Sentencje łacińskie
A
A fructibus eorum cognoscetis eos - po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)
Ab alio exspectes, alteri quod feceris - od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie (Seneka)
Ab equis ad asinos - z koni na osły (z deszczu pod rynnę)
Ab Iove principium - początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.
Ab ovo - od jaja (Horacy). W znaczeniu Od początku
Ab ovo usque ad mala - od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu Od początku do końca.
Ab urbe condita - od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)
Absens carens - nieobecny traci
Absit! - uchowaj, Boże!
Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum - i otrze Bóg z ich oczu wszelką łzę (Apokalipsa św. Jana)
Acta est fabula - Sztuka jest skończona (Oktawian August, Swetoniusz)
Acti labores iucundi - Dokonane prace przyjemne.
Actum ne agas - nie rób tego, co już jest zrobione (Terencjusz)
Actus hominis non dignitas iudicentur - niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz)
Ad futuram rei memoriam - na przyszłą rzeczy pamiątkę.
Ad kalendas Graecas - (dosłownie: do greckich kalend) na czas nieokreślony. (Oktawian August)
Ad maiorem Dei gloriam - dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)
Ad patres - (udać się) do ojców; umrzeć.
Ad perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkę.
Adhibe rationem difficultatibus - w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)
Admoneri bonus gaudet - dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia (Seneka)
Adversae res admonent religionem - przeciwności uczą pobożności
Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis - pamiętaj zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu (Horacy)
Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur - wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy (Seneka)
Aeris alieni comes miseria - towarzyszką długu jest nędza
Aetas dulcissima adulescentia est - najmilszm okresem życia jest młodość (Pliniusz Młodszy)
Alea iacta est - kości zostały rzucone (Menander, Cezar)
Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus - kości, wino i Wenus, przez to stałem się nędzarzem
Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt - cudze błędy/winy mamy na oku, nasze poza nami (Seneka)
Alienis delectari malis - voluptas inhumana - cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka
Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent - Ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku (Salustiusz)
Aliud est facere, aliud est dicere - co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać
Alter ego - drugie ja (Cyceron)
Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere - trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie (Seneka)
Amantes amentes - zakochani są jak szaleńcy
Amantium irae amoris integratio - kłótnie kochanków umacniają ich miłość (Terencjusz)
Ambitiosa non est fames - głód nie ma ambicji (Seneka)
Amici fures temporum - przyjaciele to złodzieje czasu.
Amicorum omnia communia - u przyjaciół wszystko jest wspólne (Pitagoras)
Amicum perdere est damnorum maximum - stracić przyjaciela to największa ze strat
Amicus certus in re incerta cernitur - pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji (Cyceron)
Amicus optima vitae possesio - przyjaciel to największy skarb w życiu
Amicus Plato, sed magis amica veritas - przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką prawda (Arystoteles)
Amicus stultorum similis efficietur - przyjaciel głupich stanie się do nich podobny (kto z kim przestaje, takim się staje)
Amor caecus - ślepa miłość (Teokryta)
Amor magister optimus - miłość najlepszym nauczycielem (Pliniusz Młodszy)
Amor non quaerit, amor reperit - miłość nie szuka, miłość znajduje
Amor omnibus idem - miłość dla wszystkich jednaka (Wergiliusz)
Amor patriae nostra lex - Miłość do Ojczyzny naszym prawem (motto Polskiej Husarii)
Amor tollit timorem - miłośc usuwa strach
Amor vincit omnia - miłość wszystko zwycięża
Amo te, ama me - kocham cię, kochaj mnie
Anceps remedium melius quam nullum - niepewne lekarstwo lepsze niż żadne
Anguis in herba - Wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo)
Anima vilis - podła dusza
Animam debet - Winien duszę (zadłużony po uszy)
Animos labor nutrit - praca karmi umysły (Cycero)
Animus aeger semper errat - chory umysł zawsze błądzi
Annus superior semper melior - Rok ubiegły zawsze lepszy
Apage, Satanas! - Idź precz, szatanie!
Aqua et panis est vita canis - woda i chleb to życie psa
Arbiter elegantiarum - mistrz dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu)
Arcus nimium tensus rumpitur - łuk zbytnio naciągniety pęka
Argumentum pessimi turba - argumentem zła jest tłum
Arma virumque cano - opiewam czyny orężne męża (Wergiliusz, początek Eneidy)
Ars alit artificiem - sztuka żywi twórcę
Ars est celare artem - sztuką jest ukryć sztukę (Owidiusz)
Ars est philosophia vitae - filozofia jest sztuką życia
Ars longa, vita brevis - sztuka długotrwała, życie krótkie (Seneka)
Artes serviunt vitae, sapientia imperat - umiejętności służą życiu, mądrość nim włada
Artificem commendat opus - dzieło mistrza chwali
Asinus ad lyram - osioł przy lirze (Warron); pasuje jak wół do karety.
Asinus asinorum - osioł nad osłami
Asinus in tegulis - Osioł na dachu (zła wróżba)
Attendite a falsis prophetis - strzeżcie się fałszywych proroków (Jezus Chrystus)
Audaces fortuna iuvat timidosque repellit - śmiałym los sprzyja i bojaźliwych odtrąca (Horacy)
Audi multa, loquere pauca - słuchaj dużo, mów mało
Audiatur et altera pars - należy wysłuchać i drugiej strony (Seneka)
Aurea dicta - złote słowa (Lukrecjusz)
Aurea mediocritas - złoty środek (umiar) (Horacy)
Auribus frequenitius quam lingua utere - uszu używaj częściej niż języka
Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium - kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego (Publiliusz Syrus)
Aut bibat, aut abeat - Niech pije albo niech sobie idzie (Cyceron)
Aut Caesar aut nihil - być albo Cezarem, albo niczym (Cezar Borgia)
Aut vincere, aut mori - Albo zwyciężać, albo umierać
Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia - chciwość i bezczelność to główne wady możnych
Ave, Caesar, morituri te salutant - witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają (Swetoniusz)
Avida est periculi virtus - męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa
Avidis, avidis natura parum est - dla chciwych mało i całego świata (Seneka)
Avito vivit honore - żyje zaszczytami przodków
B
Beati pauperes spiritu - błogosławieni ubodzy w duchu. (Jezus Chrystus)
Beatus, qui prodest, quibus potest - Szczęśliwy, kto pomaga, komu może
Beatus, qui tenet - szczęśliwy kto rozumie; w "Zemście" dosłownie: "Szczęśliwy, kto trzyma (mieszek złota w ręku").
Bellum omnia contra omnes - wojna wszystkich przeciwko wszystkim.
Bene dignoscitur, bene curatur - dobra diagnoza podstawą dobrego leczenia
Bene meritus - dobrze zasłużony.
Bene olet, qui nihil olet - dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att. II, 1, 1)
Benedictus qui venit in nomine Domini - błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.
Bis dat, qui cito dat - kto szybko daje, dwa razy daje (Publiliusz Syrus)
Bona diagnosis, bona curatio - dobra diagnoza dobre leczenie
Bona fide - w dobrej wierze.
Bona valetudo melior est quam maximae divitiae - Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo
Bonum ex malo non fit - dobro nie rodzi się ze zła. (Seneka)
Bonum vinum laetificat cor hominis - dobre wino raduje serce człowieka
Bos lassus fortius figit pedem - zmęczony wół szybciej pracuje.
C
Caeca invidia est - zazdrość jest ślepa
Captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów.
Carpe diem quam minimum credula postero - chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak najmniej ufając przyszłości (Horacy)
Carta non erubescit - papier się nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob. epistola non erubescit
Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo - Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.
Cedant arma togae! - niech oręż ustąpi przed togą! (Cycero)
Certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.
Ceterum censeo Karthaginem esse delendam - Poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć - zob. Kato Starszy
Cibi condimentum est fames - najlepszą przyprawą jest głód
Cicer cum caule - groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu).
Clara pacta claros faciunt amicos - jasne (tj. jednoznaczne, wyraźne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.
Cogitationis poenam nemo patitur. - za myśli kary nikt nie ponosi.
Cogitationum poenam nemo luit - nikt nie cierpiał za karę myślenia
Cogito, ergo sum - myślę więc jestem Kartezjusz
Cognosce te ipsum - poznaj samego siebie.
Comedamus et bibamus cras enim moriemour - jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy
Compos mentis - zdrów na umyśle
Concordia civium murus urbium - zgoda obywateli, to mur obronny miast.
Concordia domi, foris pax - zgoda w domu, pokój na zewnątrz.
Conflabunt gladios suos in vomeres - przekują miecze swe na lemiesze. (Wulgata; Izajasz,2,4)
Consensus facit legem - zgoda tworzy prawo.
Consuetudinis vis magna est - wielka jest siła przyzwyczajenia.
Consuetudo altera natura est - przyzwyczajenie jest drugą naturą. (Cyceron)
Consummatum est - stało się. (Jezus Chrystus)
Contra negantem principia non est disputandum - z kimś, kto zaprzecza pryncypiom, nie dyskutuje się (Arthur Schopenhauer za Arystotelesem)
Contra vim mortis non est medicamen in hortis - przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach (na śmierć nie ma lekarstwa)
Contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy.
Contraria contrariis curantur - przeciwne (leczy się) przeciwnym (prastara zasada medyczna)
Convenienter naturae vivere - żyć w zgodzie z naturą. (Zenon z Kitionu)
Cornix cornici numquam confodit ocellum - kruk krukowi oka nie wykole
Corrumpunt mores bonos colloquia mala - złe rozmowy psują dobre obyczaje.
Corvus albus - biały kruk. (Juwenalis)
Credo ut intelligam - wierzę, aby rozumieć (św. Anzelm z Canterbury), zasada ta stała się podstawą scholastyki.
Crescit sub pondere virtus - prześladowana cnota wzrasta.
Crux interpretum - (dosłownie: krzyż komentatorów) miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia.
Cucullus non facit monachum - kaptur nie czyni mnicha
Cui bono? - na czyją korzyść? Lucjusz Kasjusz.
Cuius regio eius religio - czyja władza, tego religia
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare - Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi. Cyceron
Cum debita reverentia - z należytym szacunkiem.
Cum recte vivis, ne cures verba malorum - Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi. (Katon)
Cum tacent, clamant - milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) (Cyceron przeciw Katylinie)
Cum ventis litigare - rzucać słowa na wiatr.
Cura, ut valeas! - bądź zdrów (standardowa rzymska formuła pożegnania)
D
Damnant quod non intellegunt - potępiają, czego nie rozumieją
De caelo in caenum - Z nieba w błoto
De fumo in flammam - z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.
De gustibus non est disputandum - o smakach/gustach się nie dyskutuje
De mortuis aut bene aut nihil - o zmarłych należy mówić dobrze albo nic. (Chilon ze Sparty)
De mortuis nihil nisi bene - o zmarłych dobrze albo wcale (mówić)
De te fabula narratur - o tobie mówi bajka
Desipere est juris gentium - prawem ludzi jest głupota
Deum sequere - idź za wezwaniem boga (Cyceron, Seneka)
Dictum sapienti sat (est) - powiedziane mądremu wystarczy (polskie: Mądrej głowie dość dwie słowie)
Diem perdidi - straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego). (Tytus)
Dies irae - dzień gniewu. (Sofoniasz o dniu Sądu Ostatecznego)
Difficile est satiram non scribere - trudno nie pisać satyry. (Juwenalis)
Difficilis in otio quies - bezczynność nie daje odpoczynku.
Dimidium facti, qui coepit, habet - kto zaczął, już zrobił połowę. (Horacy)
Dis aliter visum est - inna jest wola bogów. (Publiliusz Syrus)
Discenda est virtus - cnoty należy uczyć. (Seneka za Sokratesem)
Divide et impera - dziel i rządź. (Filip, król Macedonii)
Divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem. (Seneka za stoikami)
Do ut des - daję, abyś dał (tzw. zasada wzajemności)
Docendo discimus - nauczając, uczymy się (Seneka)
Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. - dopóki będziesz szczęśliwy będziesz liczył (miał) wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne (złe) będziesz sam. (Owidiusz, Tristia, I, 9, 5-6)
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną. (Seneka za Kleantesem)
Dulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę (Horacy, Pieśni)
Dulcis est somnus operanti - słodki jest sen dla pracującego. (Kohelet)
Dum spiro, spero - póki oddycham, mam nadzieję (póty żywota póki nadziei)
Duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.
Duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. (Ezop)
Dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo
Dura necessitas - twarda konieczność
E
E fructu arbor cognoscitur - drzewo rozpoznaje się po owocu
E pluribus unum - z wielu jeden - motto USA od 1776 roku
Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt - oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie (Liwiusz, XXIV, 25)
Ecce homo - oto człowiek (słowa Piłata o Chrystusie)
Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus - jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to, by jeść. (Plutarch)
Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse - biedakiem jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może ("Rhetorica ad Herennium", IV, 17, 24)
Ego sum qui sum - jestem, który jestem. (Bóg do Mojżesza)
Ego sum via et veritas, et vita - ja jestem drogą, prawdą i życiem. (Jezus Chrystus)
Epistola (enim) non erubescit - list (bowiem) się nie rumieni (Cyceron, Listy)
Equi donati dentes non inspiciuntur - darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
Eritis sicut dii scientes bonum et malum - będziecie jako bogowie znający dobro i zło (Księga Rodzaju, 3, 5)
Errare humanum est - błądzić jest rzeczą ludzką. (Seneka Starszy)
Est modus in rebus - (dosłownie: mają rzeczy swą miarę) wszystko ma swoje granice. (Horacy)
Est modus in rebus (sunt certi denique fines) - w (wszystkich) rzeczach jest miara (której przekraczać nie należy) (Horacy, Satyry, 1, 1 106)
Est vetus atque probus centum qui perficit annos - klasyk to ten, kto ukończy sto lat (Horacy, Listy II, 1, 39-zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń)
Et in sole maculae - i na słońcu są plamy
Et tu, Brute, contra me - i ty, Brutusie, przeciwko mnie. (Cezar)
Etiam latrones suis legibus parent - i zbóje mają swoje prawa. (Cyceron)
Ex malis eligere minima - wybierać mniejsze zło. (Cyceron za Arystotelesem)
Ex navicula navis - z łódeczki łódź
Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Łodzi.
Ex nihilo nihil - z niczego nic
Ex oriente lux - światło ze wschodu (przychodzi).
Ex oriente lux, ex occidente lex - światło (kultury) ze wschodu, prawa z zachodu.
Exegi monumentum aere perennius - postawiłem pomnik trwalszy od spiżu (Horacy, Pieśni)
Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor - niech z naszych kości narodzi się mściciel. (Wergiliusz, Eneida)
Experto credite - wierzcie doświadczonemu. (Wergiliusz)
Extremis malis extrema remedia - na krańcowe zło krańcowe środki.
F
Faber est quisque suae fortunae - każdy jest kowalem własnego losu. (Appiusz Klaudiusz)
Fac fideli sis fidelis - bądź wierny temu, kto wierny tobie
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus - kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady (Terencjusz, "Andria" 309)
Facilius est consolari afflictum, quam sustinere - łatwiej jest pocieszać strapionego niż cierpieć
Fallite fallentes - okłamujcie kłamiących (z Owidiusza "Sztuka kochania")
Fama crescit eundo - plotka rośnie rozchodząc się. (Wergiliusz)
Fames est optimus coquus - głód jest najlepszym kucharzem. (Cyceron)
Fas est et ab hoste doceri - warto się uczyć i od wroga (Publius Ovidius Naso)
Fata viam invenient - przeznaczenie znajdzie drogę
Favete linguis - milczcie w skupieniu. (Horacy)
Feci, quod potui, faciant meliora potentes - zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.
Felix culpa - szczęśliwa wina. (Św. Augustyn o grzechu pierworodnym)
Felix, qui potuit rerum cognoscere causas - szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy. (Wergiliusz)
Ferro et igni - ogniem i mieczem; Lukan (De bello civili, 2, 443) pisze, że Cezar wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go nie napotykając oporu gospodarzy. Stąd tytuł 1. części Trylogii H. Sienkiewicza (1884).
Ferro ignique - (dosłownie: żelazem i ogniem) ogniem i mieczem.
Fervet olla, vivit amicitia - garnek kipi, przyjaźń kwitnie
Festina lente! - spiesz się powoli (Oktawian August)
Fiat ius(titia), et pereat mundus - prawu(sprawiedliwości) musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć
Fiat iustitia, ruat caelum - sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć
Fiat lux - niech się stanie światłość. (Księga Rodzaju)
Fides sine operibus mortua est - wiara bez uczynków jest martwa. (Św. Jakub)
Finis coronat opus - koniec wieńczy dzieło. (Owidiusz)
Finita est comoedia - komedia skończona.
Flagrante bello - w pożodze wojny.
Flagrante delicto - na gorącym uczynku
Fluctuat nec mergitur - rzuca nim fala, lecz nie tonie (dewiza Paryża)
Fortes fortuna adiuvat - śmiałym szczęście sprzyja
Fortuna favet fortibus - los sprzyja dzielnym.
Fraus latet in generalibus - w ogólnikach czai się oszustwo
Fumum vendere - (dosłownie: sprzedawać dym) mamić obietnicami.
G
Gallus in suo sterquilinio plurimum potest - Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może. (Seneka)
Genius loci - duch opiekuńczy miejsca.
Gladiator in arena consilium capit - gladiator decyduje dopiero na arenie.
Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis - chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. (Św. Łukasz)
Gloria victis - chwała zwyciężonym (porównaj vae victis)
Gloria virtuti resonat - sława jest echem cnoty.
Graecum est, non legitur - to po grecku, tego się nie czyta
Gratis accepistis, gratis date - darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. (Jezus Chrystus do apostołów)
Graves amicitiae principum - złowieszcza przyjaźń książąt (odprężenie kończące się awanturą, zimną a. gorącą wojną itd.)
Graviora manent - najgorsze dopiero nadejdzie.
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo / sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo - kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy. (Owidiusz)
H
Habent sua fata libelli - i księgi mają swoje losy
Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert - Potakiwanie ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre ("Rhetorica ad Herennium", IV, 15, 21)
Habet et musca splenem - i mucha ma śledzionę (nawet ktoś niepozorny może się zdenerwować)
Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) - Hannibal u bram (Cyceron) bliskie niebezpieczeństwo.
Hic Rhodus, hic salta - tu Rodos (wyspa), tu skacz! (zamiast gadać o skakaniu)
Hic sunt leones - tu są lwy; używane na oznaczanie białych plam na mapach (porównaj z terra incognita)
Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. - Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają zmarli. (Cyt. pochodzący z frontonu Biblioteki Aleksandryjskiej)
Historia magistra vitae est - historia jest nauczycielką życia Cycero
Historiam nescire hoc est semper puerum esse - Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem.
Hodie mihi, cras tibi - dziś mi, jutro tobie
Homines soli animalium non sitientes, bibimus - My ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.
Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. - rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.
Hominum causa omne ius constitutum sit. - wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi.
Homo doctus in se semper divitias habet. - człowiek wykształcony w sobie zawsze bogactwo ma.
Homo homini deus est - człowiek człowiekowi bogiem.
Homo sacra res homini - człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka. (Seneka)
Homo sum, humani nil a me alienum puto - człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce. (Terencjusz, Heauton timorumenos, 77)
Honesta res est laeta paupertas - szacowna to rzecz pogodne ubóstwo. (Seneka za Epikurem)
Honos habet onus - zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.
Horribile dictu - strach powiedzieć.
Hospes hospiti sacer - gość świętością dla gospodarza.
Hospes, hostis - każdy obcy to wróg.
Humana non sunt turpia - co ludzkie, nie hańbi.
I
Iacta alea est! - kości zostały rzucone! (wg Swetoniusza, słowa Juliusza Cezara przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji)
Ibi patria, ubi bene - tam ojczyzna gdzie dobrze (parafraza z Rozmów tuskulańskich Cycerona)
Ignavis semper feriae - lenie zawsze mają święto
Ignis, mare, mulier - tria mala - ogień, morze, kobieta - trzy nieszczęścia
Ignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi się ogniem.
Ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi
Ignorantia legis excusat neminem - nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy (nie można zasłaniać się nieznajomością przepisów)
Ignoti nulla cupido - nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.
Impares nascimur, pares morimur - rodzimy się nierówni, umieramy równi. (Seneka)
Imperare sibi maximum imperium est - rządzić sobą jest największą władzą
Impos animi - słaby na umyśle
Impossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
In aqua scribis - (dosłownie: piszesz na wodzie) niepewność realizacji.
In arena aedificas - (dosłownie: budujesz na piasku) nierealne podstawy czegoś.
In articulo mortis - w obliczu śmierci.
In lacte matris praebibere - wyssać z mlekiem matki. (Św. Augustyn)
In magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcieć. (Propercjusz)
In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. - wszędzie spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.
In principio creavit Deus caelum et terram - na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (Księga Rodzaju)
In principio erat Verbum - na początku było Słowo. (Św. Jan)
In silvam ligna ferre - znosić drewno do lasu. (Horacy)
In vino veritas - (dosłownie: prawda w winie) wino rozwiązuje język. (Platon)
In vino veritas, in aqua sanitas - w winie prawda, w wodzie zdrowie
Inter arma silent leges - wśród szczęku oręża milczą prawa
Inter arma silent Musae - w czasie wojny milczą Muzy. (Cyceron)
Inter malleum et incudem - między młotem i kowadłem. (Orygenes)
Invidia gloriae assiduus est - zawiść jest stałym towarzyszem sławy.
Invitum qui servat, idem facit occidenti - kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał. (Horacy)
Ipsa sua melior fama - lepszy od swojej reputacji.
Ira furor brevis est - gniew jest chwilowym szaleństwem. (Horacy)
Ira sine viribus vana est - gniew nie poparty siłą jest próżny. Liwiusz, (Seneka)
Is fecit, cui prodest - ten uczynił, czyja korzyść (ten jest sprawcą przestępstwa, komu przyniosło korzyść)
Ite, missa est - idźcie, ofiara spełniona.
Iucundi acti labores - miłe są trudy zakończone. (Cyceron)
Iurare in verba magistri - przysięgać na słowa nauczyciela (Horacy, Listy) ślepo wierzyć; uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny
Iustitias vestras iudicabo - sprawiedliwość waszą sądzić będą.
L
Labor omnia vincit - praca wszystko zwycięża
Labores pariunt honores - trudy przynoszą zaszczyty
Lapides clamabunt - kamienie wołać będą. (Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów)
Lapis super lapidem non reliquentur hic - kamień na kamieniu tu nie pozostanie. (Jezus o Jerozolimie)
Laudant, quod non intelligunt - chwalą to, czego nie rozumieją.
Laudator temporis acti - chwalca przeszłości; konserwatysta.
Laus alit artes - pochwała karmi sztukę. (Seneka za Enniuszem)
Lavare manus - umywać ręce.
Legant prius et postea despiciant - niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a nie odwrotnie)
Legere et non intellegere neglegere est - Czytać i nie rozumeć jest zaniedbaniem
Lex retro non agit - prawo nie działa wstecz (nie podlega karze czyn, który nie był jeszcze zabroniony, gdy go popełniono)
Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini seruit - za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie ("Rhetorica ad Herennium", IV, 17, 24)
Libera te ex inferis - uchroń siebie przed piekłem
Littera docet, littera nocet - słowo uczy, słowo szkodzi
Littera scripta manet - słowo zapisane pozostaje.
Litterae non erubescunt - pismo się nie rumieni. (Cyceron)
Lucidus ordo - jasny układ; przejrzysta konstrukcja.
Lupus in fabula - o wilku mowa, a wilk tuż. (Terencjusz)
Lux in tenebris - światło w ciemnościach. (Św. Jan)
M
Macte animo, iuvenis! - bądź mężny, młodzieńcze!
Magnis nominis umbra - cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.
Magna di curant, parva neglegunt - o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają
Magnorum non est laus sed admiratio - wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
Magnum in parvo - (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.
Magnus ille, qui in divitiis pauper est - wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi. (Seneka)
Maior reverentia e longinquo - większy szacunek z daleka. (Cesarz Tyberiusz)
Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia. (Seneka za Epikurem)
Manus manum lavat - ręka rękę myje
Mater semper certa est - matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba dowodzić). Fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant - tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku małżeńskim.
Me nemo ministro fur erit - nie będę pomocnikiem złodzieja. (Juwenalis)
Mea culpa - moja wina
Mea culpa, mea maxima culpa - moja wina, moja bardzo wielka wina
Medice, cura te ipsum - lekarzu, wylecz samego siebie (Św. Łukasz)
Medicus curat, natura sanat - lekarz leczy, natura uzdrawia
Medio tutissimus ibis - najbezpieczniej chodzić środkiem.
Melior est canis vivus leone mortuo - lepszy jest żywy pies od martwego lwa. (Kohelet)
Memento mori - pamiętaj o śmierci
Memoria minuitur nisi exercetur - pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy
Memini tui, memento mei - pamiętam o tobie, pamietaj o mnie
Mens sana in corpore sano - w zdrowym ciele zdrowy duch (Juwenalis)
Messis quidem multa, operarii autem pauci - żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało. (Jezus Chrystus)
Mirabile dictu - aż dziw powiedzieć.
Miscere utile dulci - łączyć przyjemne z pożytecznym. (Horacy)
More antiquo - starym obyczajem.
More maiorum - obyczajem przodków.
Morituri te salutant - idący na śmierć pozdrawiają cię (do Cezara)
Mors malum non est, sola ius aequum generis humani - śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki. (Seneka)
Mors meta malorum - śmierć kresem cierpień
Mors sola - tylko śmierć
Mortui sunt, ut liberi vivamus - umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
Mulieres in Ecclesiis taceant - kobiety mają milczeć w kościele. (Św. Paweł)
Multum, non multa - (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości. (Pliniusz Młodszy)
Mundi est propria virtus - cnota jest właściwością świata. (Cyceron za Chryzypem)
Mundus vult decipi, ergo decipiatur - świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie
Mutato nomine de te fabula narratur - o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem (Horacy)
N
Natura horret vacuum - natura nie znosi próżni.
Naturalia non sunt turpia - rzeczy naturalne nie są wstrętne
Navigare necesse est, vivere non est necesse - Żeglowanie jest konieczne, życie nie - Marek Antoniusz. do żeglarzy, aby wypłynęli w sztorm z Egiptu ze zbożem dla głodującego Rzymu. (Plutarch za Pompejuszem Wielkim)
Ne puero gladium - nie dawaj dziecku miecza do ręki
Ne quid nimis - nic ponad miarę. (Solon)
Ne sutor supra crepidam iudicet - niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika. (Pliniusz Starszy)
Nec Hercules contra plures - nawet Herkules nie pomoże przeciw wielkiej liczbie (popularna wersja: I Herkules d*pa, kiedy ludzi kupa, polski odpowiednik siła złego na jednego)
Nec locus ubi Troia - nie ma śladu gdzie była Troja
Nec temere, nec timide - bez zuchwałości, ale i bez lęku (maksyma łacińska)
Nec tecum possum vivere, nec sine te - nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
Necesse est multos timeat quem multi timent - wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi. (Seneka za Decimusem Laberiuszem)
Nemo ante mortem beatus - nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią. (Solon)
Nemo est casu bonus - nikt nie jest dobry przez przypadek. (Seneka)
Nemo iudex idoneus in propria causa - nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.
Nemo iudex in sua causa - nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie
Nemo potest duobus dominis servire - nikt nie może służyć dwom panom. (Jezus Chrystus)
Nemo propheta in patria sua - nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.
Nemo regere potest nisi qui et regi - tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy. (Seneka, Solon)
Nemo sapiens nisi patiens - nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
Nemo sine vitiis est - nikt nie jest bez wad
Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura
Nervus belli pecunia - pieniądz jest nerwem wojny. (Cyceron)
Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua - niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni. (Jezus Chrystus o jałmużnie)
Nihil est ab omni parte beatum - nie ma bezwzględnego szczęścia
Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu - nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było (Arystoteles).
Nihil lacrima citius arescit - nic nie wysycha szybciej niż łza (Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50; Cycero De inventione I, 56, 109)
Nihil sub sole novum - nic nowego pod słońcem (Kohelet 1.10, często cytowane jako Nihil novi sub sole)
Nil admirari - niczemu się nie dziwić. (Horacy)
Nil desperandum - nie należy rozpaczać. (Horacy)
Nil homini certum est - dla człowieka nie ma nic pewnego. (Owidiusz)
Nil nisi bene - mów dobrze lub wcale.
Nimium civiles viles - zbyt grzeczni bywają ordynarni
Nolens volens - chcąc nie chcąc.
Noli me tangere - nie dotykaj mnie. (Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu)
Noli turbare circulos meos - nie zamazuj moich kół. (Archimedes)
Nolite iudicare, et non iudicabimini - nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni. (Jezus Chrystus)
Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt - kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną. (Terencjusz)
Nomina stultorum semper parietibus haerent - imiona głupców zawsze wypisane są na murach
Nomina sunt odiosa - nie należy wymieniać nazwisk. (Cyceron)
Non compos mentis - niespełna rozumu.
Non est beatus, esse se qui non putat - nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa. (Seneka za Publiliuszem Syrusem)
Non est bonum esse hominem solum - nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
Non est potestas nisi a Deo - wszelka władza pochodzi od Boga. (Św. Paweł)
Non est viri timere sudorem - nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy. (Seneka)
Non in solo pane vivit homo - nie samym chlebem człowiek żyje. (Księga Powtórzonego Prawa)
Non licet - nie wolno; nie godzi się.
Non liquet - nic stąd nie wynika.
Non mortem timemus, sed cogitationem mortis - nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci. (Seneka)
Non nova, sed novae - nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.
Non omnia possumus omnes - nie wszystko możemy wszyscy.
Non omnis moriar - nie wszystek umrę (Horacy, Pieśni III, 30, 6)
Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est - nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej. (Seneka)
Non scholae, sed vitae discimus - uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (odwrócona myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus - '(niestety) nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły'.
Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire - znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać (Cyceron, Brutus, 37, 140)
Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum - nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.
Non vini vi no, sed vi no aquae - Nie żegluję siłą wina, lecz wody.
Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo - nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.
Nosce te ipsum! - poznaj siebie samego.
Nuda veritas - naga prawda. (Horacy)
Nulla aetas ad discendum sera. - dosł. Żaden wiek (nie jest) do nauki zbyt późny.
Nulla dies sine linea - ani dnia bez linii - ani jednego dnia bez pracy. (Apelles)
Nulla est medicina sine lingua Latina - Niczym jest medycyna bez jezyka łacińskiego
Nulla invidia sine amore - nie ma zazdrości bez miłości
Nulla poena sine lege - nie ma kary bez przepisu prawa.
Nulla regula sine exceptione - nie ma reguły bez wyjątku
Nulla res tam necessaria est quam medicina
Nulla sine Deo mens bona est - bez Boga żadna myśl nie jest dobra. (Seneka)
Nulla vis maior pietate vera est - Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość
Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu) (co nie zostało zabronione, jest dozwolone)
Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius - nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej (= wszystko już było) (Terencjusz, "Eunuch" 40)
Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit - nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.
Num custos fratris mei sum ego? - czyż jestem stróżem brata mego? Księga Rodzaju (Kain do Boga, po tym jak zabił Abla)
Nunc est bibendum - teraz pijmy. (Horacy)
O
O quam misericors est Deus, pius et iustus - o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!
O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo - o jak zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w ciszy i milczeć i rozmawiać z Bogiem!
O, imitatores, servum pecus! - o, naśladowcy, trzodo niewolników!
O, sancta simplicitas! - o, święta naiwności! (Jan Hus)
O, spectaculum miserum et acerbum! - o, widowisko nędzne i przykre!
O tempora! O mores! - o czasy! O obyczaje! (Cyceron, In Catilinam I, 1)
Obsequium amicos, veritas odium parit - schlebianie przysparza przyjaciół, prawda jest w nienawiści (dosł. "rodzi nienawiść").
Oculi plus vident quam oculus - oczy widzą więcej niż oko
Oculum pro oculo, dentem pro dente - oko za oko, ząb za ząb.
Oderint, dum metuant - niech nienawidzą, byleby się bali.
Odi et amo - nienawidzę i kocham. (Katullus)
Odi profanum vulgus et arceo - gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od niego z dala (Horacy)
Omne ignotum pro magnifico - wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe. (Tacyt)
Omne trinum perfectum - wszystko co potrójne (jest) doskonałe
Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt - wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi
Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt - wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą. (Jezus Chrystus)
Omnia mea mecum porto - wszystko co moje noszę ze sobą (Bias z Prieny)
Omnia orta occidunt et aucta sensecunt - wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się. (Salustiusz)
Omnia possibilia sunt apud Deum - u Boga wszystko jest możliwe. (Jezus Chrystus)
Omnia subiecta sunt naturae - wszystko podlega naturze. (Demokryt i Epikur)
Omnis ars naturae imitatio est - wszelka sztuka jest naśladowaniem natury. (Seneka)
Omnis homo mendax - każdy człowiek jest kłamcą. (Księga Psalmów)
Omnis qui se exaltat, humiliabitur - każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony. (Św. Łukasz)
Omnium artium medicina nobilissima est - ze wszystkich nauk medycyna jest najszlachetniejsza
Optimum medicamentum quies est - najlepszym lekarstwem jest spokój
Opus vitae - dzieło życia
Ora et labora - módl się i pracuj
Ora pro nobis - módl się za nami
Otium pulvinar satanae - nieróbstwo jest łożem szatana
Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura - życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka. (Seneka)
P
Pacta sunt servanda - należy dotrzymywać układów.
Panem et circenses - chleba i igrzysk.
Parcere subiectis et debellare superbos - oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać. (Wergiliusz)
Pater noster - Ojcze nasz
Pax melior est quam iustissimum bellum - pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny
Pecunia non olet - pieniądz nie śmierdzi (Cesarz Wespazjan wg Swetoniusza Ves. 23, 3)
Pedibus in sententiam ire - głosować nogami (w senacie rzymskim).
Per aspera ad astra - przez trudy do gwiazd - przez ciernie do gwiazd. (Seneka)
Per fas et nefas - prawem i bezprawiem (nie przebierając w środkach)
Per pedes apostolorum - na wzór apostołów; pieszo.
Per scientiam ad salutem aegroti - przez wiedzę do zdrowia chorego
Pereant qui ante nos nostra dixerunt - niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre myśli) wypowiedzieli przed nami
Pereat mundus, fiat iustitia - niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.
Periculum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce
Piscem natare doces - rybę uczysz pływać
Plenus venter non studet libenter - pełny brzuch uczy się niechętnie
Plures crapula quam gladius perdidit - pijaństwo gubi gorzej od miecza
Plurimos annos! - Sto lat! (dosł. Wielu lat!)
Plus dat, qui in tempore dat - dwa razy daje, kto prędko daje.
Plus ratio quam vis - rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność
Poetae nascuntur, oratores fiunt - poetami się rodzą, mówcami zostają.
Post cenam non stare sed mille passus meare - Po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków
Post hoc non est propter hoc - potem nie znaczy dlatego
Post mortem est nulla voluptas - po śmierci nie czas na przyjemności
Potius sero quam numquam - lepiej późno niż wcale. (Liwiusz)
Praemonitus, praemunitus - ostrzeżony - uzbrojony
Praesente medico nihil nocet - w obecności lekarza nic nie szkodzi
Praevenire melius est quam praeveniri - lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym
Primum non nocere - po pierwsze - nie szkodzić (Hipokrates)
Primum vivere, deinde philosophari - najpierw móc żyć, potem filozofować.
Primus in orbe deos fecit timor - bogów na świecie najpierw stworzył strach (Petroniusz)
Primus inter pares - pierwszy wśród równych.
Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis - darmo szukać zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus)
Principiis obsta - zło niszcz w zarodku. (Owidiusz)
Prior tempore, potior iure - pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.
Pro arte et studio - w obronie sztuki i nauki
Pro captu lectoris habent sua fata libelli - los książek zależy od pojętności czytelników. (Terencjanus Maurus)
Pro publico bono - dla dobra ogółu.
Pro rege saepe, pro patria semper - dle króla - często, dla ojczyzny - zawsze.
Probitas laudatur et alget - uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna. (Juwenalis)
Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris - właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło. (Tacyt)
Pulvis es et in pulverem reverteris - prochem jesteś i w proch się obrócisz. (Księga Rodzaju)
Pulvis et umbra sumus - prochem i cieniem jesteśmy Horacy
Q
Quae nocent, docent - to, co szkodzi, uczy.
Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova - to co teraz jest stare, kiedyś było nowe (Kwintylian)
Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus - wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni (Juliusz Cezar)
Qualis artifex pereo! - jakiż artysta ginie we mnie. (Neron)
Qualis pater, talis filius - jaki ojciec, taki syn.
Qualis rex, talis grex - (dosłownie: jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.
Qualis vir, talis oratio - jaki mąż, taka mowa.
Quem di diligunt, adolescens moritur. - Wybrańcy bogów umierają młodo. (Plaut za Menandrem)
Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius - kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera. (Eurypides)
Qui asinum non potest, stratum caedit - kto nie może bić osła, bije worek. (Petroniusz)
Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit - sanctus est) - kto pije - ten śpi, kto śpi - nie grzeszy, kto nie grzeszy - jest święty, a więc: kto pije, jest święty.
Quicquid agis, prudenter agas et respice finem - cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i wypatruj końca (= miej na uwadze efekt).
Quicquid discis, tibi discis - czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
Quicquid Latine dictum sit, altum videtur - cokolwiek powiesz po łacinie brzmi mądrze.
Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.
Qui gladio ferit, gladio perit - kto mieczem wojuje od miecza ginie.
Qui non est adversum vos, pro vobis est - kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami. (Jezus Chrystus)
Qui non est mecum, contra me est - kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie (Jezus Chrystus)
Qui non laborat, non manducet - kto nie chce pracować, niech nie je. (Św. Paweł)
Qui rogat, non errat - kto pyta nie błądzi.
Qui scribit, bis legit - kto pisze, ten podwójnie czyta.
Qui tacet, consentire videtur - kto milczy, ten się zgadza.
Quia nominor leo - bo się nazywam lew. (Ezop)
Quid vesper ferat, incertum est - Nie wiadomo, co przyniesie wieczór.
Quis fallere possit amantem? - któż zdoła oszukać tego, kto kocha? (Wergiliusz, Eneida, IV, 296)
Quo vadis Domine - dokad zmierzasz Panie?
Quod erat demonstrandum - co było do udowodnienia - skrót c.b.d.o. ("co było do okazania").
Quod felix, faustum fortunatumque sit - Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne
Quod licet Iovi, non licet bovi - Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu (polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie)
Quod me nutrit me destruit - to co mnie żywi zabija mnie
Quod medicina aliis, aliis est acre venenum - co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną
Quod verum est, meum est - co jest prawdziwe, jest też moje. (Seneka)
Quot capita, tot sententiae - ile głów, tyle zdań (polskie: "co głowa to koncepcja")
Quot homines, tot sententiae - ilu ludzi, tyle zdań.
Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? - jak długo jeszcze (nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)? (Cyceron)
R
Rara avis - rzadki ptak. (Juwenalis)
Rationale animal est homo - człowiek jest istotą rozumną. (Seneka)
Rediit ad plures - wrócił do większości (tj. umarł)
Relata refero - powtarzam (tylko to), co słyszałem
Rem tene, verba sequentur - rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim (trzymaj się tematu, a słowa się znajdą) (Kato Starszy)
Repetitio est mater studiorum - powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)
Requestat in pace (R.I. P) - niech spoczywa w pokoju (napis na nagrobkach)
Res iudicata pro veritate habetur - sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą
Res sacra miser - nieszczęśliwy jest rzeczą świętą. (Seneka)
Res severa est verum gaudium - prawdziwa radość jest rzeczą poważną. (Seneka)
Respice finem - patrz końca.
Rex regnat sed non gubernat - król panuje, ale nie rządzi
Ridentem dicere verum - z uśmiechem mówić prawdę. (Horacy)
Risu inepto res ineptior nulla est - nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę (Katullus, 39, 16)
Rixari de asini umbra - spierać się o cień osła; o rzecz błahą.
Risum teneatis, amici? - czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele? (Horacy)
Roma locuta, causa finita - Rzym przemówił, sprawa skończona
Romanus sedendo vincit - Rzymianin siedząc zwycięża.
Rosa pulchra est - Róża piękną jest.
S
Sacra populi lingua est - język ludu jest rzeczą świętą. (Seneka Starszy)
Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. - często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.
Saepe morborum gravium exitus incerti sunt - jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne (mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć)
Salus aegroti suprema lex esto - zdrowie chorego najwyższym prawem
Salus populi suprema lex esto - dobro ludu najwyższym prawem. (Cyceron)
Salus rei publicae suprema lex esto - dobro państwa najwyższym prawem (Cyceron)
Sapere aude - odważ się być mądrym (Horacy)
Sapienta ars vivendi putanda est - mądrość należy uważać za sztukę życia
Sapienti sat - mądremu wystarczy. (Plaut), mądrej głowie dość dwie słowie (zob. Dictum sapienti sat)
Satis verborum - wystarczy słów.
Scientiae radices amarae, fructus dulces - Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
Scio me nihil scire - wiem, że nic nie wiem (Sokrates)
Scribere scribendo, dicendo dicere disces - pisać uczysz się pisząc, mowy - mówiąc
Se contentus est sapiens - mędrzec zadowala się sobą. (Seneka)
Semel emissum volat irrevocabile verbum - słowo raz wypowiedziane nie powraca. (Horacy)
Semper avarus eget - skąpiec zawsze cierpi niedostatek. (Horacy)
Semper fidelis - zawsze wierny
Semper in altum - zawsze wzwyż
Semper invicta - zawsze niezwyciężona (dewiza, obecna w herbie Warszawy)
Semper paratus - zawsze gotowy
Seniores priores - starsi mają pierwszeństwo.
Sero venientibus ossa - kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za późno (na ucztę); kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi
Serviatus status brevis est - Trzeźwość jest stanem przejściowym
Si ad naturam vives, numquam eris pauper - jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi. (Seneka)
Si Deus pro nobis, quis contra nos? - jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? (Św. Paweł)
Si duo faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo. (Terencjusz)
Si non iurabis, non regnabis - jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował
Si parva licet componere magnis - jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.
Si tacuisses, philosophus mansisses - gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak odezwaniem się ujawniłeś głupotę)
Si vis amari, ama! - chcesz być kochanym, kochaj! (Seneka)
Si vis pacem, para bellum - jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny (Wegecjusz)
Si vis pacem, para iustitiam - chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
Sibi omino similis
Sic itur ad astra - tak się idzie do gwiazd. (Wergiliusz)
Sic transit gloria mundi - tak przemija chwała tego świata
Sicut mater, ita et filia eius - jaka matka, taka córka. (Ezechiel)
Signum temporis - znak czasu.
Silva rerum - las rzeczy.
Similia similibus curantur - podobne leczy się podobnym (zasada medycyny ludowej: czymżeś się struł, tym się lecz) (homeopetia)
Sine ira et studio - bez gniewu i namiętności (Tacyt, Roczniki - zapewnienie o bezstronności autora)
Sine labore non erit panis in ore - bez pracy nie będzie chleba w ustach (polskie: Bez pracy nie ma kołaczy)
Sit nox cum somno, sit sine lite dies - niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni. (Marcjalis)
Sit tibi terra levis. - dosł. niechaj tobie ziemia lekka - niech ci ziemia lekką będzie. (Marcjalis za Eurypidesem)
Sola ratio perfecta beatum facit - tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym. (Seneka)
Solus contra omnes - sam przeciw wszystkim
Spiritus flat ubi vult - duch tchnie, kędy chce. (Św. Jan)
Stultum facit fortuna, quem perdere vult - kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni. (Publiliusz Syrus)
Suae quisque fortunae faber - każdy jest kowalem własnego losu
Sub specie aeternitatis - z punktu widzenia wieczności.
Summum ius, summa iniuria - najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.
Superflua non nocent - nadmiar nie szkodzi
Sursum corda! - w górę serca! - nie traćcie ducha. (Jeremiasz)
Sus Minervam docet - świnia poucza Minerwę.
Sustine et abstine - cierp i panuj nad sobą. (Epiktet)
T
Tabula rasa - czysta tablica.
Tace, Fatua! - Milcz, Głupia! (Zygmunt I Stary do żony Bony Sforzy)
Taedium vitae - wstręt do życia.
Talis pater, talis filius - Jaki ojciec, taki syn.
Tarde venientibus ossa - dosł. Dla leniwie przychodzących kości - spóźnionym dostają się kości
Te Deum laudamus - Ciebie, Boga, wychwalamy.
Tempora labuntur tacitisque senescimus annis - czas upływa, a my starzejemy się niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami) (Owidiusz, Fasti, VI, 771)
Tempora mutantur et nos mutamur in illis - czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.
Tempus fugit, aeternitas manet - czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa) (Wergiliusz)
Terribilis est locus iste - przerażające jest owo miejsce
Tertius gaudens - trzeci się cieszy (polskie: gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta)
Testis unus, testis nullus - jeden świadek, żaden świadek.
Tota vita discendum est mori - przez całe życie trzeba się uczyć umierać. (Seneka)
Totus Tuus - Cały Twój
Trahit sua quemque voluptas - każdy ulega swoim namiętnościom. (Wergiliusz)
Transire suum pectus mundoque potiri - wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu
Tres faciunt collegium - trzech tworzy stowarzyszenie (zwyczajowe i prawne minimum do założenia stowarzyszenia)
Treuga Dei - rozejm Boży
Tu dices - Ty tak powiesz
Tua res agitur, paries cum proximus ardet - o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada. (Horacy)
Tuta timens - bojąc się rzeczy bezpiecznych.
U
Ubi bene, ibi patria - gdzie dobrze, tam ojczyzna.
Ubi concordia, ibi victoria - gdzie zgoda, tam zwycięstwo
Ubi dubium, ibi libertas - gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność
Ubi lex, ibi poena - gdzie prawo, tam i kara.
Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia - gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają (starożytna formuła ślubna wypowiadana przez pannę młodą)
Ultio doloris confesio est - zemsta jest przyznaniem się do cierpienia [Seneka]
Ultra posse nemo obligatur - nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.
Unum castigabis, centum emendabis - jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz
Usus magister est optimus - doświadczenie jest najlepszym nauczycielem, Cyceron
Unus pro multis - jeden za wszystkich. (Wergiliusz)
Usus est tyrannus - zwyczaj jest tyranem.
Ut ameris, amabilis esto - jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości
Ut pictura poesis - poezja jest jak obraz Horacy
Ut sementem feceris, ita metes - jak posiejesz, tak zbierzesz.
Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! - abyś był lekki w nocy, krótko jedz
Utinam falsus vates sim! - obym był fałszywym prorokiem!
Utile dulci miscere - łączyć przyjemne z pożytecznym.
V
Vade mecum! - dosłownie: chodź ze mną (postępuj jak wskazano - nazwa poradników)
Vae misero mihi - biada mi nieszczęsnemu (Terencjusz, Andria 302)
Vae victis! - biada zwyciężonym! Król Galów, Brennus. (porównaj gloria victis)
Vale et me ama - żegnaj i kochaj mnie (forma zakończenia listu)
Varietas delectat - zmienność sprawia przyjemność (wg Rhetorica ad Herennium III, 12, 22-zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy).
Vanitas vanitatum et omnia vanitas - marność nad marnościami i wszystko marność. (Kohelet)
Varium et mutabile semper femina - chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta. (Wergiliusz)
Veni, vidi, vici - przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (wg Plutarcha słowa Juliusza Cezara po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu)
Venimus, vidimus, Deus vicit - przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwycięzył (Jan III Sobieski, przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683 r. pod Wiedniem)
Ventum seminabunt et turbinem metent - wiatr siać będą, a zbierać burzę. (Księga Ozeasza)
Verba docent, exempla trahunt - słowa uczą, przykłady pociągają.
Verba volant, scripta manent - słowa ulatują, pismo zostaje.
Veritas odium parit, obsequium amicos - prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół. (Terencjusz)
Venter non habet aures - brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz
Verba docent, exempla trahunt - słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)
Verba et voces praetereaque nihil - słowa i słowa, nic ponadto
Verba volant, scripta manent - słowa ulatują, pismo pozostaje
Veritas temporis filia est - prawda jest córką czasu (= z czasem wszystko wychodzi na jaw; wg Gelliusza XII, 11, 7 "słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi teraz wyleciało z pamięci")
Verus amicus rara avis est - prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
Vestigia terrent - ślady odstraszają (a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących)
Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat - niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.
Video lupum - widzę wilka (polskie: O wilku mowa, a wilk tuż)
Video meliora proboque, deteriora sequor - widzę i pochwalam to, co lepsze, ale skłaniam się ku gorszemu (Owidiusz, Metamorfozy, VII 20-21: wypowiedź Medei przeżywającej konflikt między lojalnością wobec ojca, a miłością do Jazona).
Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam - czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny. (Św. Mateusz)
Vince in bono malum - zło dobrem zwyciężaj. (Św. Paweł)
Vino pellite curas - winem odpędźcie troski. (Horacy)
Vinum incendit iras - wino rozpala gniew. (Seneka)
Virtus ad beate vivendum sufficit - cnota wystarcza do szczęścia. (Seneka)
Virtus est perfecta ratio - cnota jest doskonałym rozumem. (Cyceron)
Virtuti militari. - męstwu żołnierskiemu
Vis maior - siła wyższa.
Vita mancipio nulli datur, omnibus usu - życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku. (Lukrecjusz)
Vita sine litteris mors est - życie bez nauki śmiercią jest
Viva vox docet - żywe słowo kształci
Vivere militare est - życie jest walką. (Seneka)
Vivere nolit, qui mori non vult - kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć. (Seneka)
Volenti nihil difficile - dla chcącego nic trudnego.
Volenti non fit iniuria - chcącemu nie dzieje się krzywda
Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi - wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata. (Jezus Chrystus do apostołów)
Vox clamantis in deserto - głos wołającego na pustyni. (Księga Izajasza)
Vox populi, vox Dei - głos ludu, to głos Boga (Alkuin - ok. 735-804)
Vulgare amici nomen, sed rara est fides - słowo "przyjaciel" jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka
Vulnerant omnes, ultima necat. - ranią wszystkie, ostatnia zabija (o godzinach; napis na zegarze)