Metody i techniki badań socjologicznych - podstawowe wiadomości. 

1. Metoda a technika:

 

Termin „metoda” można stosować w dwóch znaczeniach. W znaczeniu szerszym jest to próba ogólnego określenia charakteru i zakresu danych badań np. metoda monograficzna, metoda historyczno-porównawcza. W węższym znaczeniu metoda służy do określani powtarzalnych sposobów rozstrzygania konkretnych zagadnień, związanych z realizacją badań przez określoną metodę. Jest to całokształt czynności określających sposób zbierania danych i ich opracowania. W węższym znaczeniu termin „metoda” zastępuje się terminem „technika”.

 

2. Metody badań socjologicznych:

a) Metoda badań terenowych:

1. Zbieranie danych w jednym, ściśle określonym środowisku np. zakładzie pracy;

2. Układ społeczny traktuje się jako pewną całość i dąży się do zanalizowania tej całości i zasad jej funkcjonowania oraz dynamiki;

3. Badacz musi wejść w określone środowisko i zdobyć zaufanie jego członków, począwszy od osób, które stoją najwyżej w hierarchii tegoż środowiska, powinien dążyć do akceptacji;

4. Powinien wnikać nawet w najbardziej zróżnicowane kręgi badanej zbiorowości;

5. Nie może jednak przesadnie spoufalać się z członkami badanej zbiorowości;

6. Konieczne jest przestrzeganie zasady wzajemności, czyli dzielenie się informacjami dotyczącymi danego środowiska, jednakże trzeba mieć na uwadze pewne ograniczenia, które mogą mieć znaczenie dla powodzenia całego procesu badawczego;

7. Stosując tę metodę zaczyna się od zwiadu terenowego, opracowania programu badań, poprzez sprawdzenie metod i narzędzi badawczych, aż po realizację i opracowanie badań.

b) Metoda reprezentacyjna (badania sondażowe):

1. Należą do najpopularniejszych w dzisiejszej socjologii;

2. Metoda ta pozwala na zdobycie wiedzy o stosunkowo dużej zbiorowości na podstawie zbadania jej reprezentacji;

3. Trafność tej metody staje jednak pod znakiem zapytania, jeżeli chcemy zbadać to, co przez badanych mogłoby zostać odebrane jako możliwość postawienia się w niekorzystnym świetle i z tego powodu warunkowałoby zmianę faktów;

4. Badania te są trafne, gdy dotyczą faktów w stosunku do osoby badanej neutralnych.

c) Metoda eksperymentalna

1. Polega na podjęciu pewnego zabiegu, który pozwoliłby badaczowi na wykrycie pewnej zależności przyczynowej między dwoma zjawiskami (zmiennymi) czyli ustalenie powiązań przyczynowo-skutkowych, które zachodzą w określonych układach stale i bez wyjątków;

2. za pomocą eksperymentu formułuje się prawa przyczynowe, bardzo cenione przez naukę i codziennych „użytkowników”, prawa te nadają rangę naukom;

3. niestety prowadzenie eksperymentu w naukach społecznych jest praktycznie niemożliwe i bardzo rzadkie wskutek zmienności charakterystycznej dla ludzi i środowisk, które tworzą, z tego względu eksperymentowi w naukach społecznych przypisuje się dużo mniejsze znaczenie niż w przypadku nauk przyrodniczych.

 

Przykład:

A - grupa eksperymentalna (poddana działaniu bodźca - stymulatora)

B - grupa kontrolna (nie poddana działaniom stymulatora)

X - cel (część hipotezy, którą chcemy udowodnić)

Z - stymulator (bodziec, czynnik którym świadomie oddziałujemy)

 

Z + X

 

Całodzienna styczność z osieroconymi dziećmi
(fakt)

Wpływa na podniesienie gotowości do niesienia pomocy tym dzieciom
(niewiadoma)

Sprawdzanie czy między X i Z zachodzi związek przyczynowy

 

Jeżeli zaobserwuje się X w każdym przypadku gdy występuje Z to zachodzi w/w związek

d) Eksperyment ex-post-facto (pseudoeksperyment)

1. Wyodrębnienie grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej dokonuje się w oparciu o fakty historyczne;

2. jest to eksperyment w którym badacz nie ma do czynienia z tym, co się stało, co jest już po fakcie i dotyczy grup, które różnią się między sobą tym, że na jedną z nich w przeszłości zadziałał określony stymulator;

3. dobrane grupy muszą być podobne np. pod względem liczebności i posiadać jedną charakterystyczną różnicę stymulującą;

4. nie mamy możliwości kontrolowania bodźca, a jednak metoda ta bywa stosowana w socjologii.

e) Metoda oparta na materiałach historycznych

1. Metodą tą posługujemy się by poznać zjawiska, które miały miejsce dawniej;

2. bardzo często badacze zjawisk społecznych sięgają do danych historycznych np. do korzeni pewnych instytucji;

3. materiały historyczne można podzielić na: pierwotne i wtórne;

4. materiały pierwotne to dokumenty będące rejestrem faktów i wydarzeń dokonanych przez bezpośrednich świadków np. protokoły zebrań, posiedzeń, zeznań składanych w sądzie, listów, urzędowych świadectw, kronik, pamiętników;

5. materiały wtórne to wszelkie opracowania na podstawie dokumentów pierwotnych, monografie, publikacje o charakterze encyklopedycznym, omówienia dokumentów źródłowych;

6. należy pamiętać, że każde zdobyte źródło informacji należy sprawdzić, zwłaszcza jeśli są to materiały wtórne;

7.  przy zastosowaniu tej metody wyłącza się potrzebę stosowania analizy ilościowej.

f) Metoda socjometryczna

1. Polega na mierzeniu dystansu między jednostkami tworzącymi małą grupę np. załogę statku, rodzinę, grupę koleżeńską, klasy szkolne, zespoły współpracowników itd.;

2. pozwala ustalić deklarowane stosunki między członkami danej grupy (liczebnie niewielkiej), niektóre jej cechy np. spoistość, zwartość, integrację, popularność pewnych osób, stosunki sympatii i empatii etc.;

3. wyniki badań socjometrycznych przedstawia się w postaci socjogramu;

4. szersze zastosowanie metoda ta znajduje w psychologii społecznej i pedagogice;

5. badacz rozprowadza kwestionariusz i stosuje jednocześnie obserwację kontrolowaną, aby jednak można było uznać ją za konsekwentnie przeprowadzoną badacz winien mieć codzienne relacje z członkami grupy;

6. twórcą socjometrii jest Jacob Levy Moreno (1892-1974) socjolog i psychiatra amerykański.

 

• Techniki badań socjologicznych

 

Techniki o wysokim stopniu standaryzacji

• Ankieta;

• Wywiad kwestionariuszowy;

• Ankieta pocztowa;

• Obserwacja kontrolowana;

• Ankieta prasowa;

• Ankieta dołączona do produktu;

• Ankieta telefoniczna.

 

Technik o niskim stopniu standaryzacji

• Swobodny wywiad;

• Obserwacja uczestnicząca;

• Ankieta audytoryjna;

• Pamiętniki napisane na konkurs.

 

Obserwacja - jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością, planowością czyli metoda powinna być stosowana zgodnie z wcześniejszymi założeniami (planem), aktywnością poprzez selekcję docierających danych, premedykacją, która wyraża się w tym, że badania są przeprowadzone w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej w sposób dokładny i szczegółowy, systematycznością, która jest bardzo ważnym postulatem stawianym omawianej metodzie, obserwacja nie może być bowiem przypadkowa i jednorazowa, powinna być bowiem stosowana w różnych warunkach.

OBSERWACJA:

1. Pośrednia (badacz nie zbiera danych na temat, który go interesuje - jego badania oparte są na danych już dostępnych np. pamiętnikach, dziennikach, prasie) i bezpośrednia (samodzielne zbieranie danych przez badacza);

2. Kontrolowana (jest prowadzona przy pomocy ściśle określonych narzędzi systematyzujących np. schematów, norm, kwestionariuszy) i

niekontrolowana czyli nieskategoryzowana (jest ona działaniem planowym, ale badacz przeprowadza ją swobodnie, w sposób jaki uzna za stosowny w każdym z przypadków, które są przez niego traktowane indywidualnie);

3. Jawna (respondenci wiedzą, że uczestniczą w badaniu socjologicznym) i

ukryta (respondenci nie wiedzą o przeprowadzanych badaniach).

4. Szczególnym przykładem obserwacji jest obserwacja uczestnicząca polegająca na wejściu badacza w określone środowisko (w okresie badań) i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako jeden z jej członków. Jest to jednocześnie obserwacja bezpośrednia (badacz sam zbiera dane), ukryta i niekontrolowana.

 

Wywiad - najogólniej jest on rozmową kierowaną w której biorą udział co najmniej dwie osoby - respondent i prowadzący wywiad. Jest to rozmowa celem której jest uzyskanie określonych informacji od respondenta. Technika ta pozwala na jednoczesne stosowanie innej - obserwacji.

 

WYWIADY:

1. Ustne (swobodny wywiad) i pisemne (ankieta, kwestionariusz);

2. Skategoryzowane (czyli tzw. kwestionariuszowy, gdy respondent odpowiada na pytania zadawane przez badacza, badany nie może zmienić słów użytych w określonych pytaniach) i nieskategoryzowane (jest to wywiad prowadzony w sposób swobodny, wywiad ten nie pozwala na uzyskanie danych porównywalnych czyli danych o charakterze ilościowym, lecz umożliwia zebranie tych danych, które ukazują okoliczności i uwarunkowania kształtowania się określonych opinii i postaw poszczególnych respondentów);

3. Jawne i ukryte;

4. Indywidualne (prowadzone z jedną osobą) i zbiorowe (prowadzone z większą ilością respondentów przy ich jednoczesnym uczestnictwie);

5. Panelowe.

 

Wywiad panelowy może występować w dwóch formach:

W pierwszej z nich kilku respondentów zadaje pytania badaczowi na co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się po pewnej przerwie np. na początku i pod koniec dyskusji prowadzonej w prasie;

W drugiej z nich jeden z badaczy zadaje pytania kilku respondentom.

 

Badacz może zadawać te same pytania na kilku spotkaniach. Celem tego badania jest stwierdzenie, jaki wpływ na prezentowane postawy i opinie respondentów ma upływ czasu, czy inne działania środowiska, a także, jakie czynniki mogą warunkować niezmienność opinii i postaw.

Podczas prowadzenia wywiadów np. ustnych można stosować środki pomocnicze, dzięki którym można ułatwić respondentowi wyobrażenie sobie czegoś, jakiejś sytuacji etc.

 

Budowa kwestionariusza:

1. Każde pytanie musi odnosić się do problemu centralnego, a wszystkie muszą się ze sobą wiązać w zwartą i konsekwentną całość;

2. Należy rozpocząć od pytań prostych, nieskomplikowanych i nieosobistych;

3. Dane osobowe umieszczamy na końcu;

4. Na początku umieszczamy pytania pobudzające zainteresowanie respondenta i zachęcające go do dalszej współpracy;

5. Pytania otwarte, rozwinięte zaczynające się formą DLACZEGO zadajemy nieco później lecz nie za późno, należy się liczyć z tzw. momentem zmęczenia między 15, a 20 minuta odpowiedzi;

6. Każde pytanie osobiste, drażliwe powinno być poprzedzone pytaniem, które mogłoby uspokoić respondenta, pytania drażliwe nie mogą być dla respondenta zaskoczeniem;

7. Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie mogłoby być kłopotliwe należy dać możliwość udzielenia odpowiedzi na pytanie - dlaczego tak jest? (usprawiedliwienia się), w ten sposób możliwe będzie utrzymanie dobrego nastroju badanego do dalszej części badania;

8. Należy ponadto zadbać o podział tematyczny i logiczny pytań, tak by jedno wiązało się z drugim, które po nim nastąpi - w ten sposób unikniemy dezorientacji u respondenta.

4. Eksperyment :

 

Na gruncie nauk społecznych można przeprowadzać wiele różnorodnych rodzajów eksperymentów. Oprócz eksperymentu klasycznego i ex-post-facto - wcześniej opisanych mamy do czynienia z wieloma innymi.

 

Należą do nich m.in.:

Eksperyment laboratoryjny polegający na badaniu związków przyczynowych między zmiennymi poddanymi ingerencji badacza w warunkach sztucznie przez niego stworzonych, pozwalających na wyeliminowanie nieokreślonych czynników, które mogłyby mieć negatywny wpływ w naturalnych warunkach.

 

Eksperyment naturalny, który jest prowadzony w warunkach naturalnych, nie w laboratorium jest najbardziej zbliżony do eksperymentu w naukach przyrodniczych. Badania przeprowadza się na dwóch grupach - eksperymentalnej i kontrolnej (dobranej na zasadzie podobieństwa cech społeczno-demograficznych).

 

5. Zjawisko niepokojące - „kompleks humanistów” :

 

Janusz Sztumski opisuje w swej książce niepokojące zjawisko, zachodzące wśród humanistów i narastające od XIX wieku - tzw. kompleks humanistów, czyli różnego rodzaju nieprawidłowe tendencje wśród uczonych. Kompleks ten przejawia się w: bezkrytycznym stosunku do matematyki (wiara, że naukowy charakter ma tylko to, co jest mierzalne - zwykle jest to rezultat nikłej znajomości matematyki), kultu cybernetyki (systemowe oraz modelowe próby ujęcia rezultatów badawczych poprzez badanie różnych układów, jakie cechuje znaczny stopień samosterowalności), przesadna pogoń za danymi empirycznymi (prekursorem matematycznego ujmowania zjawisk społecznych był V. Pareto, jednakże nigdy nie stosował on swoich metod w sposób przesadny, czyli do ujmowania zjawisk ilościowych), żargon pseudonaukowy (jest to używanie niepoprawnych sformułowań, słów na podstawie dokonania heurystyki o i ich szerokiej możliwości zastosowania na gruncie wielu nauk, są to także terminy pochodzące z języka potocznego), testomania (skłonność do przesadnego stosowania testów do zdobywania wiedzy, która objawia się w zastosowaniu testów do badania zjawisk jakościowych).

 

6. Warunki etyki badacza:

 

-         Zgoda respondenta na udział w badaniu;

-         Zapewnienie poufności informacji, jakich udziela respondent;

-         Dane do informacji instytucji, jeśli ta się zgadza;

-         Zabezpieczyć respondenta przed negatywnym wpływem badań;

-         Pogodzenie interesów sponsora i socjologa jako przedstawiciela nauki;

-         Unikanie nakłaniania do udziału w badaniach osób słabych, zależnych od innych.

 

7. Dlaczego przeprowadzamy badania?

 

-         Poszukujemy skutecznego sposobu działania np. badania socjotechniczne;

-         Weryfikujemy teorię;

-         Chcemy rozwiązać problem społeczny;

-         Ponawiamy badanie w zmodyfikowany sposób;

-         Z powodów osobistych, zainteresowania się określoną problematyką.

 

8. Hipoteza :

Z greckiego „hypotesis”, co znaczy założenie, przypuszczenie. Jest to zdanie o domniemanym stanie rzeczy, co do którego nie mamy pewności czy jest prawdziwe czy fałszywe. W warunkach badania hipoteza zostaje potwierdzona (zweryfikowana) lub odrzucona (sfalsyfikowana) albo w szczególnych przypadkach zmodyfikowana poprzez dodanie bądź odjęcie jakiegoś elementu. Hipoteza określa zależności między zmiennymi.

Hipotezy muszą:

1. Być sprawdzalne empirycznie (tj. zmienne muszą być uchwytne oraz mierzalne);

2. Mieć charakter prawidłowości (tj. występować w tych samych, niezmiennych warunkach - zasada „ceteris paribus”, choć oczywiście można ustalić pewne sytuacje, w których nie będą prawidłowe);

3. Mieć moc wyjaśniającą (tj. winny być pomocne przy wyjaśnianiu obserwowalnych zjawisk);

4. O tyle nowe, by wskazywały na dotąd nieznane aspekty badawcze;

5. Jasne pojęciowo tzn. wyrażone w jednoznacznych terminach;

6. Na tyle ogólne, by omawiały i obejmowały fakty i zjawiska jakich dotyczą;

7. Wolne od wewnętrznych sprzeczności (nie mogą zawierać zdań sprzecznych).

 

8. Zmienne:

 

Zmienne to zjawiska, które ulegają przeobrażeniom pod wpływem działania różnych czynników, przyjmując tym samym różne wartości.

 

Zmienne:

[Z₁] zależne (ulegają widocznym zmianom wskutek oddziaływania zmiennych niezależnych, są to zmienne, które wyróżniamy dla celów badawczych poprzez badanie wpływu na nie zmiennych niezależnych);

[Z₂] niezależne (czynniki, które powodują określone zmiany w innych czynnikach).

 

Zmienne można podzielić na:

1. Obserwowalne (możliwe do bezpośredniej oceny czy np. liczba mieszkańców też możliwe do oceny poprzez wskaźnik np. wielkość sił policji),

2. Nieobserwowalne (po pierwsze - ukryte i niedostępne, po drugie - dostępne w badaniach i sprawdzalne poprzez wskaźniki np. społeczna zwartość).

 

9. Wskaźniki:

 

Wskaźnikiem jest obserwowalny w sposób obiektywny znak danej cechy. Jest to materialne ukazanie jakiegoś sprawdzalnego dowodu istnienia cech, jakie on reprezentuje.

 

To pojęcie wskaźnika zostało po raz pierwszy użyte w 1944 roku w „Dimension of Society” przez Stuarta C. Dodda.

 

Wskaźniki powinny:

-         Charakteryzować całość danego zbioru;

-         Pozwalać na różne analizy ilościowe badanych tworów rzeczywistych społ.;

-         Nadawać się do rozłożenia na odpowiednie części składowe;

-         Być porównywalne w czasie i regionie.

Wskaźniki:

1. Definicyjne - to te, za pomocą, których definiowana jest cecha mająca być przedmiotem badania, wskazują jedynie pojęcia proste np. spójność grupy. Zjawiska za pomocą których definiuje się takie pojęcia jak: spójność czy pozycja są zarazem ich wskaźnikami. Zakres znaczeniowy wskaźników pokrywa się z zakresem znaczeniowym definiowanych pojęć;

2. Korelacyjne - dzielą się na wskaźniki korelacji wewnętrznej (stanowią część definiens teoretycznie zdefiniowanej cechy, a zatem są skorelowane z pozostałymi składowymi tej cechy) i zewnętrznej (nie wchodzą w skład definiens, a mimo to są z nią empirycznie skorelowane). Wskaźniki wymiarów cząstkowych, które silnie skorelowane z pozostałymi częściami cechy, którą wskazują to są one wskaźnikami złożonymi i skorelowanymi (nie są wskaźnikami definicyjnymi). Wskaźniki wewnętrznie skorelowane można podzielić na takie, które są konsekwencją cechy wskazywanej (skutkiem), jej kierunkiem (przyczyną) lub pozostają z nią jedynie w teoretycznym, statystycznym związku. Jeżeli korelacji między wskaźnikiem, a cechą wskazywaną nie można uzasadnić teoretycznie to należy uznać trafność wskaźnika za wątpliwą. Wskaźników korelacji zewnętrznej używa się wówczas, gdy cecha wskazywana jest empiryczne trudniej niż wskaźnik oraz zwłaszcza gdy mowa jest o cechach częściowo niedostępnych obserwacji. Do wskaźników tych należą: postawy, określone cechy psychiczne, skłonności, którymi zgodnie z teorią można tłumaczyć określone zachowanie w pewnych sytuacjach. Trafność wnioskowania o istnieniu określonych dyspozycji na podstawie cechy wskaźnikowej można weryfikować przez wskazanie kowariancji (współzmienności) wskaźnika i możliwie wielu innych cech obserwowalnych. Np. jeżeli badanie dotyczy postaw robotników wobec przełożonego, możemy badać jak często mają oni z nim sytuacje konfliktowe;

3.  Inferencyjne - czyli te, które pozwalają wnioskować o wartościach cech niedostępnych bezpośredniej obserwacji.

10. Indeksy :

 

Termin „indeks” oznacza zmienną jednowymiarową mogącą przybierać r wartości odpowiadających v klasom możliwych kombinacji atrybutów wielowymiarowej przestrzeni własności. Wiele pojęć socjologicznych określa nie jedno- lecz wielowymiarowe ukryte własności badanych obiektów tj. anomię, izolację społeczną, status społeczno-ekonomiczny i in.

 

10. Opracowanie zebranych materiałów :

 

Weryfikacja - ustalamy czy i jaką wartość naukowa mają zebrane materiały, sprawdzamy zgodność sposobów zbierania danych z przyjętym planem badań, oceniamy rzetelność realizowania tego planu przez osoby uczestniczące w badaniach, sprawdzam same dane;

Selekcja - spośród zebranych danych selekcjonujemy, te które są nam rzeczywiście potrzebne ze względu na podjęty temat badań, następnie spośród wybrane przez nas dane staramy się uporządkować pod względem stopnia ich ważności;

Klasyfikacja - zgromadzone dane dzielimy według pewnych, przyjętych przez badanego cech, które uznał za konieczne. Istotny jest tu tzw. podział logiczny, czyli działanie, które opiera się na wyróżnianiu pojęć podrzędnych względem danego pojęcia nadrzędnego. Poprawny podział logiczny powinien być adekwatny i rozłączny. Na podstawie podziału logicznego uzyskujemy klasy wypowiedzi czy przedmiotów - zbiory, jakie obejmują swoim zakresem np. wszystkie wypowiedzi określonej treści;

Kategoryzacja - polega na łączeniu danych np. wypowiedzi respondentów ze względu na ich wspólne właściwości w określone klasy (kategorie). Istnieją oczywiście reguły ogólnie ważne przy kategoryzowaniu: każda kategoria czy też swoiste ujęcie jednego ze wskaźników powinna być tworzona ze względu na cel badań, kategorie powinny być na tyle ogólne, aby mogły ująć wszystkie przypadki dotyczące danej kwestii, poszczególne kategorie winny wzajemnie się wykluczać;

Skalowanie - umożliwia pewnym właściwościom interesujących nas przedmiotów przyporządkować wartości, liczby lub inne symbole w celu określonego uporządkowania badanych stanów rzeczy oraz wyrażenie tego w sposób liczbowy lub wartościowy. Skala jest pomyślana jako narzędzie pomiaru.

 

Porządek skalowania jest przeważnie następujący:

1. Dokonuje się wyboru skalowanych danych

2. Określa się ich przydatność ze względu na badany przedmiot

3. Ustala się stopień ich pewności lub wiarygodności

4. Dokonuje się wyboru matrycy (miary), umożliwiającej takie ułożenie danych w sposób uporządkowany, by tworzyły continuum (pewien ciągły zbiór dowolnej liczby elementów przechodzących jeden w drugi).

 

11. Metody skalowania :

 

Rangowanie i porównywanie parami - skal porządkowa określając poszczególne własności badanych przedmiotów, ukazuje również, jaki z nich jest większy lub mniejszy od pozostałych. Dokonuje się to przez porównanie, które przybiera postać szeregu rangowego, rzadko ma natomiast za podstawę kryterium obiektywne -standaryzowaną jednostkę pomiaru - zazwyczaj jest on subiektywną oceną obiektu według kryterium dającego się w obiektywne np. uporządkowanie zawodów według ich prestiżu społecznego. Respondent może samodzielnie ocenić np. który z zawodów jest bardziej prestiżowy. Przedstawiamy listę zawodów, ułożonych parami. Podczas porównywania arami z reguły nie dopuszcza się odpowiedzi „nie mam zdania”. Respondent wskazuje, który z zawodów woli „na niekorzyść” innego (nie wybranego zawodu).

 

Liczba możliwych par wynosi:

 

Dla każdego respondenta należy sporządzić indywidualny szereg rangowy. Następnie grupuje się osoby o tych samych preferencjach. W celu ustalenia „średniego” porządku preferencji dla całej zbiorowości, oblicza się ilu jej członków łącznie wybrało każdy z przedmiotów i odpowiednio nadaje się im wartości rangowe.

 

Metoda równych interwałów Thurstone'a - przez długi okres czasu metoda ta była stosowana do skalowania przy badaniu postaw, ostatnio jednak metoda ta stosowana jest bardzo rzadko wskutek dostrzeżenia w niej wielu niedostatków - przede wszystkim posługiwanie się „kompetentnymi sędziami”. Jej miejsce zajęły obecnie technika Likerta i technika Guttmana. Metoda Thurstone'a polega na tym, że pewną liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie sędziów kompetentnych w jakiejś dziedzinie np. w sprawach Kościoła. Np. stwierdzenie takie może brzmieć: Do Kościoła chodzą przeważnie ludzie starzy. Zadaniem sędziów jest ocenienia stwierdzenia i określenie w jakiem stopniu wyraża ono pozytywną lub negatywną postawę względem przedmiotu (Kościoła). Wyrazem tej oceny jest umieszczenie każdego ze stwierdzeń na skali 11-stopniowej (od postawy negatywnej przez neutralną do pozytywnej). Oceny różnych sędziów będą przy tym różne. Następnie dla każdego stwierdzenia oblicza się wartość średnią, która określa jego miejsce na skali oraz odchylenie standardowe, które traktuje się jako indeks jednoznaczności tych stwierdzeń. Spośród stwierdzeń znajdujących się obok siebie wybiera się, które mają najmniejsze rozproszenie (z reguły około 20.). Stwierdzenia te stanowią narzędzie pomiaru, którym można posłużyć się w kwestionariuszu, zwykle jednak bierze się pod uwagę tylko te, z którymi respondent się zgadza. Respondent proszony jest o wyrażenie opinii - czy zgadza się z określonym stwierdzeniem czy też nie. Z wartości liczbowych uzyskanych przez te stwierdzenia poprzednio oblicza się średnią, która jest ilościowym wyrazem postawy respondenta względem przedmiot (Kościoła).

Skala R. A. Likerta -

1. Kompletowanie zestawu różnych stwierdzeń, co do których jesteśmy intuicyjnie przekonani, że dotyczą cechy którą chcemy mierzyć. Np. A. Mąż określa wysokość kieszonkowego swojej żony. B. Praca zawodowa męża jest więcej warta niż praca domowa żony. C. Kobieta nie powinna nigdy w obecności innych mężczyzn wygłaszać innego zdania niż jej mąż. D. Kobiety powinny mieć prawo jazdy. Respondent jest poproszony o zajęcie konkretnego stanowiska względem w/w stwierdzeń poprzez zaznaczenie krzyżykiem odpowiedzi, która mu najbardziej odpowiada:

 

4 3 2 1 0

tak raczej nie mam raczej nie

tak zdania nie

Skompletowane stwierdzenia można poddać selekcji po to, aby stwierdzenia mało przydatne nie obciążały badania zasadniczego. Może temu służyć wstępny sondaż przeprowadzony np. na grupie 100 osób, nie jest on jednak konieczny. 2. Wybranym przez respondentów odpowiedziom nadajemy wartości liczbowe, co można uczynić przed lub po przeprowadzeniu wywiadu. Wartości te powinny jednak zawsze rosnąć w tym samym kierunku. 3. Sprawdzanie założonej jednowymiarowości wszystkich stwierdzeń. Odrzucamy wszystkie stwierdzenia, które nie odwołują się do interesującej nas cechy. Należy wykryć stwierdzenia fałszywe. Ustala się łączną liczbę punktów uzyskana przez respondenta - dodając wartości liczbowe, które uzyskała odpowiadając na każde ze stwierdzeń. Spośród 25% respondentów, którzy uzyskali największą liczbę punktów („grupa górna”) i 25% respondentów, którzy uzyskali najniższą liczbę punktów („grupa dolna”) tworzy się grupy porównawcze. Ustala się, jakich odpowiedzi udzielona na każde z kolejnych stwierdzeń w jednej i drugiej grupie. Trzeba obliczyć średnią wartość punktową tego stwierdzenia w obu grupach. Następnie sprawdza się czy średnie te różnią się miedzy sobą w sposób istotny - statystyczny test istotności.

Średnia arytmetyczna:

 

Oblicza się średnią w obu grupach:
i

i

n - liczba członków w grupie

X - liczby przyporządkowane odp.

f - liczba respondentów, którzy udzielili danej odp.

Następnie można obliczać różnicę między średnią w grupach - górnej i dolnej, sumę kwadratów odchyleń w obu grupach (V²_g i V²_d) etc.

Dyferencjał semantyczny - służy do mierzenia obiektów otaczającego świata, jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej. Możemy np. badać obraz nauczyciela. Respondentowi daje się kartę zawierającą szereg opozycyjnych przymiotników i słowo oznaczające opisywany przedmiot np. nauczyciel. Respondent ma za zadanie określić, jakie wrażenie sprawia na nim dany przedmiot poprzez zaznaczenie w określonym polu krzyżykiem np. bliżej określenia zły niż dobry. Dyferencjał semantyczny został opracowany przez C.E. Osgood, G. J. Suci i P. H. Tannenbaum.

 

Nauczyciel  

Dobry					X		Zły
Twardy	X						Miękki

Pary przeciwstawnych określeń np. dobry-zły odnoszą się do trzech wymiarów: ocena (O), aktywność (A) i siła (S). Ważne jest by każdy wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości przeciwstawnych określeń. Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum np. dobry - 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio 0-bardzo - zły.

Najprostszą metodą opracowania wyników jest wykreślenie profilu graficznego. Powstaje on poprzez połączenie linią krzyżyków zaznaczonych przez respondenta. Należy wykreślić dwa profile porównawcze dotyczące dwóch przedmiotów np. nauczyciel i przyjaciel lub nauczyciela w pierwszym tygodniu jego pracy, a następnie po miesiącu jego pracy. Dane można także opracować poprzez wyliczenie wartości danego wymiaru.

 

12. Metody doboru próby :

 

Próba - jest to dobranie, przy zachowaniu określonych zasad, ograniczonej liczby jednostek danej zbiorowości, które pomogą uzyskać informację o całej zbiorowości.

 

Na dowolnych zasadach badającego:

1. Dobór kwotowy - opieramy się na znanych obiektywnych składnikach danej zbiorowości np. na występujących w niej podstawowych kategoriach społeczno-demograficznych np. kategoria płci, wieku, zawodu. Ustalamy, jaki jest odsetek mężczyzn i kobiet, ludzi w poszczególnych klasach wieku czy też wykonujących poszczególne zawody. Ustalamy odpowiednie kwoty, które wyznaczają udział poszczególnych kategorii w próbce. Np. mężczyzn 4)%, kobiet 60% - ustalamy ich udział w badaniu na 2/5 mężczyzn i 3/5 kobiet.

2.  Dobór celowy - badacz na podstawie znajomości cech społeczno-demograficznych badanej zbiorowości buduje pewien model, a następnie dobieramy próbę, która powinna być jego odzwierciedleniem. Wykazuje się tu jednak mniejszy lub większy subiektywizm oraz stereotypowość.

 

Na rachunku prawdopodobieństwa;

1. Losowy - według zasad loterii tj. dla każdej osoby z badanej zbiorowości przygotowujemy kartkę, losujemy spośród nich pewną założoną wcześniej ilość, na podstawie imiennej listy np. listy płac, listy abonentów etc., oraz według tabel liczb przypadkowych czyli poprzez ponumerowanie wszystkich elementów badanej zbiorowości, a następnie wyboru spośród nich za pomocą tabeli liczb przypadkowych.

2. Warstwowy - staramy się wyróżnić pewne podzbiory badanej zbiorowości, a następnie z każdego podzbioru wyróżniamy w sposób losowy jednostki naszej próby np. badając lekarzy w szpitalu podzbiorami będą oddziały, w których oni pracują.

3. Proporcjonalny - służy do badania wielkich zbiorowości np. całe miasto, region, kraj. Możemy zatem jedynie dowiedzieć się czegoś o badanej zbiorowości na podstawie danych wyróżnić niektóre jej własności społeczno-demograficzne np. płeć, wiek, wykształcenie - następnie tworzymy kategorie i wyodrębniamy, te które interesują nas ze względu na problem badań i spośród nich losowo wybieramy jednostki reprezentacji.

4. Wielowarstwowy -zwany także terytorialnym, stosowany jest doboru próby w dużych zbiorowościach, o których nie posiadamy danych statystycznych. Wtedy np. z obszaru Polski losujemy województwa, później miasta i gminy, wreszcie dzielnice i wsie, w dzielnicach ulice, bloki, a następnie mieszkania. Z poszczególnych mieszkań i zagród wybiera się osobników najstarszych wiekiem, kobiety i mężczyzn - tworząc określoną próbkę złożoną z konkretnych osób.

 

13.  Definicja, a pojęcie. Definicja operacyjna

 

Definicja - jest to wyłożenie zawartości treściowej pojęcia, wyspecyfikowanie jej w sposób opisowy przy użyciu określonych słów. Definicja składa się z Definiendum (SAMA ISTOTA - słowa, którego ogólnikową treść mamy sprecyzować) i Definiens (OPIS ISTOTY - zestaw elementów opisujących tę istotę).

 

Definicje:

1. Nominalne - ustalają znaczenia, które powinny przysługiwać określonemu terminowi (definiendum) tj. nazywa przedmiot, który ma własności określone w definiens. Def. te nie mogą być fałszywe, lecz co najwyżej nieprzydatne, używane są do budowy twierdzeń ogólnych;

2. Realne - definicje te stwierdzają istnienie cech określonego zjawiska, muszą być trafne empirycznie, mogą być fałszywe. Pojęcie, które zostanie poddane zdefiniowaniu już istnieje wraz z definiendum. Są używane do opisu zjawisk historycznie uwarunkowanych.

 

Pojęcie - coś więcej ponad to, co zostało zawarte w definicji. Definicja jest nie wyczerpująca lub cząstkowa, choć można ją poszerzać i porządkować. To samo pojęcie może mieć wiele definicji, pod warunkiem, że elementy tych definicji wchodzą w zakres jego pełnej zawartości treściowej. Pojęcie może się różnić od swojej definicji pojęciowej zawartością znaczeniową bądź zakresem.

 

Definicja operacyjna - (definicja instrumentalna) polega na określeniu operacji badawczych, dzięki którym będzie można orzec czy i w jakim stopniu ma miejsce taki stan rzeczy, który dowodzi istnienia zjawisk nazwanych danym pojęciem. Jest to wyspecyfikowanie operacji, które pozwolą stwierdzić występowanie zjawisk ujętych w definicji. W socjologii mamy do czynienia najczęściej z problemami uchwytnymi w sposób pośredni - wartości, grupa interesu, klasa społeczna, normy.

 

18

---