I. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE POLSKI:

1. Polska jest położona na półkuli północnej i wschodniej, w środku Europy. Leży dokładnie w strefie przejściowej między pozaalpejską Europą, a Europa wschodnią. Od północy obramowana jest Bałtykiem, a od południa pasmami górskimi Sudetów i Karpat. Jest w większości krajem nizinnym. Powierzchnia lądowa zajmowana przez Polskę wynosi 312 683 km² . Do Polski należy pas 12 mil wód terytorialnych, strefa powietrzna nad terytorium państwa, jak i odpowiedni wycinek skorupy ziemskiej.

Położenie matematyczne:

- długość geograficzna - 14º 07' - 24º08' E wschodnia

- szerokość geograficzna - 49º 00' - 54º50 N północna

Krańcowymi, najdalej wysuniętymi punktami granicznymi Polski, ustalonej w wyniku powojennych układów i umów to:

- na północy - Przylądek Rozewie - szer. geogr. 54º50' N

- na południu - szczyt Opołonek w Bieszczadach - szer. geogr. 49º 00' N

- na zachodzie - kolano Odry na zachód od Cedyni - dł. geogr. 14º 07' E

- na wschodzie - kolano Buku na wschód od Strzyżowa - dł. geogr. 24º08' E

2. Granice i sąsiedzi:

Łączna długość granic 3582 km^2, w tym 528 km² to granica morska. Polska posiada 7 sąsiadów i kolejno są to:

- Rosja N, Litwa E, Białoruś E, Ukraina E, Słowacja S, Czechy S, Niemcy W.

Najdłuższa granica z Czechami - 790 km², a najkrótsza z Litwą - 103 km² .

3. Góry - Polska połączona jest między Bałtykiem na północy, a Karpatami i Sudetami na południu. Polska położna jest na styku jednostek geologiczno - tektonicznych Europy, gdyż przez Polskę przebiega linia Teisseyrea - Tormavista, oddzielająca prekambryjską platformę wschodnio - europejską od młodszych skał na zachodzie (linia przebiegu od Kołobrzegu do Przemyśla).

4. Polska leży na niżu środkowo - europejskim, 90 % kraju leży do 300 m n.p.m., w klimacie umiarkowanym, ciepłym, określany jako przejściowy, w strefie lasów mieszanych, w strefie czasu środkowego i wschodnio - europejskiego, na skrzyżowaniu szlaków handlowych, komunikacyjnych, wschód - zachód, północ - południe.

5. Obszar i ludność::

- wielkość - 312,7 tyś. km² daje nam 9 miejsce w Europie,

- ludność - 38,7 mln co daje 8 miejsce w Europie

- gęstość zaludnienia 124 os/ km² co daje nam 42 miejsce na świecie

- podział administracyjny na: województwa, gminy, i podział trójstopniowy. 16 województw, stolica Warszawa - 1,6 mln mieszkańców, Poznań - 582 tyś mieszkańców.

II. KLIMAT POLSKI :

1. Klimat Polski jest umiarkowany i ciepły, określany jako przejściowy z uwagi na ścieranie się powietrza polarno morskiego i polarno kontynentalnego. Jego główną cechą jest kapryśność pogód. Roczne temperatury powietrza wynoszą 7 - 8,5 ºC. Średnia roczna suma opadów to około 600 mm.

2. Na klimat w Polsce najbardziej wpływa:

- położenie geograficzne ( szerokości umiarkowanych w środku Europy, miedzy dużym lądem na wschodzie, a oceanem na zachodzie, z równoleżnikowym układem gór)

- czynniki cyrkulacyjne

- radiacyjne - dopływ promieniowania słonecznego, oraz cyrkulacyjne, czyli napływ mas powietrza sterowanych rozkładem ciśnienia w Europie

3. Nasz klimat to powietrze polarno - morskie które napływa przez 65 % dni w roku z nad północnego Atlantyku, przynosi zachmurzenie, opady. Latem - ochłodzenie, a zimą - ocieplenie (odwilż)

- powietrze polarno - kontynentalne - napływa przez około 30 % dni w roku, z nad Eurazji, i przynosi latem - upały, a zimą mrozy.

- powietrze arktyczne - napływa przez ok. 4% dni w roku, przynosi wiosenne i jesienne przymrozki

- powietrze zwrotnikowe - napływa przez około 2% dni w roku, przynosi ” złotą jesień”

4. Na styku dwóch różnych mas powietrza tworzą się fronty atmosferyczne, którym towarzyszą opady.

Elementy klimatu Polski to:

a) Temperatura - średnia roczna waha się od 6ºC na Suwalszczyźnie do 8,5 º C na Dolnym Śląsku i Południowej Wielkopolsce. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec z równoleżnikowym układem izoterm, a najzimniejszy styczeń z południkowym układem izoterm. Im dalej na wschód tym zimniej.

Wyróżniamy 6 pór roków - termicznych:

- przedwiośnie: 0 - 5ºC - jesień: 15 - 5ºC

- wiosna: 5 - 15ºC - przedzimie: 5 - 0ºC

- lato - ≥ 15 ºC - zima: ≤ 0ºC

Wegetacja roślin - T ≥ 5ºC - średnia dobowa temperatura. Okres ten w Polsce trwa średnio około 200 dni (waha się od 180 dni na Suwalszczyźnie do 220 dni na Nizinie Śląskiej.

b) Opady - związane z frontami atmosferycznymi z zachodu. Suma opadów średnio w roku wynosi 600mm. Największe opady występują w górach, Tatry - 1800mm. Najmniejsze opady poniżej 500mm w Wielkopolsce i na Kujawach. Najwięcej wody opadowej spada latem.

c) Wiatry - nad morzem występuje bryza, a w górach wiatr halny w 60% w sektora zachodniego

d) ciśnienie

e) wilgotność

f) nasłonecznienie

III. CECHY RZEŹBY POLSKIEJ:

1. Główną cechą rzeźby Polski jest nizinność. 91% obszaru to teren ok. 300 m n.p.m.

2. Obszar kraju podnosi się z północy na południe, oraz występuje nieznaczne nachylenie z południowego wschodu na północny zachód, co ma związek z układem sieci rzecznych, gdyż rzeki w swoim biegu wykorzystują równoleżnikowe odcinki pradolin (stare doliny rzeczne, którymi odpływały na zachód połączone wody z topnienia lądolodu i rzek płynących z północy kraju).

3. Najniższy punkt kraju jest na Żuławach Wiślanych (-1,8), najwyższy punkt to Rysy (2499m),

Na południu kraju występuje zgodność budowy geologicznej z rzeźbą, a w Polsce środkowej i północnej starsze skały zasypane są grubą warstwą osadów polodowcowych (średnio 200m). Istnieje podział nizinnej części Polski, wzdłuż ostatniego zlodowacenia na obszary:

a) młodoglacjalny (lodowcowy) - obejmuje obszar ostatniego zlodowacenia, które objęło pojezierze i nizinę Wielkopolsko - Kujawską, oraz charakteryzuje się wyraźną rzeźbą polodowcową (grube osady, dużo jezior, moren polodowcowych)

b) staroglacjalny - od linii ostatniego zlodowacenia do gór. Charakteryzuje go zniszczona rzeźba polodowcowa, pozostały tylko większe pagóry.

4. Równoleżnikowy układ pasów rzeźby (na przemian pasy wypukłe i wklęsłe):

- niziny nadmorskie

- niziny pojezierzy

- pas starych gór i wyżyn

- kotliny podgórskie

- Karpaty jako nowe góry

IV. CECHY POLSKIEJ SIECI RZECZNEJ:

1. Główną cechą sieci rzecznej jest asymetryczność dorzeczy Wisły Odry ( prawa strona lepiej rozwinięta), wynikająca z ogólnego nachylenia obszaru kraju z południowego wschodu na północny zachód, oraz zachowania odpływu wody na północ podczas zlodowaceń.

2. Inne cechy sieci rzecznych w Polsce to:

- istnienie spójności hydrograficznej między dorzeczem Wisły i Odry z powodu nisko położonego działu wodnego (brak wzniesień)

- rzeki wykorzystują równoleżnikowe odcinki pradolin (odpływały nimi na zachód połączone wody z topnienia lądolodu i rzek płynących z południa kraju) i dlatego zbaczają w kierunku północno - zachodnim

- Rzeki nalezą do zlewiska Bałtyku ( 99% ) i ( 0,2% ) do Morza Czarnego (poprzez Dniepr i Dunaj) i ( 0,1%, przez Łabę).

Rzeki mają zasilanie śnieżno - deszczowe i dlatego ich obszarami źródliskowymi (wiosną i latem) są wyżyny i góry. W górach sieć rzeczna jest większa.

3. Rozmieszczenie rzek w Polsce:

a) najdłuższa rzeka to Wisła (1047km), wypływa z Baraniej Góryi uchodzi deltowato

b) drugą pod względem wielkości rzeką jest Odra (742km). Wypływa z gór Odeskich w Czechach

c) trzecią co do długości rzeką jest Warta (808km), wypływa z wyżyny Krakowsko Częstochowskiej.

V. JEZIORA POLSKIE I ICH ROZMIESZCZENIE:

1. Jeziora zajmują około 1% powierzchni kraju. Większość znajduje się na obszarze ostatniego zlodowacenia, gdyż nie zdążyły jeszcze ”zniknąć”

2. Typy genetyczne jezior oraz ich rozstaw:

a) polodowcowe :

- morenowe - powstałe w zagłębieniu moreny dennej np.: J. Śniardwy

- rynnowe - wykształcone przez rzeki płynące pod lądolodem np.: J. Gopło, J. Kierskie, J. Jeziorak i J. Kórnickie

- oczka wytopiskowe - powstały z wytopienia lodu martwego np. J. Wigry

- jeziora cyrkowe (stawy górskie) - powstały w dawnych polach firnowych, czyli zagłębieniach, w których gromadził się śnieg i lód np.: Morskie Oko, Czarny Staw

- deltowate - J. Dąbie, Drużno

- jeziora krasowe - występują w zagłębieniach poprzez rozpuszczanie skały wapiennej, występują na Polesiu Lubelskim

Największe jezioro w Polsce to Śniardwy (112km), Mamry i Łebsko

Najgłębszym natomiast jeziorem jest Hańcza (108,5 m), Drawsko (89 m), Wielki Staw w Tatrach (75 m)

b) zbiorniki sztuczne:

- Solina na Sawie w Bieszczadach

- Włocławek na Wiśle

- Czorsztyn na Dunajcu w Pieninach

- Jeziorsko na Warcie

VI- ZLODOWACENIE W POLSCE I ICH WPŁYW NA RZEŹBĘ:

1. Czas zlodowacenia:

- era: Kenozoik

- okres: czwartorzęd

- epoka: plejstocen (obecnie marytlolocen (ocieplenie klimatu)

2. Zlodowacenia wywarły znaczny wpływ na rzeźbę Polski, gdyż pokryły osadami 85% powierzchni kraju i ukształtowały dno Bałtyku

3. Przyczyną zlodowacenia było oziębienie klimatu pod koniec trzeciorzędu, które w starszym Plejstocenie doprowadziło do powstania w Górach Skandynawskich lodowca kontynentalnego

4. Było prawdopodobnie 5 zlodowaceń, a w tym czasie rozwijały się lodowce górskie i lokalne

Główne zlodowacenia to:

- południowo polskie - dotarło najdalej, lądolód oparł się o Karpaty i Sudety, sięgająć do wysokości ok. 400 m n.p.m. Zwane też zlodowaceniem Krakowskim

- środkowopolskie - dotarło pod Sudety na zachodzie, lądolód zatrzymał się na pasie wyżyn środkowopolskich, jedynie obniżeniami: po Sandomierz w dolinie Wisły

- zlodowacenie bałtyckie - ostatnie objęło tylko pojezierza i niziny: Wielkopolsko - kujawską. Wycofało się jakieś 10,5 tyś lat temu.

5. Formy zostawione po zlodowaceniu:

- jeziora cyrkowe

- zmiana dolin z IV kształtnych na V kształtne, (dolina Kościeliska, Chochołowska)

6. Formy pozostawione przez lądolód Skandynawski i jego wody roztopione:

- gruba warstwa osadów (piaski, żwiry, gliny z głazami narzutowymi do 200m grubości w Polsce i środkowej, północnej)

- moreny czołowe - pagórki utworzone z materiału ciągnionego z pchanego przez lądolód

- moreny denne - głównie z gliny, w ich zagłębiskach mogą być jeziora

- jeziora

- pradoliny - (stare doliny), którymi odpływały na zachód, połączone wody z topnienia lądolodu i rzek płynących z południa kraju np.: warszawsko - berlińska

VII - GLEBY W POLSCE:

1. Typy gleb w Polsce:

a) gleby w najwyższych partiach Sudetów Karpat Polskich są w początkowym studium rozwoju lub są słabo wykształcone, zawierają mało próchnicy. Wynika to głównie z dużej odporności skał, powodowane dużym nachyleniem stoków, obfitymi opadami i małą roślinnością

b) na pyłach i glinach, iłach powstały czarne ziemie i czarnoziemie leśno - łąkowe. Zawierają dużo próchnicy, ale często wymagają melioracji tzn. uregulowania stosunków wodnych

c) gleby brunatne, płowe i bielicowe zajmują w Polsce duże obszary. Ich wartość jest bardzo duża. Najmniejszą wartość mają gleby bielicowe, wytworzone na piaskach pod borami, są to gleby kwaśne. Ich cechą charakterystyczną jest występowanie poziomami wymywania o rozmywania rozpuszczalnych składników gleby. Gleby brunatne i płowe, wytworzone z glin i pyłów, są często lekko kwaśne, dość trudne do uprawy, wymagają intensywnego nawożenia.

d) w dolinach rzek wytworzyły się gleby bagienne lub mady. Gleby bagienne na skutek słabego przepływu wody zaliczane są często do nieużytków. Mady dzięki znacznym wahaniom wody gruntowej są zasobne w tlen i składniki pokarmowe

e) wyróżnia się w Polsce również gleby o cechach specyficznych. To gleby zniszczone gospodarczą działalnością człowieka, przez rolnictwo i górnictwo

Podsumowanie:

Polska leży w obszarze gleb brunatnych i płowych. Wytworzyły się one pod lasami liściastymi i mieszanymi. Nasze gleby są zróżnicowane. Największą powierzchnię zajmuję gleby brunatne, płowe i bielicowe, Do gleb najlepszych w naszym kraju zalicza się czarnoziemy i gleby płowe wytworzone na podłożu lessowym, mady rzeczne i czarne ziemie. Zabiegi uprawne powodują zwiększenie urodzajności gleb bielicowych płowych.

VIII - SUROWCE ENERGETYCZNE, CHEMICZNE, I HUTNICZE W POLSCE:

1. Surowce energetyczne:

a) węgiel kamienny - jest to główne bogactwo mineralne występujące w trzech zagłębiach, Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubelskim. Polska zajmuje 7 miejsce na świecie pod względem wydobycia, które wynosi około 130 mln ton rocznie i maleje. Spośród trzech naszych zagłębi pierwsze miejsce ze względu najkorzystniejszych warunków, ma zagłębie Górnośląskie (97% wydobycia). Zagłębie dolnośląskie ma o wiele mniejsze zasoby, duże koszty eksploatacji, oraz wyczerpywanie zasobów, zaprzestano tu wydobycia. W zagłębiu lubelskim również są niekorzystne warunki wydobycia, spowodowane tym ze pokłady zalegają na dużej głębokości - poniżej 700 m, w bardzo trudnych warunkach hydrogeologicznych.

b) węgiel brunatny - gorszy od węgla kamiennego, gdyż mniej kaloryczny, a jego eksploatacja powoduje bardzo duże zanieczyszczenia, zniszczenia w krajobrazie. Wydobywany metodą odkrywkową w trzech zagłębiach: Troszkowskim, Konińskim i Bełchatowskim. Wydobywa się go tylko w Europie środkowo - wschodniej. Nasz kraj lokuje się na 4 miejscu wśród największych producentów gdyż daje prawie 6% światowej produkcji węgla. Koszty wydobycia są mniejsze niż węgla kamiennego.

c) ropa naftowa - nasze wydobycie pokrywa zaledwie 2 % potrzeb. Polska importuje rocznie 15 - 14 mln ton ropy naftowej i ponad 2 mln ton produktów naftowych. Większość ropy bo aż 90% pochodzi z Rosji. W Polsce wydobywa się go w rejonie: Kamienia pomorskiego, Dębna lubuskiego., Podkarpacia ( Jasło, Krosno, Galice)

d) gaz ziemny - nasze wydobycie pokrywa około 35% potrzeb na gaz, brakującą ilość gazu importujemy z Rosji i na Ukrainie. Wydobywamy go głównie na: Podkarpaciu w rejonie Lubaczowa, Jarosława, Przemyśla, w Wielkopolsce w rejonie Ostrowa wielkopolskiego, Grodziska.

2. Surowce chemiczne:

a) siarka - Polska posiada jedne z największych w świecie złoża siarki, i zajmuje 4 miejsce na świecie pod względem produkcji. Występuje w trzech obszarach: tarnobrzeskim, grzybowskim, luboczowskiem.

b) sól kamienna - udokumentowane złoża soli kamiennej występują na: Podkarpaciu, górnym Śląsku, w Wielkopolsce, na Kujawach, w rejonie zatoki puckiej

c) węgiel, ropa, gaz - występują i stosowane są w chemii organicznej

3. Surowce hutnicze:

a) rudy żelaza - nieeksplotowane złoża w rejonie świętokrzyskim i w częstochowskim, Suwałk. Mamy 26 hut opartych w całości o surowiec importowany ze Szwecji. Największe huty to Katowice w Dąbrowie Górnej, Senchimira w Krakowie.

b) rudy miedzi - miedź jest wydobywana w zagłębiu legnicko - głogowskim

4 kopalnie → kopalnie: Lublin. Polkowice, Rudna, Sieroszowiece

3 huty → jedna w Legnicy a dwie w Głogowie.

Zajmujemy trzecie miejsce w Europie produkcji miedzi, drugie pod miejscem wydobycia srebra. Około 60% eksportujemy w stanie niezmienionym

c) rudy cynku i ołowiu - występują w trzech obszarach: bytomskim, łężyckim, suwalskim. Produkcja cynku w pełni, pokrywa potrzeby kraju i pozwala na niewielki eksport, a natomiast ołów w niewielkich ilościach importujemy

d) huty aluminium - huta w Koninie oparta w całości o surowiec importowany z Węgier. Produkuje około 50% potrzebnego aluminium.

IX - ENERGETYKA I HUTNICTWO W POLSCE -

I. Stan polskiej energetyki:

1. Baza surowcowa naszej energetyki jest duża, ale posiada wyjątkowo niekorzystną strukturę ponieważ ponieważ w 97% energetyka oparta jest o węgiel kamiennego i około 37% z węgla brunatnego. Jest to dosyć niekorzystne ze względów ekonomicznych ekonomicznych ekologicznych, gdyż węgiel jest surowcem nieodwracalnym.

2. O rozmieszczeniu elektrowni w Polsce decydują 3 czynniki:

a) baza surowcowa: ściśle związane z nią elektrownie na Górnym Śląsku, oraz wszystkie elektrownie opalane węglem brunatnym. Bełchatów jest największą elektrownią w kraju

b) wynik zbytu - rynkową lokalizuję mają wszystkie elektrociepłownie, wytwarzające oprócz energii elektrycznej parę i gorącą wodę dla celów przemysłowych i komunalnych. Sprawność cieplna nowoczesnych elektrociepłowni jest ponad dwukrotnie większa niż elektrowni, jednak woda i para mogą być przesyłane na stosunkowo małe odległości. Za budową elektrociepłowni przemawia to że są one znaczniej mniej szkodliwe niż elektrownie.

Na lokalizacje duży wpływ maja także warunki zaopatrzenia w wodę. Dlatego też większość elektrociepłowni zbudowane są w pobliżu rzek

c) dostęp do wody - elektrownie do których dowozi się węgiel kamienny. Największe to Połaniec, Kozienice nad Wisłą, Ostrołęka nad Narwią, dolna Odra i nad Szczecinem.

3. Bardzo mały udział elektrowni wodnych jest spowodowany tym że najbardziej opłacalne są one w górach, a na nizinach są to elektrownie szczytowo - pompowe. Największe to Żarnowiec nad jeziorem żarnowieckim, Włocławek, Elektrownie wodne pełnią rolę zakładów szczytowych, które są tylko włączone w czasie największego zapotrzebowania.

4. Mały udział elektrowni wiatrowych (opłacalne na Pomorzu i Podhalu)

5. Brak elektrowni jądrowej, chociaż chcieli wybudować w żarnowcu i w Wielkopolsce. Brak również Uranu. Małe wykorzystanie biogazu, które produkuje się na wysypiskach śmieci.

Mamy bardziej energochłonną gospodarkę i przestarzałe zakłady przemysłowe.

II. Stan polskiej energetyki:

Rozbudowany nadmiernie w minionych latach sektor hutnictwa wymaga restruktualizacji. Wobec dużego spadku pobytu na stal, wynikającego między innymi z niedostosowania produkcji polskich hut do potrzeb rynku, zmniejszono produkcje stali o około 13.5 mln w 1990r. do 10 mln w 2000r. Otwarcie granic na produkcję hutnictwa Unii Europejskiej może postawić polskie huty w bardzo złej sytuacji. Sprostowanie konkurencji hutnictwa unijnego nie będzie możliwe bez radykalnego obniżenia kosztów. Poprawy jakości wyrobów oraz wzbogacenia asortymentu. Nie będzie to jednak możliwe bez dużych nakładów kapitałowych. Jedyną realną drogą jest prywatyzacja polskich hut.

Największą hutą w Polsce jest huta „Katowice”, prowadzi pertraktacje z partnerami z Wielką Brytanią i z Włochami w sprawie prywatyzacje niektórych wydziałów produkcyjnych.

Jedną z dróg zmniejszenia strat rocznie ponoszonych przez polskie hutnictwo jest zwiększenie wydajności pracy, a to wiąże się z koniecznością redukcji zatrudnienia.

X - LICZBA I ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI W POLSCE -

1. Liczba ludności w Polsce wynosi około 38.7 mln, co daje nam 6 miejsce w Europie. Od roku 1939 na obecną liczbę ludności wpłynęły 3 czynniki:

a) kataklizm II wojny światowej - około 6 mln ofiar, emigracje dobrowolne i przymusowe, mniejszy przyrost naturalny, zmiana granic po wojnie. Liczba ludności zmieniła się z 35 mln przed wojną do 22,2 mln, oraz deformacji uległa struktura płci, wieku i wykształcenia

b) migracje:

MIGRACJA

wewnętrzna zewnętrzna

imigracja emigracja

( przyjazd z zagranicy do Polski) (wyjazd za granicę)

Przyczyny migracji to :

- ekonomiczne - polityczne - religijne - rodzinne

Migracje które się odbyły to głównie - wyjazd żydów do Izraela, i osiedlenie się ziem pozyskanych. Od lat 50 migracje które się odbyły przyczyn ekonomicznych lub politycznych

c) przyrost naturalny:

U - urodzeni

Z - liczba zgonów

Największy po II wojnie światowej, dochodził do 20 ‰, natomiast tej chwili wynosi jakiś 0,5 %.

2. Gęstość zaludnienia w Polsce: wynosi średnio 124os /km².

Najgęściej zaludniona jest centralna i południowa część Europy. Najbardziej zaludnione jest województwo Śląskie - 390 os/ km² , Mazowieckie i Małopolskie. Najmniej zaludnione jest województwo warmińsko - mazurskie ok. 60 os./ km² , Podlaskie i Lubuskie.

Największe miasta pod względem wielkości zaludnienia to:

- Warszawa - 1,6 mln osób

- Łódź - 0,7 mln osób

- Kraków - 0,6 mln osób

- Poznań - 596 tyś osób

XI. URBANIZACJA W POLSCE -

1. Zmianom struktury zatrudnienia towarzyszy migracja ludności ze wsi do miast. W 1946 -32% ludności w miastach, w 1970r - 52%, a w 1990r już 62% i od tego czasu wskaźnik ludności miejskiej nie wykazuje zmian. Szczególnie szybki wzrost ludności miast miał miejsce po latach 1950 - 1960. Druga słabsza fala napływu ludności miejskiej ze wsi w latach 70 - tych. Na wzrost liczny ludności miejskiej wpływa przyrost naturalny, przypływ ludności liczby miejskiej, oraz zmiany granic miast.

2. Stopień zurbanizowania:

wykazuje znaczną różnice przestrzenne. Najwięcej zurbanizowane SA województwa śląskie - 80% ludności mieszka w miastach, oraz dolnośląskie - gdzie odsetek ludności miejskiej wynosi 72%. Do najsłabiej zurbanizowanych północno - wschodnie części Polski. Niższy od opolskiego i wielkopolskiego. Różnice stopnia odbiciem różnie uprzemysłowienia.

Mimo dużego wzrostu liczby ludności miejskiej w okresie powojennym, Polska ciągle należy do słabo zurbanizowanych krajów Europy, co stanowi odbicie opóźnień industrializacyjnych w stosunku do Europy zachodniej.

Industrializacja jest to proces szybkiego rozwoju przemysłu w stosunku do innych działów gospodarski, oraz wynikający z tego przeważający wzrost dochodu narodowego oraz zwiększenie się liczb zachodzących w tym dziale gospodarki.

3. Rozmieszczenie miast w Polsce - jest nierównomierne. Gęsia sieć miast ukształtowała się na terenach, z którymi wiążą się początki naszej państwowości, oraz na tych, na których procesy uprzemysłowienia pojawiły się najwcześniej: w Wielkopolsce, na Kujawach, na Górnym i Dolnym Śląsku. Jedno miasto przypada na 180 km² w województwie śląskim, do 220 - 350 km² w województwie dolnośląskim, opolskim oraz wielkopolskim. Rzadką sieć miejską posiadają województwa warmińsko - mazurskie, podlaskie i lubelskie, gdzie jedno miasto przypada

na 500 - 600 km km².

Dla ostatnich kilkudziesięciu lat charakterystyczne jest formowanie się układów osadniczych złożonych z większej liczby miast, są to:

- aglomeracja - składa się z dużego ośrodka i skupionych wokół niego, czasem kilkudziesięciu mniejszych miast. Do największych aglomeracji w Polsce należą: warszawska, łódzka, krakowska i wrocławska

- konurbacja - jest to zespół sąsiadujących miast równoleżnych,. Największą tego typu jednostkę tworzy konurbacja: górnośląska złożona z 47 miast. Mianem konurbacji określa się również : trójmiasto: Gdańsk - Gdynia - Sopot.

XII. WARUNKI UPRAWY ZBÓŻ, INNYCH ROŚLIN I HODOWLI:

1. W Polsce uprawia się kilkadziesiąt gatunków roślin, lecz tylko kilkanaście ma istotne znaczenie gospodarcze. Około 71% gruntów ornych przeznacza się pod zboża:

a) Pszenica - najważniejsze zboże zajmuje około 20% gruntów rolnych. Wymaga dobrych gleb. Uprawiane głównie na nizinie śląskiej, wyżynie lubelskiej, Żuławach Wiślanych, Kujawach, nizinie szczecińskiej.

b) Żyto - małe wymaganie klimatyczne i glebowe. Zajmujemy drugie miejsce na świecie po Rosji. Uprawiamy jedynie w południowo - wschodniej części Polski: Mazowsze, Podlasie, okolice Łodzi, wschodniej Wielkopolsce.

c) Jęczmień - jest to zboże głównie paszowym. Najlepiej uprawia się go na dobrych glebach: od województwa Łódzkiego po Podlaskie oraz w województwie Podkarpackim.

d) Owies - jest zbożem o małych wymaganiach glebowych, potrzebuje za to dużo wilgoci. Jest to roślina uprawiana głównie na paszę koni - zmniejsza się uprawa wraz z zmniejszaniem się pogłowia koni. Najwięcej uprawia się go na wschodzi i w górach.

2. Inne rośliny uprawiane w Polsce:

a) Rośliny korzeniowe - wśród tego rodzaju roślin największą rolę odgrywa ziemniak. Jest to roślina udająca się na lekkich glebach i jest uprawiana w całym kraju. Polska należy do największych producentów ziemniaków na świecie po Rosji i Chinach. Ziemniaki odgrywają ważną rolę w żywieniu ludzi, przetwarzane przez przemysł spirytusowy i spożywczy (mączka ziemniaczana)

b) Rośliny przemysłowe - burak cukrowy. Największy zwarty obszar dużego natężenia uprawy buraków cukrowych są: Dolny Śląsk, Wielkopolska, Kujawy. Drugi mniejszy obszar uprawy tej rośliny znajduje się na wyżynie lubelskiej. Roślina ta wymaga dobrych gleb, ciepłego klimatu, obfitego nawodnienia w okresie wzrostu uprawy. Polska zajmuje 5 miejsce w Europie produkcji. Plony buraków są o 30% - 40% niższe aniżeli w państwach Unii Europejskiej.

c) Rośliny dostarczające tłuszczu - to przede wszystkim rzepak i rzepik. Rośliny wymagają dobrych gleb oraz ciepłego i wilgotnego klimatu. Polska należy do największych w Europie producenta oleju rzepakowego. Uprawia się na terenie północnym i zachodnim

d) Rośliny dostarczające włókien - konopie i len. Stosunkowo dużo konopi uprawia się w Wielkopolsce i na Pojezierzu Pomorskim. Znaczniejsze plantacje konopi znajdują się na Wyżynie Lubelskiej i Kieleckiej.

e) Chmiel - używany w przemyśle piwowarskim, a także farmaceutycznym i kosmetycznym, uprawiany w pewnych ilościach na wyżynie Lubelskiej

f) Tytoń - uprawia się w rejonie lubelskim, mazowieckim, krakowskim, kieleckim oraz w dolinie dolnej Wisły

3. Hodowla zwierząt gospodarskich w Polsce:

Chów zwierząt gospodarskich dostarcza artykuły żywnościowe, surowcowe oraz przemysłowe. W produkcji zwierzęcej najistotniejszą rolę odgrywa bydło:

a) Bydło - pogłowie bydła w naszym kraju wynosi 6 mln sztuk, to jest 33 sztuk / 1 ha użytków rolnych. Największe natężenie hodowli bydła występuje na obszarze wyznaczonym przez województwa Wielkopolskie na zachodzie, Podlaskie na wschodzie oraz Małopolskie na południu kraju.

Mleczność krów w Polsce utrzymuje się na średnim poziomie i wynosi ok. 3700 litrów rocznie. Zajmujemy 9 miejsce pod względem produkcji mleka.

b) Trzodę chlewną - hoduje się w celu uzyskania mięsa wieprzowego, które na rynkach światowych jest mniej cenione niż inne gatunki mięsa , ze względu na tłuszcze. Polska należy do dużych producentów mięsa wieprzowego. Zajmuje 8 pozycję w świecie. Najwięcej świń hoduje się w pasie województw - od opolskiego na południu po pomorskiego na północy, najmniej w rejonie świętokrzyskim, karpackim, i wzdłuż granicy.

c) Owce - hoduje się w Polsce głównie dla wełny i skór, mleko i mięso jest produktem dodatkowym

d) Pogłowie koni - w Polsce ulega systematycznemu zmniejszeniu. Konie hodowane są na gospodarstwach rolnych, gdzie stanowią główną siłę pociągową. 3,3 sztuk na 1 ha użytków rolnych

e) Drób - mięso, jaja, pierze. Szczególnie duże znaczenie ma chów kilkutygodniowych kurczaków tzw. Broilerów: żadna inna hodowla w naszych warunkach nie daje tak korzystnych wskaźników zużycia paszy na jednostkę produkcji mięsa.

XIII. WARUNKI ROZWOJU ROLNICTWA:

1. Rolnictwo jest głównym producentem żywności i z tego względu powinno być traktowane jako najważniejszy dział gospodarki narodowej. Samowystarczalność zakresie wyżywienia należy do podstawowego bezpieczeństwa państwa.

Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa:

a) klimat - generalnie korzystny, utrudnienia to wiosenne przymrozki lub letnie upały. W środkowej części kraju jest niedobór opadów. Okres wegetacji u roślin trwa około 200 dni

b) żyzność gleby - wskaźnik żyzności gleb wynosi 4,2 % ( 6 klas z których od I - IV najlepsze, a V - VI - najgorsze), 7% kraju zajmują grunty brunatne i bielicowe, utworzonych na skałach polodowcowych ( głónie Polska środkowa i północna)

Najlepszymi glebami w Polsce to czarnoziemy - 1% kraju, występują na wyżynie Lubelskiej w okolicach Krakowa, czarnoziemie bagienne - około 1,5% kraju - Kujawy, nizina Szczecińska na południu od Wrocławia, w Wielkopolsce.

Nadrzecza - ok. 5% kraju, w dolinach rzek i na Żuławach Wiślanych

Rędziny - na wapieniach i madach jest ich około 1%, i występują na wyżynach

c) ukształtowanie terenu - ponad 91 % tereny 300m n.p.m. (niziny). Jedynie na terenach górskich, występują utrudnienia w uprawie roli. Znaczy to że tereny górskie nie sprzyjają roli a natomiast sprzyjają erozji gleb, zagrożone jest około 1 - 3 mln ha gruntów ornych, głównie w Karpatach, w Sudetach, na podgórzu Sudeckim oraz na wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej, w Górach Świętokrzyskie. Góry nie sprzyjają mechanizacji prac polowych

d) Stosunek wody w glebie - czyli zdolność gromadzenia wody przez glebie

Czynniki społeczno - ekonomiczne:

a) wielkość gospodarstw - średnia wielkość gospodarstw to 7,6 ha, a na zachodzi 50 ha. Największe gospodarstwa występują a ziemiach zachodnich północno - zachodnich, a najmniejsze gospodarstwa w części południowo wschodniej kraju

b) własność gospodarstw - PGR przekształcono obecnie w spółki, najwięcej na ziemiach zachodnich. Spółdzielnie rolnicze mają duży udział na Wielkopolsce i Opolszczyźnie

c) wyposażenie rolnictwa - wyposażenie gospodarstw czyli nawozy. Opryski, maszyny. Najwięcej maszyn posiada zachodnia część Polski, natomiast zyżycie nawozów znacznie spadło. W krajach Unii Europejskiej mechanizacja niektórych czynności jest zmechanizowane komputerowe np: podział i rozkład paszy dla zwierząt

d) polityka rolna państwa - od kilku lat Unia Europejska jest najważniejszym partnerem handlowym Polski. Podstawy prawne liberalizacji wymiany handlowej zostały stworzone przez Układ Europejski. Założeniem jest stopniowe znoszenie ograniczeń dostępów do rynków, czyli ceł i opłat na granicy oraz ograniczeń ilościowych. Niestety swoboda handlu rolnego nie obejmuje produktów rolnych, gdyż są tzw. Produktami szczególnie wrażliwymi: obrót tymi produktami wciąż podlega wielu ograniczeniom nałożonym z obydwu stron. Skutkiem tego jest duży spadek eksportów polskich produktów rolnych. Dla polskich eksportów towarów rolno - spożywczych rynek Unii Europejskiej jest ważny i atrakcyjny ze względu na wysokie ceny produktów oraz tradycyjne powiązania handlowe. Unia szybciej otwiera swoje rynki dla nas, niż my dla nich. W rezultacie Polska nadal więcej importuje produktów rolno - spożywczych niż eksportuje.

XIV -ZAGROŻENIA EKOLOGICZNE::

1. Człowiek gospodarując od wielu tysiącleci przekształcił środowisko, jednakże zagrożenie środowiska polegające na jego zanieczyszczeniu i wyczerpaniu się zasobów naturalnych jest zagadnienie stosunkowo nowym, i wiąże się rozwojem przemysłu zapoczątkowanym w XVIII wieku. Proces ten przybrał bardzo niebezpieczną postać w drugiej połowie XX wieku. Polska należy do najsilniej zanieczyszczonych krajów świata. Zanieczyszczenie środowiska stało się czynnikiem ograjączajacym możliwości dalszego rozwoju. Główne źródło zanieczyszczenia stanowi przemysł, a ponadto transport, rolnictwo i gospodarka komunalna. Do najważniejszych zanieczyszczeń środowiska w Polsce należą:

- zanieczyszczenie środowiska - w wyniku działalności gospodarczej powietrze atmosferyczne jest zanieczyszczone pyłami i gazami które oddziałowują negatywnie na rośliny, zwierzęta oraz na zdrowie człowieka. Powodują również niszczenie budynków, maszyn, urządzeń ubrań itp. Najwięcej zanieczyszczeń emitują zakłady spalające węgiel kamienny i brunatny, cementownie oraz zakłady hutnicze, ogółem emisje pyłów i gazów w Polsce, oprócz CO₂ 6 - 7 mln ton rocznie. Wielkość emisji zanieczyszczeń od 1990 roku zmniejszyła się o ponad 30 %, jest to skutek restrukturyzacji przemysłu i ograniczenia przemysłów ciężkich, oraz stosowanie w coraz szerszym zakresie skutecznych urządzeń stosowanych w energetyce, hutnictwie i innych dziedzinach gospodarki. Najwyższą toksycznością odznaczają się tlenki siarki, azotu oraz pyły hutnicze zawierające metale ciężkie. Pyły i gazy zawarte w atmosferze powodują zanieczyszczenie gleby i wód. Szczególnie groźna jest koncentracja metali w glebie. Zwłaszcza ołowiu, i miedzi. Metale się te przedostają się wraz z pożywieniem człowieka gdzie następuje ich kumulacja, nie są wydalane. Nadmiar tych metali w organizmie jest bardzo szkodliwe, i prowadzi do wielu groźnych chorób.

- zagrożenie lasów - jednym ze skutków skażenia atmosfery jest skażenie lasów, niszczenie drzew polega na przenikaniu zanieczyszczeń do aparatu asymilacyjnego, a metali ciężkich pierwiastków śladowych, do systemu korzeniowego. Skażenie roślin może mieć charakter odwracalny bądź nie odwracalny. Na uszkodzenia roślin w istotny sposób wpływają, oprócz substancji toksycznych, czynniki klimatyczne, a zwłaszcza występowanie przymrozków i mgieł.

- zanieczyszczenie wody - najtrudniejszym problemem w gospodarce wodnej jest zanieczyszczenie wód. Zanieczyszczenia wód powstają na skutek odprowadzenia ścieków, zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, rolniczych zrywów powierzchniowych, gromadzenia odpadów przemysłowych. Nie oczyszcza się ponad 12 % odprowadzanych ścieków, które tego wymagają.

Wody powierzchnio ze względu na stan czystości, dzieli się na trzy klasy:

- I klasy - wody nadających się do celów pitnych, oraz ryb łososiowatych

- II klasa - wody nadających się do hodowli ryb z wyjątkiem ryb łososiowatych, do pojenia zwierząt gospodarskich, do wykorzystywania do celów rekreacyjnych

- III klasa - wody nadające się do nawadniania terenów rolnych oraz wody pitnej

Degradacja wód powierzchniowych następuje głównie w wyniku eutrofizacji. Wody ulęgają eutrofizacji w następstwie dopływu biogenów, czyli fosforu, azotu i węgla. W większości polskich jezior występuje kilkudziesięciokrotne przekroczenia progu bezpieczeństwa zawartości fosforu. Proces użyźnienia powoduje zakwil planktonu, co powoduje do wyczerpania tlenu i masowej śmierci organizmów żywych, i ryb.

2. Ochrona środowiska:

W działaniach na rzecz ochrony środowiska są trzy strategie:

- pierwsza ma na celu zachowanie środowiska w niezmiennym stanie. Służą temu regulacje prawne ustalające sposób użytkowania ziemi

- II strategia to usuwanie ze środowiska substancji toksycznych i odpadów.

- III strategia określa się, czyli planistyczną. Polega ona na takim planowaniu działalności gospodarczej, aby jej wpływ na środowisko był jak najmniejszy

Podejmowane w Polsce działania na rzecz ochrony środowiska nie zapewniają szybkiej poprawy jej stanu. Podstawą ochrony środowiska musi być świadomość ekologiczna, czyli kształtowania podstawy poszanowania i troski o zachowanie wartości środowiska.

Obszarami prawnie chronionymi, są na przykład parki narodowe:

- Białowieski Park Narodowy

- Świętokrzyski Park Narodowy

- Karkonoski Park Narodowy

- Kampinoski Park Narodowy

- Woliński Park Narodowy

- Tatrzański Park Narodowy

2

---