CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ REGIONALNY
Rozwój regionalny następuje pod wpływem różnorodnych czynników, zaliczyć do nich możemy czynniki:
EKONOMICZNE-które z kolei możemy podzielić na:-tradycyjne(praca, kapitał, ziemia) i - nowoczesne(postęp naukowo-techniczny, zmiany w organizacji zarządzania)
PRZESTRZENNE - dotyczą rozmieszczenia różnych elementów sił wytwórczych(zasobów surowcowych i kapitałowych)
EKONOMICZNE -dotyczą stanu najważniejszych elementów środowiska przyrodniczego w poszczególnych regionach
LOKALNE - związane są ze stopniem autonomii i mobilności samorządów terytorialnych
SPOŁECZNE - obejmują rozwój różnych instytucji nauki, oświaty, kultury, tzw. Otoczenia biznesu(agencje i fundacje rozwoju regionalnego, instytucje finansowe, banki, giełdy, targi, instytucje pośrednio wpływające na rozwój regionalny)
JAKIE INSTRUMENTY STOSUJE UE W ZAKRESIE PRZYŚPIESZENIA ROZWOJU(NIWELOWANIA RÓŻNIC) REGIONÓW OPÓŹNIONYCH
Podstawowymi instrumentami służącymi do niwelowania różnic regionów opóźnionych są fundusze strukturalne i fundusz spójności.
Do funduszy takich zaliczamy:
- FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO - finansowane są z niego inwestycje, są to fundusze polegające na dodatkowości, przeznaczane na rozwój społeczeństwa informacyjnego , rozwój infrastruktury, wspieranie badań(firmy, przedsiębiorstwa, szkoły), pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw
- EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY(ZWIĄZANY Z KAPITAŁEM LUDZKIM)finansuje problemy związane z zatrudnieniem, bezrobociem, rozwojem zasobów ludzkich
- EUROPEJSKI FUNDUSZ ORIENTACJI I GWARANCJI ROLNEJ-ochrona i rozwój produkcji rolnej
- FINANSOWY INSTRUMENT WSPIERANIA RYBOŁÓSTWA
- FUNDUSZ SPÓJNOŚCI-rozwój infrastruktury
- FUNDUSZ SOLIDARNOŚCI - w związku z klęskami żywiołowymi, powodziami,pożarami,klęskami ekologicznymi
-FUNDUSZ PRZEDAKCESYJNY-jest to fundusz z którego korzystały państwa przed wejściem do UE tzw.
a.program PHARE
b.ISPA-przeznaczony na transport i ochronę środowiska
c.SAPARD-przede wszystkim na rolnictwo i tereny rolnicze
-EWG
-INSTRUMENTY PRAWNE
ZA POMOCĄ JAKICH WSKAŹNIKÓW MOŻNA OKREŚLIĆ POZIOM ROZWOJU REGIONALNEGO
Do określenia poziomu rozwoju regionów Polska jako członek UE musiała przyjąć system statystyki stosowanej w UE. Szczególnie dotyczy to tzw. klasyfikacji NUTS(nomenklatura jednostki terytorialnej dla celów statystycznych). System ten obejmuje podział na 3 poziomy klasyfikacji regionalnej:
-NUTS 1 - w Polsce brak regionów na tym poziomie
-NUTS2 - 16 województw
-NUTS3 - 43 grupy powiatów
Oraz dla klasyfikacji lokalnej:
-NUTS4 - powiaty
-NUTS5 - gminy
W praktyce mierniki rozwoju regionów możemy podzielić względem:
1.TREŚCI: A.podstawowe(ilościowe) -wyrażające wartości bezwzględne różnych zjawisk np. produkcja, zatrudnienie; B. relatywne(jakościowe) - wyrażające stosunek różnych zjawisk(*wskaźnik natężenia np. zatrudnienie w przemyśle na 1000 mieszkańców, PKB na km2;*wskaźnik struktury-określa udział badanych zjawisk np. udział zatrudnionych w przemyśle w ogólnej liczbie zatrudnionych;*wskaźnik dynamiki-określa tendencje rozwojowe badanych zjawisk w czasie)
2.FORMY:-naturalne(wyrażane w jednostkach fizycznych np. metrach, tonach itp.); - wartościowe-wyrażane w jednostkach pieniężnych
3.CHARAKTER: - syntetyczne wyrażające wartości agregowe np. PKB na jednego mieszkańca; - szczegółowe dotyczą konkretnych jednostek gospodarki narodowej.
Wskaźniki rozwoju regionu możemy ująć w 5 grupach:
1.mierniki produkcji materialnej np. wielkość i struktura produkcji
2. mierniki warunków bytu ludności np. PKB na jednego mieszkańca, dochody, ochrona zdrowia
3. mierniki struktury społeczno-zawodowej np. liczba i struktura ludności, gęstość zaludnienia
4. merniki urbanizacji np. procent ludności miejskiej, gęstość sieci miast
5. mierniki zasobów środowiska przyrodniczego np. walory krajobrazowe, klimat, jakość gleb
EUROREGIONY I ICH SENS ISTNIENIA
Euroregiony to obszary współpracy(trans granicznej) będące wynikiem wzajemnego porozumienia regionów przygranicznych(jednostek samorządu terytorialnego-lokalnych i regionalnych). Celem ich jest przede wszystkim współpraca gospodarcza, rozwój połączeń komunikacyjnych, ochrona środowiska oraz działalność kulturalno-edukacyjna i turystyka.
Obecnie mamy 16 euroregionów i są to euroregiony:
NYSA
SZPREWA-NYSA-BUG
PRO EUROPA VIADRINA
POMERANIA
PRADZIAD
PLACENSJA
SILESJA
ŚLĄSK CIESZYŃSKI
BESKIDY
TATRY
KARPATY
BUG
PUSZCZA BIAŁOWIESKA
NIEMEN
BAŁTYK
ŁYNA ŁAWA
Euroregiony te wpływają na rozwój integracji jak i również na likwidacje pomostów między państwami. Współpraca ich koncentruje się wokół takich problemów jak:rozwój regionalny, w tym gospodarczy i planowanie przestrzenne;- rozwój infrastruktury technicznej;-współdziałania w sferze społecznej;-ochrona środowiska;-statystyki trans granicznej
PRZEDSTAW PRZESTRZENNE ZRÓZNICOWANIE ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO W POLSCE
Polska jest krajem bardzo silnie zróżnicowanym. Najwyższy poziom rozwoju odnotować można w Warszawie, a najniższy w regionach wschodnich i środkowych(najmniejsza wartość PKB na mieszkańca występuje w regionie łomżyńskim). Znaczne różnice obserwujemy także wewnątrz poszczególnych regionów, szczególnie zawierających wielkie miasta(np. w województwie mazowieckim czy małopolskim). Stabilne i relatywnie wysokie tempo wzrostu notują jedynie regiony zawierające wielkie aglomeracje. Regiony pozostałe, w tym „surowcowe”(np. płocki, tarnobrzeski, legnicki) notują mniejsze lub większe pogorszenie swojej pozycji w kraju podobnie jak regiony schyłkowych przemysłów(katowicki, łodzki). W najtrudniejszej sytuacji znajdują się regiony wschodnie, tradycyjnie nisko rozwinięte, w których dynamika rozwoju była niska, a w ostatnim okresie wręcz ujemna. Najsilniej różnicują polska przestrzeń i wpływają na proces powiększania się różnic międzyregionalnych 2 wymiary:
WIELKIE MIASTO-RESZTA KRAJU jest to nowy wyraz podziału miasto-wieś, obecnie jedynie wielkie miasta(np. W-wa, Poznań, Kraków) o zróżnicowanej strukturze gospodarki, połączone z Europą względnie dobrą infrastrukturą transportu i telekomunikacyjną, bogato wyposażone w różnorodnie instytucje- w tym w placówki badawczo rozwojowe, zamieszkiwane przez ludność dobrze wykształconą - są w stanie nawiązać kontakty z konkurencyjną gospodarką globalną. Rozprzestrzenienie rozwoju wielkiego miasta do jego otoczenia nie przekracza 30 km, a promieniu 50-100 km dominują efekty „wymywania” zasobów regionu metropolitarnego do ośrodka centralnego
WSCHÓ-ZACHÓD- jest to wymiar o długim trwaniu, silnie uwarunkowany historycznie. Od średniowiecza zachodnia część obecnych ziem polski była wyżej rozwinięta niż część wschodnia. Podział ten pogłębiły zabory, których granice są do dziś widoczne w przestrzeni społeczno-gospodarczej kraju. Polska wschodnia , której potencjał w znacznej części znajduje się w fazie przedprzemysłowej, zapłaciła mniejszą cenę za zmiany strukturalne , ale też po 1992 r. wykazywała znacznie mniejszą zdolność do sprostowania wymogom w otwartej , konkurencyjnej gospodarce opartej na wiedzy. Obecny regres niektórych polskich regionów wschodnich jest w znacznej części wynikiem owego zapóźnienia strukturalnego.
GŁÓWNE CELE STRATEGICZNE POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ DO 2013 R.
-Poprawa warunków życia ludności (można realizować poprzez rozwój społeczno-gospodarczy
-Wzrost konkurencyjności regionów
-Większa spójność społeczna, gospodarcza, przestrzenna
W ramach tych celów wyznaczono pewne priorytety:
- Tworzenie instytucji wspomagających konkurencyjność i atrakcyjność inwestycyjną województw
-Rozwój funkcji metropolitarnych dużych ośrodków miejskich(jest tu problem czy metropolie nie pochłoną…..?
-Wzmocnienie potencjału innowacyjnego regionu(współpraca instytucji z ośrodkami…..?
-Rozwój infrastruktury
-Rozwój zasobów ludzkich potrzebnych nowoczesnej gospodarce
-Promocja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego miast i obszarów wiejskich
-Przekształcenia społeczne i gospodarcze na obszarach problemowych(tam gdzie władze wojewódzkie nie są w stanie same sobie poradzić)
-Zwiększenie mobilności przestrzennej ludności
-Poszerzenie perspektyw rozwoju gospodarczego regionów wschodniej Polski
-Wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich(chodzi o to żeby wieś nie była postrzegana jako rolnictwo ale miała dochody z innych źródeł np. agroturystyka, usł.stolarskie,budowlane)
CZYM CHARAKTERYZUJE SIĘ REGION WYSOKO- A CZYM NISKOROZWINIĘTY.
Region to obszar związany z działalnością człowieka, charakteryzujący się określonymi cechami ekonomicznymi, politycznymi, kulturowymi, historycznymi, geograficznymi, społecznymi itp., różniący się pod tymi względami z innymi obszarami. Regiony powstają na skutek podziałów administracyjnych lub też łączenia się obszarów o podobnych cechach.
Pewne regiony znajdują się na wyższym poziomie rozwoju a inne na niższym. Związane jest to z uwarunkowaniami geograficznymi (np. położenie, bogactwa naturalne), polityką gospodarczą, ustrojem społecznym, uwarunkowaniami historycznymi. Zwykle regiony wysokorozwinięte osiągały ten poziom przez wiele lat niekiedy dziesiątki lub setki.
Możemy rozpatrywać regiony pod względem rozwoju w kontekście międzynarodowym, gdzie np. kilka regionów z jednego kraju będzie bardziej rozwinięte niż najbardziej rozwinięty region innego kraju. Możemy również brać pod uwagę wyłącznie rozwój regionów w danym kraju lub grupie krajów sąsiednich.
Niemniej aby uznać jakiś region za wysoko lub niskorozwinięty należy uzyskać odpowiednie dane dotyczące wskaźników uznawanych powszechnie za miarodajnie określające poziom rozwoju. Do tych wskaźników należą przede wszystkim: poziom PKB zarówno nominalnie jak również w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Jeżeli poziom ten przekracza wartość ok. 10 tys. dolarów amerykańskich na jednego mieszkańca można uznać dany region za wysokorozwinięty. Dla oceny czy dany region się rozwija czy też nie ważna jest dynamika przyrostu PKB liczona np. z roku na rok, im poziom wzrostu jest wyższy tym region bardziej się rozwija. Do określenia poziomu rozwoju regionów służą także np. stopa bezrobocia, struktura zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki (zbyt duże zatrudnienie w rolnictwie z reguły świadczy o niskim rozwoju regionu), liczba ludności czynnej zawodowo, poziom inwestycji, saldo handlu zagranicznego (import-eksport). Ważna jest również infrastruktura, która znajduje się na terenie regionu, poziom urbanizacji itp.
JAKIE ZNASZ TEORIE ROZWOJU REGIONALNEGO, SCHARAKTERYZUJ DWA Z NICH LUB KTÓRA Z NICH TWOIM ZDANIEM NAJBARDZIEJ UJAWNIA SIĘ WSPÓŁCZEŚNIE.
Wyróżniamy kilka teorii rozwoju regionalnego, do których należą m.in.: teoria od dołu, teorie od góry, potrzeb podstawowych, teoria centrum i peryferii, teoria biegunów wzrostu, lokalizacji przemysłu, rozwoju zrównoważonego, rozwoju komperatywnego, teoria rozwoju niezrównoważonego, teoria polaryzacji, endogeniczne i egzogeniczne. Według mnie najbardziej współcześnie ujawniającą się teorią jest teoria od dołu, która oparta jest na działaniach lokalnej ludności, jej inwencji, pomysłach. Nawet jeden człowiek, może zainicjować proces, który doprowadzi do eksplozji rozwoju danego regionu. W przypadku tej teorii państwo nie ingeruje jak ma się rozwijać dany region, nie nakazuje kierunków działania i sposobów dochodzenia do celu. To lokalna społeczność poprzez znajomość swoich zalet i wad decyduje o tym w jaki sposób, w jakim kierunku i jakimi metodami nastąpi rozwój regionu. Przykładem najbliższym może być np. Mszczonów, gdzie grupa lokalnych działaczy samorządowych, przy wykorzystaniu możliwości miasta i okolic potrafiła dokonać bardzo szybkiego i spektakularnego rozwoju. Poprzez działania lokalne na rzecz rozwoju istnieje duża szansa na wyjście z bezrobocia, ubóstwa, wzrost aktywności lokalnej społeczności, zapewnienie realizacji ich nie tylko podstawowych potrzeb a co więcej wytworzenie czynników egzogenicznych, które będą przynosiły regionowi dochód na dalsze inwestycje.
Przeciwieństwem tej teorii jest tzw. teoria od góry, której idea opiera się na rozwoju regionu poprzez impulsy przychodzące z centrum lub plany rozwoju opracowywane na szczeblu władzy centralnej. Plusem tej teorii jest to, że taki rozwój może być zaplanowany w ten sposób aby region powiązać w całość z innymi regionami dla dobra całego kraju. Istnieje jednak duże niebezpieczeństwo, że plany zostaną opracowane na podstawie niepełnych danych lub nawet dane mogą być nieprawdziwe. Może to spowodować, że region nie będzie w stanie ich zrealizować na skutek niezrozumienia idei planów lub po prostu braku możliwości, braku surowców, odpowiednio wykwalifikowanej kadry itp. Poniesione zostaną więc pewne inwestycje, które mogą nie przynieść spodziewanych korzyści czyli rozwoju regionalnego.
Pozostałe teorie opierają się np. na wykorzystaniu myśli że występują centra i peryferia, które to „pracują” na rzecz tych centrów i poprzez to następuje ich rozwój, lub też rozwój oparty jest na podejmowaniu trafnych decyzji, które prowadzą do uzyskiwania możliwie szybko maksymalnych efektów pomijając aspekty regionalne, które z góry są uznane za nieefektywne.
CZY MOŻLIWE JEST OPARCIE ROZWOJU REGIONALNEGO TYLKO NA TEORII ROZWOJU ENDOGENICZNEGO BEZ UWZGLĘDNIENIA INNYCH TEORII
Teoria rozwoju regionalnego oparta na czynnikach endogenicznych to przede wszystkim oparcie się na możliwościach danego regionu. Wykorzystuje się w ten sposób naturalne zalety regionu, np. położenie regionu nad morzem może determinować do rozwoju przetwórstwa rybnego, turystyki, handlu zagranicznego drogą morską, z kolei położenie regionu w obszarze złóż surowców naturalnych przyczyni się do rozwoju przemysłu wydobywczego, wstępnej obróbki kopalin, rozwój przemysłu hutniczego, energetycznego itp. Położenie regionu na szlaku głównych dróg komunikacyjnych a najlepiej skrzyżowaniu tych dróg pozwoli na otwarcie się regionu na logistykę i usługi. Duże centrum osadnicze może być miejscem rozwoju usług, przemysłu wysokiej technologii, elektromaszynowego. Połacie żyznej gleby spowodują rozwój rolnictwa, najlepiej na dużą skalę w wyspecjalizowanych prywatnych gospodarstwach rolnych. Teoria rozwoju w oparciu o czynniki endogenicznie opiera się więc na wykorzystaniu możliwości geograficznych regionu, które są poparte zasobami ludzkimi (kwalifikacje, struktura wieku, oczekiwania płacowe, uczestnictwo w życiu społecznym itp.) oraz kapitałem do realizacji przedsięwzięć.
Niestety nie ma teorii rozwoju regionalnego, która miałaby same zalety i która w uniwersalny sposób sprawdzałby się w każdym regionie i w każdym państwie. W związku z tym należy opierać się w głównej mierze na jednej teorii a zarazem korzystać z najlepszych kwestii innych teorii. Pojedynczy region nie istnieje w oderwaniu od innych regionów i choć jego celem jest zaspokojenie potrzeb lokalnej społeczności to musi zwracać uwagę również na inne regiony, musi z nimi współpracować a to jest zadanie dla władzy centralnej. Rozwój regionalny musi więc być po części wypadkową zarówno teorii endogenicznej jak również teorii od góry, zrównoważonej, lokalizacji przemysłu, centrum i peryferii. Nie jest więc możliwe oparcie rozwoju regionalnego tylko na jednej teorii.
PRZEDSTAW PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU GOSPODARCZEGO W POLSCE.
Przyjmując podział administracyjny Polski na 16 województw możemy określić, które z nich są na wyższym poziomie rozwoju a które na niższym. Możemy w tym celu przyjąć jako mierniki do tej oceny np. poziom PKB, jego zmianę w czasie, poziom PKB na jednego mieszkańca, strukturę zatrudnienia, eksport, strukturę wykształcenia, bezrobocie.
Dzięki tym miernikom możemy wyróżnić regiony które możemy uznać za wysoko rozwinięte, do których zaliczymy województwa mazowieckie, śląskie, wielkopolskie a w dalszej kolejności dolnośląskie, łódzkie, małopolskie, również po części pomorskie, lubuskie i zachodniopomorskie a do niskorozwiniętych należą województwa lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie. Z naszego punktu widzenia widzimy dość dużą różnicę w rozwoju poszczególnych województw, tymczasem w skali unijnej skala rozpiętości rozwoju naszych województw nie jest wcale taka duża i jest mniejsza niż w innych wydawałoby się bogatszych krajach. Niestety nasze wszystkie regiony znajdują się jednak z punktu widzenia unijnego na niskim poziomie rozwoju. Rozwój w Polsce odbywa się głownie w oparciu o duże miasta, bądź w ogóle urbanizację przy bardzo niskorozwojowym rolnictwie.
Podsumowując należy stwierdzić że zróżnicowanie regionalne w Polsce odbywa się w dwóch wymiarach: pomiędzy wielkimi miastami a resztą kraju, które to miasta poprzez zróżnicowaną strukturę gospodarki, o odpowiedniej infrastrukturze, połączone z innymi krajami względnie dobrymi szlakami komunikacyjnymi, bogato wyposażone w różnorodne instytucje, zamieszkane przez dobrze wykształconą ludność są w stanie nawiązać kontakty z konkurencyjną gospodarką globalną. Drugim wymiarem zróżnicowania przestrzennego w Polsce jest podział na tzw. Wschód i Zachód. Podział ten ma uwarunkowania sięgające dziejów historycznych i można go również rozpatrywać w kontekście takim że zachodnie rejony naszego kraju można uznać za rozwinięte przemysłowo natomiast wschodnie to w głównej mierze rejony oparte na produkcji rolnej.
ZA POMOCĄ JAKICH WSKAŹNIKÓW MOŻNA OKREŚLIĆ POZIOM ROZWOJU REGIONÓW.
Rozwój społeczno-gospodarczy regionów jest bardzo złożonym procesem, do którego oceny można użyć różnorodnych wskaźników z różnych dziedzin życia gospodarczego. Trudno też wyróżnić jeden najważniejszy a pozostałe potraktować jako uzupełniające, każdy z nich w jakimś wycinku określa stopień rozwoju i dopiero biorąc wszystkie razem pod uwagę można określić czy dany region jest wysoko- czy tez niskorozwinięty. Do tych wskaźników należą więc Produkt Krajowy Brutto (PKB), który określa wartość majątku wytworzonego w danym okresie czasu, jego zmianę w czasie (dynamika). Można również brać pod uwagę PKB podzielone na liczbę mieszkańców regionu co da często porównywany PKB na jednego mieszkańca. PKB należy do grupy mierników ściśle związanych z ekonomią. Z grupy wskaźników demograficznych możemy wyróżnić liczbę ludności czynnej zawodowo oraz strukturę zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki, wydajność pracy oraz strukturę wykształcenia. Ważnym miernikiem rozwoju regionów jest również stopa bezrobocia, która ukazuje niewykorzystany potencjał zasobów ludzkich na danym terenie.
Rozwój regionów możemy również mierzyć poziomem inwestycji na danym terenie, ilością spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego oraz poziomem eksportu i importu towarów i usług. Im większa różnica na korzyść eksportu tym lepiej dla danego regionu gdyż region zdobywa poprzez eksport fundusze na inwestycje oraz zaspokajanie potrzeb lokalnej społeczności.
Wymień przykładowe 3-4 regiony wysokorozwinięte rozwinięte w UE i jakie czynniki twoim zdaniem wpłynęły na ich rozwój.
Regiony wysokorozwinięte znajdują się głównie w krajach tzw. „starej Unii” czyli w piętnastce krajów sprzed 1 maja 2004 roku,zaliczyć do nich można regiony Niemiec Zach, W. Brytanii, Francji, Belgii, Włoch Półn. W tych krajach występuje jednak duża dysproporcja w rozwoju poszczególnych regionów, są regiony o bardzo wysokim wskaźniku rozwoju jak również regiony dużo słabiej rozwinięte. Do najwyżej rozwiniętych z reguły możemy zaliczyć regiony których centrami są ogromne metropolie europejskie, tworzące centra determinujące rozwój całego regionu. W przypadku W.Brytanii Londyn, w Niemczech najbardziej rozwinięty region to Hamburg, w Belgii - Bruksela, a we Włoszech północne tereny kraju z Mediolanem i Turynem. Wysoki stopień rozwoju regionu z Londynem jest uwarunkowany między innymi historią, w której przez wiele stuleci W.Brytania stanowiła światową potęgę zarówno polityczną, jak również gospodarczą. Na rozwój stolicy pracowały wszystkie kolonie oraz pozostałe regiony państwa brytyjskiego. Obecnie Londyn to metropolia z centrum finansowo-kulturalnym na skalę nie tylko europejską(PKB na poziomie 277,6% średniej unijnej. Regiony Niemiec Zach. takie jak Hamburg również swój wysoki stopień rozwoju zawdzięcza znanemu w całej Europie oraz w większości krajów świata mieście Hamburg, który głównej mierze swój rozwój zawdzięcza położeniu geograficznemu, dzięki czemu mógł stać się jednym z największych europejskich portów morskich z ogromną infrastrukturą logistyczną, gdzie skupia się eksport i import towarów, których wartość można obliczać w miliardach euro. Rozwój regionu nastąpił poprzez fundusze zgromadzone z usług transportowo-logistycznych. Stolica Belgii - Bruksela to z kolei stolica UE, z silnie rozwiniętą sferą działalności polityczno-biznesowej, która swoją pozycję w dużej mierze zawdzięcza umiejscowieniu instytucji europejskiej biurokracji. Stanowi również centrum dla całego otaczającego ją regionu, który dzięki temu rozwija się. Bruksela osiąga PKB na poziomie 237,6 średniej unijnej. Północny region Włoszech z Mediolanem i Turynem to przemysłowe serce tego kraju, w którym występuje kontrast między uprzemysłowioną i bogatszą północą i rolniczym, biedniejszym południem. Rozwój przemysłu pociągnął za sobą wysokie wskaźniki PKB, które średni dla całych Włoch wynoszą 160% unijnych, dzięki czemu region północny mógł się rozwijać, inwestując zgromadzone fundusze w innowacje i infrastrukturę, mając jednocześnie bazę rolniczą w pozostałych regionach państwa.
Wymień 3-4 najsłabiej rozwinięte regiony w UE i podaj jakie czynniki wpłynęły na ich zacofanie.
Regiony najsłabiej rozwinięte w Unii Europejskiej znajdują się głownie w krajach, które niedawno do niej przystąpiły a wcześniej były krajami o ustroju komunistycznym. W głównej mierze zaliczyć można do nich rolnicze regiony Rumunii, Bułgarii, wschodnią część Słowacji i niestety rolnicze regiony Polski (województwa podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie). Wśród tych regionów dominuje struktura zatrudnienia w rolnictwie, wysokie bezrobocie, struktura wieku z wyraźną przewagą ludzi starszych (emigracja ludzi młodych do regionów lepiej rozwiniętych w celu poprawy warunków życia lub zdobycia odpowiedniego wykształcenia), niska wartość eksportu z przewagą importu towarów konsumpcyjnych, a przede wszystkim z niskim poziomem PKB.
Niski poziom rozwoju tych regionów w dużej mierze został zdeterminowany położeniem geo-politycznym czyli z jednej strony umiejscowienie w granicach określonego państwa a z drugiej strony położenie wewnątrz tego kraju, w którym z różnych względów nie rozwinął się przemysł, usługi bądź tereny te nie były atrakcyjne z innych względów np. turystycznych. Przyczyny takiego stanu można rozpatrywać z punktu widzenia historii, jak również w aspekcie teraźniejszym, który powstał na skutek świadomego działania ośrodków decyzyjnych.
Jakie instrumenty stosuje UE w zakresie przyspieszenia rozwoju regionów opóźnionych.
Podstawowymi instrumentami służącymi do niwelowania różnic w rozwoju regionów są fundusze strukturalne i spójności. Aby region się rozwijał musi inwestować w infrastrukturę, kształcenie i dostosowywanie ludzi do warunków rynku pracy. W dużej mierze Unia Europejska wspiera inwestycje dotyczące transportu, środowiska oraz przeznaczone na cele społeczne. Realizacja tych zadań odbywa się poprzez:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego obejmującego inwestycje w rozwój infrastruktury transportowej, środowiska, wspierania małej średniej przedsiębiorczości, informatyzacji itp.),
Fundusz Spójności obejmujący wspieranie działań dotyczących zrównoważonego rozwoju infrastruktury w każdej dziedzinie życia regionu;
Europejski Fundusz Społeczny wspiera rozwiązywanie problemów związanych z bezrobociem, rozwojem zasobów ludzkich;
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej obejmuje wspieranie rozwoju infrastruktury wiejskiej, ukierunkowanie i ochrona produkcji rolnej;
Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa - pomoc w zakresie połowów ryb i procesów przetwórstwa rybnego;
Fundusze przedakcesyjne, do których zaliczamy program Phare na rzecz rozwoju infrastruktury regionów w krajach przygotowujących się do wejścia do Unii Europejskiej, ISPA dotyczący wspierania rozwoju transportu i ochrony środowiska oraz SAPARD przeznaczony na rzecz rozwoju rolnictwa.
Oprócz powyżej wymienionych instrumentów wspierania regionów opóźnionych gospodarczo możemy jeszcze wymienić instrumenty ściśle związane z prawem Unii Europejskiej. W szczególności należy wymienić regulacje zawarte w Traktatach Rzymskich, Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht. Są to uregulowania prawne, które w znaczący sposób wpływały na politykę Unii Europejskiej również w zakresie wspierania rozwoku regionalnego.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ REGIONALNY.
Do czynników wpływających na rozwój regionalny zaliczamy: wewnętrzne (endogeniczne) i zewnętrzne (egzogeniczne). Wśród tych pierwszych wyróżnimy z pewnością przestrzeń wraz z surowcami naturalnymi, klimatem, ukształtowaniem terenu, żyznością gleby, położenie geograficzne i geopolityczne (czyli położenie względem innych regionów). Ważnym czynnikiem wewnętrznym jest również infrastruktura regionu, do której należą szlaki komunikacyjne (drogi, kolej, transport morski, lotniczy), stan zagospodarowania przestrzennego itp. Do czynników wewnętrznych innego rodzaju należą wszystkie związane z zasobami ludzkimi czyli potencjał demograficzny, struktura wieku, płci, wykształcenie, aktywność społeczna, bezrobocie, przestępczość. Czynnik ludzki nabiera obecnie coraz większego znaczenia, gdyż jest najtrudniejszy do zmiany i trzeba o ludzi coraz bardziej dbać. Kolejną grupą czynników wewnętrznych jest otoczenie biznesowe związane z kapitałem , placówkami naukowo-badawczymi, odpowiednie warunki do prowadzenia interesów (ulgi podatkowe, odpowiedni „klimat” dla działalności gospodarcze, infrastruktura przemysłowa lub usługowa). Do czynników zewnętrznych zaliczamy wszelkie czynniki, które wynikają z inicjatywy instytucji lub warunków leżących poza danym regionem. Będą to więc działania rządu, oraz instytucji państwowych ingerujące rozwój regionu, normy prawne, czynniki związane z handlem zagranicznym (eksport-import), stymulowanie popytu z jednej strony na towary konsumpcyjne a drugiej na dobra inwestycyjne.
Ważne jest aby czynniki wewnętrzne i zewnętrzne współgrały ze sobą, ponieważ warunki te nie kogą wzajemnie się wykluczać ani ograniczać.
JAKIE ISTNIEJĄ NARZĘDZIA POLITYKI REGIONALNEJ WSPIERAJĄCE REGIONY SŁABO ROZWINIĘTE GOSPODARCZO.
Narzędzia stosowane w polityce regionalnej pochodzą z ogólnej polityki ekonomicznej państwa. Wśród nich wyróżnić możemy:
obowiązujące powszechnie normy, ustalane przez władze państwowe i organy samorządu terytorialnego
ogólne decyzje administracyjne wydawane na podstawie odpowiednich norm narzędzia ekonomiczno-finansowe polityki pieniężnej i budżetowej, motywujące podmioty gospodarcze do określonej działalności przedsięwzięcia gospodarcze organizowane i realizowane bezpośrednio przez organy publiczne lub z ich udziałem
Normy powszechnie obowiązujące odgrywają znaczącą rolę w procesie zagospodarowania przestrzeni. Określają one reguły postępowania dla wszystkich jednostek gospodarczych, a zwłaszcza inwestorów, wprowadzając zmiany w sposobach użytkowania terenów i zagospodarowania obszarów. Normy dotyczą sposobów użytkowania ziemi, przestrzegania zasad ochrony środowiska naturalnego i zasad bezpieczeństwa, zabudowy zgodnej z wymogami architektonicznymi i urbanistycznymi.
Decyzje administracyjne wprowadzają szczegółowe regulacje dotyczące sposobów zabudowy terenów i umiejscowienia inwestycji budowlanych. Zarówno normy jak i decyzje mają oddziaływanie negatywne tzn. nie dopuszczają do działalności niepożądanej na danym terytorium.
Narzędzia ekonomiczno-finansowe mają oprócz negatywnego także charakter wspierający w stosunku do celowych i pożądanych działań na rzecz lepszego zagospodarowania regionów. Przykładem oddziaływań negatywnych są wyższe obciążenia podatkowe wobec inwestorów a zachęcający wpływ mają zwolnienia i ulgi podatkowe, ułatwienia kredytowe, a niekiedy też subwencje budżetowe. Z reguły instrumenty finansowe funkcjonują na określonych częściach danego państwa (regionu), a ich działanie jest obwarowane wieloma warunkami odnoszącymi się do sektora (przemysł, budownictwo, rolnictwo, itd.), typu działalności gospodarczej (np. produkcyjna, usługowa, badawcza), rodzajem przedsięwzięcia (np. budowa, rozbudowa, modernizacja, relokacja), wielkości przedsięwzięcia, wielkości zatrudnienia, które ono ma stworzyć itp.
Ostatnią grupą narzędzi polityki regionalnej są przedsięwzięcia organizowane bezpośrednio przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego. Takimi przedsięwzięciami są inwestycje publiczne. Na rozwój regionów wpływa w dużym stopniu wyposażenie w infrastrukturę podstawową, obejmującą układy komunikacji drogowej i kolejowej, układ energetyczny, system gospodarki wodnej, rozmieszczenie osadnictwa, oświaty, ochrony zdrowia, nauki. Systemy te w większości krajów należą do państwa i to ono je utrzymuje i rozbudowuje. Najczęściej infrastruktura rozbudowywana jest w sposób zorganizowany dla celów przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Bezpośrednie działania organów publicznych mają za zadanie pobudzanie, nie zaś zastępowanie inicjatywy prywatnej.
NARZĘDZIA POLITYKI REGIONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ WSPIERAJĄCE ROZWÓJ REGIONÓW.
Polityka regionalna Unii Europejskiej
Narzędziem polityki regionalnej są fundusze strukturalne, które mają zapobiec powiększaniu się różnic i wspomóc biedniejsze rejony Europy. Polityka strukturalna wiąże się z celową działalnością organów władzy publicznej zmierzającą do przebudowy struktury gospodarczej i pobudzenia rozwoju gospodarczego danego obszaru. Aktywność polityki regionalnej skupia się na jednym regionie, obszarze bądź państwie członkowskim, a każda z tych jednostek może wspieranie i interwencje funduszy dowolnie rozszerzać bądź uszczuplać, a także zmieniać charakter interwencji.
We wspieraniu regionalnym poszczególne instrumenty powinny się zazębiać i współpracować.
Filarami europejskiej polityki regionalnej są: a. polityka przemysłowa (środki przeznaczone są na określone sektory gospodarki, branże a także zakłady przemysłowe, szczególny nacisk kładziony jest na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz na ochronę środowiska)
wspieranie gospodarcze (środki przeznaczone są na poprawę infrastruktury, nowe inwestycje, restrukturyzację przedsiębiorstw i otwieranie rynków zbytu),
polityka rynku pracy (środki przeznaczone są na wspieranie zatrudnienia poprzez programy szkoleniowe i przekwalifikowania, podnoszenie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw i ich pracowników),
wspieranie obszarów wiejskich (środki przeznaczone są na wsparcie obszarów wiejskich, szczególnie tych które borykają się z niską konkurencyjnością produkcji, wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, czy deficytami w infrastrukturze).
JAKIE ZNASZ EUROREGIONY I JAKI JEST SENS ICH ISTNIENIA W POLSCE; ICH CELE
Na początku lat dziewięćdziesiątych zainicjowano wspólne działań polskich regionów przygranicznych w oparciu o istniejące wzorce europejskie. Zdecydowanie wzrasta zainteresowanie współpracą euroregionalną oraz tworzeniem euroregionów, czemu sprzyjały m.in. podobieństwa kulturowe, językowe oraz zapoczątkowane reformy gospodarcze.
Obecnie mamy 16 euroregionów i są to euroregiony: NYSA; SZPREWA-NYSA-BUG; PRO EUROPA VIADRINA; POMERANIA; PRADZIAD; PLACENSJA; SILESJA; ŚLĄSK CIESZYŃSKI; BESKIDY; TATRY; KARPATY; BUG; PUSZCZA BIAŁOWIESKA; NIEMEN; BAŁTYK; ŁYNA ŁAWA
Ogólnie można powiedzieć że euroregiony powstały w celu integracji regionów sąsiednich leżących w różnych krajach. Dla określenia celów jakie stawiają sobie poszczególne regiony przytoczę trzy przykłady:
EUROREGION BAŁTYK. Idea utworzenia Euroregionu prawie równocześnie powstała w południowo-wschodniej Szwecji oraz północno-wschodniej Polski.Euroregion Bałtyk jest jedną z największych tego typu organizacji w Europie zarówno pod względem ilości uczestniczących Stron, obszaru oraz ludzi zamieszkujących te regiony. Terytorium Euroregionu to na terenie Polski województwa pomorskie i warmińsko-mazurskie, na terenie Rosji Obwód Kaliningradzki, na terenie Litwy Kłajpeda i Okręg Kłajpedzki, zachodnia Łotwa, nadbałtyckie województwa Szwecji a na terenie Danii wyspa Bornholm. Strategia rozwoju Strony Polskiej Euroregionu Bałtyk przewiduje realizację zadań w następujących priorytetach: rozwój kontaktów międzyludzkich budujących demokrację lokalną, rozbudowę i modernizację infrastruktury komunikacyjnej, rozwój turystyki, ochronę i kształtowanie środowiska naturalnego, poprawę bezpieczeństwa i patologiom społecznym.
Euroregion Sprewa, Nysa, Bóbr celem jest przezwyciężanie granic poprzez
|
Likwidacja wzajemnych uprzedzeń i obaw |
|
|
Wspieranie przyjacielskich kontaktów |
|
|
Wykorzystanie gospodarczego potencjału regionu |
|
|
Budowanie wzajemnego porozumienia i zaufania |
|
|
Wyrównanie i poprawa poziomu życia po obu stronach granicy; Kolejny cel to integracja poprzez |
|
|
Integracja wschodu z zachodem |
|
|
Wspieranie kooperacji miast i gmin |
|
|
Transgraniczne planowanie przedsięwzięć infrastrukturalnych |
|
|
W spóltworzenie transgranicznych koncepcji rozwojowych |
|
Euroregion Puszcza Białowieska jest międzynarodowym zrzeszeniem społeczności lokalnych po polskiej i białoruskiej stronie granicy.
Celem nadrzędnym Euroregionu Puszcza Białowieska jest rozwijanie przyjaznej i wzajemnie korzystnej współpracy transgranicznej bezpośrednio sąsiadujących obszarów w Republice Białoruś i Rzeczypospolitej Polskiej, zbliżenie lokalnych społeczności poprzez podejmowanie wspólnych działań zmierzających do wspierania rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego, inicjowanie kontaktów różnego typu instytucji - samorządów, placówek oświatowych, sportowych, kulturalnych i innych. Istotnym celem Euroregionu, przede wszystkim ze względu na Puszczę Białowieską, jest ochrona środowiska naturalnego przygranicznych regionów, prowadzenie działań zapobiegających klęskom żywiołowym i zagrożeniom.
12. GŁÓWNE CELE STRATEGICZNE POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ DO 2013ROKU.
Do tych celów należą przede wszystkim: poprawa warunków życia ludności, wzrost konkurencyjności regionów, większa spójność społeczna, gospodarcza i przestrzenna. W ramach tych celów wyznaczono priorytety: tworzenie instytucji wspomagających konkurencyjność i atrakcyjność inwestycyjną województw, rozwój funkcji metropolitarnych dużych ośrodków miejskich, wzmacnianie potencjału innowacyjnego regionu czyli współpraca instytucji, rozwój zasobów ludzkich potrzebnych nowoczesnej gospodarce, promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego miast i obszarów wiejskich, przekształcenia gospodarcze i społeczne na terenach problemowych, zwiększenie mobilności przestrzennej ludności, poszerzenie perspektyw rozwoju gospodarczego regionów wschodniej Polski, wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich aby wieś nie była postrzegana jako rolnictwo ale też miała dochody z agroturystyki, produkcja rzemieślnicza, oraz rozwój współpracy terytorialnej.
Osie wsparcia to gospodarka wodno-ściekowa, zaopatrzenie w wodę i ochrona środowiska, gospodarka odpadami, ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, zarządzanie zasobami, przedsięwzięcia dostosowujące firmy do ochrony środowiska, rozwój transportu przyjaznego środowisku, drogi lotnicze i lotniska.
1