ZAD I CELE PSYCHOLOGII
Psychol (od gr. psyche=dusza, ilogos = nauka, myśl)- nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zach czł. Bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. Jednym z podstawowych zadan psychologii wg M.Przetacznik-Gierowskiej i G.Makiełło-Jarży jest: „poznanie czł jako podmiotu zachowania się, czł żyjącego w swym naturalnym środowisku przyrodniczym i społecznym i oddziałującego przez swą działalność na świat zewnętrzny, zmieniającego swe otoczenie”. Psychologię interesuje szczególnie zachowanie się celowe czł, które jest skierowane na rozwiązanie jakiegoś problemu lub wypełnienie zadania stawianego przez sytuację. Cele - Opisywanie tego, co dzieje się naprawdę -Wyjaśnianie tego, co się dzieje, -Przewidywanie tego, co się zdarzy -Kierowanie tym, co się dzieje -rozwiązywanie ludzkich problemów.
ORGANIZACJA SPOSTRZEŻEŃ
Spostrzeżenie- proces psychiczny polegający na odzwierciedleniu bodźców, zjawisk, które działają na narządy zmysłow. Na spostrzeganą całość składają się poszczególne wrażenia, czyli odzwierciedlenia pojedynczych cech, jak również wzajemne stosunki pomiędzy tymi cechami, ich układy. Prawo bliskość tendencja, aby grupowac w naszej percepcji te elementy, które są blisko siebie. Np. 45 45 45 - widzimy trzy pary 45, a nie 454 545. Elementy położone blisko siebie w porównaniu z innymi, bardziej oddalonymi elementami tworzą figurę. Projektując coś możemy wykorzystać tą zasadę organizując dane elementy w ten sposób, aby tworzyły jakiś znany kształt lub po prostu jedną figurę. P podobieństwa Elementy tej samej wielkości, kształtu czy jakości spostrzegamy jako grupe lub wzór niż jako odmienny elementy. Np. XXOOXXOO XXOOXXOO - pojawia się tutaj silna tendencja do widzenia czterech naprzemiennych grup podwójnych rzędów. Dzieje to się z powodu skłonności ujednolicenia podobnych „X” i „O”, nawet gdy rzędy są oddzielone przerwami.P figura-tło zaobserwowano, ze w niektórych sytuacjach otoczenie lub tło bodźca nie jest dokładnie określone. W takich przypadkach doświadczamy zjawiska `przyłączania' percepcji. Np. na jednym rysunku jestemy skłonni widziec czarny kielich na białym tle lub rysy dwóch twarzy.
ŚIADOMOŚC JAKO SELEKTYWNOŚĆ UWAGI
Selektywność to zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych. Dzięki selekcjonującej funkcji uwagi jesteśmy w stanie wykonywań większość codziennych czynności np. słuchać muzyki, czytać książkę, mimo nieustannego działania konkurencyjnych źródeł informacji, takich jak: hałas, przypadkowo zasłyszana rozmowa. Niekiedy selektywność uwagi zawodzi, a wtedy zaczynamy przetwarzać informacje, które powinny być zignorowane. Przysłuchujemy się więc „nieważnej” rozmowie, pogrążamy się w „nieistotnych” myślach lub wspomnieniach, zamiast skoncentrować się na bieżącej aktywności.
ŚWIADOMOŚĆ JAKO STAN CZUWANIA
Świadomość jest wewnętrznym odzwierciedleniem rzeczywistości. Podobnie jak rzeczywistość - świadomość to także zjawisko dynamiczne. Jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie. Czynności świadome odnoszą się do określonych przedmiotów, osób, zjawisk. Właśnie one będą stanowiły przedmiot tych czynności np. kiedy człowiek myśli nad rozwiązaniem określonego problemu, wówczas przedmiotem jego rozmyślań jest ten problem, gdy dziecko boi się dużych pojazdów, przedmiotem jego lęku są owe pojazdy. Istotny w psychologii jest podział na świadomość introspektywną i ekstrospektywną. Oto wzajemne związki miedzy stanem czuwania i stanu świadomości: - bardzo silne podniecenie= świadomość ograniczona, zamglona, uwaga rozproszona, -stan czuwania =pełna świadomość, duża koncentracja i wybiórczość uwagi, - swobodne czuwanie= uwaga płynna, sprzyjająca rozproszeniu, senność= św osłabiona, niepełna przytomność, głęboki sen =całkowity brak świadomości, śpiączka =oprócz braku św wystepuje brak rakcji na jakiekolwiek bodźce. Świadomośc jest przeciwieństwem nieświadomości (sen, spiaczka). Zmienione stany świadomości mogą być wywołane przez alkohol, środki psychotropowe, wysoką gorączkę, brak snu, długotrwałe posty, odwodnienie organizmu. Mogą też być wywołane za pomocą środków psychologicznych, takich jak medytacja, hipnoza, intensywne skupienie się.
PROCESY ŚWIADOME I NIEŚW,
Świadome procesy umysłowe są to te , w trakcie których zdajemy sobie sprawę z ich istnienia. Na przykład jestem świadomy, że teraz właśnie pisze ten tekst, że trzymam długopis i poruszam ręką. Świadomość tego oznacza, że o czymś myślimy. Tymczasem w procesach nieświadomych nie zdajemy sobie sprawy z tego, że w ogóle zachodzą. Oddychanie nie wymaga od nas myślenia o nabieraniu oddechu za każdym razem - to staje się naturalne i całkowicie poza naszą świadomością. W swojej teorii Freud wyróżnił 3następujące warstwy psychiki:-nieświadomość -przedświadomość -świadomość. Wg niego świadomość nie stanowi najważniejszy warstwy psychiki lecz dotyczy głównie bieżących wydarzeń i wiedzy o tym, że coś jest czyli zdolności percepcyjnych kontroli napływających bodźców. Inf na temat tego, dlaczego coś jest lub się dzieje są zaś zawarte w nieświadomości, w której ma miejsce większość mechanizmów motywujących zachowanie. Tak więc rolę świadomości można określić jako monitoring i kontrolę zachowania, podczas gdy rolą nieświadomości jest wywoływanie i ukierunkowywanie zachowania. Procesy nieświadome, pomimo tego, że nie zdajemy sobie sprawy z ich działania, mają ogromny wpływ na nasze życie kierując wyborem naszych celów i intensywnością dążeń, kształtując nasze poglądy i modelując relacje społeczne nawiązywane przez nas. Nieświadome życie psychiczne jednostki stanowi bazę dla jej świadomych zachowań i emocji. Mechanizm ten działa również w drugą stronę: wszystkie zdarzenia i emocje doświadczane przez jednostkę w jej życiu przenikają do nieświadomości, są w niej przetwarzane i rozwijają się w nowe konstrukty psychiczne. Zgodnie z teorią Freuda nieświadomość jest więc pomostem między życiem psychicznym a życiem zewnętrznym jednostki. Nieświadomość pozwala też na powiązanie doświadczeń z dzieciństwa z zachowaniem jednostki w jej dorosłym życiu, a tym samym wyjaśnienie tych zachowań przez odniesienie do motywów mających korzenie w przeszłości.
P. EPIZODYCZNA Przechowuje dane o faktach jednostkowych, rozgrywających się w danym miejscu i czasie. Przykładem mogą być opisy obserwowanych zdarzeń, dane biograficzne. Cechą tych faktów jest znaczna zmienność. Dlatego pojawiają się coraz to nowe informacje, np. o kolejno następujących po sobie zdarzeniach, a jeśli dostrzegamy związek miedzy nimi, dotyczy to przede wszystkim miejsca i czasu; zależności mają wyraźne uwarunkowania sytuacyjne. Porównując inf, można orzekać o podobieństwie danych, ich jednakowości, odmienności, sprzeczności. W pamięci epizodycznej nie następują tego rodzaju uogólnienia; informacje zawierają opis faktów jednostkowych. Cos jest takie lub inne i może to się stać postawą późniejszych uogólnień, jednakże przechowywaniu podlegają przede wszystkim same opisy. Zbiór tych opisów stanowi właśnie pamięć epizodyczna.
P. SEMANTYCZNA rejestruje znaczenie zdarzeń i faktów oraz wyrażeń języka etnicznego, słów, zdań, a nawet całej zdobytej wiedzy zwerbalizowanej. Wyszukiwanie inf jest kierowane hasłem: „co to jest?”, „jakie to ma znaczenie, sens?”. Organizacja treści w pamięci semantycznej jest wyznaczona przez bliskość znaczeniową wiedzy, a nie bliskość przestrzenno -czasową, charakterystyczną dla p. epizodycznej. Innymi słowy, dotyczy materiału, na którym wykonywane są operacje umysłowe, jak np. analiza, synteza, porównywanie, kategoryzowanie, abstrahowanie i inne. Przyczynia się do powstawania w umyśle jednostki różnych nowych pojęć konkretnych konkretnych i abstrakcyjnych, poglądów, przekonań, wiedzy uogólnionej, czyli do tworzenia nowych schematów poznawczych. Warto dodać, że to one własnie ułatwiaja człowiekowi życie i podnoszą jego funkcjonowanie na wyższy poziom.
P. PROCEDURALNA dzięki niej uczymy się różnych umiejętności, jak jazda na rowerze, wrotkach, na łyżwach, pływanie, prowadzenie samochodu, pisanie na maszynie bez patrzenia na klawiaturę itd. Uczymy się ich: -przez próby i błędy -dzięki naśladownictwu i często nie potrafimy ich dokładnie opisać czy wyjaśnić słowami. Jest to pamieć bardzo trwała. Wyuczonych umiejętności zasadniczo nie zapominamy do później starości. To głównie pogarszająca się kondycja fizyczna czy utrata zdrowia w wyniku choroby uniemożliwia ludziom ich wykonywanie.
ROZPOZNAWANIE JAKO MIARA PAMIĘCI Pamięć jest właściwością psychiczną, która umożliwia kształtowanie się doświadczeń czł i późniejsze z nich korzystanie. Zatem jest sposobem gromadzenia przez czł potrzebnych mu inf. Wprowadzenie tych inf do pamięci nazywa się zapamiętywaniem. Proces utrzymywania inf w pamięci nazywa się przechowywaniem, natomiast odzyskiwanie tych inf zwiemy przypominaniem. Część inf po jakimś czasie nie można odzyskać, mówimy wtedy o zapominaniu. Rozpoznawanie polega na wyróżnieniu z zespołu aktualnie działających na zmysły bodźców, tych które są już znany. Np. jednostka otrzymuje zbiór możliwych odp na pytanie, a jej zadaniem jest wybrać poprawną odpowiedź - kiedy była bitwa pod Grunwaldem? A:1410 B:1345. Wyróżnia się 4 zjawiska kiedy przypominanie i rozpoznawanie idą w parze: nieświadomy plagiat przypominamy sobie coś bez rozpoznawania, np. u kompozytorów, paramnezja rozpoznawanie bez przypomnienia, jednostka rozpoznaje pewien ślad, wie, że już się z tym spotkała, ale nic wiecej nie wie. Może być rozpoznanie prawdziwe lub fałszywe deja wu rózni się tym od paramnezji że zawsze jest fałszywe i dotyczy całej sytuacji jamais vu błędne rozpoznanie bez przypomnienia, dobrze znaną sytuację rozpoznajemy jako nową
W. KLASYCZNE eksperyment nad warunkowaniem przeprowadził Iwan Pawłow. Zaobserwował, że psy śliniły się, gdy nadchodziła pora karmienia. W pierwszych doświadczeniach gdy podawano jedzie psom, słuchać było dźwięk dzwonka. Po powtórzeniu tej czynności kilkanaście razy psy śliniły się na sam dźwięk dzwonka. Dźwięk dzwonka zaczął zastępować pierwotny bodziec - jedzenie. Zasadniczym wymogiem warunkowania jest to, by 2 bodźce wystąpiły razem. W praktyce laboratoryjnej są prezentowane równocześnie lub nowy bodziec trochę wyprzedza bodziec stary. WKpolega na tworzeniu się odruchów warunkowych na bazie odruchów bezwarunkowych. Odruchy bezwarunkowe pozwalają człowiekowi zachować organizm w dobrym stanie. Na ich bazie tworzą się odruchy warunkowe tylko wtedy gdy bodziec biologicznie obojętny działający na organizm poprzedza bodziec biologicznie ważny. Odruch warunkowy wymaga stałego wzmocnienia przez bodźce biologicznie ważne.
W. INSTRUMENTALNE polega na zmianie prawdopodobieństwa reakcji wykonywanej w danej sytuacji bodźcowej na skutek konsekwencji, do której reakcja ta prowadzi. Jeśli konsekwencją jest nagroda, czyli zdarzenie wywołujące satysfakcje to prawdopodobieństwo pojawienia się tej reakcji w tej samej lub podobnej sytuacji bodźcowej wzrasta. Jeśli natomiast skutkiem jest kara, zdarzenie nieprzyjemne wywołujące, np. ból, to prawdopodobieństwo pojawienia się tej reakcji w identycznej lub podobnej sytuacji bodźcowej maleje. Zostało to nazwane przez Thorndike'a prawem efektu. Nagroda wzmacnia dodatnio dana reakcje, czyli wywoluje dążenie do jej wykonywania. Kara natomiast wzmacnia ja ujemnie, wzbudzając tendencje do jej unikania.
UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJE Uczenie się jest procesem prowadzącym do modyfikacji zachowania jednostki w wyniku jej uprzednich doświadczeń. Obserwacja zas jest czynnościa polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń. Obs mozna nazwac prosta, nieplanowaną rejestracja zdarzen, ale także złożony proces kontrolowanej obs systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych np. kamery. Uczenie się przez obserwacje to wykorzystanie obserwacji zachowania innej osoby i ich konsekwencji do kierowania swoimi przyszłymi zachowaniami. Modelowanie będzie najsilniejsze, gdy: -widac nagradzające konsekwencje obserwowanego zachowania -model jest oceniony pozytywnie -istnieje jakies podobieństwo miedzy modelem i obserwatorem -zachowanie modela jest widoczne i wyrózniejace się. Często zachodzi podczas wykonywania codziennych aktywności. Nawet filmy, które pokazują nam `jak mamy cos zrobic' (np. dotyczących gotowania czy nawet naprawy roweru) są prawdopodobnie bardziej skuteczne od książek, które to opisują, ponieważ pozwalają na obserwowaniu pewnych zachowań. Uczenie się przez obs jest sposobem na kształtowanie się standardów ocen, a nawet odkrywania metod rozw różnego rodzaju problemow. Jest to uczenie zachowa nie na skutek wzmocnienia ale po wpływem obs innych ludzi.
ROZUMOWANIE INDUKCYJNE I DEDUKCYJNE Rozumowanie indukcyjne - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu", tj. wnioskowanie z prawdziwości racji (wniosków w szerokim znaczeniu tego słowa) o prawdziwości następstw (przesłanek w szerokim znaczeniu tego słowa), przy czym bardziej złożone niż prosta indukcja enumeracyjna niezupełna typy indukcji przy pewnych interpretacjach stanowią rozumowania dedukcyjne. W odróżnieniu od rozumowania dedukcyjnego indukcja enumeracyjna niezupełna stanowi rozumowanie zawodne, tj. takie, w którym prawdziwość przesłanek nie gwarantuje pewności wniosku. Głównymi postaciami indukcji są i. enumeracyjna niezupełna, i. enumeracyjna zupełna, i. eliminacyjna i i. statystyczna - i. matematyczna jest natomiast uznawana za specyficzne rozumowanie dedukcyjne. Dedukcja to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. Rozumowanie dedukcyjne w odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.
CECHY POJECIA pojęcie można za Hilgardem określic jako `taki rodzaj reprezentacji rzeczywistości w umyśle czl, której treścią są ogólne właściwości, wspólne dla jakiegoś zbioru rzeczy, oraz stosunki między elementami rzeczywistości”. Wszystkie czynności myślowe, a zwłaszcza abstrahowanie i uogólnianie, są podstawą bardziej złożonej czynności myślowej, jaką jest kształtowanie pojęć. Każde pojecie zawiera w sobie 3 skladniki -zakres przypadków to inaczej zbior wszystkich egzemplarzy, które odpowiadają danemu pojęciu. -zasada mowi, dlaczego dany egzemplarz można zaliczyc do danego zioru. -nazwe związaną z pojeciem. Cechy pojecia to m.in. -grupują w sobie zespół obiektów (które mogą być ożywione) lub zdarzen (które mogą określać relacje miedzy obiektami np. „spadac” lub `na') -mogą być wyrazane za pomoca słow lub obrazków, jednak nie sa z nimi tożsame - sa zorganizowane w schematy
CECHY EMOCJI EMOCJA wyraża stosunek czl do otaczającej go rzeczywistości (spraw, ludzi, rzeczy) Znak emocji pozwala kwalifikować je w dwie główne grupy: emocje negatywne np. złość, rozpacz, rozczarowanie oraz emocje pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz. - Emocje dodatnie są wtedy gdy jednostka osiąga zamierzony cel, emocje ujemne - są wtedy, gdy procesy regulacyjne ulegają zakłóceniom : wszystko co utrudnia lub uniemożliwia zaspokojenie potrzeb jednostki wzbudza emocje i uczucia negatywne. Uczucia negatywne wywoływane są także przez sytuacje zagrożenia ( gniew powoduje atak, lęk - ucieczkę ). Em neg mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji. Charakterystyczne dla em poz jest wzbudzanie tendencji do podtrzymywania danej aktywności lub określonego kontaktu. - Treść emocji - w toku nabywania doświadczenia indywidualnego jednostka uczy się świadomego odzwierciedlania przeżyć emocjonalnych, uczy się kojarzyć szczegóły z uruchomieniem określonych mechanizmów regulacyjnych. Tym samym uczy się różnicować emocje w aspekcie treściowym. Wraz z rozwojem doświadczenia człowiek uczy się uświadamiać sobie i odzwierciedlać procesy wywołane ludzkimi potrzebami takimi jak miłość, szacunek, władza, sukces. Procesy emocjonalne wpływają na aktywność człowieka Komponent fizyczny zmiany fizyczne, objawiające się pobudzeniem lub zahamowaniem autonomicznego układu nerwowego; Procesy emocjonalne mogą być wywołane różnorodnymi czynnikami, sytuacjami. Same emocje inicjują wielorakie reakcje. Przyczyny, jak i konsekwencje danej emocji determinują jej charakter, jakość. Emocje stają się rezultatem działania takich czynników jak np. nowa nieznana sytuacja, niepowodzenie, lub przeciwnie - osiągnięcie sukcesu. Nierzadko ukierunkowują one określone reakcje np. ciekawość może stać się początkiem czynności badawczych, strach często prowadzi do ucieczki bądź zahamowania, znieruchomienia, gniew (złość, wściekłość) pobudzają do ataku fizycznego lub (i) słownego, wstręt skłania do odsuwania od siebie lub utrzymywania dystansu, nadzieja wywołuje zachowania, które przybliżają jej spełnienie.
EMOCJA POZYTYWNA EMOCJA wyraża stosunek czl do otaczającej go rzeczywistości (spraw, ludzi, rzeczy) E POZ charakteryzuje się wytwarzaniem tendencji do podtrzymywania aktywności związanej z taka emocja. Radość to uczucie zadowolenia i satysfakcji przejawiające się śmiechem, optymistycznym spojrzeniem na rzeczywistość czy poczuciem beztroski, odbierane przez człowieka przyjemnie. Przebieg radości jest zwykle stosunkowo gwałtowny. Pojawia się najczęściej ona w wyniku pomyślnego zbiegu zdarzeń, stopniowo (zwykle w około godzinę) ustępując. Jej miejsce zajmuje wówczas szczęście. Są również ludzie, choć są to już znacznie rzadsze przypadki, u których stan radości utrzymuje się praktycznie przez cały okres życia. Skrajne formy radości nazywane są euforią. Jest to jedna z najprzyjemniejszych emocji. Na krótki czas radość lub euforię wywołuje także alkohol oraz wiele środków odurzających, np. opiaty. Jest to jedna z psychologicznych przyczyn uzależnień.
E NEGATYWNA EMOCJA wyraża stosunek czl do otaczającej go rzeczywistości (spraw, ludzi, rzeczy) EM NEGAT tworzy tendencje do przerwania kontaktu z obiektem lub aktywnością, która ją wywołała. LĘK myśl o zagrożeniu, wyobrażenie sobie sytuacji bolesnych, groźnych, przykrych lub też bezprzedmiotowych. Lęk jest czestym objawem psychopatologicznym (w nerwicach, ch psych np. depresyjnych, czynnościowych, organicznych) organicznych często towarzyszy mu odczyn wegetatywny a także urojenia, omamy, majaczenia. Gdy trwa długo zwany jest stanem lękowym, istnieje tez tzw. nerwice lękowe - fobie.
INTELIGENCJA EMOCJONALNA termin ten wprowadzil Peter Salvovey i John Mayer, zas rozpowszechnil Daniel Goleman. Wpisuje się weń dosyc szeroko ujmowane następujące zdolności: znajomość własnych przezyć, kierowanie emocjami, motywowanie się, empatia, czyli rozpoznawanie emocji u innych, nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi, które łącznie wpływaja na sprawność funkcjonowania czl w roznych sytuacjach emocjonalnych emocjonalnych społecznych. Wskazuje na to, ze int em stanowi konglomerat cech osobowości, zdolonsci poznawczych poznawczych motywacji oraz inteligencji społecznej, który jednakze nie jest niezależny od inteligencji ogolnej.
TRÓJSKŁADNIKOWY MODEL INT STERNBERGA Składają się na nią (subteorie):*inteligencja składnikowa* (subteoria składnikowa) - [aspekt analityczny] typu szkolnego *inteligencja doświadczeniowa* (subteoria doświadczenia) - [aspekt kreatywny] twórcza *inteligencja kontekstualna* (subteria kontekstu) - [aspekt praktyczny] zaradność życiowaRobert Sternberg 1985 roku wprowadza tzw. triarchiczną teorię inteligencji. Teoria składa się z trzech subteorii: Subteoria kontekstu (aspekt praktyczny) - ujmuje inteligencję jako sposób adaptacji do środowiska (rzeczywistości), która pozwala na jego wybór lub kształtowanie. Subteoria doświadczenia (aspekt kreatywny) - ujmuje inteligencję jako właściwość, która pozwala na efektywne rozwiązywanie nowych zadań w ramach świadomego ogólnego systemu przetwarzania informacji oraz automatyczne przetwarzanie powtarzalnych procesów myślowych w ramach lokalnego systemu przetwarzania informacji. Subteoria składników (aspekt analityczny) - ujmuje inteligencję jako sposób organizowania procesów poznawczych
PRZECIĘTNY POZIOM INTELIGENCJI inteligencje niektórzy nazwali zdolnością do uczenia się, inni-zdolnoscia adekwatnej adaptacji do srodowska, a jeszcze inni-generalna tentencję do nabywania umiejętności. Test inteligencji jest testem mierzącym poziom int. Jest on tak konstruowany aby sredni dla danej popolucji wynik wynosil 100 jednostek, natomiast sredni rozrzut statystyczny wynikow wynosil 15. Oznacza to ze wynik 85-115 wskazuje przeciętny poz int, wynik powyżej 115 -int wyższą niż przeciętną, zas poniżej 85 int niższą niż przecietną.
OSOBOWOŚĆ jest strukturą całościową cech psychicznych, warunkujących postępowanie człowieka. Inaczej mówiąc, jest zbiorem cech danej osoby, warunkujących jej postępowanie wobec ludzi lub z ludźmi, wobec siebie oraz przedmiotów i zjawisk otaczającego świata.
W postępowaniu człowieka dostrzegamy stałe cechy czyli „coś” co się powtarza. Właśnie te stałe cechy odróżniają jednego człowieka od drugiego. Suma takich cech psychicznych jednostki, które różnią ją od innych ludzi stanowi osobowość danego człowieka. Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
POTRZEBA OSIĄGNIĘĆ Wyraża się najczęściej we współzawodnictwie ze standardem doskonałości (np. najlepsze możliwe wykonanie pracy) lub współzawodnictwie z innymi ludźmi. Motyw osiągnięć określany jest przez Mc Clellanda jako syndrom zachowania, który ujawnia się gdy zachowjednostki jest oceniane. Stąd ogromna rola sprzężenia zwrotnego dla jednostki, które jest formą oceny zach. Syndrom ten obejmuje: pragnienie osiągnięcia czegoś, podejmowanie działań zmierzających do osiągnięć, antycypowanie sukcesu lub niepowodzenia, odczuwanie przyjemności (sukces) lub przykrości (niepowodzenie) w zależności od wyniku, uświadomienie sobie przeszkód na drodze do sukcesu, zwracanie uwagi na ludzi pod kątem ich przydatności dla osiągnięcia sukcesu. Potrzeby:-transcendencji, czasem określane jako "potrzeby duchowe",- samorealizacji - potrzeby samorealizacji - wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości; stanowią środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb, (estetyczne potrzeba harmonii i piękna poznawcze potrzeby wiedzy, rozumienia, nowośc) -szacunku i uznania - potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi; --przynależności - występują w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu grupy ,-bezpieczeństwa - pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne, -fizjologiczne - gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania czł. Potrzeba osiągnięć kształtuje się pod wpływem wymagań otoczenia, wzorców i zabiegów wychowawczych stosowanych przez rodziców, przedszkole, szkołę, organizacje społeczne itp. Trening w samodzielności i sytuacja współzawodnictwa wzmagają potrzebę osiągnięć. Potrzeba ta, mająca początkowo tak szeroki zasięg, że człowiek szuka jej zaspokojenia w bardzo różnych formach działalności, zaczyna się stopniowo zawężać.
POTRZEBA OSIĄGNIĘĆ WG MASLOWA Maslow zaproponował w swojej koncepcji jedynie grupy potrzeb, twierdzac, ze kryteria podziału na pojedyncze potrzeby są dalece nieostre, a lista takich potrzeb jest tak ogromna, ze nie sposób jej wymienic. Przyjmuje 5 grup potrzeb: 1POTRZEBY FIZJOLOGICZNE potrzeby tej grupy są dosc wyraźnie o siebie odgraniczone i maja wyraźną lokalizacje w ciele. Działają onana zasadzie homeostazy, przywracania organizmu do równowage i. Maslow wymienia w tej gr potrz- pragnienia, aktywonosci, snu, odzywiania, przyjemności zmysłowych. 2P BEZP zalicza do tej gr potrz bezp, wolności od lęku, zależności, opieki, ładu, porządku. 3 POTRZ PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI potrz te wyrażają się w szukaniu towarzystwa, zakładaniu organizacji, tworzenie klubow, we wszystkich dążeniach do przezwyciężenia obcości i smotności 4.POTRZ PRESTIŻU I UZNANIA dziela się na dwie podgrupy. W pierwszej mieszcza się potrzeby wolności, potęgi, wyczynu. W drugiej są potrz związane z aprobata spoleczna (uznania ze strony innych respektu, sławy, dominacji) 5POTRZ SAMOREALIZACJI dazenia czl do rozwoju swoich możliwości. Maslow przyjmuje wiele założeń dotyczących funkcjonowania tych potrz - gr potrz pojawiaja się kolejno w trakcie rozwoju czl, poczynając od fizjologicznych -im wyzej dana gr potrzeb stoi w hierarchi, tym mniejszy nacisk fizyczny wywiera na organizm -potrzeby stojace wysoko w hierarhi powoduja mniej bledów w percepcji niż potrzeby tojace nizej -zaspokojenie potrzeb stojacych wyzej dostarcza danej osobie znaczenie bogatszych przezyc -osoba sterowana potrz wyższymi jest bardziej wydajna biologicznie -pojawienia się wyższych potrz jest uwarunkowane zaspokojeniem potrzeb nizszych
FIZJOLOGICZNE REAKCJE NA STRES przyspieszone bicie serca, przyspieszone tetno, oddech, uczucie duszności, suchości w ustach, nadmierne pocenie się (np.wilgotnośc dłoni), wzrost napięcia mięśniowego (np. zaciśniete żeby, pięści, sztywny kark i ramiona), nadmierne zmęczenie, kłopoty z łaknieniem i trawieniem, zwiększenie odporności na ból
PSYCHICZNE REAKCJE NA STRES odczuwanie niepokoju, często bez powodu, strach i przerażenie, rozdrażnienie i gniew, niezadowolenie z siebie, przekonanie o złym traktowaniu przez innych, bezradność, problemy z podejmowaniem decyzji, kłopoty z koncentracją uwagi i pamięcią (częste zapominanie o ważnych sprawach), problemy ze snem (np. nieumiejętność zasypiania, częste budzenie się)
RADZENIE SOBIE ZE STRESEM sposobow jest wiele i mają one oczywiście niejednakowa skuteczność, co zalezy od sytuacji, w której są wytwarzane i stosowane, ale także do cech jednostki, np. jej uprzednich doświadczeń, wiedzy, inteligencji itp. oraz czasu, który ma do dyspozycji. 1. unikanie- czyli reakcje, które zmierzają do kontroli przykrytych uczuć. Czł podobnie jak unika sytuacji trudnych albo probuje się z nich wycofac (uciec). Pierwsze zachowanie polega na tym ze nie dopuszczamy do powstawania sytuacji, którą ocenia się jako potencjalnie stresotwórczą, np. osoba nieśmiała może unikac spotkan towarzyskich, odmawiając udzialu w nich. Jeżeli jednak znajdzie się w takiej sytuacji to może wyjsc ze spotkania pod jakims pretekstem. 2. innym sposobem kontroli stresu to nabywanie doświadczenia i wprawy w wykonywaniu zadania, co pośrednio zmniejsza jego trudność, stopniowe `oswajanie się' z zadaniem, poszukowanie inf o zdarzeniu lub sytuacji, np. o egzaminatorze i przebiegu egzaminu. Niekiedy ludzie próbuja przewidzieć zdarzenie i przezyc je emocjonalnie wczesniej w stosunku do rzeczywistego wystapienia. W ten sposób można przygotowac się m.in. do publicznego występu. Jeśli wtedy pojawia się reakcje na stres to nie będziemy nimi zaskoczeni i pomoze nam to zapanowc nad nimi.
FAZY - REAKCJA NA STRES 1 faza - stadium alarmowe - posiada dwie podfazy: wstrząsu i przeciwwstrząsu. Odporność organizmu spada i jeśli działający stresor jest dostatecznie silny, może nastąpićwyczerpanie się energii przystosowania i następuje śmierć.2 faza - stadium odporności - następuje opór organizmu jeśli ciągłe wystawianie na działanie stresora daje się pogodzić z przystosowaniem. Objawy charakterystyczne dla 1 fazy zanikają i odporność wzrasta powyżej indywidualnego poziomu.3 faza - stadium wyczerpania - w następstwie długotrwałego oddziaływania tego samego stresora, do którego organizm się przystosował, energia przystosowania w końcu się wyczerpuje. Pojawiają się powtórnie oznaki stadium alarmowego, tym razem jednak
są one nieodwracalne i organizm ginie.
PODSTAWOWE CECHY ADHD 1. niemożność koncentracji, łatwa rozpraszalność uwagi 2. trudności organizacyjne (np.zagospodarowanie czasu, miejsca pracy, uporządkowanie wiedzy itp.) 3. impulsywność (najpierw działają potem myślą)4. "potok myśli" - dotyczy też dzieci, które nie wykazują nadruchliwości, ale ich mózgi są nadaktywne; dziecko takie może sprawiać wrażenie będącego "myślami w innym świecie"; ważne jest, by zdać sobie sprawę, że dziecko nie jest odpowiedzialne za wyżej wymienione trudności - nie powinno być więc za nie karane; 5. trudności w wykonywaniu wieloskładnikowych poleceń; dzieci z tym zespołem "słyszą" tylko początek długiego polecenia, cała reszta jest dla nich niedostępna; należy więc, zadanie dzielić na etapy, polecając wykonanie kolejnego etapu, po ukończeniu poprzedniego 6. nerwowe style zachowania (np.nieświadome stukanie długopisem w stół, machanie nogami, kręcenie włosów itp.)
EKSTRAWERSJA - obejmuje towarzyskość, aktywność, impulsywność i śmiałość. Przeciwieństwem jest introwersja. Typowy ekstrawertyk działa, poszukuje silnych wrażeń, jest ożywiony, towarzyski, wybuchowy, cechuje go optymizm, skłonny jest dominować nad innymi. Ekstrawertyk zyje terazniejaszacią, ceni swój majatek i pozycje. Ekstrawertyka ciekawi widzialny swiat konkretnej, namacalnej rzeczy, zachowywyac się będzie jak czl praktyczny, kierujący się zdrowym rozsądkiem. Będzie on się skłaniał do dzialania i latwo podejmuje decyzje. W psychologii oznacza cechę osobowości polegającą na tendencji do kierowania swojej percepcji i działań ku otoczeniu. Specyficzną formą nerwicy osób odznaczających się wysokim stopniem ekstrawersji jest wg. Junga histeria Ekstrawertycy zwykle:-zyskują energię, kiedy przebywają z innymi, a tracą gdy są sami, -najpierw coś robią lub mówią, a potem myślą albo myślą podczas mówienia, -utrzymują większy kontakt wzrokowy z rozmówcą podczas mówienia, niż podczas słuchania, -mają wiele zainteresowań, -znają wielu ludzi i wielu z nich nazywają "przyjaciółmi", -mówią szybko, -korzystają z pamięci krótkotrwałej,
NEUROTYZM osoby o wysokim neurotyzmie są pobudliwe i chwiejne emocjonalnie, podatne na doświadczanie negatywnych emocji, często lęku, przygnębienia, poczucia winy. Są mało odporne na stres, mają obniżoną samoocenę. Osoby takie gorzej przystosowują się i funkcjonują poniżej swoich możliwości. CECHY NEUROTYKÓW: Skłonność do fantazjowania, zniechęcenie, nieśmiałość, depresja, silne poczucie niezależności, częste napięcia wewnętrzne, brak odporności na frustracje. Dzieci neurotyczne czują się niekochane. Brak odporności powoduje wytwarzanie się mechanizmów obronnych jak:- brak równowagi;- nieadekwatne reakcje na bodźce;
- agresja jako objaw nerwicy. Neurotyzm to rodzaj nerwicy, która powstała na podłożu lęku. Jest to zaburzony sposób przejawiania się osobowości w różnych sferach funkcjonowania
i na różnych jej poziomach. Czynnikami wywołującymi zaburzenia nerwicowe są oddziaływania społeczne odpowiednio zinterpretowane przez osobę, u której wystąpiły
na jej niekorzyść. Natomiast czynniki somatyczne są współuczestniczące w wywoływaniu zaburzeń.
CECHY UCZNIOW UZDOLNIONYCH- osiągający lepsze wyniki od swoich rówieśników - wyższe niż u innych rozwojowi takich zdolności, jak myślenie, zdolność obserwacji, wyobraźnia, pamięć, uwaga, sprawności manualne i ruchowe - szerokie zainteresowania - wysoka aktywnośc poznawcza i dociekliwość, wnikliwa obserwacja, dogłębne rozumienie trudnych treści, logiczność myślenia, trafność oceniania i wartościowania, analizowanie i syntetyzowanie, rozumowanie na poziomie abstrakcyjnym, zdolność do koncentrowania uwagi, trwala i wierna pamiec, otwartość umysłu, - przejawiaja inicjatywę w samokształceniu (umiejętność gospodarowania wlasnym czasem, stosowanie efektywnych metod uczenia się), szybkie tempo uczenia się, -samodzielność w podejmowaniu decyzji ( o sobie, wlasnym rozwoju intelektualnym i maralnym), koleżeńskość, wysoka samoocena, wytrwałość w dazeniu do celu