTKI

AUTOAFIRMACJA W INNYCH DZIEDZINACH ŻYCIA

CZY DYSONANS POZNAWCZY JEST RZECZYWIŚCIE

PRZEŻYWANYM NAPIĘCIEM? - BADANIA ZANNA

I COOPERA, 1974 R.

ZMIANA PRZEKONAŃ POD WPŁYWEM ZACHOWAŃ NIEZGODNYCH Z PRZEKONANIAMI ORAZ INFORMACJI O DZIAŁANIU PIGUŁKI

INNI LUDZIE JAKO ŹRÓDŁO DYSONANSU

POZNAWCZEGO - KONCEPCJA TESSERA

INNI LUDZIE SĄ ŹRÓDŁEM DYSONANSU GDY:

DZIAŁANIA INNYCH OSÓB DOTYCZĄ WAŻNEJ DLA SAMOOCENY JEDNOSTKI DZIEDZINY ŻYCIA

OSOBY TE POZOSTAJĄ W BLISKICH KONTAKTACH Z JEDNOSTKĄ

WYNIKI TYCH OSÓB SĄ LEPSZE NIŻ WYNIKI JEDNOSTKI

SPOSOBY REDUKCJI DYSONANSU

ZWIĘKSZENIE WŁASNYCH UMIEJĘTNOŚCI

DEPRECJONOWANIE DZIEDZINY, W KTÓREJ INNI SĄ LEPSI

DEPRECJONOWANIE OSIĄGNIĘĆ TYCH OSÓB

ZERWANIE KONTAKTU Z TYMI OSOBAMI

AKTYWNE UTRUDNIANIE INNYM OSIĄGANIA

WYSOKICH WYNIKÓW

AUTOAFIRMACJA W INNYCH DZIEDZINACH ŻYCIA

SAMOWIEDZA

POJĘCIE WŁASNEJ OSOBY

TERMINY POKREWNE

EGO, JAŹŃ, SAMOWIEDZA, SAMOŚWIADOMOŚĆ,

SCHEMATY JA

SKŁADNIKI „JA”

SAMOPIS - SĄDY DESKRYPTYWNE

SAMOOCENA - SĄDY EWALUATYWNE

SAMOOCENA MOŻE MIEĆ CHARAKTER GLOBALNY - GDY DOTYCZY OCENY CAŁEJ OSOBY LUB CZĄSTKOWY - GDY DOTYCZY POSZCZEGÓLNYCH OBSZARÓW FUNKCJONOWANIA JEDNOSTKI

SAMOOCENA MOŻE BYĆ DOKONYWANA Z PERSPEKTYWY WŁASNEJ OSOBY LUB INNYCH LUDZI

(WIEM, DOMYŚLAM SIĘ, JAK INNI LUDZIE MNIE OCENIAJĄ)

RODZAJE „JA”

WG HIGGINSA

JA-REALNE, JA-IDEALNE, JA-POWINNOŚCIOWE

WG CARVERA I SCHEIERA

JA-PRYWATNE, JA-PUBLICZNE

WG SNYDERA

PRAGMATYCZNA versus PRYNCYPIALNA KONCEPCJA WŁASNEJ OSOBY

ŹRÓDŁA SAMOWIEDZY

INTROSPEKCJA (UJĘCIE HISTORYCZNE)

SAMOŚWIADOMOŚĆ WEWNĘTRZNYCH, AKTUALNYCH PROCESÓW PSYCHICZNYCH: EMOCJI, POTRZEB, MOTYWÓW, MYŚLI.

W PRAKTYCE INTROSPEKCJA WSPÓŁWYSTEPUJE Z RETROSPEKCJĄ (PRZYPOMINANIEM PRZESZŁYCH STANÓW PSYCHICZNYCH) ORAZ OGÓLNĄ AUTOREFLEKSJĄ (JAKI JESTEM).

ADEKWATNOŚĆ INTROSPEKCJI: OD CZASÓW FREUDA PO WSPOŁCZESNĄ PSYCHOLOGIĘ POZNAWCZĄ JEST KWESTIONOWANA

NIEZALEŻNIE OD ADEKWATNOŚCI SAMOŚWIADOMOŚĆ PEŁNI FUNKCJE REGULACYJNE - WPŁYWA NA ZACHOWANIE JEDNOSTKI - TEORIA SAMOŚWIADOMOŚCI Duvala i Wicklunda, badania Dienera i Walboma, 1976; Nisbetta i Wilsona, 1977.

WE WSPÓŁCZESNYCH BADANIACH WYKORZYSTUJE SIĘ SAMOŚWIADOMOŚĆ WEWNĘTRZNĄ JEDNOSTKI DO POMIARU TREŚCI PRZEŻYWANYCH EMOCJI CZY OPINII (SELF-REPORTS).

KONSEKWENCJE INTROSPEKCJI

WG TEORII SAMOŚWIADOMOŚCI DUVALA I WICKLUNDA - AKTYWIZACJA PRYWATNEJ SAMOŚWIADOMOŚCI JEDNOSTKI ZWIĘKSZA ZGODNOŚĆ ZACHOWANIA Z WEWNĘTRZNYMI NORMAMI POSTĘPOWANIA I WARTOŚCIAMI - badania Dienera i Walboma, 1976;

DZIĘKI INTROSPEKCJI JEDNOSTKA INTERPRETUJE PRZYCZYNY WŁASNYCH STANÓW PSYCHICZNYCH - badania Nisbetta i Wilsona, 1977;

POD WPŁYWEM INTROSPEKCJI JEDNOSTKA AKTYWNIE TŁUMI NIEPOŻĄDANE MYŚLI I UCZUCIA.

TEORIA SAMOOBSERWACJI DARYLA BEMA (1972)

ŹRÓDŁEM SAMOWIEDZY SĄ WŁASNE ZACHOWANIA, GDY:

-ZACHOWANIE JEST DOBROWOLNE;

-WZGLĘDNIE NOWE;

-MIEŚCI SIĘ W OBSZARZE AKCEPTACJI „JA” - NIE JEST

SPRZECZNE Z POTRZEBĄ POZYTYWNEJ SAMOOCENY

JEDNOSTKI (BADANIA FAZIO, EFFREINA I FALANDER, 1981

DOTYCZĄCE SAMOOCENY JEDNOSTKI W ZAKRESIE

INTROWERSJI I EKSTRAWERSJI).

SAMOOBSERWACJA MOŻE DOTYCZYĆ:

MOTYWÓW WŁASNEGO POSTĘPOWANIA - EFEKT NADMIERNEGO UZASADNIENIA ZEWNĘTRZNEGO;

-WŁASNEJ MIMIKI - HIPOTEZA MIMICZNEGO SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO - BADANIA STRACKA I IN (1988).

-WŁASNEGO POBUDZENIA - DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI

SCHACHTERA - BADANIA SACHACHTERA I SINGERA (1962),

DUTTONA I ARONA (1974).

BADANIA SCHACHTERA I SINGERA, 1962

GRUPA POINFORMOWANA O POBUDZAJĄCYM DZIAŁANIU LEKU		GRUPA NIEPOINFORMOWANA
POMOCNIK W EUFORII	POMOCNIK W GNIEWIE	POMOCNIK W EUFORII	POMOCNIK W GNIEWIE
Brak emocji	Brak emocji	Euforia o.b.	Gniew o.b.

1.OSOBY POINFORMOWANE O DZIAŁANIU LEKU SWOJE SAMOPOCZUCIE INTERPRETOWAŁY NIEEMOCJONALNIE - JAKO EFEKT LEKU;

2. OSOBY NIEPOINFORMOWANE INTERPRETOWAŁY SWOJE SAMOPOCZUCIE JAKO EFEKT SYTUACJI ZEWNĘTRZNEJ - ZACHOWANIA POMOCNIKA.

OPINIE INNYCH LUDZI

KONCEPCJA ODZWIERCIEDLONEGO „JA” - COOLEY (1901) I MEAD (1934).

OGÓLNE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI

WEWNĘTRZNE ŻYCIE PSYCHICZNE JEDNOSTKI JEST ODZWIERCIEDLENIEM JEJ INTERAKCJI SPOŁECZNYCH (RÓL SPOŁECZNYCH);

STOSUNEK JEDNOSTKI DO WŁASNEJ OSOBY ODZWIERCIEDLA STOSUNEK INNYCH DO JEDNOSTKI; SPOŁECZNE ROLE, KTÓRE JEDNOSTKA PEŁNI SĄ EFEKTEM NEGOCJACJI Z OTOCZENIEM (MOŻLIWE SĄ KONFLIKTY RÓL).

BADANIA EMPIRYCZNE

ZGODNOŚĆ SAMOOCEN JEDNOSTKI Z OCENAMI INNYCH JEST WIEKSZA W PRZYPADKU CECH SPOŁECZNIE AKCEPTOWANYCH NIŻ NIEAKCEPTOWANYCH (FUNDER, 1980);

ISTNIEJE SILNIEJSZY ZWIĄZEK MIĘDZY SAMOWIEDZĄ JEDNOSTKI I JEJ WYOBRAŻENIAMI NA TEMAT TEGO JAK JEST OCENIANA PRZEZ INNYCH NIŻ MIĘDZY SAMOWIEDZĄ A RZECZYWISTYMI OCENAMI (May, 1991).

PORÓWNANIA DO INNYCH

KONCEPCJA FESTINGERA (1954)

WG KONCEPCJI FESTINGERA LUDZIE PORÓWNUJĄ SIĘ DO INNYCH, PODOBNYCH DO SIEBIE W CELU ZDOBYCIA „OBIEKTYWNYCH” INFORMACJI NA SWÓJ TEMAT (WALIDACYJNE MOTYWY PORÓWNAŃ).

DWA RODZAJE PORÓWNAŃ:

PORÓWNANIA W DÓŁ: JEDNOSTKA PRAGNĄCA PODNIEŚĆ SWOJĄ SAMOOCENĘ PORÓWNUJE SIĘ DO GORSZYCH OD SIEBIE (MOTYWY EGOCENTRYCZNE).

PORÓWNANIA DO GÓRY - W CELU SAMODOSKONALENIA SIĘ JEDNOSTKA PORÓWNUJE SIĘ DO LEPSZYCH OD SIEBIE.

I. TOŻSAMOŚCIOWE

DZIĘKI SAMOWIEDZY POSIADAMY POCZUCIE WŁASNEJ ODRĘBNOŚCI (JA INDYWIDUALNE), PRZYNALEŻNOŚCI SPOŁECZNEJ (JA SPOŁECZNE), IDENTYCZNOŚCI, CIĄGŁOŚCI WŁASNEGO „JA”.

II.ZASPOKAJANIE POTRZEB I KIEROWANIE WŁASNYM ROZWOJEM

SAMOWIEDZA UŁATWIA ZASPOKAJANIE POTRZEB, WYZNACZA CELE ŻYCIOWE JEDNOSTKI ORAZ SPOSOBY ICH REALIZACJI.

III. FUNKCJE SAMOKONTROLI

W ZALEŻNOŚCI OD STAŁEJ (OSOBOWOŚCIOWEJ) DOMINACJI LUB AKTYWIZACJI JEDNEGO Z RODZAJÓW „JA” SAMOKONTROLA POLEGA NA UZGADNIANIU ZACHOWANIA Z WEWNĘTRZNYMI PRZEKONANIAMI JEDNOSTKI (JA PRYWATNE) LUB WYMAGANIAMI SYTUACJI ZEWNETRZNEJ (JA PUBLICZNE).

SPRAWNOŚĆ SAMOKONTROLI NAZYWANA JEST SIŁĄ EGO (BARRON).

MOTYWY SAMOPOZNANIA

MOTYWY	MANIFESTACJE	KONTROWERSJE
EGOCENTRYCZNE (poszukiwanie informacji potwierdzających lub podwyższających poczucie własnej wartości)	nierealistyczny optymizm, porównania „w dół”, faworyzowanie własnej osoby; egotyzym atrybucyjny	niska czy wysoka samoocena nasila motywy egocentryczne? (Aronson, Festinger, Malewski)
KONSERWATYWNE (poszukiwanie informacji potwierdzających dotychczasowy obraz własnej osoby)	informacje zgodne z dotychczasowym obrazem własnej osoby traktowane są jako bardziej wiarygodne	czy zawsze informacje zgodne z obrazem własnej osoby wzbudzają emocje pozytywne? (Swann, 1987)
WALIDACYJNE (poszukiwanie informacji trafnych, niezależnie od ich znaku i zgodności z dotychczasową samowiedzą)	preferowanie sytuacji diagnostycznych dla „ja”, poszukiwanie nowych informacji	czy poszukiwanie to ma miejsce zarówno w sytuacji oczekiwanego powodzenia jak i niepowodzenia? (Brown, 1990)

Rys. 1. Ocena wiarygodności pozytywnych i negatywnych informacji zwrotnych wśród osób o wysokiej i niskiej samoocenie (Swann, 1987)

Rys. 2. Siła przeżywanych emocji negatywnych wśród osób o wysokiej i niskiej samoocenie w sytuacji powodzenia i

niepowodzenia (Swann, 1987)

Rys. 3. Wpływ informacji zwrotnych na stopień preferencji informacji diagnostycznych dla „ja” wśród osób o wysokiej i niskiej samoocenie (Brown, 1990)

MOTYWACJA DO POLEPSZENIA NASTROJU WŚRÓD

OSÓB O NISKIEJ I WYSOKIEJ SAMOOCENIE

- badania Heimpel i Wood (2002)

1. Osoby o niskiej i wysokiej samoocenie nie różnią się wiedzą na temat sposobów polepszania samopoczucia.

2. W sytuacji niepowodzenia osoby z wysoką samooceną częściej niż osoby z niską samooceną stawiają sobie za cel polepszenie nastroju i cel ten w krótszym czasie osiągają.

3. W sytuacji złego nastroju osoby z wysoką samooceną częściej niż osoby z niską samooceną wybierają takie zajęcia (rodzaj oglądanego filmu), które mają polepszyć ich nastrój.

4. Osoby o niskiej samoocenie częściej niż osoby o wysokiej samoocenie uważają negatywny nastrój za typowy dla siebie, a jego usunięcie za trudne i wyczerpujące zadanie.

MYŚLENIE KONTRFAKTYCZNE

(CO BY BYŁO, GDYBY.........)

DWA RODZAJE MYŚLENIA KONTRFAKTYCZNEGO:

A. MYŚLENIE KONTRFAKTYCZNE „W DÓŁ” - MOGŁO BYĆ GORZEJ.

2. MYŚLENIE KONTRFAKTCZNE „DO GÓRY” - MOGŁO BYĆ LEPIEJ (MOŻNA BYŁO UNIKNĄĆ CZEGOŚ, GDYBY.......)

Badania Sanna i in. (1999) pokazują, że w sytuacji niepowodzenia osoby z wysoką samooceną częściej niż osoby z niską samooceną uruchamiają myślenie kontrfaktyczne „w dół”, pragnąc w ten sposób poprawić sobie swój nastrój.

PRZESUNIĘCIE SPOŁECZNEJ TOŻSAMOŚCI JAKO STRATEGIA OSŁABIENIA ZAGRAŻAJĄCYCH DLA „JA”

PORÓWNAŃ DO INNYCH

(MUSSWEILER TH. I IN., SHIFTING SOCIAL IDENTITIES AS A STRATEGY FOR DEFLECTING THREATING SOCIAL COMPARISON. JOURNAL OF PERSONALITY AND SOCIAL PSYCHOLOGY, 2000,3,398-409)

KONCENTRACJA NA ODRĘBNEJ TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ JAKO FUNKCJA SAMOOCENY I POZIOMU WYKONANIA ZADANIA

Badani z W.S. w sytuacji niepowodzenia intensywniej koncentrowali się na odrębnej tożsamości społecznej (w stosunku do lepszego partnera) aniżeli w sytuacji powodzenia. Odwrotnie było u osób z N.S. Te w sytuacji niepowodzenia słabiej koncentrowały się na odrębnej tożsamości społecznej aniżeli w sytuacji powodzenia (gdy były lepsze od partnera).

PODSTAWOWE ZNIEKSZTAŁCENIA SAMOWIEDZY

ZNIEKSZTAŁCENIA	MANIFESTACJE
EGOTYZM I EGOCENTRYZM ATRYBUCYJNY	PRZYPISYWANIE WŁASNYCH SUKCESÓW SOBIE, A CZYNNIKOM ZEWNĘTRZNYM WŁASNYCH NIEPOWODZEŃ; PRZECENIANIE WŁASNEGO UDZIAŁU W WYNIKU GRUPY
FAŁSZYWE POCZUCIE POWSZECHNOŚCI	PRZEKONANIE O POWSZECHNOŚCI I SŁUSZNOŚCI WŁASNYCH PRZEKONAŃ I ZACHOWAŃ
POCZUCIE WŁASNEJ WYJĄTKOWOŚCI FAWORYZOWANIE WŁASNEJ OSOBY	POCZUCIE WYJĄTKOWOŚCI WŁASNYCH CECH; PRZYPISYWANIE SOBIE CECH POZYTYWNYCH W STOPNIU WIĘKSZYM NIŻ U INNYCH
ILUZJA KONTROLI	SPOSTRZEGANIE OSOBISTEGO WPŁYWU NA SYTUACJE O CHARAKTERZE LOSOWYM
PRZEWIDYWANIA PO FAKCIE	„WIEDZIAŁEM, ŻE TO SIĘ ZDARZY”
NIEREALISTYCZNY OPTYMIZM	PRZECENIANIE OSOBISTYCH SZANS NA UNIKNIĘCIE NIESZCZĘŚLIWYCH WYPADKÓW LUB OSIĄGNIĘCIE KORZYSTNYCH STANÓW

BADANIA DOTYCZĄCE ZNIEKSZTAŁCEŃ

SAMOWIEDZY

1. FAŁSZYWE POCZUCIE POWSZECHNOŚCI - BADANIA BRAMEL,1969:

OSOBY Z WYSOKĄ SAMOOCENĄ PROJEKTUJĄ SWOJE WADY ZARÓWNO NA OSOBY AKCEPTOWANE JAK I NIEAKCEPTOWANE;

OSOBY Z NISKĄ SAMOOCENA PROJEKTUJĄ SWOJE WADY GŁÓWNIE NA OSOBY NIEAKCEPTOWANE

2. „WIEDZIAŁEM, ŻE TO SIĘ ZDARZY” - BADANIA FISCHHOFFA,1975:

• PSYCHOLOGOWIE ZNAJĄCY EFEKTY TERAPII OCENIALI JE JAKO BARDZIEJ PRZEWIDYWALNE NIŻ INNE EFEKTY, KTÓRE NIE ZASZŁY.

3. ILUZJA KONTROLI - BADANIA ALLOYA I ABRAMSONA,1979:

OSOBY ZDROWE PSYCHICZNIE UWAŻAJĄ, ŻE MAJĄ WPŁYW NA POZYTYWNE WYDARZENIA LOSOWE

OSOBY DEPRESYJNE SĄ BARDZIEJ REALISTYCZNE

ILUZJA KONTROLI NIE DOTYCZY NEGATYWNYCH WYDARZEŃ LOSOWYCH.

RODZAJE OPTYMIZMU

RODZAJ PRZEKONANIA	MANIFESTACJE
NIEREALISTYCZNY OPTYMIZM	NIEDOCENIANIE WIELKOŚCI OSOBISTEGO RYZYKA W ZAKRESIE NIESZCZĘŚLIWYCH WYPADKÓW W PORÓWNANIU DO OCENY WIELKOŚCI RYZYKA INNYCH LUDZI
OPTYMIZM DYSPOZYCYJNY	FORMUŁOWANIE POZYTYWNYCH OCZEKIWAŃ, ZADOWOLENIE Z WŁASNEGO ŻYCIA
OPTYMIZM SPRAWNOŚCIOWY	WYSOKA OCENA WŁASNEJ SPRAWNOŚCI - SKUTECZNOŚCI DZIAŁANIA
OPTYMIZM POZNAWCZY	PRZECENIANIE WŁASNEJ WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI; TRAFNOŚCI, ROZUMIENIA, ZDOLNOŚCI ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW

KONSEKWENCJE OPTYMIZMU

RODZAJ PRZEKONANIA	KONSEKWENCJE
OPTYMIZM DYSPOZYCYJNY I SPRAWNOŚCIOWY	adaptacyjne strategie radzenia sobie ze stresem; wytrwałe dążenie do celu, silny układ immunologiczny czasem: „walenie głową o mur”
NIEREALISTYCZNY OPTYMIZM	lekceważenie ryzyka, niepodejmowanie zachowań profilaktycznych

RODZAJE PESYMIZMU

PESYMIZM DEPRESYJNY -SELIGMAN, ALLOY,ABRAMSON	bierność, apatia, brak iluzji kontroli, czasami - realizm w ocenie własnej osoby lub innych
PESYMIZM STRATEGICZNY -PYSZCZYNSKI	formułowanie pesymistycznych oczekiwań maksymalizuje emocje pozytywne w przypadku powodzenia i minimalizuje emocje negatywne w przypadku niepowodzenia
PESYMIZM DEFENSYWNY -NOREM, CANTOR	formułowanie pesymistycznych oczekiwań motywuje jednostkę do aktywnego przeciwdziałania przewidywanej porażce

BADANIA DOTYCZĄCE PESYMIZMU

1.PESYMIZM STRATEGICZNY - BADANIA PYSZCZYNSKIEGO,1982:

W SYTUACJI GDY PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYGRANEJ I JEJ WIELKOŚĆ BYŁY WYSOKIE BADANI ZANIŻALI SUBIEKTYWNE PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYGRANEJ.

2. PESYMIZM DEFENSYWNY - BADANIA NOREM I CANTOR, 1986:

PESYMIŚCI DEFENSYWNI SĄ SPRAWNI W DZIAŁANIU W STOPNIU PORÓWNYWALNYM Z OPTYMISTAMI TYLKO WTEDY GDY MOGĄ FORMUŁOWAĆ NEGATYWNE OCZEKIWANIA, KTÓRE MOBLILIZUJĄ ICH DO WYSIŁKU ORAZ POWODUJĄ PRZEŻYWANIE SILNEGO NAPIĘCIA I STRESU W FAZIE PRZYGOTOWAWCZEJ, A NIE WYKONAWCZEJ (EGZAMIN).

POTRZEBA SPRAWOWANIA KONTROLI

I. WRODZONA MOTYWACJA DO POSIADANIA KOMPETENCJI - WHITE, 1959

II. POTRZEBA SPRAWOWANIA EFEKTYWNEJ KONTROLI NAD OTOCZENIEM - ROLA „PANA SYTUACJI” I „PIONKA” - DE CHARMS,1968

III. INSTRUMENTALNA POTRZEBA WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI - KONCEPCJA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ - BANDURA 1977;

4. ZGENERALIZOWANE POCZUCIE

UMIEJSCOWIENIA KONTROLI - ROTTER, 1966.

1. Osoby z zewnętrznym umiejscowieniem poczucia kontroli są przekonane, że nie posiadają wpływu na bieg wydarzeń (swoje życie)

2. Osoby z wewnętrznym umiejscowieniem poczucia kontroli są przekonane o decydującym wpływie jednostki na bieg wydarzeń.

PRZEJAWY POTRZEBY KONTROLI

WOLNOŚĆ WYBORU - ZJAWISKO REAKTANCJI (Brehm);

POCZUCIE SPRAWSTWA - KONTROLA BEHAWIORALNA;

• PREFEROWANIE SYTUACJI PRZEWIDYWALNYCH - KONTROLA POZNAWCZA.

ZAKRES DZIAŁANIA POTRZEBY KONTROLI

DOTYCZY GŁÓWNIE WYDARZEŃ POZYTYWNYCH:

Zjawisko iluzji kontroli - Alloy i Abramson, 1979; egotyzmu atrybucyjnego - Zuckerman, 1979.

KONSEKWENCJE POCZUCIA KONTROLI LUB JEJ

BRAKU

ZJAWISKO WOODOO;

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ - badania Seligmana;

ZACHOWANIA TWÓRCZE - badania Amabile, 1986;

ODPORNOŚĆ NA STRES - badania Zimbardo, 1969, Glassa i Singera, 1972

KONSEKWENCJE ZDROWOTNE - badania Pipera i Tanger, 1986; Schultza, 1976; Brady'ego, 1958.

WNIOSKI OGÓLNE

Z REGUŁY OSOBY Z WEWNĘTRZNYM UMIEJSCOWIENIEM POCZUCIA KONTROLI SĄ BARDZIEJ AKTYWNE, OPTYMISTYCZNE, MAJĄ WYŻSZE ASPIRACJE I SAMOOCENĘ, LEPIEJ RADZĄ SOBIE W SYTUACJACH STRESOWYCH, ZAJMUJĄ WYŻSZE STANOWISKA ZAWODOWE;

OSOBY Z ZEWNĘTRZNYM UMIEJSCOWIENIEM POCZUCIA KONTROLI SĄ BARDZIEJ BIERNE, PESYMISTYCZNE, MAJA NIŻSZĄ SAMOOCENĘ, SĄ MNIEJ AMBITNE I MNIEJ W ZYCIU OSIĄGAJĄ.

ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA

DEFINICJE

ZDOLNOŚĆ WZBUDZANIA DO SIEBIE EMOCJI POZYTYWNYCH INNYCH OSÓB;

PRZYPISYWANIE JEDNOSTCE CECH POZYTYWNIE WARTOŚCIOWANYCH.

EMOCJONALNE I POZNAWCZE WARTOŚCI ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ NIE ZAWSZE SĄ ZE SOBĄ SPÓJNE:

NIEKTÓRYCH LUDZI BARDZIEJ SIĘ CENI NIŻ LUBI, INNYCH - BARDZIEJ LUBI NIŻ CENI.

FUNKCJE ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ:

POTWIERDZANIE POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚĆI;

NARZĘDZIE WPŁYWU SPOŁECZNEGO - OSOBY ATRAKCYJNE INTERPERSONALNE LEPIEJ (ŁATWIEJ) ZASPOKAJAJĄ SWOJE POTRZEBY.

TEORIE ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

KONCEPCJE WYMIANY - OGÓLNE ZAŁOŻENIA

W KONTAKTACH INTERPERSONALNYCH JEDNOSTKA KIERUJE SIĘ BILANSEM NAGRÓD I KAR JAKIE OTRZYMUJE LUB SPODZIEWA SIĘ OTRZYMAĆ OD PARTNERA;

KONTAKTY INTERPERSONALNE REGULOWANE SĄ PRZEZ NORMĘ WZAJEMNOŚĆI;

NAGRODY I KARY MAJĄ CHARAKTER ZARÓWNO MATERIALNY, FIZYCZNY JAK I PSYCHOLOGICZNO-SPOŁECZNY.

1. TEORIA ELEMENTARNYCH ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH GEORGE'A HOMANSA

PODSTAWOWE TEZY

JEDNOSTKA MA TENDENCJE DO POWTARZANIA ZACHOWAŃ DLAŃ NAGRADZAJĄCYCH (PRAWO EFEKTU);

LUDZIE ROBIĄ TO, ZA CO SĄ CHWALENI;

LUDZIE ROBIĄ TO, CO INNI LUBIĄ PO TO, ABY INNI ROBILI TO CO ONI SAMI LUBIĄ (REGUŁA WZAJEMNOŚĆI);

IM CZĘŚCIEJ JEDNOSTKA JEST NAGRADZANA PEWNĄ FORMĄ ZACHOWANIA TYM MNIEJSZĄ WARTOŚĆ NAGRADZAJĄCĄ MA POWTARZANIE TEGO ZACHOWANIA;

IM BARDZIEJ JEDNOSTKA CZUJE SIĘ POKRZYWDZONA, TYM BARDZIEJ PRAWDOPODOBNE JEST, ŻE ZACHOWA SIĘ W SPOSÓB AGRESYWNY.

II. TEORIA RÓWNOŚCI SPOŁECZNEJ ADAMSA

TEZY

CZŁOWIEK KIERUJE SIĘ RÓWNOŚCIĄ WKŁADÓW I ZYSKÓW - PORÓWNUJE WKŁADY NIE TYLKO PARTNERA LECZ INNYCH OSÓB PODOBNYCH DO SIEBIE W INNYCH ZWIĄZKACH;

WZAJEMNA ATRAKCYJNOŚĆ JEST NAJWIEKSZA WTEDY, GDY PARTNERZY WNOSZĄ MNIEJ WIĘCEJ TYLE SAMO ILE OTRZYMUJĄ;

W SYTUACJI UZYSKIWANIA WIĘCEJ NIŻ SAMEMU SIĘ DAJE DOCHODZI DO REINTERPRETACJI SYTUACJI (POMNIEJSZANIA WKŁADU PARTNERA);

W SYTUACJI UZYSKIWANIA MNIEJ NIŻ SAMEMU SIĘ DAJE ROŚNIE PRAWDOPODOBIEŃSTWO ZERWANIA ZWIĄZKU.

III. TEORIA BILANSU INTERAKCJI THIBAUTA I KELLEYA

OGÓLNE ZAŁOŻENIA

BILANS INTERAKCJI ZALEŻY OD ZEWNĘTRZNYCH I WEWNĘTRZNYCH DETERMINANT ZWIĄZKU.

1. ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY TO: CECHY INDYWIDUALNE PARTNERÓW: ZDROWIE, URODA, STAN MATERIALNY, WYKSZTAŁCENIE ITP.

2. WEWNĘTRZNE DETERMINANTY: FACYLITACJA, INTERFERENCJA, REPETYCJA.

BILANS INTERAKCJI ZALEŻY OD POZIOMU OCZEKIWAŃ PARTENRÓW ORAZ ALTERNATYWNEGO POZIOMU PORÓWNAWCZEGO (MOZLIWOŚCI WYBORU INNYCH PARTNERÓW).

IV. TEORIA ZYSKU I STRATY ARONSONA

ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA NIE JEST WYZNACZANA PRZEZ SUMĘ UZYSKANYCH NAGRÓD (CZY KAR) LECZ PRZEZ ROZBIEŻNOŚĆ MIĘDZY TYM, CO SIĘ POPRZEDNIO DOSTAWAŁO, A TYM CO SIĘ OBECNIE OTRZYMUJE (BADANIA ARONSONA I LINDERA,1965).

5. TEORIA ZASOBÓW - E. i U. FOA

GŁÓWNE TEZY

NAGRODY, JAKIMI DYSPONUJĄ PARTNERZY SĄ ZALEŻNE OD EKONOMICZNYCH PRAW PODAŻY I POPYTU W OKREŚLONYCH WARUNKACH SPOŁECZNYCH (NAJBARDZIEJ ATRAKCYJNE SĄ DOBRA TRUDNO DOSTĘPNE, KTÓRE WYSTĘPUJĄ RZADKO);

PODSTAWOWE ZASOBY UWZGLĘDNIANE W OCENIE PARTNERA TO: MIŁOŚĆ, STATUS SPOŁECZNY, INFORMACJE, DOBRA MATERIALNE, USŁUGI, PIENIĄDZE;

LUDZIE PREFERUJĄ PARTNERÓW Z KTÓRYMI MOGĄ DOKONAĆ WYMIANY ZASOBÓW TEJ SAMEJ KATEGORII.

EWOLUCYJNA INTERPRETACJA WIĘZI

MIĘDZYLUDZKICH

1. PODSTAWOWYM CELEM KAŻDEJ JEDNOSTKI JEST PRZETRWANIE ORAZ PRZEKAZANIE SWOICH GENÓW POTOMSTWU.

2. W ŚWIECIE OGRANICZONYCH DÓBR MATERIALNYCH ORAZ SILNEJ AGRESJI WEWNĄTRZGATUNKOWEJ ŻYCIE WE WSPÓLNOCIE MA CHARAKTER ADAPTACYJNY.

3. DŁUGI OKRES ZALEŻNOŚCI DZIECKA SPRAWIA, ŻE OPTYMALNA OPIEKA NAD NIM WYMAGA UDZIAŁU OBOJGA RODZICÓW.

4. MECHANIZMEM WYZWALAJĄCYM ZACHOWANIA PRZYWIĄZANIA MIĘDZY RODZICAMI JEST MIŁOŚĆ.

5. DZIECKO MA WRODZONE ZDOLNOŚCI DO ZACHOWAŃ WIĄŻĄCYCH (KRZYK, SSANIE, PRZYTULANIE, UŚMIECH).

TEORIA PRZYWIĄZANIA BOWLBY'IEGO I AINSWORTH

I. UCZUCIOWE PRZYWIĄZANIE DZIECKA DO MATKI PEŁNI FUNKCJE BIOLOGICZNE - ZAPEWNIA OCHRONĘ PRZED NIEBEZPIECZEŃSTWEM I SŁUŻY PRZETRWANIU.

2. JAKOŚĆ WIĘZI MIĘDZY DZIECKIEM A MATKĄ DECUDUJE O ZAUFANIU DZIECKA DO SIEBIE I INNYCH. WPŁYWA NA RELACJE SPOŁECZNE W ŻYCIU DOROSŁYM.

2. WYRÓŻNIA SIĘ TRZY STYLE PRZYWIĄZANIA DZIECKA DO MATKI:

1. BEZPIECZNY - zaufanie dziecka do matki, wiara w jej dostępność i wrażliwość na potrzeby dziecka.

2. LĘKOWO-AMBIWALENTNY - niskie poczucie bezpieczeństwa, silny lęk przed rozstaniem, złość po okresie rozstania.

3. UNIKAJĄCY - unikanie bliskiego kontaktu z matką jako forma obrony przed zranieniem na skutek długotrwałej niedostępności lub niewrażliwości matki na potrzeby dziecka.

ROLA

WCZESNODZIECIĘCYCH WIĘZI SPOŁECZNYCH

ZJAWISKO IMPRINTINGU U ZWIERZĄT - badania KONRADA LORENTZA (1937)

ROLA DOTYKU DLA PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU UCZUCIOWEGO - badania Harlowa (1965)

ROLA WIĘZI EMOCJONALNEJ MIĘDZY DZIECKIEM I MATKĄ DLA PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU W ŻYCIU DOROSŁYM LUDZI

- badania VAILLANTA (1982), AINSWORTH (1969), HAZANA I SHAVERA (1987).

ZACHOWANIA WIĄŻĄCE

STRUKTURA ZACHOWAŃ WIĄŻĄCYCH

TYP ZACHOWANIA	PRZYKŁADY ZACHOWAŃ
ZACHOWANIA SEKSUALNE	wyznawanie pożądania, inicjowanie kontaktu seksualnego, stosunki seksualne, ekspresja doznań erotycznych
ZACHOWANIA NA RZECZ PARTNERA I WSPÓLNOTY	troszczenie się o zdrowie partnera, jadanie wspólnych posiłków, dbanie o bezpieczeństwo partnera, udzielanie wsparcia partnerowi
ZACHOWANIA BLISKOŚCI FIZYCZNEJ	przytulanie, głaskanie, całowanie, pieszczotliwe mówienie do siebie, obejmowanie, chodzenie za lub pod rękę
ZACHOWANIA POJEDNAWCZE	zaproszenia, komplementy, poczęstunki, spoglądanie na siebie i uśmiechanie się, krótkie rozmowy o niczym ważnym, uprzejmości
ZACHOWANIA IMPONUJĄCE	opowiadanie o swoich osiągnięciach, manifestowanie swojej pozycji społecznej i statusu finansowego

PREFERENCJE KOBIET I MĘŻCZYZN DOTYCZĄCE STAŁEGO PARTNERA PŁCI PRZECIWNEJ WG KONCEPCJI EWOLUCYJNEJ

BIOLOGICZNE RÓŻNICE MIĘDZY KOBIETAMI I MĘŻCZYZNAMI - ZRÓŻNICOWANY WKŁAD W PRZEKAZYWANIE ŻYCIA POTOMSTWU - SPRAWIAJĄ, ŻE PREFERENCJE KOBIET I MĘŻCZYZN DOTYCZĄCE PARTNERA PŁCI PRZECIWNEJ SĄ ODMIENNE ;

KOBIETY OCZEKUJĄ, ŻE MĘŻCZYZNA BĘDZIE DYSPONOWAŁ ZASOBAMI EKONOMICZNYMI, MIAŁ WYSOKĄ POZYCJĘ SPOŁECZNĄ, BYŁ AMBITNY I PRACOWITY, ODROBINĘ STARSZY, ODPOWIEDZIALNY I STAŁY UCZUCIOWO, ZDROWY I SILNY, A TAKŻE PODOBNY POD WZGLĘDEM WARTOŚCI;

MĘŻCZYŹNI OCZEKUJĄ, ŻE KOBIETA BĘDZIE URODZIWA, ZDROWA, WIERNA I NIEDOŚWIADCZONA SEKSUALNIE.

BADANIA KUCZYŃSKIEJ - 1998r.

BADANIA DOTYCZYŁY PAR POZOSTAJĄCYCH W TRWAŁYCH ZWIĄZKACH UCZUCIOWYCH (WSPÓLNE MIESZKANIE).

OSOBY BADANE PYTANO O ZACHOWANIA WIĄŻĄCE WŁASNE ORAZ PARTNERA, A TAKŻE O OCENĘ JAKOŚCI ZWIĄZKU.

OCENY JAKOŚCI ZWIĄZKU KSZTAŁTOWAŁY SIĘ WEDŁUG ODMIENNYCH PRAWIDŁOWOŚCI U OBU PŁCI.

A. MĘŻCZYŹNI - MODEL BIORCY

Mężczyźni wyżej oceniali jakość związku im częściej (w ich relacji) partnerki prezentowały zachowania wiążące, im większą przyjemność sprawiały im zachowania partnerki oraz im rzadziej sami podejmowali zachowania wiążące wobec swoich partnerek. Własne zachowania wiążące sprawiały mężczyznom znacznie mniejszą przyjemność niż zachowania wiążące partnerki.

B. Kobiety -MODEL DAWCY I BIORCY

Kobiety wyżej oceniały jakość związku, gdy w ich relacji partnerzy częściej podejmowali zachowania wiążące oraz im większą przyjemność sprawiały im te zachowania partnera, także gdy same częściej podejmowały zachowania wiążące wobec partnera. Własne zachowania wiażące sprawiały kobietom równie silną przyjemność jak zachowania wiążące partnera.

ROLA ATRAKCYJNOŚCI

FIZYCZNEJ KOBIET I MĘŻCZYZN

DWIE ZASADY DOBORU PARTNERA

1. ZASADA DOBORU WŁAŚCIWEGO - WYBÓR PARTNERA DOPASOWANY JEST DO SAMOOCENY JEDNOSTKI W ZAKRESIE URODY;

2. ZASADA DOBORU NAJLEPSZEGO - NIEZALEŻNIE OD SAMOOCENY JEDNOSTKA WYBIERA PARTNERÓW NAJBARDZIEJ URODZIWYCH (Walster, 1966, Stroebe, 1977, Huston, 1976)

RÓŻNICE MIĘDZY KOBIETAMI I MĘŻCZYZNAMI

URODA ODGRYWA MNIEJSZĄ ROLĘ W OCENIE MĘŻCZYZN NIŻ KOBIET

KOBIETY MAJĄ BARDZIEJ ADEKWATNĄ SAMOOCENĘ W SFERZE URODY NIŻ MĘŻCZYŹNI

U KOBIET URODA KORELUJE Z LICZBĄ RANDEK, U MĘŻCZYZN NIE MA TAKIEJ PRAWIDłOWOŚCI (Krebs, Andolfi, 1975).

UWARUNKOWANIA ATRAKCYJNOŚCI

INTERPERSONALNEJ

ZASADA PODOBIEŃSTWA

LUBIMY OSOBY PODOBNE DO SIEBIE POD WZGLĘDEM PRZEKONAŃ, WARTOŚCI, STYLU ŻYCIA.

LUBIMY OSOBY, KTÓRE POSIADAJĄ NASZE AKCEPTOWANE WADY

NIEKONIECZNIE LUBIMY OSOBY PODOBNE DO NAS POD WZGLĘDEM NASZYCH WYSOKO CENIONYCH (WYJĄTKOWYCH) CECH

NIE LUBIMY OSÓB, KTÓRE POSIADAJĄ NASZE NIEKACEPTOWANE WADY.

ZASADA KOMPLEMENTARNOŚCI

LUBIMY LUDZI ODMIENNYCH OD NAS, JEŚLI ODMIENNOŚĆ TA PRZYNOSI NAM KORZYŚCI

CECHY KOMPLEMENTARNE TO TAKIE, DZIĘKI KTÓRYM OBIE STRONY CZERPIĄ KORZYŚCI Z WZAJEMNEGO KONTAKTU, NP. DOMINACJA I ULEGŁOŚĆ.

JAKICH LUDZI LUBIMY?

ATRAKCYJNYCH FIZYCZNIE - Z REGUŁY OSOBOM ATRAKCYJNYM PRZYPISUJEMY BARDZIEJ POZYTYWNE CECHY NIŻ NIEATRAKCYJNYM, Z WYJĄTKIEM MORALNOŚCI ORAZ INTELIGENCJI;

• IDEALNYCH Z „WADĄ” - „EFEKT POTKNIĘCIA” - OSOBY POD JAKIMŚ WZGLĘDEM DOSKONAŁE POPEŁNIWSZY GAFĘ SPOSTRZEGANE SĄ JAKO BARDZIEJ „LUDZKIE”(badania Aronsona i in., 1966);

• KTÓRZY NAS LUBIĄ - DZIAŁANIE NORMY WZAJEMNOŚCI;

• KTÓRZY NAS CHWALĄ - POD WARUNKIEM, ŻE SPRAWIAJĄ WRAŻENIE BEZINTERESOWNYCH;

• KTÓRYM POMAGAMY;

• Z KTÓRYMI MAMY CZĘSTY KONTAKT - EFEKT CZYSTEJ EKSPOZYCJI.

TRÓJCZYNNIKOWA KONCEPCJA MIŁOŚCI

STERNBERGA

MANIPULOWANIE WŁASNĄ ATRAKCYJNOŚCIĄ

INGRACJACJA

jest miękką forma manipulacji - manipulator stara się, aby obiekt manipulacji polubił go;

polega na nieuprawnionym (nieuczciwym) zwiększaniu własnej atrakcyjności interpersonalnej w opinii obiektu manipulacji;

wykorzystuje powszechnie znany mechanizm: chętniej pomagamy osobom, które lubimy.

TECHNIKI INGRACJACJI	WARUNKI SKUTECZNOŚCI
PODNOSZENIE WARTOŚCI PARTNERA	„wiarygodne”, „szczere”, dotyczy cech będących obiektem aspiracji osoby manipulowanej
KONFORMIZM	„szczery”, dotyczy spraw ważnych; potwierdza słuszność przekonań
AUTOPREZENTACJA	Wiarygodna; W zależności od potrzeb audytorium powinna mieć charakter negatywny lub pozytywny

WPŁYW INGRACJACJI NA OBRAZ WŁASNEJ OSOBY

INGRACJATORA

BADANIA JONESA, GERGENA I DAVISA (1962)

PROBLEMATYKA BADAŃ:

WPŁYW INFORMACJI ZWROTNYCH OD ODBIORCY NA OCENĘ REPREZENTATYWNOŚCI TREŚCI AUTOPREZENTACJI DLA „JA” OSÓB BADANYCH W GRUPACH DOKONUJĄCYCH AUTENTYCZNEJ LUB INGRACJACYJNEJ AUTOPREZENTACJI.

SCHEMAT BADAŃ

AUTOPREZENTACJA AUTENTYCZNA		AUTOPREZENTACJA INGRACJACYJNA
I. ZWROTNE POZYTYWNE	I. ZWROTNE NEGATYWNE	I. ZWROTNE POZYTYWNE	I. ZWROTNE NEGATYWNE
1	3	2	4

NUMERY W TABELI TO RANGI: IM NIŻSZA CYFERKA TYM WIĘKSZA W OCENIE BADANYCH REPREZENTATYWNOŚĆ AUTOPREZENTACJI DLA „JA”.

WYNIKI

BADANI, KTÓRZY PO DOKONANIU AUTENTYCZNEJ AUTOPREZENTACJI OTRZYMALI NEGATYWNE INFORMACJE ZWROTNE W MNIEJSZYM STOPNIU IDENTYFIKOWALI SIĘ Z TREŚCIĄ AUTOPREZENTACJI NIŻ BADANI, KTÓRZY PO DOKONANIU AUTOPREZENTACJI INGRACJACYJNEJ OTRZYMALI POZYTYWNE INFORMACJE ZWROTNE.

AUTOPREZENTACJA

DEFINICJE

1. KIEROWANIE WRAŻENIEM JAKIE WYWOŁUJEMY NA INNYCH

2. KONTROLOWANY SPOSÓB PREZENTOWANIA SIEBIE W OBECNOŚCI INNYCH OSÓB

CELE AUTOPREZENTACJI

1. TOŻSAMOŚCIOWE

CZŁOWIEK JEST ISTOTĄ SPOŁECZNĄ, KTÓRA POTRZEBUJE WIERZYĆ, ŻE TO CO MYŚLI O SOBIE JEST ZGODNE Z TYM, CO MYŚLĄ O NIEJ INNI LUDZIE.

ZATEM.......

JEDNOSTKA PRAGNIE WYWOŁAĆ POŻĄDANE (ODPOWIEDNIE) WRAŻENIE NA INNYCH ABY UTWIERDZIĆ SIEBIE W POSIADANIU OKREŚLONYCH ATRYBUTÓW.

W OKRESIE MORATORIUM (POSZUKIWANIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI) JEDNOSTKA „EKSPERYMENTUJE Z MASKĄ” - DOKONUJE AUTOPREZENTACJI „NA WYROST” W POSZUKIWANIU INFORMACJI ZWROTNYCH OD ODBIORCÓW.

INFORMACJE POTWIERDZAJĄCE WIARYGODNOŚĆ AUTOPREZENTACJI W OCZACH ODBIORCÓW SPRZYJAJĄ INTERNALIZACJI AUTOPREZENTACJI.

2. UTYLITARNE

POPRZEZ AUTOPREZENTACJĘ JEDNOSTKA PRAGNIE ZASPOKOIĆ INNE POTRZEBY (NP. AKCEPTACJI, POTRZEBY MATERIALNE).

RODZAJE AUTOPREZENTACJI

RODZAJE AUTOPREZENTACJI	CHARAKTERYSTYKA
AUTENTYCZNA	ZGODNA Z WEWNĘTRZNYMI PRZEKONANIAMI JEDNOSTKI
FASADOWA	STAŁA, BAZUJE NA „JA IDEALNYM”
TAKTYCZNA	ZMIENNA, ZALEŻNA OD SYTUACJI, NIEZGODNA Z PRYWATNĄ SAMOWIEDZĄ
ASERTYWNA (ZDOBYWCZA)	U PODSTAW EMOCJE POZYTYWNE, WIARA W SKUTECZNOŚĆ
OBRONNA	U PODSTAW EMOCJE NEGATYWNE, LĘK PRZED KOMPROMITACJĄ

OBRONNE I ZDOBYWCZE (ASERTYWNE) TAKTYKI

AUTOPREZENTACYJNE

(TEDESCHI, NORMAN)

OBRONNE TAKTYKI

1. STOSOWANE EX POST:

TŁUMACZNIE SIĘ;

PRZEPROSINY (DEKLAROWANIE ODPOWIEDZIALNOŚCI ORAZ GOTOWOŚCI DO ZADOŚĆUCZYNIENIA);

ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE

2. UPRZEDZAJĄCE OCENĘ: SAMOUTRUDNIANIE

FORMY SAMOUTRUDNIENIA:

RZECZYWISTE - BEHAWIORALNE: OBNIŻANIE WYSIŁKU, NADUŻYWANIE ALKOHOLU I LEKÓW (KOLDITZ, ARKIN, 1982; HOBDEN, PLINER, 1995);

DEKLAROWANE: PUBLICZNE ODWOŁYWANIE SIĘ DO BRAKU WYSIŁKU, ZDENERWOWANIA ITP.

ZDOBYWCZE TAKTYKI AUTOPREZENTACYJNE

INGRACJACJA;

DAWANIE PRZYKŁADU;

ZASTRASZANIE;

SAMOPROMOCJA;

PRZYPISYWANIE SOBIE ZASŁUG.

TAKTYKI AUTOPREZENTACYJNE

wg MARKA LEAREGO

I. OPISYWANIE SIEBIE

W KONTAKTACH BEZPOŚREDNICH: OPOWIADANIE O SOBIE;

W KONTAKTACH POŚREDNICH - NP.PISEMNE AUTOPREZENTACJE W OFERTACH PRACY, OFERTACH TOWARZYSKICH ITP.

OPISYWANIE SIEBIE Z REGUŁY POLEGA NA WYBIÓRCZYM PRZEKAZYWANIU INFORMACJI NA SWÓJ TEMAT - WYŁĄCZAJĄCA TAKTYKA AUTOPREZENTACJI (GOFFMAN).

OPISYWANIE SIEBIE MOŻE POLEGAĆ NA:

1. PRZYPISYWANIU SOBIE OKREŚLONYCH CECH: „JESTEM INTELIGENTNY, UCZYNNY.....

2. ZAPRZECZANIU - „NIE JESTEM ZABOBONNA, NIETOLERANCYJNA ITP.”

3. INTERPRETOWANIU PRZYCZYN WŁASNYCH ZACHOWAŃ - PUBLICZNE ATRYBUCJE

II. WYRAŻANIE POSTAW

WERBALNIE

NIEWERBALNIE - POPRZEZ GESTY, MIMIKĘ TWARZY

III. MANIPULOWANIE PAMIĘCIĄ

ODWOŁYWANIE SIĘ DO ZAPOMINANIA PODCZAS INTERPRETACJI ZANIEDBAŃ

(np. „na śmierć zapomniałem, że pożyczyłeś mi pieniądze”)

ZNIEKSZTAŁCANIE MINIONYCH WYDARZEŃ TAK, ABY USPRAWIEDLIWIAŁY AKTUALNE ZACHOWANIA AUTOPREZENTERA

(np. „Pamiętam, ze on zawsze zachowywał się wobec mnie nieuczciwie, dlatego nie pożyczyłem mu notatek”)

IV. ZACHOWANIA NIEWERBALNE

PREZENTOWANIE POŻĄDANYCH EMOCJI: NP. RADOŚCI Z POWODU ZWYCIĘSTWA RYWALA, SMUTKU Z POWODU JEGO NIEPOWODZENIA; UKRYWANIE ZAZDROŚCI, ZŁOŚCI, NIEZADOWOLENIA;

NIEWERBALNE OKAZYWANIE ZAINTERESOWANIA I ZAANGAŻOWANIA, TZW. UPRZEJMA UWAGA;

OKAZYWANIE BRAKU UWAGI, GDY INNI POPEŁNIAJĄ GAFĘ, MAJĄ TIKI NERWOWE, SĄ CHORZY PSYCHICZNIE ITP.

NIEWERBALNE KOMUNIKOWANIE SWOJEGO STATUSU SPOŁECZNEGO POPRZEZ GESTY, SPOSÓB PORUSZANIA SIĘ, UBIÓR,ZAJMOWANE MIEJSCE PRZY STOLE, W SALI.

REGUŁY AUTOPREZENTACJI

REGUŁA SKROMNOŚCI:

SKROMNE PREZENTOWANIE SIEBIE JEST ZWYKLE OCENIANE KORZYSTNIEJ NIŻ CHEŁPLIWE POD WARUNKIEM, ŻE AUDYTORIUM ZNA RZECZYWISTE OSIĄGNIĘCIA AUTOPREZENTERA;

PRZED AUDYTORIUM OBCYM SKROMNY AUTOPREZENTER MOŻE ZOSTAĆ GORZEJ OCENIONY OD CHEŁPLIWEGO GDYŻ AUDYTORIUM TRAKTUJE AUTOPREZENTACJĘ JAK PRZEKAZ INFORMACYJNY

REGUŁA SKROMNOŚCI CZĘŚCIEJ ADRESOWANA JEST DO KOBIET NIŻ MĘŻCZYZN;

BADANIA Tice i in (1995) POKAZUJĄ, ŻE LUDZIE NAWYKOWO PREZENTUJĄ SIĘ BARDZIEJ SKROMNIE PRZED AUDYTORIUM ZNANYCH OSÓB NIŻ OBCYCH.

REGUŁA DOPASOWANIA:

DOTYCZY STOPNIA UJAWNIANIA INFORMACJI NA TEMAT „JA” (POZIOM SAMOOTWARCIA)

DOTYCZY POZYTYWNOŚCI SAMOOPISU

PRZESTRZEGANA JEST AUTOMATYCZNIE, POZA ŚWIADOMOŚCIĄ AUTOPREZENTERÓW;

• SILNIEJ PRZESTRZEGANA JEST PRZEZ KOBIETY NIŻ MĘŻCZYZN Z POWODU ORIENTACJI INTERPERSONALNEJ KOBIET.

PUBLICZNE SAMOOPISY MŁODZIEŻY STUDENCKIEJ

STOJANOWSKA (1998, BADANIE II)

SAMOOPISY POZYTYWNE

średnia liczba cech

KATEGORIE SAMOPISU

WNIOSKI:

W ZAKRESIE CECH POZYTYWNYCH KOBIETY DOKONUJĄ BARDZIEJ SKROMNEJ AUTOPREZENTACJI NIŻ MĘŻCZYŹNI - CZĘŚCIEJ WYKORZYSTUJĄ DO SAMOPISU KATEGORIĘ „tak samo jak inni” ORAZ RZADZIEJ KATEGORIĘ „więcej niż inni”.

SAMOOPISY NEGATYWNE

średnia liczba cech

KATEGORIE SAMOPISU

WNIOSKI:

W ZAKRESIE CECH NEGATYWNYCH KOBIETY OPISUJĄ SIĘ BARDZIEJ POZYTYWNIE OD MĘŻCZYZN - CZĘŚCIEJ WYKORZYSTUJĄ KATEGORIĘ „mniej niż inni” ORAZ RZADZIEJ KATEGORIĘ „więcej niż inni”.

ATRAKCYJNOŚĆ AUTOPREZENTACJI

Z PERSPEKTYWY ODBIORCY ATRAKCYJNA AUTOPREZENTACJA TO TAKA, NA PODSTAWIE KTÓREJ FORMUŁUJE KORZYSTNE OCENY AUTOPREZENTERA.

DWA RODZAJE OCENY

AFEKTYWNA - POZIOM SYMPATII DO AUTOPREZENTERA;

POZNAWCZA - PRZYPISANIE AUTOPREZENTEROWI CECH SPOŁECZNIE CENIONYCH.

Z PERSPEKTYWY NADAWCY ATRAKCYJNA AUTOPREZENTACJA WŁASNA TO TAKA, DZIEKI KTÓREJ JEDNOSTKA OSIĄGA POŻĄDANE CELE: WYWOŁUJE POŻĄDANE WRAŻENIE LUB ZACHOWANIA OTOCZENIA.

Pożądane wrażenie niekoniecznie musi być pozytywne. W zależności od okoliczności jednostce może zależeć na wywołaniu wrażenia osoby słabej, nieobliczalnej, chorej czy społecznie niebezpiecznej.

BADANIA ROBINSONA I IN., 1995 R.

OCENY NIEKTÓRYCH CECH AUTOPREZENTERÓW STOSUJĄCYCH DEPRECJONUJĄCY, FAWORYZUJĄCY I UMIARKOWANY STYL AUTOPREZENTACJI

WNIOSKI:

W ZAKRESIE WSZYSTKICH TRZECH CECH AUTOPREZENTER UMIARKOWANY BYŁ OCENIANY NAJKORZYSTNIEJ

AUTOPREZENTER DEPRECJONUJĄCY SIEBIE BUDZIŁ NAJMNIEJSZĄ SYMPATIĘ ORAZ OCENIANY BYŁ JAKO POSIADAJĄCY NAJMNIEJ TRAFNĄ SAMOWIEDZĘ.

BADANIA VONK, 1999R

OCENA INTELIGENCJI AUTOPREZENTERA W ZALEŻNOŚCI OD STYLU AUTOPREZENTACJI ORAZ MOŻLIWOŚCI WERYFIKACJI

JEGO WYPOWIEDZI

WNIOSKI:

AUTOPREZENTER FAWORYZUJĄCY SIEBIE BYŁ OCENIANY WYŻEJ POD WZGLĘDEM INTELIGENCJI NIŻ AUTOPREZENTER DEPRECJONUJĄCY SIEBIE.

W WARUNKACH WERYFIKACJI WYPOWIEDZI INTELIGENCJĘ AUTOPREZENTERA OCENIANO WYŻEJ NIŻ W WARUNKACH BRAKU TAKIEJ WERYFIKACJI.

OCENA SYMPATII AUTOPREZENTERA W ZALEŻNOŚCI OD STYLU AUTOPREZENTACJI ORAZ MOŻLIWOŚCI WERYFIKACJI

JEGO WYPOWIEDZI

WNIOSKI:

SYMPATIA DO AUTOPREZENTERA NIE ZALEŻY TYLKO OD TREŚCI AUTOPREZENTACJI LECZ TAKŻE WARUNKÓW AUTOPREZENTACJI: FAWORYZOWANIE SIEBIE BUDZI SYMPATIĘ, GDY BĘDZIE WKRÓTCE ZWERYFIKOWANE,

SKROMNOŚĆ BUDZI SYMPATIĘ, GDY POJAWIA SIĘ W WARUNKACH NIE ZAPOWIADAJĄCYCH WERYFIKACJI WYPOWIEDZI.

OCENA SZCZEROŚCI AUTOPREZENTERA W ZALEŻNOŚCI OD STYLU AUTOPREZENTACJI ORAZ MOŻLIWOŚCI WERYFIKACJI

JEGO WYPOWIEDZI

WNIOSKI:

AUTOPREZENTER CHEŁPLIWY OCENIANY JEST JAKO BARDZIEJ SZCZERY NIŻ DEPRECJONUJĄCY SIEBIE.

AUTOPREZENTER DEPRECJONUJĄCY SIEBIE OCENIANY JEST JAKO NAJMNIEJ SZCZERY W WARUNKACH CZEKAJĄCEJ GO WERYFIKACJI WYPOWIEDZI (NIESZCZERA SKROMNOŚĆ).

Z POWODU NIEWYSOKIEJ OCENY SZCZEROŚCI DEPRECJONUJĄCY SIEBIE AUTOPREZENTER W WARUNKACH WERYFIKACJI JEGO WYPOWIEDZI NIE BUDZI DUŻEJ SYMPATII.

AUTOPREZENTACJA W SYTUACJI PRACY

WNIOSKOWANIE O AUTOPREZENTERZE NA PODSTAWIE

AUTOPREZENTACJI

1. SYTUACJE ROZMOWY KWALIFIKACYJNEJ MOGĄ BYĆ TRAKTOWANE JAKO SKRYPTOWE -NARZUCAJĄCE OKREŚLONY SPOSÓB ZACHOWANIA, GDYŻ ISTNIEJE POŻĄDANY WIZERUNEK KANDYDATA NADAJĄCEGO SIĘ DO PRACY.

2. MOŻE WYSTĄPIĆ EFEKT WYSTARCZAJĄCEGO UZASADNIENIA ZEWNĘTRZNEGO: WYPOWIEDZI KANDYDATA TRAKTUJE SIĘ JAKO MAŁO WIARYGODNE, PODPORZĄDKOWANE SYTUACJI, A NIE UJAWNIAJĄCE PRAWDZIWE CECHY.

OCENA TOWARZYSKOŚCI KANDYDATA W ZALEŻNOŚCI OD TREŚCI AUTOPREZENTACJI ORAZ CHARAKTERU PRACY O JAKĄ SIĘ STARA - BADANIA JONESA, GERGENA, DAVISA, 1961.

WNIOSKI:

GDY KANDYDAT DEKLAROWAŁ TOWARZYSKOŚĆ W PRACY WYMAGAJĄCEJ TEJ CECHY (MARYNARZ) OCENA JEGO TOWARZYSKOŚCI PRZEZ ODBIORCÓW BYŁA NIŻSZA W PORÓWNANIU Z PRACĄ, W KTÓREJ WYMAGANE BYŁO ZNOSZENIE SAMOTNOŚCI (LOT W KOSMOS).

GDY KANDYDAT DEKLAROWAŁ UPODOBANIE DO SAMOTNOŚCI WIERZONO MU BARDZIEJ GDY STARAŁ SIĘ O PRACĘ MARYNARZA NIŻ PRACĘ KOSMONAUTY.

MANIPULACJA SPOŁECZNA

DEFINICJA

JEST FORMĄ UKRYTEGO WPŁYWU SPOŁECZNEGO, KTÓREGO CELEM JEST WYKORZYSTANIE INNYCH LUDZI DLA WŁASNYCH POTRZEB;

OSOBA MANIPULOWANA:

NIE ZNA PRAWDZIWYCH INTENCJI MANIPULATORA;

WPROWADZONA W BŁĄD GODZI SIĘ NA ZACHOWANIA, KTÓRE PRZYNOSZĄ JEJ SZKODY.

MAKIAWELIZM

TYP OSOBOWOŚCI	CHARAKTERYSTYKA OSOBOWOŚCI	SĄ EFEKTYWNI W SYTUACJACH
MAKIAWELIŚCI	Syndrom „chłodu”: Słaba emocjonalność, Silna potrzeba władzy; Orientacja zadaniowa; Relatywizm moralny; Pesymistyczne poglądy na temat ludzi	„twarzą w twarz”; niejasnych; osobistych konfliktów emocjonalnych
NIEMAKIAWELIŚCI	„syndrom ciepła”: emocjonalni, orientacja na ludzi; idealiści; tradycjonaliści; podatni na wpływ społeczny	jednoznacznych pod względem obowiązujących norm postępowania

TECHNIKI MANIPULACJI

POTRZEBY CZŁOWIEKA WYKORZYSTYWANE PRZEZ MANIPULATORÓW	TECHNIKI MANIPULACJI
POTRZEBA AKCEPTACJI	INGRACJACJA „BOMBARDOWANIE MIŁOŚCIĄ” RYTUAŁY INICJACYJNE „NIEBYWAŁA OKAZJA”
POTRZEBA KONSEKWENCJI I ZAANGAŻOWANIA	„STOPA W DRZWIACH” „NIEPEŁNA CENA” „ZABAWA W CHOWANEGO” ETYKIETOWANIE
POTRZEBA SPRAWIEDLIWOŚCI	„DRZWIAMI W TWARZ” „JA TOBIE KWAITEK TY MNIE DATEK”
POTRZEBA POSIADANIA RACJI	„ŚMIECH Z PUSZKI” „SZTUCZNY TŁUM” „KLAKIER W OPERZE”
POTRZEBA POSIADANIA AUTORYTETU	„BEZINTERESOWNY KELNER”

WARTOŚCI

AFEKTYWNA INTERPRETACJA WARTOŚCI (Epstein):

wartością jest to, co wzbudza określone przeżycia: pozytywne (wartości pozytywne) lub negatywne (wartości negatywne).

wartości mają charakter subiektywny i zmienny, wynikają z doświadczenia jednostki oraz aktualnej sytuacji: te same bodźce mogą stanowić dla jednostki inną wartość (np. suchy chleb dla głodnego i sytego Kowalskiego).

POZNAWCZA INTERPRETACJA WARTOŚCI (Rokeach):

wartości to względnie stałe przekonania, że pewne rzeczy są dobre, a inne złe, że jedne rzeczy (cele, sposoby postępowania) są lepsze od innych.

system wartości jednostki ma strukturę hierarchiczną

CZĘSTO WYSTĘPUJE ROZBIEŻNOŚĆ MIĘDZY WARTOŚCIAMI PRZEŻYWANYMI A UZNAWANYMI ZA SŁUSZNE: TE PIERWSZE WYNIKAJĄ Z OSOBISTEGO DOŚWIADCZENIA JEDNOSTKI, TE DRUGIE SĄ EFEKTEM SOCJALIZACJI I CZĘSTO MAJĄ CHARAKTER DEKLARATYWNY.

KONCEPCJA WARTOŚCI ROKEACHA

wartości to „trwałe przekonania, że określony sposób postępowania lub stan końcowy jest osobiście lub społecznie bardziej pożądany niż przeciwny stan postępowania czy stan końcowy”.

KLASYFIKACJA WARTOŚCI wg ROKEACHA

WARTOŚCI	OSTATECZNE	INSTRUMENTALNE
OSOBISTE	Uznanie społeczne Poczucie dokonania Zbawienie Życie pełne wrażeń Mądrość, wolność Poczucie własnej godności szczęście równowaga wewnętrzna dostatnie życie	Ambitny, czysty Intelektualista Logiczny Odważny, opanowany O szerokich horyzontach Pogodny, uzdolniony Obdarzony wyobraźnią
SPOŁECZNE	Bezpieczeństwo narodowe Bezpieczeństwo rodziny Dojrzała miłość Pokój na świecie Prawdziwa przyjaźń Równość	Kochający Odpowiedzialny Pomocny, posłuszny Uczciwy, uprzejmy Wybaczający Niezależny

RODZAJE WARTOŚCI

( w nazewnictwie kultury śródziemnomorskiej)

1. DIONIZYJSKIE - NAJWYŻEJ CENIONE SĄ DOBRA MATERIALNE I KOMFORT ŻYCIA.

2. HERAKLESOWE - NAJWYŻEJ CENIONE SĄ WŁADZA, DOMINACJA, SŁAWA.

3. PROMETEJSKIE - NAJWYŻEJ CENIONE JEST DOBRO INNYCH LUDZI, WALKA Z NIESPRAWIEDLIWOŚCIĄ SPOŁECZNĄ, POMAGANIE CIERPIĄCYM.

4. APOLIŃSKIE - NAJWYŻEJ CENIONE JEST POZNAWANIE ŚWIATA, ROZWÓJ NAUKI I SZTUKI.

5. SOKRATEJSKIE - NAJWYŻEJ CENIONĄ WARTOŚCIĄ JEST POZNAWANIE SAMEGO SIEBIE, ROZWÓJ WŁASNEJ OSOBOWOŚCI.

FUNKCJE WARTOŚCI

WARTOŚCI WYZNACZAJĄ HIERARCHIĘ POTRZEB I SPOSÓB ICH ZASPOKAJANIA

WARTOŚCI WPŁYWAJĄ NA WYBÓR CELÓW ŻYCIOWYCH I SPOSOBÓW ICH REALIZACJI

WARTOŚCI WPŁYWAJĄ NA SAMOOCENĘ JEDNOSTKI ORAZ OCENĘ INNYCH OSÓB

RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ZAKRESIE CENIONYCH

WARTOŚCI - PRZYCZYNY

1. RÓŻNICE TEMPERAMENTALNE, CHARAKTEROLOGICZNE:

TYP UKŁADU NERWOWEGO (SŁABY-SILNY), EKSTRAWERSJA-INTROWERSJA WSPÓŁDECYDUJĄ O TYM, JAKIE OBIEKTY I SYTUACJE PRZEŻYWANE SĄ JAKO PRZYJEMNE LUB PRZYKRE

(np. o wysokim/niskim poziomie stymulacji) oraz JAKIM DZIEDZINOM ŻYCIA PRZYPISUJE SIĘ SZCZEGÓLNE ZNACZENIE

(kontakty społeczne, życie wewnętrzne itp.).

2. RÓŻNE WARTOŚCI PRZEKAZYWANE JEDNOSTCE W PROCESIE SOCJALIZACJI - KONCEPCJA KOHNA.

KONCEPCJA KOHNA

WARTOŚCI RODZICIELSKIE ZALEŻĄ OD PRACY ZAWODOWEJ RODZICÓW. WARUNKI PRACY KSZTAŁTUJĄ PRZEKONANIA RODZICÓW, JAKIE WARTOŚCI SĄ SZCZEGÓLNIE UŻYTECZNE W ŻYCIU.

RODZICE WYKONUJĄCY PRACE MNIEJ ZŁOŻONE, ODTWÓRCZE I ZAUTOMATYZOWANE, PODLEGAJĄCE BEZPOŚREDNIEJ KONTROLI ZWIERZCHNIKÓW CENIĄ WARTOŚCI KONFORMISTYCZNE

RODZICE WYKONUJĄCY PRACĘ WYMAGAJĄCĄ INICJATYWY WŁASNEJ, SAMODZIELNEGO MYŚLENIA I PODEJMOWANIA DECYZJI CENIĄ WARTOŚCI AUTONOMICZNE (SAMOKIEROWANIA)

WARTOŚCI KONFORMISTYCZNE

POSŁUSZEŃSTWO, UPRZEJMOŚĆ, PRZESTRZEGANIE OBYCZAJÓW, ZACHOWAŃ ZGODNYCH ZE STEREOTYPEM RÓL

SPOŁECZNYCH.

WARTOŚCI AUTONOMICZNE

SAMOKONTROLA, SAMODZIELNOŚĆ W OCENIE SIEBIE I OTOCZENIA, ODPOWIEDZIALNOŚĆ, UMIEJĘTNOŚĆ WSPÓŁŻYCIA Z LUDŹMI, ROZUMIENIE UCZUĆ INNYCH LUDZI.

KONCEPCJA IDEALIZMU wg Wojciszke

IDEALIZM TO STOPIEŃ W JAKIM JEDNOSTKA KIERUJE SIĘ W SWOIM ZACHOWANIU ”JA IDEALNYM”.

IDEALIŚCI MAJĄ DOBRZE WYARTYKUŁOWANE, UPORZĄDKOWANE HIERARCHICZNIE WARTOŚCI OSOBISTE, KTÓRYMI KIERUJĄ SIĘ W SWOIM ZACHOWANIU, ZWŁASZCZA W SYTUACJACH AKTYWIZUJĄCYCH „JA”.

BADANIA WOJCISZKE I TYMOSZCZUK, 1986r:

OSZUKIWANIE W SYTUACJI POKUSY PRZEZ IDEALISTÓW

I NIEIDEALISTÓW W ZALEŻNOŚCI OD UZNAWANEJ WAŻNOŚCI WARTOŚCI „UCZCIWOŚĆ” ORAZ SYTUACYJNEJ AKTYWIZACJI „JA”

A. OSZUKIWANIE W SYTUACJI BRAKU AKTYWIZACJI „JA”

B.OSZUKIWANIE W SYTUACJI AKTYWIZACJI „JA”

POSTAWY

DEFINICJA

WZGLĘDNIE STAŁA SKŁONNOŚĆ DO POZYTYWNEGO LUB NEGATYWNEGO USTOSUNKOWANIA SIĘ CZŁOWIEKA DO DOWOLNEGO OBIEKTU: PRZEDMIOTU, ZDARZENIA, IDEI, INNEJ OSOBY, GRUP SPOŁECZNYCH.

GENEZA POSTAW

POZNAWCZA - emocjonalny stosunek do obiektu wynika ze świadomych opinii na jego temat.

MODEL POSTAWY DOSKONALE RACJONALNEJ głosi, ze postawa do obiektu jest sumą cząstkowych ocen obiektu (Fishbein, Ajzen).

EMOCJONALNA - powstawanie postawy odbywa się poza świadomością jednostki na zasadzie kojarzenia obiektu z bodźcami przyjemnymi - warunkowanie klasyczne i instrumentalne.

EFEKT CZYSTEJ EKSPOZYCJI - pod pewnymi warunkami obiekt częściej eksponowany jest bardziej lubiany (Bornstein, 1980)

BEHAWIORALNA - obserwacja własnych zachowań prowadzi do powstania świadomej postawy (koncepcja samoobserwacji Deryla Bema)

PRZEJMOWANIE POSTAW OD INNYCH - naśladowanie i modelowanie zachowań innych ludzi.

EMOCJONALNE ŹRÓDŁA POSTAW

1.WARUNKOWANIE KLASYCZNE

-JEDNOSTKA NIEŚWIADOMIE UCZY SIĘ KOJARZYĆ OKREŚLONY OBIEKT Z EMOCJAMI - badania Krosnicka, 1992; Zanna i in., 1970.

2. WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

-STOSOWANIE NAGRÓD I KAR ZA OKREŚLONE ZACHOWANIE MOŻE UKSZTAŁTOWAĆ POSTAWĘ WOBEC WZMACNIANEGO ZACHOWANIA

-SKUTECZNOŚĆ WZMOCNIEŃ ZALEŻY OD ICH WIELKOŚCI I CHARAKTERU (cechy kontroli lub informacji o kompetencji jednostki - Deci, 1975) - badania: Enzle, Ross,1978.

BADANIA ENZLE I ROSSA, 1978

Krótki opis badania:

Osoby badane nagradzano małą lub dużą nagrodą za rozwiązanie zagadek. Stosowano następujące uzasadnienia nagradzania:

a. nagradzane za sam udział w zachowaniu

b. nagradzanie za dobre wykonanie

c. grupa kontrola - nagroda nie zapowiedziana

Badano postawę wobec rozwiązywania zagadek (poziom lubienia).

BADANIA ENZLE i ROSSA, 1978r.

Nasilenie

postawy

Wyniki:

w grupie nagradzanej za wysiłek postawy były bardziej pozytywne, gdy badani otrzymywali małe nagrody niż duże;

w grupie nagradzanej za dobry wynik postawy były bardziej pozytywne gdy badani otrzymywali duże nagrody niż małe.

WARUNKI DZIAŁANIA EFEKTU CZYSTEJ EKSPOZYCJI

NA WSTĘPIE OBIEKT JEST NEUTRALNY DLA JEDNOSTKI

(nie budzi awersji);

OBIEKT NIE MOŻE BYĆ EKSPONOWANY BEZ PRZERWY

(efekt znudzenia);

OBIEKT JEST SŁABO ZNANY - NIE MA INNYCH OPRÓCZ EKSPOZYCJI PRZESŁANEK DO UKSZTAŁTOWANIA SIĘ POSTAWY;

EKSPOZYCJA OBIEKTU MOŻE MIEĆ CHARAKTER PODPROGOWY -Bornstein,1989 r.

FUNKCJE POSTAW

1. SELEKTYWNE POSZUKIWANIE INFORMACJI ORAZ TENDENCYJNE INTERPRETOWANIE INFORMACJI NAPŁYWAJĄCYCH, TAK BY POTWIERDZAŁY POSTAWY

(motyw spójności, teoria dysonansu poznawczego).

badania Fazio i in. (1983) pokazują, że wpływ obiektu objętego silną postawą wpływa na procesy poznawcze w sposób automatyczny i niespecyficzny: ułatwia formułowanie sądów zgodnych ze znakiem postawy oraz opóźnia formułowanie sądów niezgodnych ze znakiem postawy na temat obiektów nie związanych z obiektem pierwotnej postawy.

2. REGULACJA ZACHOWANIA

• Potoczne obserwacje oraz badania (LaPierre, 1934) pokazują, że zgodność zachowania z postawami bywa niewielka - według metaanalizy badań dokonanej przez Eckesa i Sixa (1992) oraz Krausa (1995) przeciętna korelacja między postawami a zachowaniami wynosi 0,39.

• PRZYCZYNY ROZBIEŻNOŚCI

I. Niewłaściwy sposób badania postaw - nadmiernie ogólny, podczas gdy badane zachowania są konkretne;

II. Rodzaj sytuacji: są sytuacje (skryptowe, dezindywidualizujące), które nie sprzyjają uzewnętrznianiu postaw w przeciwieństwie do sytuacji indywidualizujących, w których jednostka uzewnętrznia swoje postawy (Abelson, 1982).

III. cechy postawy:

a. ważność postawy;

b. związek postawy z osobistym doświadczeniem;

c. wewnętrzna spójność postawy (postawy ambiwalentne)

IV. Osobowość podmiotu postawy (tożsamość pragmatyczna - mała zgodność; osobowość pryncypialna - większa zgodność zachowań z postawami).

W JAKI SPOSÓB POSTAWY WPŁYWAJĄ NA ZACHOWANIE?

- MECHANIZMY WPŁYWU

DWA MECHANIZMY WPŁYWU:

1. TENDENCYJNE SPOSTRZEGANIE OBIEKTU POSTAWY URUCHAMIA ODPOWIEDNIE DO POSTAWY ZACHOWANIE (FAZIO): zachowuję się w sposób zgodny z postawą dlatego, że pozytywnie (lub negatywnie) spostrzegam obiekt postawy (zachowanie spontaniczne)

2. POSTAWA KSZTAŁTUJE ŚWIADOME INTENCJE ZACHOWANIA SIĘ W ODPOWIEDNI SPOSÓB - TEORIA DZIAŁAŃ PRZEMYŚLANYCH Ajzena i Fishbeina: zachowuję się zgodnie z postawą, bo jestem świadomy tego, że lubię (nie lubię) określony obiekt i uważam że powinienem zachować się w odpowiedni sposób.

KIEDY LUDZIE ZACHOWUJĄ SIĘ W SPOSÓB SPONTANICZNY A KIEDY PRZEMYŚLANY? (badania Sanbonmatsu i Fazio, 1980).

LUDZIE ZACHOWUJĄ SIĘ W SPOSÓB PRZEMYŚLANY, GDY:

1. POSTAWA WYNIKA Z WAŻNYCH WARTOŚCI JEDNOSTKI;

2. ZACHOWANIE ZWIĄZANE Z POSTAWĄ JEST RZADKO WYKONYWANE:

3. JEDNOSTKA MA CZAS NA REFLEKSJĘ;

4. JEDNOSTKA MUSI UZASADNIĆ WŁASNE ZACHOWANIE.

BADANIA SANBONMATSU I FAZIO, 1980r.

PRZEBIEG BADANIA

Badani uzyskali informacje pozytywne o supermarkecie Nowaka i negatywne o supermarkecie Kowalskiego.

Ponadto wspomniano, że dział fotograficzny w supermarkecie Kowalskiego jest lepszy niż w supermarkecie Nowaka.

Następnie badani mieli podjąć decyzję, w którym supermarkecie kupią sprzęt fotograficzny. Zaaranżowano cztery warunki podejmowania decyzji:

Decyzja - 15 sek.		Decyzja- czas nieograniczony
Uzasadnienie Decyzji	Brak uzasadnienia	Uzasadnienie Decyzji	Brak uzasadnienia
WYBÓR SUPERMARKETU
NOWAK	NOWAK	KOWALSKI	NOWAK

KSZTAŁTOWANIE POSTAW POPRZEZ PRZEKAZY

INFORMACYJNE

SKUTECZNOŚĆ PRZEKAZU INFORMACYJNEGO ZALEŻY OD:

ŹRÓDŁA PRZEKAZU - CECH NADAWCY

TREŚCI I FORMY PRZEKAZU

CECH ODBIORCY

AD. NADAWCA

NADAWCA POWINIEN BYĆ DLA ODBIORCÓW AUTORYTETEM.

W SPRAWACH POWAŻNYCH (ZDROWIE, FINANSE, ŚWIATOPOGLĄD) AUTORYTETEM JEST OSOBA BEZINTERESOWNA, KOMPETENTNA I MORALNIE NIESKAZITELNA.

W SPRAWCH KONSUMENCKICH AUTORYTETEM JEST OSOBA ATRAKCYJNA FIZYCZNIE, POPULARNA ORAZ TAKA, Z KTÓRĄ ODBIORCA MOŻE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ (społeczny dowód słuszności)

AD. CECHY PRZEKAZU

A. PRZEKAZ POWINIEN WZBUDZAĆ EMOCJE:

POZYTYWNE, GDY OBIEKT POSTAWY JEST WARTOŚCIOWANY POZYTYWNE PRZEZ NADAWCĘ (np. coca cola, serek itp.)

NEGATYWNE, GDY OBIEKT POSTAWY JEST WARTOŚCIOWANY PRZEZ NADAWCĘ NEGATYWNIE ( np. palenie papierosów, szybka niebezpieczna jazda samochodem)

W PRZYPADKU WZBUDZANIA EMOCJI NEGATYWNYCH ICH POZIOM NIE MOŻE DEZORGANIZOWAĆ ZACHOWANIA.

B. NALEŻY STOSOWAĆ ODPOWIEDNIĄ ARGUMENTACJĘ

B.1. JEDNOSTRONNA - ARGUMENTY TYLKO „ZA” OPCJĄ NADAWCY - JEST BARDZIEJ SKUTECZNA GDY ODBIORCY W ZASADZIE ZGADZAJĄ SIĘ Z NADAWCĄ ORAZ SĄ NA NISKIM POZIOMIE INTELEKTUALNYM.

B.2. DWUSTRONNA - ARGUMENTY „ZA” I „PRZECIW” OPCJI NADAWCY - JEST BARDZIEJ SKUTECZNA, GDY ODBIORCY SĄ PRZECIWNI OPCJI NADAWCY ORAZ INTELEKTUALNIE WYROBIENI.

C. NALEŻY STOSOWAĆ ODPOWIEDNIĄ STRATEGIĘ PERSWAZJI

C.1. PERYFERYCZNA - SKUPIA UWAGĘ ODBIORCY NA CECHACH NADAWCY I FORMALNYCH CECHACH PRZEKAZU - JEST BARDZIEJ SKUTECZNA GDY ODBIORCA NIE MOŻE SIĘ SKUPIĆ, TEMAT NIE JEST WAŻNY LUB TRUDNY DO ZROZUMIENIA.

C.2. CENTRALNA - ODBIORCA KONCENTRUJE SIĘ NA TREŚCI PRZEKAZU - JEST SKUTECZNA GDY ODBIORCA MOŻE SIĘ SKUPIĆ, TEMAT JEST WAŻNY DLA ODBIORCY I ODBIORCA ROZUMIE GO NA POZIOMIE INTELEKTUALNYM.

D. ORGANIZACJA PRZEKAZÓW - EFEKT PIERWSZEŃSTWA I ŚWIEŻOŚCI

WYSTĄPIENIE EFEKTU PIERWSZEŃSTWA LUB ŚWIEŻOŚCI ZALEŻY OD PRZERW MIĘDZY PRZEKAZAMI ORAZ DECYZJĄ ODBIORCY PRZEKAZÓW (badania Millera i Campbella,1959):

D1. EFEKT PIERWSZEŃSTWA WYSTĄPI GDY NIE MA PRZERW CZASOWYCH MIĘDZY PRZEKAZAMI, JEST NATOMIAST PRZERWA MIĘDZY OSTATNIM PRZEKAZEM A DECYZJĄ ODBIORCY PRZEKAZÓW.

D2. EFEKT ŚWIEŻOŚCI WYSTAPI GDY ISTNIEJE PRZERWA MIĘDZY PRZEKAZAMI, A DECYZJA ODBIORCY NASTĘPUJE BEZPOŚREDNIO PO OSTATNIM PRZEKAZIE.

D3. ŻADEN Z EFEKTÓW NIE WYSTĄPI GDY NIE ISTNIEJĄ ŻADNE PRZERWY MIĘDZY PRZEKAZAMI I PODEJMOWANIEM DECYZJI ORAZ GDY PRZERWY MIĘDZY PRZEKAZAMI ORAZ OSTATNIM PRZEKAZEM I DECYZJĄ SĄ DŁUGIE.

5. ŚRODEK PRZEKAZU

„ŻYWE” PRZEKAZY (telewizja, radio, bezpośredni kontakt) SĄ BARDZIEJ SKUTECZNE OD PRZEKAZÓW POŚREDNICH (słowo pisane) z wyjątkiem:

a. przekazów złożonych - ich skuteczność jest większa gdy występują w formie pisemnej

b. małej wiarygodności nadawcy - więcej traci w kontakcie bezpośrednim.

CZY PRZEKAZY PODPROGOWE KSZTAŁTUJĄ

POSTAWY?

EFEKT CZYSTEJ EKSPOZYCJI- badania Zajonca, 1985 r.

Badanym prezentowano podprogowo pewne obrazy. Następnie na poziomie świadomym prezentowano obrazy nowe oraz te „widziane” wcześniej.

Wynik: bardziej podobały się obrazy widziane podprogowo.

WARUNKOWANIE KLASYCZNE NA POZIOMIE

PODPROGOWYM

Badania Gaila, 1995 r.

Badanym podprogowo prezentowano literę chińską w tle przyjemnej lub nieprzyjemnej muzyki. Następnie prezentowano badanym dwie litery chińskie: „widzianą” wcześniej i nową, prosząc o wybór którejś z nich na logo reklamy.

Wynik: Badani częściej wybierali widzianą wcześniej literę (58%), gdy słuchali muzyki przyjemnej i rzadziej wybierali tę znaną literę (44%) gdy podczas jej podprogowej ekspozycji słuchali muzyki nieprzyjemnej.

Badania Murphy i Zajonca, 1994r.

Badanym podprogowo prezentowano pogodną twarz (bodziec pozytywny) lub twarz wykrzywioną w grymasie (bodziec negatywny), a następnie na poziomie świadomym pokazywano chińską literę prosząc o skojarzenia.

Wynik: Badani dawali pozytywne skojarzenia do litery, której towarzyszyła pogodna twarz na poziomie podprogowym oraz negatywne skojarzenia, gdy podprogowo eksponowano twarz wykrzywioną.

Badania Jamesa Vicary'ego - podprogowe prezentowanie tekstów werbalnych, np. „pij coca colę” lub „jedz prażoną kukurydzę” są nieskuteczne!

WNIOSKI OGÓLNE

PODPROGOWE PREZENTOWANIE BODŹCÓW SKUTECZNIE WPŁYWA NA POSTAWY TYLKO WTEDY, GDY BODŹCE TE MAJA POSTAC PROSTA, GRAFICZNĄ I WYWOŁUJĄ JEDNOZNACZNE EMOCJE.

Ad. CECHY ODBIORCY

A. SAMOOCENA ODBIORCY - ISTNIEJE KRZYWOLINIOWA ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY SAMOOCENĄ ODBIORCY A PODATNOŚCIĄ NA ZMIANĘ POSTAWY - NAJBARDZIEJ ULEGAJĄ PERSWAZJI OSOBY O ŚREDNIM POZIOMIE SAMOOCENY (Rhodes, Wood, 1992).

B. POZIOM ROZBIEŻNOŚCI MIĘDZY PRZEKONANIAMI ODBIORCY A TREŚCIĄ PRZEKAZU ODMIENNIE WPŁYWA NA WIELKOŚĆ ZMIANY POSTAWY W ZALEŻNOŚCI OD WIARYGODNOŚCI NADAWCY (Aronson, Tuner, Carlsmith, 1963).

B1. GDY NADAWCA JEST WIARYGODNY - WIĘKSZA ROZBIEŻNOŚĆ POGLĄDÓW POWODUJE WIĘKSZE ZMIANY;

B2. GDY NADAWCA JEST MAŁO WIARYGODNY - WYSTĘPUJE KRZYWOLINIOWA ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY ROZBIEŻNOŚCIĄ POGLĄDÓW A WIELKOŚCIĄ ZMIANY POSTAWY U ODBIORCY.

3. NASTRÓJ ODBIORCY

C1. DOBRY NASTRÓJ UŁATWIA ZMIANĘ POSTAWY NIEZALEŻNIE OD JAKOŚCI ARGUMENTÓW (SILNE, SŁABE)

C2. ZŁY NASTRÓJ UŁATWIA ZMIANĘ POSTAW ALE TYLKO GDY ARGUMENTY SĄ SILNE (Schwarz i in. 1991).

WPŁYW NASTROJU ORAZ SIŁY ARGUMENTACJI NA

ZMIANĘ POSTAWY - SCHWARZ i in., 1991 r.

WPŁYW POZYTYWNEGO NASTROJU NA STRATEGIE PRZETWARZANIA INFORMACJI - CENTRALNĄ LUB

PERYFERYCZNĄ

BADANIA WORTHA I MACKIE'GO, 1987r.

Schemat badania:

a. pomiar wstępny postaw badanych;

b. wprawianie połowy badanych w dobry nastrój;

c. prezentowanie argumentów słabych bądź mocnych przez osobę będącą autorytetem lub laikiem w danej sprawie;

d. badanie zmiany postaw.

Nastrój pozytywny				Nastrój neutralny
autorytet		laik		autorytet		laik
A.S.	A.M	A.S.	A.M	A.S.	A.M	A.S.	A.M

A.S. - argumenty słabe

A.M. - argumenty mocne

Wyniki

1. W grupie badanych z dobrym nastrojem wielkość zmian nie zależała od siły argumentacji lecz tylko od tego kto był nadawcą - zmiany były większe gdy nadawcą był autorytet - stosowanie strategii peryferycznej.

2. W grupie badanych z neutralnym nastrojem wielkość zmian zależała od siły argumentów a nie od tego, kto był nadawcą - stosowanie strategii centralnej

TRWAŁOŚĆ ZMIANY POSTAW

1. ZMIANY DOKONANE POD WPŁYWEM STRATEGII CENTRALNEJ SĄ TRWALSZE OD ZMIAN DOKONANYCH POD WPŁYWEM STREGII PERYFERYCZNEJ.

2. ZMIANY W POSTAWIE, KTÓRYM TOWARZYSZY BEHAWIORALNE WYPRÓBOWANIE NOWEJ POSTAWY SĄ TRWALSZE NIŻ ZMIANY TYLKO O CHARAKTERZE POZNAWCZYM(terapeutyczne znaczenie odgrywania ról).

UODPARNIANIE NA ZMIANĘ POSTAW

WZMACNIANIE UZNAWANYCH WARTOŚCI

Powoływanie się na ważne wartości uznawane przez jednostkę jako uzasadnienie postawy.

Np. „Prawdziwy chrześcijanin traktuje życie jako dar od Boga, dlatego jest przeciwnikiem aborcji”

„Człowiek ma prawo do wolności wyboru i dlatego aborcja powinna być dozwolona”.

IMMUNIZACJA

Profilaktyczne aplikowanie małej dawki argumentów sprzecznych z postawami jednostki w celu uodpornienia jej na zmiany pod wpływem większej dawki argumentów tego typu w przyszłości.

TRENING ASERTYWNOŚCI

Ćwiczenie umiejętności komunikowania swoich potrzeb, opinii, emocji bez agresji i lęku, ćwiczenie umiejętności odmawiania.

PRAGNĄC UTRWALIĆ OKREŚLONE POSTAWY NIE NALEŻY STOSOWAĆ ZBYT SUROWYCH ZAKAZÓW I NAKAZÓW Z NASTĘPUJĄCYCH POWODÓW:

EFEKT BUMERANGOWY - zagrożenie wolności wyboru określonego zachowania powoduje wzbudzenie nieprzyjemnego stanu - chęci przeciwstawienia się - prowadzącego do angażowania się w zagrożone zachowanie.

EFEKT NADMIERNEGO UZASADNIENIA ZEWNĘTRZNEGO - surowe zakazy (lub duże nagrody) zwracają uwagę na zewnętrzne motywy postępowania, a nie wewnętrzne powody - postawy: badania Leppera i in.1973 r.

GRUPY SPOŁECZNE

DEFINICJA GRUPY SPOŁECZNEJ

DWIE LUB WIĘCEJ OSÓB STANOWIĄ GRUPĘ JEŚLI SPEŁNIONE SĄ NASTĘPUJĄCE WARUNKI:

A. MIĘDZY TYMI OSOBAMI ISTNIEJE BEZPOŚREDNIA INTERAKCJA

B. OSOBY TE MAJĄ WSPÓLNY CEL

C. ISTNIEJĄ NORMY GRUPOWE

D. GRUPA MA OKREŚLONĄ STRUKTURĘ

E. OSOBY TE MAJĄ ŚWIADOMOŚĆ, ŻE STANOWIĄ ODRĘBNĄ W STOSUNKU DO INNYCH GRUPĘ OSÓB.

DEFINICJA GRUPY JEST NIEOSTRA - SĄ GRUPY, KTÓRE NIE SPEŁNIAJĄ KTÓREGOŚ Z POWYŻSZYCH WARUNKÓW.

PRZYKŁADY

GRUPA ODNIESIENIA - TO GRUPA Z KTÓRĄ JEDNOSTKA IDENTYFIKUJE SIĘ I PORÓWNUJE, CHOĆ MOŻE NIE MIEĆ

Z NIĄ BEZPOŚREDNIEGO KONTAKTU

GRUPY NIEFORMALNE (TOWARZYSKIE) - NIE MAJĄ SPRECYZOWANEGO WSPÓLNEGO CELU - CELE SĄ ZMIENNE I FORMUŁOWANE AD HOC

W DUŻYCH GRUPACH, NP. PARTII POLITYCZNEJ NIE DOCHODZI DO BEZPOŚREDNIEJ INTERAKCJI WSZYSTKICH CZŁONKÓW GRUPY.

GRUPY MINIMALNE - WYODRĘBNIONE AD HOC NA PODSTAWIE LOSOWEJ(rzut monetą)LUB ABSTRAKCYJNEJ CECHY(np. zwolennicy abstrakcyjnego malarstwa itp. - badania Tajfela), KTÓREJ CZŁONKOWIE SĄ ANONIMOWI I NIE DOCHODZI MIĘDZY NIMI DO BEZPOŚREDNIEJ INTERAKCJI „TWARZĄ W TWARZ”.

INTERAKCJE WEWNĄTRZGRUPOWE

W GRUPACH ZADANIOWYCH BALES (za: Mika, 1987) WYRÓŻNIA 12 RODZAJÓW INTERAKCJI:

1. SOLIDARYZOWANIE SIĘ Z INNĄ OSOBĄ, UDZIELANIE POMOCY, NAGRADZANIE;

2. ROZŁADOWYWANIE NAPIĘCIA, ŻARTOWANIE, ŚMIANIE SIĘ

3. WYRAŻANIE ZGODY, ROZUMIENIE SUGESTII, ULEGANIE;

4. DAWANIE SUGESTII

5. WYRAŻANIE OPINII, DOKONYWANIE OCENY, WYRAŻANIE UCZUĆ, ŻYCZEŃ;

6. UDZIELANIE INFORMACJI, POWTARZANIE, WYJAŚNIANIE

7. PYTANIE O INFORMACJĘ

8. PYTANIE O OPINIĘ, OCENĘ, ANALIZĘ, WYRAŻANIE UCZUCIA

9. PYTANIE O MOŻLIWE SPOSOBY DZIAŁANIA

10. NIEZGADZANIE SIĘ, BIERNE ODRZUCANIE SUGESTII, WSTRZYMYWANIE POMOCY

11. UJAWNIANIE NAPIĘCIA EMOCJONALNEGO

12. UJAWNIANIE ANTAGONIZMU, OBNIŻANIE POZYCJI INNEJ OSOBY, BRONIENIE SIEBIE, DOMAGANIE SIĘ UZNANIA.

BALES I PLATER (1955)ODKRYLI, ŻE W MAŁYCH GRUPACH ZADANIOWYCH SPONTANICZNIE WYŁANIAJĄ SIĘ DWA RODZAJE „SPECJALISTÓW”:

-SPOŁECZNO-EMOCJONALNI

-ZADANIOWI

INTERAKCJE „SPECJALISTÓW” W MAŁYCH

GRUPACH ZADANIOWYCH

Rodzaj interakcji	Specjaliści Społeczno- emocjonalni		Specjaliści zadaniowi
Pozytywne działania społeczno-emocjonalne 1.okazywanie solidarności 2. redukcja napięć 3. zgadzanie się	inicjują X X X	odbierają X X	inicjują	odbierają X
Działania zadaniowe 4. dawanie sugestii 5. wyrażanie opinii 6. ukierunkowywanie		X X X	X X X
Wymiana informacji 7. prośba o wskazówki 8. prośba o opinię 9. prośba o sugestię	X X X	X		X X X
Negatywne działania społeczno-emocjonalne 10. niezgadzanie się 11. okazywanie napięcia 12. sprzeciwianie się	X		X X	X X X

CELE GRUPY

WYRÓŻNIA SIĘ CELE OPERACYJNE I NIEOPERACYJNE

TE PIERWSZE SĄ DOBRZE OKREŚLONE - ISTNIEJĄ SPRECYZOWANE DZIAŁANIA PROWADZĄCE DO REALIZACJI CELU;

TE DRUGIE SĄ NIEJASNE - NIE MA WYRAŹNYCH DZIAŁAŃ PROWADZĄCYCH DO CELU.

FUNKCJONOWANIE GRUPY ZALEŻY OD JASNOŚCI CELÓW (ZADAŃ) GRUPOWYCH:

1. JASNO SPRECYZOWANE CELE ZWIEKSZAJĄ MOTYWACJĘ DO PRACY CZŁONKÓW GRUPY;

2. JASNO SPRECYZOWANE CELE WPŁYWAJĄ NA REDUKCJĘ NAPIĘĆ I WROGOŚCI WŚRÓD CZŁONKÓW GRUPY;

3. JASNO SPRECYZOWANE CELE WPŁYWAJĄ NA POZIOM IDENTYFIKACJI Z GRUPĄ I POZIOM POSŁUSZEŃSTWA CZŁONKÓW GRUPY;

4. JASNO SPRECYZOWANE CELE UMOŻLIWIAJĄ OBIEKTYWNĄ OCENĘ CZŁONKÓW GRUPY;

5. SAMOOCENA CZŁONKÓW GRUPY POSIADAJĄCEJ JASNO SPRECYZOWANE CELE JEST UZALEŻNIONA OD ICH WKŁADU W REALIZACJĘ CELU.

INDYWIDUALNY WKŁAD CZŁONKÓW GRUPY W RÓŻNY SPOSÓB MOŻE SKŁADAĆ SIĘ NA OGÓLNY WYNIK GRUPY.

KLASYFIKACJA ZADAŃ NA PODSTAWIE REGUŁ

PRZEKSZTAŁCANIA INDYWIDUALNEGO WKŁADU CZŁONKÓW

W OGÓLNY WYNIK GRUPY

TYP ZADANIA	REGUŁA	PRZYKŁAD
ADDYTYWNE	Wyniki indywidualne są dodawane do siebie	Przeciąganie linii, Biegi sztafetowe, zbiory owoców itp.
DYSJUNKTYWNE	Wynikiem grupy jest wybrany(najlepszy)wynik indywidualny	Grupowy udział w teleturnieju
KONIUNKTYWNE	Wynik grupy odpowiada najgorszemu wynikowi indywidualnemu	Wspinaczka w grupie
KOMPENSACYJNE	Wynik grupy powstaje z uśrednienia wyników indywidualnych	Współzawodnictwo drużynowe w pięcioboju; Uśrednianie ocen klasy
DYSKRECJONALNE	Grupa sama decyduje o regule kombinowania indywidualnych wkładów w wynik grupowy	Rodzina sama decyduje co kto sprząta w domu itp.

podobieństwo indywidualnych celów członków grupy nie oznacza istnienia celu grupowego

geneza celu wpływa na motywację do jego realizacji:

jeśli grupa sama formułuje swoje cele (np. członkowie grupy towarzyskiej sami decydują jak spędzić weekend) - motywacja do ich realizacji jest większa niż wtedy gdy cele narzucone są przez wyższą instancję (np. program nauczania w szkole).

NORMY GRUPOWE

DEFINICJA

NORMY TO PRZEPISY OKREŚLAJĄCE W JAKI SPOSÓB POWINIEN ZACHOWYWAĆ SIĘ CZŁONEK OKREŚLONEJ GRUPY (NP. KSIĘŻA, STUDENCI, NAUCZYCIELE ITP.)

W ZALEŻNOŚCI OD GENEZY NORM (ZEWNĘTRZNEJ - WEWNĘTRZNEJ) NIEKTÓRE MAJĄ CHARAKTER FORMALNY - ZALEGALIZOWANY (ZAPISANE SĄ W STATUCIE GRUPY), INNE MAJA CHARAKTER NIEFORMALNY - MAJĄ CHARAKTER OBYCZAJOWY.

PRZYSWAJANIE NORM ODBYWA SIĘ POPRZEZ MECHANIZMY UCZENIA SIĘ ( stosowanie nagród i kar, uczenie się przez obserwację).

FUNKCJE NORM SPOŁECZNYCH

1. UŁATWIAJĄ REALIZACJĘ CELÓW GRUPOWYCH

2. POZWAJAJĄ UTRZYMAĆ TOŻSAMOŚĆ GRUPY

3. OBLIGUJĄ CZŁONKOW GRUPY DO OKREŚLONYCH ZACHOWAŃ (KONFORMIZM)

STRUKTURY GRUPOWE

DEFINICJA

ZRÓŻNICOWANIE POZYCJI SPOŁECZNEJ CZŁONKÓW GRUPY (ICH ZACHOWAŃ I ZADAŃ, KTÓRE REALIZUJĄ) ORAZ WZAJEMNE POWIĄZANIA TYCH POZYCJI - SKŁADAJĄ SIĘ NA STRUKTURĘ GRUPY.

PRZYKŁADY

STRUKTURA RODZINY: ROLE OJCA, MATKI, DZIECI

STRUKTURA GRUPY PRACOWNICZEJ: KIEROWNIK, ZASTĘPCA, PODWŁADNI.

STRUKTURA KLASY: STAROSTA, SKARBNIK, UCZNIOWIE.

RODZAJE STRUKTUR GRUPOWYCH

A. SOCJOMETRYCZNA

B. KOMUNIKOWANIA SIĘ

C. WŁADZY

D.AWANSU

Ad. A. STRUKTURY SOCJOMETRYCZNE

SĄ TO STRUKTURY WYODRĘBNIONE ZE WZGLĘDU NA POZYCJE CZŁONKÓW GRUPY W ZAKRESIE ICH POPULARNOŚCI, WZAJEMNEJ SYMPATII.

PRZYKŁAD

Osoby	Wybierające
	Janek	Franek	Wiesiek	Zbyszek	Alfred
Wybierane	Wiesiek Alfred	Wiesiek Zbyszek	Franek Alfred	Wiesiek Alfred	Wiesiek Franek

Pozycja członków grupy z tabeli w zakresie wyborów pozytywnych:

1. Wiesiek - 4 wybory (lubią go wszyscy członkowie grupy)

2. Alfred - 3 wybory, w tym jeden odwzajemniony

3. Franek -2 wybory: jeden odwzajemniony i jeden nieodwzajemniony

4. Zbyszek - 1 wybór nieodwzajemniony

5. Janek - 0 wyborów

Elementy struktury socjometrycznej

a. „para” - osoby wzajemnie wybierające się;

b. „gwiazda” - osoba otrzymująca bardzo dużo wyborów lecz nie odwzajemniająca ich;

c. kozioł ofiarny - osoba odrzucana przez wszystkich

d. outsider - osoba nie otrzymująca ani wyborów pozytywnych ani negatywnych

e. „sieć” - wszyscy odwzajemniają swoje wybory

f. ”klika” - podgrupa wzajemnie wybierających się osób, odrzucająca jej pozostałych członków.

g. spójność grupy - jest to iloraz liczby wzajemnych wyborów do liczby potencjalnych wzajemnych wyborów w grupie.

Ad. B. STRUKTURY KOMUNIKACYJNE

JEST TO SPOSÓB KOMUNIKOWANIA SIĘ CZŁONKÓW GRUPY MIĘDZY SOBĄ.

Rodzaje struktur komunikowania się

a. koło - wszyscy komunikują się ze wszystkimi (brak zróżnicowania)

b. łańcuch - jednokierunkowa komunikacja między dwiema najbliższymi osobami, które przekazują informację dalej

c. „Gwiazda” - wszyscy członkowie z grupy komunikują się tylko z jedną, tą samą osobą.

Ad. C. STRUKTURY WŁADZY

WŁADZA TO STOPIEŃ KONTROLOWANIA ZACHOWAŃ INNYCH OSÓB BEZ KONIECZNOŚCI PODDAWANIA SIĘ KONTROLI ZE STRONY INNYCH.

PODSTAWY WŁADZY

1. Władza wynika z norm społecznych - np. dzieci powinny słuchać rodziców, księża swojego biskupa, penitent - spowiednika, uczeń - nauczyciela itp.

2. Władza wynika z wiedzy - podczas realizacji określonych zadań powinno słuchać się eksperta, osoby kompetentnej - np. jeśli chcesz wyzdrowieć stosuj się do zaleceń lekarza itp.

3. Władza wynika z możliwości nagradzania i karania - większą władzę ma ten, kto dysponuje dobrami cennymi dla innych - np. właściciel firmy może dać i odebrać komuś pracę itp.

4. Władza wynika z atrybutów osobistych osoby sprawującej władzę

badania Lorda i In. (1986) pokazują, że przywództwo koreluje z inteligencją, męskością (aktywnością, sprawczością, dominacją), ekstrawersją i dobrym przystosowaniem.

osoby zajmujące pozycje lidera w jednej grupie mają tendencję do zajmowania podobnej pozycji w innych grupach (Zaccaro, Foti, Kenny, 1991).

STYLE KIEROWANIA GRUPĄ

WIELU PSYCHOLOGÓW PRACY WYRÓŻNIA DWA PODSTAWOWE STYLE KIEROWANIA GRUPĄ:

DEMOKRATYCZNY I AUTOKRATYCZNY.

PRZEJAWY AUTOKRATYCZNEGO STYLU KIEROWANIA GRUPĄ

1. Nie dopuszcza członków grupy do udziału w podejmowaniu decyzji;

2. Działa bez porozumienia z grupą;

3. Odmawia wyjaśniania motywów swoich decyzji;

4. Drobiazgowo określa zadania i metody wykonania nie dając pracownikom możliwości samodzielnego postępowania;

5. Mówi w sposób nie zachęcający do zadawania pytań.

PRZEJAWY DEMOKRATYCZNEGO STYLU KIEROWANIA GRUPĄ

1. Zachęca pracowników do udziału w podejmowaniu decyzji;

2. Stara się uzyskać aprobatę grupy dla swoich decyzji;

3. Dopuszcza krytykę własnego postępowania;

4. Daje swobodę w zakresie metod pracy;

5. Wyjaśnia swoje decyzje, stosuje obiektywne kryteria oceny.

TRZY WARUNKI SYTUACYJNE DECYDUJĄCE O EFEKTYWNOŚCI STYLU KIEROWANIA (wg Fiedlera)

Stosunki między kierownikiem a członkami grupy: w warunkach skrajnych (bardzo dobre albo bardzo złe) efektywniejszy jest styl autokratyczny.

Struktura zadania - gdy zadanie jest proste, dobrze określone, istnieje jeden prawidłowy efekt - efektywniejszy jest styl autokratyczny; gdy zadanie jest złożone, a możliwych dobrych efektów wiele - efektywniejszy jest styl demokratyczny.

Władza kierownika - gdy pozycja kierownika w relacjach ze zwierzchnikami jest silna (kierownik dysponuje wsparciem z góry) lub bardzo słaba - efektywniejszy jest styl autokratyczny.

PODSTAWOWE ZJAWISKA WYSTĘPUJĄCE W GRUPACH

I.POLARYZACJA GRUPOWA

Polega na zajmowaniu przez grupę stanowiska bardziej skrajnego od stanowiska jednostek.

Przejawy polaryzacji:

grupa podejmuje bardziej krańcowe decyzje niż ich indywidualni członkowie pracujący w samotności;

poglądy indywidualnych członków grupy stają się bardziej krańcowe po dyskusji z innymi (pod warunkiem, że na wstępie wszyscy mieli podobne poglądy)

rywalizacja grupowa jest silniejsza niż rywalizacja indywidualna.

Przyczyny polaryzacji

Koncepcja argumentacji perswazyjnej(Burnstein, 1982) - w trakcie dyskusji członkowie grupy otrzymują wzajemne wsparcie, co sprawia, że ich decyzje uskrajniają się;

Koncepcja porównań społecznych (Sanders, Baron, 1977) - poglądy bardziej skrajne od własnych słusznych poglądów uważa się za bardziej słuszne i dlatego ludzie pragnąc posiadać poglądy bardziej słuszne zmieniają je w kierunku bardziej skrajnych.

II. FACYLITACJA I HAMOWANIE SPOŁECZNE

FACYLITACJA - polepszenie wyników jednostki pod wpływem obecności innych (Triplett,1897,Zajonc,1965, Baron, 1978, Cottrell, 1972)

Zwykle facylitacja dotyczy zadań łatwych. W przypadku zadań trudnych dochodzi do hamowania.

HAMOWANIE SPOŁECZNE - pogorszenie wyników jednostki pod wpływem obecności innych.

PRZYCZYNY FACYLITACJI I HAMOWANIA SPOŁECZNEGO

• lęk przed oceną powoduje pobudzenie, które ułatwia wykonywanie zadań prostych lecz utrudnia wykonywanie zadań złożonych (Cottrell,1972). Inne badania nie potwierdziły tego mechanizmu (Schmitt i in. 1986) .

• obecność innych powoduje wzrost czujności i gotowości reagowania na zachowania innych. Pobudzenie ułatwia wykonywanie prostych zadań (Zajonc,1965)

• obecność innych powoduje rozproszenie uwagi (przeciążenie poznawcze) - zadania proste nie wymagają skupienia (Baron,1986).

• badania Hugueta (1999) dotyczące efektu Stroopa potwierdziły koncepcję Barrona, a nie potwierdziły koncepcji Zajonca.

III. PRÓŻNIACTWO SPOŁECZNE

DEFINICJA: pogorszenie jednostkowego wykonania zadania podczas wspólnego działania z innymi ludźmi (Ringelmann,1920).

Próżniactwo dotyczy zadań prostych: ciągnięcie liny, krzyczenie, klaskanie, burza mózgu.

Z reguły zanika przy zadaniach złożonych.

PRZYCZYNY PRÓŻNIACTWA

MODEL KOLEKTYWNEGO WYSIŁKU KARAU I WILIAMSA(1993)

Model ten przewiduje, że efekt próżniactwa nie wystąpi gdy:

jednostka ma motywację do działania w kolektywie - jest przekonana, że własny wysiłek wpłynie na wyniki grupy;

jednostka jest przekonana , że poziom wykonania grupy przyniesie grupie wymierne korzyści;

jednostka jest przekonana, ze korzyści grupy będą także korzyściami jednostki;

występuje silna identyfikacja z grupą, duża spójność grupy, a także możliwość sprawdzenia indywidualnego wkładu jednostek w pracę kolektywną.

IV. MYŚLENIE GRUPOWE

DEFINICJA

Rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnianie faktów (JANIS, 1982).

WARUNKI SPRZYJAJĄCE MYŚLENIU GRUPOWEMU

prestiż i atrakcyjność grupy

izolacja grupy

autorytarny przywódca

silny stres

SYMPTOMY MYŚLENIA GRUPOWEGO

poczucie własnej nieomylności

przekonanie o moralnych racjach własnej grupy („Bóg jest z nami”)

autocenzura

złudzenie jednomyślności

KONSEKWENCJE MYŚLENIA GRUPOWEGO

podejmowanie błędnych decyzji z powodu niepełnej analizy alternatywnych poglądów

lekceważenie poziomu ryzyka

brak planu działania na wypadek niepowodzenia.

WPŁYW SPOŁECZNY

POZIOMY WPŁYWU SPOŁECZNEGO

ULEGANIE - ZMIANY W ZACHOWANIU JEDNOSTKI POD WPŁYWEM BIEŻĄCEJ SYTUACJI

MOŻE MIEĆ CHARAKTER ŚWIADOMY, GDY JEDNOSTKA ULEGA PRESJI SZEROKO ROZUMIANYCH NAGRÓD I KAR

MOŻE MIEĆ CHARAKTER NIEŚWIADOMY GDY JEDNOSTKA NAŚLADUJE ZACHOWANIA INNYCH (TZW. WPŁYW AUTOMATYCZNY - CIALDINI, 1994; CHARTRAND, BARGH,1999)

IDENTYFIKACJA - UTOŻSAMIANIE SIĘ Z OSOBAMI ATRAKCYJNYMI DLA JEDNOSTKI I MODELOWANIE ICH ZACHOWAŃ (ARONSON,1995; BANDURA,1965; JAKIBCHUK, SMERIGLIO,1976).

INTERNALIZACJA - POSTĘPOWANIE ZGODNE Z UWEWNĘTRZNIONYMI NORMAMI I PRZEKONANIAMI (kryteria internalizacji: nie uleganie pokusie, sposób interpretacji norm, reakcje emocjonalne w sytuacji złamania normy)

KONSEKWENCJE WPŁYWU SPOŁECZNEGO

KONFORMIZM INFORMACYJNY - DZIAŁANIE „SPOŁECZNEGO DOWODU SŁUSZNOŚCI”

ZJAWISKA: „KUMULACJA IGNORANCJI”, „NIEWIEDZA WIELU”, „ŚMIERĆ Z MAŁPOWANIA”

KONFORMIZM NORMATYWNY - DZIAŁANIE POTRZEBY AKCEPTACJI SPOŁECZNEJ

ZJAWISKA: MYŚLENIE GRUPOWE, ULEGANIE MODZIE (Asch, 1956).

POSŁUSZEŃSTWO AUTORYTETOM (Hofling,1966; Milgram, 1965; Sheridan, King, 1972) - jest przejawem zarówno konformizmu normatywnego oraz informacyjnego

CZYNNIKI SYTUACYJNE NASILAJĄCE

KONFORMIZM

KONFORMIZM NORMATYWNY

WIELKOŚĆ NAGRÓD I KAR, OBECNOŚĆ AUTORYTTETÓW, ATRAKCYJNOŚĆ GRUPY, JEDNOMYŚLNOŚĆ GRUPY, LICZBA OSÓB W GRUPIE (największe nasilenie konformizmu obserwuje się gdy jednomyślna grupa liczy 3-4 osoby).

KONFORMIZM INFORMACYJNY

SYTUACJE NIEJASNE, ZŁOŻONE, KRYZYSOWE, OBECNOŚĆ EKSPERTÓW

CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE

• NISKA INTELIGENCJA

• NISKA SAMOOCENA SPRZYJA KONFORMIZMOWI INFORMACYJNEMU

• UMIARKOWANY POZIOM SAMOOCENY SPRZYJA KONFORMIZMOWI NORMATYWNEMU

• W WIELU BADANIACH KOBIETY ZACHOWUJĄ SIĘ BARDZIEJ KONFORMISTYCZNIE NIŻ MEŻCZYŹNI - DOTYCZY TO JEDNAK GŁÓWNIE ZADAŃ MĘSKICH, W KTÓRYCH KOBIETY CZUJĄ SIĘ MNIEJ KOMPETENTNE (Sistrunk, McDavid,1971).

ZACHOWANIA SPOŁECZNE

PROSPOŁECZNE

ALLOCENTRYCZNE (POMOCNE) - zaspokajanie potrzeb pojedynczych osób.

SOCJOCENTRYCZNE - zaspokajanie potrzeb grup społecznych.

EGOCENTRYCZNE

BIERNE - obronna koncentracja na własnej osobie wynikająca z lęku, niepewności, niskiego poczucia własnej wartości.

AKTYWNE - aktywne zaspokajanie własnych potrzeb bazujące na poczuciu własnej wartości, faworyzowaniu własnej osoby.

MOTYWY ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH

EGOCENTRYCZNE - zaspokajanie potrzeb innych jest środkiem zaspokajania potrzeb własnych;

EMPATYCZNE - współodczuwanie z innymi, rozumienie ich sytuacji jest motywem zachowań bezinteresownych (altruistycznych);

NORMATYWNE - kierowanie się normami nakazującymi pomaganie innym. Przestrzeganie norm może mieć charakter zewnętrzny - wynikać z podporządkowania się bieżącej sytuacji (nagrody i kary za zachowanie zgodne/niezgodne z normami) lub wewnętrzny - wynikać z uwewnętrznionych norm (osobowość zinternalizowana).

TEORIE WYJAŚNIAJĄCE ZACHOWANIA

PROSPOŁECZNE

TEORIE WYMIANY - Homans(1961), Thibaut i Kelley (1959),Latane i Darley (1970), Dovidio (1984) - jednostka dokonuje bilansu kosztów i zysków własnych zachowań społecznych.

TEORIA EMPATII-ALTRUIZMU - Bateson (1991) - jednostka postępuje bezinteresownie jeśli zostanie wzbudzona empatia wobec innych.

TEORIE EWOLUCJONISTYCZNE - Hamilton (1964), Trivers(1971) - zachowania prospołeczne leżą w interesie jednostki oraz gatunku.

TEORIE NORM - Schartz (1970), Berkowitz (1970) - jednostka pomaga innym z powodu norm społecznych, które akceptuje.

Ważną rolę odgrywa internalizacja norm oraz sytuacyjna aktywizacja norm (Macaulay, 1970, Hornstein, 1970).

MODEL INTERWENCJI W SYTUACJI KRYZYSOWEJ

Latane i Darleya (1970)

ZAUWAŻENIE ZDARZENIA

(przeładowanie urbanistyczne)

INTERPRETACJA ZDARZENIA JAKO WYPADKU

(zjawisko kumulacji ignorancji)

PRZYJĘCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI

(rozproszenie odpowiedzialności)

WIEDZA O WŁAŚCIWYCH FORMACH POMOCY

OCENA KOSZTÓW POMOCY

UDZIELENIE POMOCY

ZACHOWANIA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH W

ZALEŻNOŚCI OD KOSZTÓW UDZIELENIA I

ZANIECHANIA POMOCY (Dovidio, za: Wojciszke, 2002)

		Koszty udzielenia pomocy
Koszty		małe	duże
zaniechania	małe	Różne reakcje: Zachowania innych, Widoczność norm	Wycofanie się, Zignorowanie, zaprzeczenie
pomocy	duże	Bezpośrednia interwencja	Interwencja pośrednia, Redefinicja kosztów zaniechania

PODEJŚCIE NORMATYWNE DO POMAGANIA

DWIE NORMY POMAGANIA

A. NORMA ODPOWIEDZIALNOŚCI SPOŁECZNEJ - pomaganie ludziom, których losy zależą od naszych działań.

B. NORMA WZAJEMNOŚCI - rewanżowanie się za wcześniej uzyskane przysługi.

NA PODSTAWIE JAKICH KRYTERIÓW IDENTYFIKUJEMY WEWNĘTRZNĄ MOTYWACJĘ NORMATYWNĄ?

BRAK PRESJI ZEWNĘTRZNEJ (NAGRÓD I KAR) SKŁANIAJĄCEJ DO PRZESTRZEGANIA NORMY POMAGANIA

BRAK SYMPATII DO OSÓB, KTÓRYM POMAGA SIĘ

SYTUACYJNA AKTYWIZACJA NORMY UDZIELANIA POMOCY

„WIDOCZNOŚĆ NORMY” - Macaulay, 1970; Harvey, Hornstein,1970

Macaulay - Schemat badania

W miejscu publicznym postawiono skrzynkę z napisem: „złóż datek dla potrzebujących dzieci”

Model demonstrował jedno z dwóch zachowań:

1. ostentacyjnie wrzucał datek

2. ostentacyjnie wahał się i nie wrzucał datku

Badano, czy osoby przechodzące obok widziały zachowania modela oraz ile z nich wrzucało datek do skrzynki.

Wyniki

wśród osób, które zauważyły zachowanie modela (1 lub 2) 15% wrzucało datek.

Rodzaj zachowania modela (wrzuca - nie wrzuca) nie miał istotnego wpływu na liczbę osób udzielających pomocy.

wśród osób, które nie widziały zachowania modela tylko 4% ofiarowało pieniądze.

Harvey, Hornstein - schemat badania

Podrzucano portfel z pieniędzmi z listem w środku.

Dwie wersje listu(rzekomo pierwszego znalazcy portfela)

1. Znalazca zwraca pieniądze, bo tak mu doradzili znajomi (brak aktywizacji normy pomagania)

2. Znalazca zwraca pieniądze, bo takie zachowanie uważa za słuszne, chociaż inni doradzali mu inaczej (aktywizacja normy)

Wyniki

W sytuacji aktywizacji normy osoby badane - znalazcy portfela 3- krotnie częściej zwracali portfel (60%) niż w sytuacji braku aktywizacji normy (20%).

SYTUACYJNA KONCENTRACJA NA WŁASNEJ OSOBIE

Badania Karyłowskiego (1982) pokazują, że odmienne są konsekwencje koncentracji na sobie w zależności od tego, czy jednostka posiada zinternalizowane normy pomagania czy nie.

1. Jeśli jednostka posiada zinternalizowane normy - koncentracja na „ja” zwiększa gotowość do pomagania

2. Jeśli jednostka nie posiada zinternalizowanych norm pomagania - koncentracja na sobie zmniejsza gotowość do pomagania.

TEORIE EWOLUCJONISTYCZNE

TEORIA DOSTOSOWANIA ŁĄCZNEGO (Hamilton, 1964) -pomaganie osobom bliskim - spokrewnionym jest formą propagowania własnych genów.

TEORIA ALTRUIZMU WZAJEMNEGO (Trivers, 1971) - altruizm wzajemny jest cechą wrodzoną, gdyż na drodze ewolucji doszło do wyselekcjonowania takich osób, które tę cechę posiadają, a która warunkuje przetrwanie gatunku.

Badania Burnsteina (1971) - krótki opis badań

Osoby badane odpowiadały na pytanie komu pomogłyby w wyobrażonych sytuacjach dwóch rodzajów: drobne sprawy oraz poważne sytuacje typu „życie - śmierć”.

Wyniki

W sytuacjach typu „życie - śmierć” deklarowana gotowość udzielania pomocy zależała od stopnia pokrewieństwa - była tym większa im większe było pokrewieństwo.

W sytuacjach typu „życie - śmierć” pomaganie obcym ludziom zależało od ich wieku: było największe w przypadku małych dzieci, a następnie spadało -gwałtowny spadek obserwowano wobec osób po 60-tym roku życia.

W sprawach drobnych pomaganie zależało od wieku osób wymagających pomocy: najwyższe było zarówno wobec małych dzieci jak i osób w podeszłym wieku.

Inne badania w nurcie teorii ewolucjonistycznych

Korchmaros, Kenny,2001 - badano deklarowaną pomoc osobom o różnym poziomie pokrewieństwa równocześnie kontrolując bliskość emocjonalną z potencjalnymi biorcami pomocy.

Wynik badania

Po wyeliminowaniu wpływu bliskości emocjonalnej nadal badani deklarowali wyższą gotowość pomagania osobom bliżej spokrewnionym.

Euler, Weitzel, 1996 - pytano osoby, które posiadały żyjących dziadków po obu stronach (matki i ojca) o ocenę opiekuńczości i więzi emocjonalnej dziadków z badanymi. Kontrolowano odległość fizyczną z dziadkami, jako zmienną, która mogła wpływać na poziom więzi.

Wyniki badania

odległość fizyczna nie miała wpływu na ocenę opiekuńczości dziadków wobec osób badanych;

Poziom opiekuńczości zależał od pewności pokrewieństwa badanych z dziadkami:

1. Matka matki - z całą pewnością matka swojej córki wie, że dziecko córki jest z nią spokrewnione;

2. Ojciec matki - z trochę mniejszą pewnością ojciec córki wierzy, że jest to jego córka, a zatem dziecko córki jest jego wnuczką/wnukiem;

3. Matka ojca - dla matki swojego syna nie jest pewne, czy dziecko uznane przez syna za jego własne jest faktycznie jego;

4. Ojciec ojca - dla ojca niepewność pokrewieństwa z wnukiem jest największa - nie jest do końca pewien czy jego syn jest jego synem oraz czy dzieci syna są faktycznie dziećmi syna, a zatem jego wnukami.

WYBRANE BADANIA DOTYCZĄCE SYTUACYJNYCH

WYZNACZNIKÓW ZACHOWAŃ POMOCNYCH

ROLA SAMOPOCZUCIA W ZACHOWANIACH

POMOCNYCH

HIPOTEZA REDUKCJI NEGATYWNEGO STANU EMOCJONALNEGO CIALDINIEGO - mając złe samopoczucie jednostka pomaga innym jeśli jest przekonana, że w ten sposób polepszy sobie nastrój (Cialdini i in., 1981);

DOBRE SAMOPOCZUCIE ZWIĘKSZA GOTOWOŚĆ

DO POMAGANIA - ludzie w dobrym nastroju pomagają, bo pozytywnie spostrzegają innych ludzi oraz/lub dlatego, że pragną przedłużyć sobie pozytywne samopoczucie.

ROLA CZASU (POŚPIECH) - badania Darley'a i Batesona ,1973 r.

Badanymi byli klerycy przygotowujący kazanie o miłosiernym Samarytaninie. Manipulowano czasem: połowa badanych musiała śpieszyć się na kazanie, połowa nie. W bramie leżał człowiek udający zawał serca.

Badano liczbę osób udzielających pomocy.

Wyniki: 10% badanych z grupy spieszącej się oraz 60% z grupy mającej czas udzieliło pomocy.

ROZPROSZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI

Badania Batesona i Darley'a, 1970r.

Osoby badane prowadziły rozmowę przez telefon. Manipulowano świadomością badanych czy rozmawiają same czy w grupie o różnej liczbie osób (3 - 6). Rozmówca symulował napad padaczki.

Badano szybkość reakcji udzielania pomocy oraz liczbę osób udzielających tej pomocy.

Wyniki:

Liczba świadków	Procent badanych Udzielających pomocy w 1 minucie	Procent badanych Udzielających pomocy w ciągu 6 min.
1 świadek	85%	100%
2 świadków	62%	<100%
6 świadków	31%	62%

ROLA WYCHOWANIA W KSZTAŁTOWANIU

OSOBOWOŚCI PROSPOŁECZNEJ

ROZWIJANIE EMPATII

zapewnienie dziecku bezpiecznych relacji ze światem („bezpieczny” styl przywiązania z matką)

stosowanie dyscypliny opartej na indukcji - pokazywanie dziecku naturalnych konsekwencji własnych zachowań;

zwracanie uwagi na emocje i potrzeby innych.

KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI ZINTERNALIZOWANEJ

stawianie dziecku wymagań adekwatnych do wieku i możliwości oraz konsekwentne ich egzekwowanie;

modelowanie - osoby bliskie dziecku zachowują się prospołecznie;

kształtowanie samooceny dziecka w powiązaniu z przestrzeganiem norm - kształtowanie ja powinnościowego, poczucia winy w przypadku nieprzestrzegania norm moralnych.

AGRESJA

DEFINICJA

ZACHOWANIA, KTÓRYCH CELEM JEST WYRZĄDZENIE KOMUŚ KRZYWDY (INNYM LUB SAMEMU SOBIE - AUTOAGRESJA)

W IDENTYFIKACJI AGRESJI LICZĄ SIĘ INTENCJE, A NIE KONSEKWENCJE ZACHOWANIA

RODZAJE AGRESJI - KRYTERIA PODZIAŁU

ZE WZGLĘDU NA CEL WYRÓŻNIAMY:

AGRESJĘ WROGĄ I INSTRUMENTALNĄ

ZE WZGLĘDU NA JEJ WARTOŚĆ:

AGRESJĘ PROSPOŁECZNĄ I ANTYSPOŁECZNĄ

ZE WZGLĘDU NA OBECNOŚĆ OBIEKTU AGRESJI:

BEZPOŚREDNIĄ I POŚREDNIĄ

ZE WZGLĘDU NA FORMĘ ZACHOWANIA:

AGRESJĘ FIZYCZNĄ I SŁOWNĄ

ZE WZGLĘDU NA NIEZGODNOŚĆ BEZPOŚREDNIEGO ŹRÓDŁA AGRESJI Z OBIEKTEM AGRESJI WYRÓŻNIA SIĘ AGRESJĘ PRZENIESIONĄ

ŹRÓDŁA AGRESJI

AGRESJA JAKO INSTYNKT -wrodzone zachowania agresywne „wyzwalane są” przez określone bodźce otoczenia (np. kolor, dźwięk, ruch itp.) - badania Lorenza (1966).

Agresja jako instynkt występuje u niższych zwierząt (ryby, ptaki), u zwierząt wyższych (ssaków) ma charakter częściowo wyuczony - badania Kuo (1938) dotyczące agresji u kotów.

Wg KONCEPCJI HYDRAULICZNEJ Freuda agresja u człowieka jest naturalną energią wytwarzaną przez organizm i dlatego musi być uzewnętrzniana - koncepcja katharsis. Nie została potwierdzona w badaniach empirycznych.

AGRESJA JAKO POPĘD - koncepcja Dollarda i Millera (1939) głosiła, że frustracja (stan psychiczny spowodowany zablokowaniem skierowanej na cel aktywności organizmu) zawsze rodzi agresję.

Badania pokazują, że:

- z powodu lęku przed karą nie zawsze agresja jest uzewnętrzniana bądź ma charakter przeniesiony;

- agresja nie jest jedyną konsekwencją frustracji - frustracja może prowadzić do apatii, fiksacji, regresji;

- frustracja prowadzi do agresji, gdy zachowania sprawcy spostrzegane są jako zamierzone i nieuzasadnione (złe intencje);

AGRESJA JAKO ZACHOWANIE WYUCZONE - NAŚLADOWANIE, MODELOWANIE ZACHOWAŃ - badania Bandury (1966);

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE AGRESJI

UWARUNKOWANIA GENETYCZNE - od 3 roku życia występuje duża stałość poziomu agresji oraz trwałe różnice indywidualne (porównywalne do stałości ilorazu inteligencji)

UWARUNKOWANIA SYTUACYJNE: STANY STRESU (ból, wysokie temperatury, nadmierne zagęszczenie), FRUSTRACJI I DEPRYWACJI RELATYWNEJ, BEZPOŚREDNIA PROWOKACJA, ANONIMOWOŚĆ, WYSTĘPOWANIE BODŹCÓW KOJARZONYCH Z AGRESJĄ,

PREZENTACJA WYBRANYCH BADAŃ

PROWOKACJA - badania Cohena i Nisbetta (1996)

Opis badań

W badaniach uczestniczyły osoby z Południa Ameryki (kultura honoru) i Północy.

Osoby badane były prowokowane przez pomocnika eksperymentatora - niechcąco uderzane i obrażane.

Badano: dwa hormony: kortyzol (hormon wskazujący na siłę stresu) oraz testosteron ( hormon wskazujący na gotowość do agresji).

Wynik badań

Osoby wychowane w kulturze honoru (Południe) silniej wydzielały oba hormony w sytuacji prowokacji.

SIŁA REAKCJI NA PROWOKACJĘ ZALEŻY OD INTERPRETACJI INTENCJI SPRAWCY - badania Zillmana i Cantora 1976 r.

Opis badań

Studenci byli znieważani przez asystenta.

Połowę studentów uprzedzono, że asystent ma powody być zdenerwowany, gdyż czeka go trudny egzamin.

Badano - poziom pobudzenia pod wpływem prowokacji.

Wyniki badań

Poziom pobudzenia był niższy w grupie studentów uprzedzonych o powodach złego samopoczucia asystenta.

SIŁA REAKCJI NA PROWOKACJĘ ZALEŻY OD WCZEŚNIEJSZEGO POBUDZENIA OSOBY PROWOKOWANEJ

- KONCEPCJA PRZESUNIĘCIA POBUDZENIA Dolfa i Zillmana: pobudzenie z różnych źródeł sumuje się i przypisywane jest najświeższemu źródłu pobudzenia.

Opis badania Zillmana i Dyanta, 1974

I faza: Osoby badane wykonywały czynności silnie pobudzające (rower treningowy) lub słabo pobudzające (nakładanie pierścieni na sznurek)

II faza: Połowa badanych z każdej grupy była prowokowana przez pomocnika eksperymentatora do agresji (obrażana), a połowa nie.

III faza: Badani aplikowali szum do uszu pomocnikowi eksperymentatora - możliwość rewanżu.

Badano: silę aplikowanych szoków do ucha pomocnika eksperymentatora.

Wyniki

1. Wśród badanych nie prowokowanych do agresji siła pobudzenia nie wpływała na siłę szoków .

2. Wśród badanych prowokowanych do agresji siła stosowanych szoków zależała od pobudzenia - bardziej pobudzeni (ćwiczący wcześniej na rowerze) stosowali silniejsze szoki niż mniej pobudzeni (nakładający pierścienie).

OBECNOŚĆ BODŹCÓW WYWOŁUJĄCYCH AGRESJĘ - koncepcja Berkowitza: występujące w otoczeniu bodźce kojarzone z agresją - tzw. sygnały wywoławcze - nasilają agresję u osób sfrustrowanych.

Opis badań Berkowitza i Le Page'a , 1965 r.

I faza: Połowę osób badanych prowokowano do gniewu wobec pomocnika eksperymentatora, a połowę nie;

II faza: badani stosowali szoki wobec pomocnika eksperymentatora przy stole, na którym leżała rakieta do tenisa lub rewolwer

Badano siłę aplikowanych szoków.

Wyniki

Osoby nie zagniewane stosowały podobny poziom szoków niezależnie od rodzaju przedmiotu leżącego na stole.

Osoby zagniewane stosowały silniejsze szoki gdy na stole leżał rewolwer.

Opis badań Frączka, 1974 r.

I faza: osoby badane otrzymywały szoki wraz z zapaleniem się zielonej lampki (warunkowanie klasyczne - kolor zielony kojarzony z bólem)

II faza: osoby badane uczyły inne osoby i stosowały uderzenia prądem

Połowa badanych pracowała na zielonym aparacie do aplikacji szoków, a połowa na aparacie w innym kolorze.

Badano: silę szoków w obu grupach z fazy drugiej.

Wyniki

Badani, którzy pracowali na zielonym aparacie stosowali silniejsze szoki.

WPŁYW PRZEMOCY W ŚRODKACH MASOWEGO

PRZEKAZU NA WZROST AGRESJI U WIDZÓW

- MECHANIZMY WPŁYWU

SPOŁECZNY DOWÓD SŁUSZNOŚCI - NAŚLADOWANIE I MODELOWANIE

INSTRUKTAŻ - UCZENIE SIĘ SKUTECZNYCH FORM AGRESJI

HABITUACJA - PRZYWYKANIE DO ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH.

SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z AGRESJĄ

NIESKUTECZNE SPOSOBY

STOSOWANIE SUROWYCH KAR FIZYCZNYCH

NIEKONTROLOWANE WYŁADOWANIE WŁASNEJ AGRESJI

- KATHARSIS (Geen,1975; Kahn, 1966).

AKTYWNY LUB Z POZYCJI OBSERWATORA UDZIAŁ W SPORTACH OPARTYCH NA AGRESJI (Patterson, 1974; Johnson, 1970; Russel, 1983).

PREZENTACJA WYBRANYCH BADAŃ

Nieskuteczność katharsis - opis badań Geena,1975

I faza: osoby badane były karane prądem za błędy popełniane podczas uczenia się.

II faza: osoby badane uczą pomocnika (stosującego uderzenia w I fazie) i połowa z nich może wymierzać kary prądem, połowa tylko zapisuje błędy pomocnika.

III. faza: wszystkie osoby badane nadal uczą pomocnika i wszystkie mogą stosować uderzenia prądem.

Badano: silę szoków stosowana przez dwie grupy wyodrębnione w fazie I.

Wyniki

Osoby badane mogące stosować uderzenia prądem w fazie II stosowały silniejsze szoki niż grupa nie mająca takiej okazji.

Nieskuteczność katharsis - opis badań Kahna, 1966r.

I faza: niekulturalny pielęgniarz wzbudzał wśród osób badanych zlość

II faza: połowa badanych ma okazję poskarżyć się, a połowa nie.

III faza: badani opisują swój stosunek emocjonalny do pielęgniarza.

Badano: poziom wrogości do pielęgniarza deklarowany w opisie.

Wyniki

Poziom wrogości był wyższy w grupie, która w drugiej fazie mogła się poskarżyć.

Udział w agresywnych sportach

1. Patterson, 1974r. - zawodnicy zespołu piłkarskiego po rozegranym meczu ujawniali podwyższony poziom agresji w ciągu następnego tygodnia.

2. Russel, 1983 r. - kibice gry w hokeja po obejrzanym meczu przejawiali podwyższony poziom agresji przez następnych kilkanaście godzin.

SKUTECZNE SPOSOBY

KONTROLOWANE - SPOŁECZNIE AKCEPTOWANE WYRAŻANIE WŁASNYCH EMOCJI NEGATYWNYCH (Berkowitz, Troccoli, 1990);

MODELOWANIE ZACHOWAŃ NIEAGRESYWNYCH

ROZWÓJ UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH

ROZWÓJ EMPATII

WYPALENIE ZAWODOWE

DEFINICJA

UTRATA TROSKI O DOBRO DRUGIEGO CZŁOWIEKA.

BEZPOŚREDNIĄ PRZYCZYNĄ WYPALENIA JEST WCZEŚNIEJSZE SILNE EMOCJONALNE ZAANGAŻOWANIE SIĘ W POMAGANIE NIE PRZYNOSZĄCE POŻĄDANYCH EFEKTÓW;

ABY UNIKNĄĆ NADMIERNEGO EMOCJONALNEGO ZAANGAŻOWANIA LUDZIE STOSUJĄ RÓŻNE TECHNIKI EMOCJONALNEGO DYSTANSOWANIA SIĘ.

TECHNIKI EMOCJONALNEGO DYSTANSOWANIA SIĘ

SEMANTYKA DYSTANSOWANIA SIĘ

INTELEKTUALIZACJA

IZOLOWANIE SYTUACJI

WYCOFYWANIE SIĘ Z KONTAKTU

POSZUKIWANIE WSPARCIA SPOŁECZNEGO

W SYTUACJI, GDY ROLA ZAWODOWA JEDNOSTKI POLEGA NA POMAGANIU INNYM WIĘKSZOŚĆ STOSOWANYCH TECHNIK EMOCJONALNEGO DYSTANSOWANIA SIĘ (SEMANTYKA, INTELEKTUALIZACJA, WYCOFYWANIE SIĘ Z KONTAKTU) PROWADZI DO DEHUMANIZACJI RELACJI INTERPERSONALNYCH.

ŚRODKI ZARADCZE PRZECIW „WYPALANIU SIĘ”

ZWIĘKSZENIE KOMFORTU PRACY (wzrost liczby personelu w stosunku do liczby potrzebujących pomocy, zmniejszenie godzin pracy, obowiązkowe przerwy w pracy);

TWORZENIE GRUP WSPARCIA (regularne spotkania społeczności terapeutycznej, wyrażanie i analizowanie własnych uczuć i zachowań);

ĆWICZENIE UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNYCH (efektywne porozumiewanie się, wzrost satysfakcji z pracy).

Zagadnienia obowiązujące do egzaminu z psychologii społecznej

(w porządku chronologicznym)

Schematy poznawcze

1. Rodzaje schematów poznawczych.

2. Warunki aktywizacji schematów.

3. Reguły Reedera dotyczące wnioskowania o cechach człowieka na podstawie jego zachowania.

Spostrzeganie ludzi

4. Pierwsze wrażenie, efekt uporczywości, samospełniające się proroctwa, efekt wrogich mediów, ukryte koncepcje osobowości, halo efekty.

Stereotypy i uprzedzenia

5. Rodzaje stereotypów i ich funkcje.

6. Model poznawczego przetwarzania informacji Patrycji Devine.

7. Rodzaje uprzedzeń i rasizmu. Teorie rasizmu ukrytego.

8. Bezpośrednie i pośrednie metody badania uprzedzeń.

9. Teorie wyjaśniające powstawanie uprzedzeń.

10. Stereotypy płciowe.

11. Egalitarne i męskie kultury na świecie, kontrowersje wokół kultury polskiej.

12. Biologiczne i kulturowe interpretacje psychologicznych różnic międzypłciowych.

13. Koncepcja płci psychologicznej Sandry Bem.

Atrybucje przyczynowe

14. Model atrybucji przyczynowych Weinera.

15. Reguła pomniejszania i powiększania Kelleya.

16. Podstawowy błąd atrybucyjny - model ograniczonych zasobów poznawczych Gilberta i In.

17. Asymetria atrybucji z perspektywy aktora i obserwatora.

18. Egotystyczny i egocentryczny błąd atrybucyjny.

19. Wiara w sprawiedliwy świat, fałszywe poczucie powszechności, nierealistyczny optymizm.

Teoria dysonansu poznawczego

20. Badania dotyczące redukcji dysonansu poznawczego w sytuacjach typu: podejmowanie decyzji, wkładanie wysiłku, własne zachowania niezgodne z przekonaniami (psychologia niewystarczającego uzasadnienia zewnętrznego).

21. Inni ludzie jako źródło dysonansu - koncepcja i badania Tessera.

Samowiedza

22. Rodzaje „ja”, struktura samowiedzy.

23. Introspekcjonizm jako źródło samowiedzy.

24. Teoria przedmiotowej samoświadomości Duvala i Wicklunda.

25. Teoria samoobserwacji Deryla Bema.

26. Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera.

27. Teoria „odzwierciedlonego ja” Cooleya i Meada.

28. Rodzaje porównań „ja” do innych osób.

29. Rodzaje motywów samopoznania.

30. Zjawisko „iluzji kontroli” oraz „wiedziałem, że to się zdarzy”.

31. Nierealistyczny i dyspozycyjny optymizm - opis oraz ich konsekwencje dla funkcjonowania jednostki.

32. Depresyjny, strategiczny i defensywny pesymizm - opis oraz ich znaczenie dla funkcjonowania jednostki.

33. Kontrola nad otoczeniem - przejawy potrzeby kontroli, zjawisko reaktancji.

34. Funkcjonowanie psychospołeczne osób z zewnętrznym i wewnętrznym umiejscowieniem poczucia kontroli.

Atrakcyjność interpersonalna

35. Rodzaje i teorie atrakcyjności interpersonalnej.

36. Style przywiązania dziecka do matki - koncepcja Bowlbiego i Ainsworth - badania.

37. Rodzaje zachowań wiążących.

38. Wpływ własnych oraz partnera zachowań wiążących na ocenę jakości związku w świetle badań Kuczyńskiej.

39. Preferencje kobiet i mężczyzn dotyczące stałego partnera płci przeciwnej.

40. Rola atrakcyjności fizycznej w doborze partnera - dwie zasady doboru partnera.

41. Zasada podobieństwa i komplementarności.

42. Wyznaczniki atrakcyjności interpersonalnej (jakich ludzi lubimy).

43. Trójczynnikowa koncepcja miłości Sternberga.

Autoprezentacja

44. Rodzaje autoprezentacji.

45. Reguły autoprezentacji (dopasowania, skromności).

46. Autoprezentacja kobiet i mężczyzn w świetle prezentowanych badań Stojanowskiej.

47. Atrakcyjność autoprezentacji świetle badań Robinsona i In. (1995) oraz Vonk (1999).

Manipulacja społeczna

48. Osobowość makiawelistyczna.

49. Techniki manipulacji.

Wartości

50. Poznawcza i emocjonalna interpretacja wartości.

51. Koncepcja wartości Rokeacha.

52. Koncepcja wartości rodzicielskich Kohna.

Postawy

53. Poznawcze i emocjonalne źródła postaw.

54. Efekt czystej ekspozycji jako źródło postaw.

55. Rola nagród i kar w kształtowaniu postaw w świetle badań.

56. Przyczyny rozbieżności zachowania z postawami.

57.Kształtowanie postaw poprzez przekazy informacyjne: cechy nadawcy, przekazu oraz odbiorcy.

58. Wpływ przekazów podprogowych na kształtowanie postaw.

59. Wpływ nastroju na zmianę podstaw.

60. Sposoby uodparniania na zmianę postaw.

Grupy społeczne

61. Definicja grupy społecznej. Rodzaje grup społecznych.

62. Cele i struktury grup społecznych.

63. Style kierowania grupami zawodowymi.

64. Sytuacyjne wyznaczniki efektywności stylów kierowania grupami zawodowymi wg Fiedlera.

65. Polaryzacja, myślenie grupowe, facylitacja i próżniactwo społeczne.

Wpływ społeczny

66. Poziomy wpływu społecznego.

67. Rodzaje konformizmu.

68. Czynniki sytuacyjne i osobowościowe nasilające konformizm.

Zachowania społeczne

69. Rodzaje i motywy zachowań prospołecznych.

70. Zjawiska przeładowania urbanistycznego, kumulacji ignorancji, rozproszenia odpowiedzialności.

71. Model interwencji kryzysowej Latane i Darleya.

72. Sytuacyjne wyznaczniki pomagania: „widoczność” norm, koncentracja na „ja”, samopoczucie, pośpiech, koszty udzielenia i zaniechania pomocy.

73. Rola wychowania w kształtowaniu empatycznej i normatywnej osobowości.

74. Ewolucyjna interpretacja zachowań pomocnych - badania.

75. Rodzaje agresji.

76. Biologiczne i społeczne źródła agresji - koncepcja Freuda, Dollarda - Millera, Bandury.

77. Sytuacyjne czynniki sprzyjające agresji -m.in. koncepcja przesunięcia pobudzenia Dolfa i Zillmana oraz sygnałów wywoławczych Berkowitza.

78. Nieskuteczne sposoby radzenia sobie z agresją - badania dotyczące katharsis.

79. Skuteczne sposoby radzenia sobie z agresją.

80. Wypalenie zawodowe - techniki emocjonalnego dystansowania oraz rzeczywiste środki zaradcze przeciw wypalaniu się.

MIŁOŚĆ

BRATERSKA

MIŁOŚĆ

ROMANTYCZNA

MIŁOŚĆ FATALNA

ZAANGAŻOWANIE

INTYMNOŚĆ

NAMIĘTNOŚĆ

MIŁOŚĆ

PEŁNA

---