ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

EPIDEMIOLOGIA

1. Medycyna zapobiegawcza.

zadaniem medycyny zapobiegawczej jest:

- dbałość o zdrowie społeczeństwa,

- zapobieganie chorobom,
- przedłużanie aktywnego życia jednostek,

medycyna zapobiegawcza stanowi:

- integralną część medycyny praktycznej,
- usług medycznych świadczonych pacjentom przez lekarzy praktyków,

epidemiologia dostarcza medycynie zapobiegawczej:
- usystematyzowane opisy historii chorób populacji,
- metodologię służącą uzupełnianiu stanu wiedzy medycznej o etiologii schorzeń,

epidemiologia wywodzi się od trzech greckich słów:

- EPI - znaczy „na", „nad",

- DEMOS - „ludność",

- LOGOS - „nauka„,

jest nauką, która zajmuje się badaniem czynników wywierających wpływ na stan ludności i jej zdrowie.

2. Co to jest epidemiologia?

EPIDEMIOLOGIA - to gromadzenie wiedzy o naturalnej historii chorób w populacji

- bada człowieka w jego naturalnym środowisku jako członka zbiorowości, uwzględniając jego wrodzoną podatność (uwarunkowania genetyczne)

- ocenia wpływ zarówno środowiska naturalnego jak i środowiska sztucznego (stworzonego przez człowieka) na jego zdrowie.

według K.F. Maxcy'ego, współczesna epidemiologia:

• zajmuje się badaniem wpływu różnych czynników i warunków środowiskowych na częstość
  i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych i niezakaźnych, bada stany fizjologiczne wśród ludności,

• J. Kostrzewski: epidemiologia

to „nauka o rozpowszechnianiu,, czyli o częstości występowania i rozmieszczenia chorób, inwalidztwa, zgonów, oraz o: zjawiskach w populacjach ludzkich i czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie,

epidemiologia to wiedza:

• o naturalnej historii chorób populacji,

• o człowieku w jego naturalnym środowisku, uwzględniająca jego wrodzoną (uwarunkowana genetycznie) podatność,

• o wpływie środowiska naturalnego, środowiska sztucznego (stworzonego przez człowieka) na jego zdrowie.

3. Epidemiologia wg Hipokratesa.

HIPOKRATES (ojciec medycyny) - występowanie chorób zależy od środowiska z jakiego się wywodzimy.

1. Współczesne podejście epidemiologiczne.

• epidemiologia:

• to opisy choroby w kontekście trzech głównych elementów odpowiedzialnych za wystąpienie choroby:

• 1) czynniki gospodarza,

• 2) swoiste czynniki chorobotwórcze,

• 3) środowisko.

4. Czynniki gospodarza.

podatność gospodarza na skutki działania środowiska zależy od wielu cech osobniczych, do których należą:

• dziedziczność, wiek, płeć, stan odżywienia, ogólny stan zdrowia, stan odporności, uprzednio przebyte choroby, narażenie na szkodliwe czynniki itd.,

5. Środowiskowe czynniki chorobotwórcze.

• Środowisko i swoiste czynniki etiologiczne.

• Współdziałanie czynników

• podatność osobnicza na zachorowanie jest rezultatem różnych mechanizmów, które powodują zmienność w przenikaniu substancji toksycznych ze środowiska do ustroju,

• sposobu detoksykacji, typu reakcji immunologicznych oraz rodzaju reakcji tkankowej,

• udało się zidentyfikować szereg uwarunkowań genetycznych związanych że zwiększeniem lub zmniejszeniem podatności na niektóre choroby:

• osoby z grupą krwi A mają większe ryzyko zachorowania na raka żołądka,

• osoby z grupą krwi 0 na wrzód dwunastnicy,

• niedobór alfalantytrypsyny może być związany z niektórymi postaciami przewlekłych nieswoistych chorób układu oddechowego,

• cechy osobnicze gospodarza mogą się łączyć z wykształceniem odporności swoistej, będącej skutkiem ekspozycji środowiskowej w przeszłości,

6. Czynniki biologiczne.

Swoiste czynniki etiologiczne

• biologiczne: bakterie, wirusy, riketsje i grzyby, ale także rezerwuary infekcji (ludzie, zwierzęta, gleba), przenosiciele (stawonogi), florę i faunę (produkty żywnościowe, alergeny itp.),

• fizykochemiczne: temperatura, wilgotność, zanieczyszczenia chemiczne powietrza atmosferycznego (komunalnego) w miejscu pracy, w domu, wody i gleby, promieniowanie, nasłonecznienie itd.,

• społeczne: wzajemne relacje
  i oddziaływania pomiędzy jednostkami
  i grupami wynikające ze społecznej organizacji i innych aspektów życia społecznego,

7. Rodzaje oddziaływań czynników chorobotwórczych.

Współdziałanie czynników.

• oddziaływanie czynników chorobotwórczych może mieć charakter:

• addytywny - wówczas, gdy sumują się efekty biologicznego działania dwóch (lub więcej) czynników,

• synergistyczny - gdy skutek współdziałania dwóch (lub więcej) czynników jest znacznie większy od prostego sumowania ich następstw,

• antagonistyczny - gdy działanie jednego czynnika ,,chroni" przed szkodliwym działaniem innego lub
  w jakiejś mierze ogranicza szkodliwe następstwa jego działania.

8. Zapobieganie chorobom I, II, III faza.

Zapobieganie chorobom

• Przebieg choroby.

• Zapobieganie I fazy /podstawowej/.

• Zapobieganie II fazy /przedklinicznej/.

• Zapobieganie III fazy
  /zaawansowane stadium choroby/.

Przebieg choroby

• zmiany patologiczne pojawiają się i utrwalają stopniowo, aż w końcu stają się nieodwracalne,

• w zwalczaniu choroby konieczne jest przesunięcie wykrywalności na najwcześniejsze stadia chorobowe,

• podejmowanie działań interwencyjnych do czynników ryzyka,

zapobieganie to:

• przeciwdziałanie rozwojowi choroby,

• przerwanie lub zahamowanie dalszego rozwoju choroby w stadium przedklinicznym lub w stadium klinicznym,

• zapobieganie na różnych poziomach procesu chorobowego,

Zapobieganie I fazy

• zapobieganie pierwszej fazy: to przeciwdziałanie powstaniu choroby przez zwiększenie odporności osobniczej na zachorowania,

• zmniejszenie ekspozycji osób wrażliwych na czynniki szkodliwe,

zapobieganie podstawowe to:

• podejmowanie działań zmierzających do wzmocnienia ogólnego stanu zdrowia (odporności nieswoistej
  i swoistej/,

• dobry stan zdrowia człowieka jest wynikiem procesu adaptacji takich wzorów zachowań osobniczych, które prowadzą do poprawy zdrowia i zwiększenia satysfakcji życiowej poszczególnych członków społeczeństwa,

• promocja zdrowia to systemowe działania instytucjonalne zmierzające do zwiększenia dobrostanu i zdrowia poszczególnych członków społeczeństwa poprzez wychowanie zdrowotne, zmiany codziennych nawyków i stylu życia,

• epidemiologia to:

• poznanie znaczenia czynników ryzyka w różnych chorobach na poziomie populacji,

• metody badań epidemiologicznych, które są kryterium weryfikującym skuteczność programów promocji zdrowia ludności,

Każda osoba, niezależnie od aktualnej kondycji zdrowotnej, jest zdolna do osiągnięcia znacznej poprawy w zakresie jakości swojego życia poprzez zachowania prozdrowotne”.

Zapobieganie II fazy:

• zapobieganie drugiej fazy - (w stadium przedklinicznym choroby) polega na możliwie wczesnym wykrywaniu choroby i jej skutecznym leczeniu,

• to przeciwdziałanie konsekwencjom zdrowotnym choroby poprzez:

• a) wczesne rozpoznanie i leczenie (badania przesiewowe, badania okresowe),

• b) poprawę skuteczności lecznictwa,

• c) poprawę skuteczności rehabilitacji.

• choroba wykryta we wczesnym stadium to:

• zwiększenie szansy na szybkie jej wyleczenie lub zahamowanie rozwoju,

• zapobieganie powikłaniom lub innym niekorzystnym następstwom,

wczesne leczenie chorób zakaźnych :

• chroni przed zachorowaniem inne osoby, czyli jest jednocześnie zapobieganiem podstawowym (pierwszej fazy) w stosunku do osób, które na tę chorobę jeszcze nie zachorowały, ale mogłyby być nią zagrożone,

• przykładami chorób, w których leczenie jest wyłącznie zapobieganiem drugiej fazy to:

• nadciśnienie tętnicze krwi, cukrzyca, rak szyjki macicy itp.,

• w profilaktyce pierwotnej zapobieganie drugiej fazy zależy od:

• lekarza praktyka,

• instytucji systemu opieki zdrowotnej, których zadaniem jest prowadzenie badań przeglądowych służących wykrywaniu chorób w przedklinicznym ich stadium,

Zapobieganie III fazy:

• przeciwdziałanie inwalidztwu lub zejściu śmiertelnemu chorych, którzy nie mogą być wyleczeni,

• polega na:

• zmniejszeniu zagrożenia inwalidztwem, poprzez odpowiednie działania rehabilitacyjne,

• rehabilitacja: to zespół działań ukierunkowanych na przywrócenie osobie poszkodowanej możliwie pełnej sprawności, potrzebnej do pełnienia ról osobniczych,

• zasobów sił i sprawności w celu kompensacyjnego wyrównania ewentualnych ubytków zdrowotnych,

• współczesne rozumienie rehabilitacji obejmuje psychospołeczne (w tym również zawodowe) i medyczne składniki,

• wymagana jest współpraca zespołowa specjalistów z różnych dziedzin,

9. Proces epidemiczny.

Proces epidemiczny

• Choroby zakaźne.

• Źródła zakażenia.

• Drogi szerzenia się zakażenia.

• Populacja wrażliwa na zakażenie.

• Rodzaje epidemii.

• Strategia zwalczania chorób zakaźnych.

10. Choroby zakaźne i infekcyjne.

Choroby zakaźne:

• choroby zakaźne i inwazyjne stanowią grupę schorzeń, w których czynnikiem chorobotwórczym jest żywy ustrój zwierzęcy lub roślinny oraz produkty z nich pochodzące, jak np. toksyny lub jady,

• choroba zakaźna to choroba rozwijającą się w wyniku zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym,

• zakażenie to wniknięcie do ustroju gospodarza i rozwój lub rozmnażanie się określonego chorobotwórczego czynnika biologicznego (wirus, bakteria, pierwotniak),

• większość chorób zakaźnych jest zaraźliwa dla otoczenia,

• choroba zaraźliwa ma charakter udzielający się tzn. że czynnik chorobotwórczy przenosi się pośrednio lub bezpośrednio z osoby albo zwierzęcia zakażonego na osobę zdrową,

• epidemia:

• to pojawienie się w zbiorowisku ludzkim na określonym terenie, w określonym czasie zachorowań na daną chorobę w większej liczbie niż poprzednio,

• proces epidemiczny prowadzi do powstania epidemii,

• jest to proces złożony pod względem biologicznym, ekologicznym i społecznym,

• epidemia choroby zakaźnej to relacja trzech elementów:

• 1) źródła zakażenia,

• 2) drogi szerzenia się zakażenia,

• 3) osoby wrażliwe na zakażenie,

11. Źródła zakażeń.

Źródła zakażeń:

• pierwszym i najczęstszym źródłem zakażenia jest chory człowiek wydalający zarazki,

• wydalanie zarazków determinuje zaraźliwość, która utrzymuje się w różnych chorobach różnie, najczęściej jednak aż do ustąpienia objawów klinicznych,

• drugie źródło zakażenia to nosiciel różnego typu:

• 1) nosiciel zdrowy,

• 2) nosicielstwo okresu wylęgania,

• 3) nosicielstwo ozdrowieńców,

• trzecim źródłem zakażenia: są zakażone zwierzęta, które mogą przechodzić zakażenie objawowe, poronne lub bezobjawowe,

• przeniesienie się choroby ze zwierzęcia na człowieka dokonuje się bezpośrednio, pośrednio lub w drodze kontaktu z surowcami, (mięso, skóra, sierść).

12. Drogi szerzenia się zakażenia.

Drogi szerzenia się zakażeń:

• 1) kontaktowa,

• 2) inhalacyjna, (zanieczyszczenie pyłem zawierającym zarazki chorobotwórcze, wysuszone kropelki śluzu zakażone bakteriami itp.),

• 3) pokarmowa, (zakażone surowce pochodzenia zwierzęcego, jak Np. mleko, mięso),

• 4) żywi przenosiciele, Np, stawonogi (muchy, komary, pchły, wszy, kleszcze itp.), stanowiące niekiedy również rezerwuar zarazka:

• a) bierne przenoszenie,

• b) czynne przenoszenie (Np. pchły zakażone dżumą, komary-malaria, kleszcze ­zapalenie mózgu).

13. Epidemia i jej elementy.

Epidemia:

• epidemia pojawia się wtedy, gdy w populacji jest odpowiednia proporcja osób wrażliwych na zakażenie,

• jeżeli odsetek ten jest mniejszy niż 20%, nie ma warunków do szerzenia się epidemii, nawet jeśli stopień zaraźliwości danej choroby jest bardzo wysoki,

14. Rodzaje epidemii.

Rodzaje epidemii:

• utrzymywanie się zachorowań w populacji na pewnym stałym poziomie to endemia,

• pojawienie się licznych zachorowań powyżej średnich wartości dla danego terenu to epidemia,

15. Strategia zwalczania chorób zakaźnych.

Strategia zwalczania chorób zakaźnych

• uwzględnia:

• 1) rezerwuar zarazka:

• jeżeli rezerwuarem są zwierzęta domowe, ogniska choroby zakaźnej mogą być opanowane przez:

• szczepienia zwierząt,

• fizyczne zniszczenie chorych osobników,

• źródłem zakażenia jest człowiek:

• usunięcie rezerwuaru zarazków z ustroju, (Np. cholecystektomia u przewlekłych nosicieli duru brzusznego).

• procedurą związaną z izolacją chorych jest tzw. kwarantanna, przez którą rozumie się ograniczenie swobody poruszania się osób zdrowych, które były narażone na„ zakażenie, czyli kontakt z osobą chorą,

• obecnie coraz częściej w takich chorobach, jak: cholera, ospa lub dżuma, kwarantanna zastępowana jest tzw. czynnym nadzorem epidemiologicznym poszczególnych osób.

16. Odporność czynna.

Odporność czynna

• czynna odporność naturalna powstaje w wyniku klinicznej lub podklinicznej infekcji i jest skierowana przeciw drobnoustrojom, które tę infekcję spowodowały,

• tężec nie powoduje żadnej odporności i osoba, która przebyła tężec musi być szczepiona dla zapobieżenia powtórnemu zachorowaniu,

• czynna odporność sztuczna jest wynikiem zastosowania procedur immunizacyjnych, /szczepienia/,

• czynne uodpornienie przeciw błonicy, tężcowi i kokluszowi było głównym kierunkiem praktycznych działań służby zdrowia przez wiele dziesiątków lat,

17. Odporność bierna.

Odporność bierna:

• podawanie gotowych przeciwciał osobom wrażliwym:

• przykładem biernego uodpornienia naturalnego jest przenikanie przez łożysko ciał odpornościowych matki do płodu lub z mlekiem matki do ustroju noworodka,

• bierne uodpornianie sztuczne
  to podawanie:

• odpornościowych globulin w profilaktyce odry i żółtaczki zakaźnej,

• antytoksyny przeciwtężcowej osobom ze zranieniami,

• surowicy przeciwko wściekliźnie osobom pokąsanym przez zwierzęta,

18. Opracowanie ogniska choroby zakaźnej.

Opracowanie ogniska choroby zakaźnej:

• 1) szybkie ustalenie źródła zakażenia i jego unieszkodliwienie,

• 2) określenie dróg szerzenia się choroby i ich przerwanie,

• 4) uodpornienie pozostałej populacji, (zdrowych).

• 3) zidentyfikowanie osób, które były eksponowane na zakażenie,

• 4) zabezpieczenie przed zachorowaniem,

• 5) zabezpieczenie „źródeł” przed dalszymi zachorowaniami,

19. Strategia zwalczania chorób zakaźnych.

Strategia zwalczania chorób zakaźnych.

• poprawa warunków sanitarnych i higienicznych środowiska (woda, powietrze, gleba),

• dezynfekcje zapobiegawcze (ustępy, zakłady fryzjerskie, przychodnie lekarskie),

• dezynsekcja (zwalczanie wszawicy, komarów),

• deratyzacja oraz nadzoru sanitarnego nad żywnością i przyrządzaniem posiłków.

20. Pojęcie zdrowia i choroby.

Zdrowie populacji oznacza zbiorowisko różnych ludzi, a więc:

• osób zdrowych,

• osób mniej lub bardziej podatnych na chorobę,

• chorych bez objawów,

• chorych z objawami klinicznymi,

• osób kalekich,

• medycyna praktyczna natomiast zajmuje się głównie osobami zgłaszającymi się do lekarza, a więc osobami chorymi,

• część ogółu przypadków wykazujących objawy określonej choroby przedstawiana jest obrazowo jako szczyt góry lodowej,

• opis naturalnej historii choroby powinien dążyć do tego, aby:

• zidentyfikować osoby już chore,

• osoby narażone na wyższe ryzyko zachorowania z racji zwiększonej podatności lub większej ekspozycji,

21. Definicje zdrowia.

• Marcin Kacprzak, założyciel współczesnej szkoły higienicznej w Polsce, zdefiniował zdrowie jako:

• stopień przystosowania się biologicznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach,

• Jan Kostrzewski: zdrowie społeczeństwa ludzkiego jest to:

• nie tylko brak chorób oraz dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego jednostek składających się na dane społeczeństwo,

• ale również harmonijny rozwój naturalny ludności oraz takie warunki otoczenia, które sprzyjają zdrowiu ludności,

• definicja Światowej Organizacji Zdrowia:

• zdrowie jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania,

• człowiek zdrowy to osoba działającą „normalnie", tzn. taka, która odpowiada przyjętym standardowym kryteriom zdrowia dla swego wieku, płci, rasy i rejonu geograficznego,

22. Punkt referencyjny tzw. norma.

• jest ustalonym idealnym wzorcem, do którego odnosi się stan zdrowia badanych osób,

• pojęciem statystycznym, opartym na względnej częstości występowania różnych wartości danej cechy w populacji,

• o normie mówimy też w kontekście patologii, kiedy brak jest objawów aktualnie czynnej choroby,

23. Negatywne i pozytywne mierniki zdrowia.

• Mierniki pozytywne, określają:

• sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów,

• sprawność całego ustroju (wydolność wentylacyjna płuc, krążenia, poziom hemoglobiny itd.),

• bardzo trudno jest wypracować dokładne (bezpośrednie) mierniki stanu zdrowia, powszechnie stosowane „mierniki zdrowia" są pośrednimi jego wskaźnikami,

• pomiar natężenia chorób w populacji nazywamy miernikami negatywnymi zdrowia zbiorowości,

• określając częstość występowania chorób, urazów oraz ich następstw (inwalidztwa i zgonów) w jakiejś populacji mierzymy braki w zakresie zdrowia,

24. Markery biologiczne ekspozycji choroby.

• Ocena stanu zdrowia łączy się dzisiaj z pomiarami biomarkerów, ponieważ dają one wcześnie wgląd w naturę zaburzeń patologicznych na poziomie komórkowym lub nawet molekularnym,

• markery biologiczne (biomarkery) są zmianami komórkowymi, biochemicznymi lub molekularnymi, które wskazują na to, że pojawiły się już pewne zaburzenia w systemie biologicznym człowieka,

25. Klasy biomarkerów.

• Z punktu widzenia epidemiologii dzielimy biomarkery na 3 klasy:

• I. ekspozycji,

• II. skutków biologicznych,

• III. podatności osobniczej,

• posługiwanie się biomarkerami w badaniach epidemiologicznych określa się nazwą epidemiologii molekularnej.

26. Badanie umieralności.

• Badanie umieralności jest najdawniej stosowaną metodą oceny stanu zdrowia ludności,

• umieralność nie jest dokładnym negatywnym miernikiem stanu zdrowia ludności:

• prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu nie jest jednakowe w różnych schorzeniach,

• wiele chorób nie kończy się śmiercią,

• w badaniu umieralności posługujemy się zwykle kilkoma miernikami,

27. Wskaźnik umieralności proporcjonalne

28. Współczynniki umieralności niemowląt.

29. „Żywe dziecko”

• Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia przez „urodzenie dziecka żywego" rozumie się:

• zupełne wydalenie lub wydobycie z ciała matki, niezależnie od okresu trwania ciąży, produktu ciąży, który po wydaleniu z łona matki oddycha lub daje jakiekolwiek inne oznaki życia,

• takie jak: bicie serca, tętnienie pępowiny, skurcze mięśni zależnych od woli,

• niezależnie od tego: czy pępowina została przecięta, czy nie,

• czy łożysko zostało wydalone czy też nie,

30. Zgon płodu.

• zgon następujący przed całkowitym jego wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki - niezależnie od czasu trwania ciąży,

• o zgonie świadczy to: że po takim oddzieleniu lub wydobyciu płód nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia:

• jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli,

31. Noworodki /martwe/.

• noworodkiem martwo urodzonym:

• jest noworodek, którego zgon nastąpił przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki i którego ciężar w chwili urodzenia wynosił co najmniej 1001 g,

• noworodkiem niezdolnym do życia z oznakami życia:

• jest noworodek o ciężarze co najmniej 601g, a poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki żył krócej niż 24 godziny,

• noworodkiem niezdolnym do życia bez oznak życia:

• jest noworodek o ciężarze co najmniej 601 g, a poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki nie wykazuje oznak życia,

32. Umieralność okołoporodowa.

• umieralność wczesna niemowląt zależy:

• od następstw wcześniactwa,

• urazów porodowych,

• wad wrodzonych,

• umieralność późna spowodowana jest przez choroby:

• układu oddechowego,

• układu pokarmowego,

• choroby zakaźne,

33. Zachorowalność i chorobowosć.

1. Badanie rozpowszechnienia chorób polega na określeniu częstości występowania chorób (zapadalność, chorobowość) w całej populacji lub w poszczególnych jej grupach (według wieku, płci, zawodu, miejsca zamieszkania) oraz zmierzenie odpowiednich szkód zdrowotnych w postaci niezdolności do pracy i inwalidztwa.

2. Dla scharakteryzowania stanu zdrowotnego ludności duże znaczenie ma określenie przyczyn chorobowości,

3. W badaniu chorobowości chodzi o informacje o liczbie chorych i o przyczynach chorobowych.

4. Choroba jest zjawiskiem dynamicznym i wielokrotnym.

5. Śmierć jest wydarzeniem jednorazowym.

34. ROZPOZNANIE i KLASYFIKACJA CHORÓB.

• Przez rozpoznanie choroby rozumie się określenie jej początku, zakończenia oraz także jej zdefiniowanie i sklasyfikowanie.

• W chorobach ostrych łatwo jest określić początek i koniec choroby, duże trudności występują natomiast w przypadku chorób przewlekłych.

• W tych ostatnich początek choroby może być skryty ze względu na bardzo powolny jej rozwój, a objawy skłaniające chorego do zasięgnięcia porady lekarza mogą wystąpić dopiero w okresie zaawansowanym.

35. Rozpoznanie choroby.

• Lekarz opiera rozpoznanie choroby na:

• 1) opinii osoby badanej o stanie zdrowia (wywiad, anamneza lekarska),

• 2) badaniu fizykalnym przeprowadzonym przez lekarza (tzw. badanie przedmiotowe);

• 3) badaniach dodatkowych: EKG, RTG, badaniach laboratoryjnych itp.).

• Dla wartościowego opisu stanu zdrowia populacji jest bardzo istotne, aby metody diagnostyczne służące rozpoznaniu poszczególnych chorób były identyczne.

• Jest to podstawowy element warunkujący prawidłowość formułowanych wniosków na podstawie statystyk chorobowości.

• Jednolite mianownictwo chorób i ich symbolizację (czyli kodowanie) umożliwia Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów.

36. Mierniki epidemiologiczne.

• Obliczenie współczynników polega na podzieleniu liczby zdarzeń chorobowych lub liczby osób chorych w danym okresie (licznik) przez ogólną liczbę ludności narażoną na ryzyko zachorowania (mianownik).

• Współczynnik jest więc ilorazem, w którym licznik stanowi liczbę chorych (zdarzeń choroby), natomiast mianownik liczbę osób narażonych na zachorowanie (populacja narażona).

Wzór

37. Klasyfikacja chorób w przedziale czasowym.

• 1) choroby zaczynające się i kończące w tym okresie,

• 2) choroby zaczynające się w tym okresie, ale trwające dłużej,

• 3) choroby, które zaczęły się dawniej, ale zakończyły się w tym okresie,

• 4) choroby, które zaczęły się dawniej i trwają nadal.

38. Mierniki rozpowszechniania chorób w populacji.

• Współczynnik zapadalności (skumulowanej):

• określa liczbę nowych zachorowań (przypadków lub chorób), które wystąpiły w danym czasie w stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania,

• Współczynnik zapadalności (gęstość zachorowań):

• określa rzeczywiste prawdopodobieństwo wystąpienia zachorowań w populacji w przeliczeniu na sumę czasu narażenia wszystkich członków danej populacji, która jest narażona na ryzyko zachorowania.

39. Współczynnik chorobowości:

• określa proporcję osób w populacji, które były chore w danym czasie bez względu na to, kiedy zachorowały w stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania,

• jeśli współczynnik chorobowości odnosi się do bardzo krótkiego odcinka czasowego lub punktu czasowego (dzień, godzina); wówczas nazywany jest współczynnikiem chorobowości punktowej,

• jeśli zaś odnosi się do dłuższego okresu, nosi nazwę współczynnika chorobowości okresowej.

40. Typy trendów współczynników zapadalności i chorobowości.

• Typ A: współczynnik zapadalności wzrósł w ciągu pewnego okresu, ale współczynnik chorobowości nie zmienił się,

• sytuacje takie mają miejsce wtedy, gdy wyleczalność choroby lub śmiertelność zwiększyły się, w rezultacie czego średni czas trwania choroby skrócił się,

• rozbieżne trendy współczynników zapadalności i chorobowości wskazują na to, że działalność profilaktyczna nie przynosi efektów, choć może świadczyć o poprawie skuteczności leczenia,

• Typ B: współczynniki zapadalności i chorobowości nie zmieniają się w czasie,

• wyleczalność i śmiertelność z powodu danej choroby utrzymuje się na stałym poziomie,

• Typ C: współczynnik zapadalności obniżył się, współczynnik chorobowości zwiększył się,

• być może, wyleczalność choroby poprawiła się dzięki opiece lekarskiej lub dobrej pielęgnacji chorzy żyją dłużej (wskaźnik śmiertelności obniżył się),

• można wtedy mówić, że program prewencji klinicznej jest skuteczny,

• Typ D: współczynnik zapadalności i chorobowości zmniejszyły się proporcjonalnie,

• zmniejszenie zapadalności może być związane z obniżeniem się poziomu czynników ryzyka w populacji (zapobieganie podstawowe),

• jeżeli chorobowość i zapadalność idą z sobą w parze, to znaczy, że poziom opieki i wyleczalność pozostają na tym samym poziomie,

• opisane powyżej sytuacje są wynikiem współzależności pomiędzy chorobowością i zapadalnością, którą można przedstawić następującym twierdzeniem:

41. Chorobowość.

• Chorobowość (Ch):

• zmienia się z iloczynem zapadalności (z) i czasu trwania choroby (t),

• Chorobowość (Ch):

• zapadalność (z) x czas trwania choroby (t),

• Współczynniki chorobowości są wartościowymi miernikami zdrowia ludności dla organizatora ochrony zdrowia, ponieważ informują o zapotrzebowaniu na usługi medyczne.

42. Dobór mierników stanu zdrowia populacji.

• Epidemiolog dysponuje kilkoma podstawowymi miernikami częstości choroby w populacji,

• zastosowanie i wybór najbardziej odpowiedniego zależy od przedmiotu i celu badania,

• w przypadku badań zmierzających do wyjaśnienia związków przyczynowych, najbardziej odpowiednim miernikiem będzie współczynnik zapadalności,

• czynniki etiologiczne ujawniają się spowodowaniem wystąpienia choroby,

• im bardziej dynamiczne są mierniki rozpowszechnienia choroby, tym analizowane związki przyczynowe są bardziej wiarygodne,

• niekiedy dla wnioskowania o zapadalności stosuje się współczynniki umieralności,

• mają one jednak pewne znaczenie tylko w tych chorobach, w których współczynnik śmiertelności jest wysoki,

• okres pomiędzy wystąpieniem choroby a zgonem nie jest zbyt długi,

43. Źródła informacji o stanie zdrowia zbiorowości.

• DANE O ZGONACH: lekarz

• 1) potwierdza zgon,

• 2) ustala przyczynę zgonu,

• 3) stwierdza tożsamość osoby badanej,

• 4) stwierdza, że nie zachodzi podejrzenie przestępstwa jako przyczyny zgonu:

• 1. przyczyna wyjściowa,

• 2. przyczyna wtórna,

• 3. przyczyna bezpośrednia lub rodzaj urazu.

• Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów zaleca grupowanie zgonów według ich przyczyny wyjściowej:

• 1) chorobę lub uraz, które rozpoczęły bieg zdarzeń chorobowych prowadzących bezpośrednio do zgonu,

• 2) okoliczności wypadku lub przemocy, które spowodowały wypadek śmiertelny.

44. Dane o chorobach.

• zgłaszanie chorób zakaźnych,

• zgłaszanie zatruć i chorób zawodowych,

• zgłaszanie chorób nowotworowych,

• rejestry chorób,

• dane o czasowej niezdolności do pracy,

• statystyki szpitalne,

• statystyki lecznictwa otwartego,

• dane z masowych badań profilaktycznych.

45. Zgłoszenia chorób zakaźnych.

• Kompletna zgłaszalność wymaga spełnienia 4 warunków:

• chory zostanie zbadany przez lekarza,

• lekarz ustali prawidłowe rozpoznanie choroby,

• lekarz wie, że choroba jest objęta obowiązkiem zgłoszenia,

• zostanie dopełniony obowiązek zgłoszenia choroby.

46. Zgłoszenia chorób i zatruć zawodowych.

• Choroby zawodowe to:

• choroby ostre,

• przewlekłe powstające wskutek wykonywania zawodu,

• wynikające z charakteru danej pracy,

• warunków, w których się ona odbywa,

• lekarz ma obowiązek zgłoszenia jej na odpowiednim formularzu do wojewódzkiej stacji sanitarno-epidemiologicznej (dział higieny pracy), gdzie informacje o chorobach zawodowych są analizowane.

47. Osoba narażona.

• przez osobę narażoną na chorobę zawodową rozumiemy takiego pracownika:

• który ma ciągły, bezpośredni kontakt z czynnikami szkodliwymi (Np. pył, benzen, tlenek węgla itp.),

• informacje o liczbie tych osób, ich strukturze wiekowej, okresie zatrudnienia i narażenia na działanie czynników szkodliwych są trudne do ustalenia.

48. Zgłoszenia nowotworów złośliwych.

• W Polsce istnieją rejestry nowotworów złośliwych w Instytutach Onkologii: w Warszawie, Krakowie i Gliwicach:

• celem rejestru nowotworów jest:

• gromadzenie danych o rozpoznanych przypadkach chorób nowotworowych, sklasyfikowanych według lokalizacji narządowej choroby, cech demograficznych (płci, wieku) itp.,

• określenie zapadalności na nowotwory złośliwe,

• ciągła obserwacja losów chorych w celu oszacowania chorobowości, czasu prze­życia i określenia szansy wyleczenia,

• określenie czasu, który upływa między wystąpieniem pierwszych objawów a diagnozą i podjęciem leczenia chorego.

49. Niezdolność do pracy.

• choroba zasadnicza” to choroba wymagająca, z punktu widzenia lekarskiego, zwolnienia z pracy, a więc najpoważniejszy lub inaczej najcięższy stan chorobowy u danego chorego w określonym czasie,

• analiza absencji chorobowej może być wykorzystana do oceny stanu zdrowia ludności.

50. Mierniki statystyczne:

• średnią liczbę dni zwolnień (na 100 zatrudnionych),

• średnią liczbę okresów (epizodów) niezdolności do pracy (na 100 zatrudnionych),

• średni czas trwania jednego epizodu niezdolności do pracy (iloraz średnich z punktów 1 i 2),

• stosunek liczby dni opuszczonych z powodu danej choroby w odniesieniu do ogólnej liczby dni niezdolności
  do pracy.

51. Absencja chorobowa.

• nie dostarcza informacji o całej ludności, ponieważ dotyczy tylko osób ubezpieczonych i aktualnie zatrudnionych,

• nie obejmuje takich grup ludności, jak dzieci i młodzież oraz bezrobotni i osoby w wieku poprodukcyjnym.

52. Statystyki szpitalne.

• obejmują dane o ruchu chorych (przyjęci, leczeni, wypisani, zmarli),

• liczbie niektórych zabiegów, liczbie łóżek i personelu zatrudnionego w szpitalu,

• każdemu choremu wypisywanemu ze szpitala zakłada się tzw. indywidualną kartę statystyczną,

• karta zawiera: imię i nazwisko, płeć, stosunek do pracy zawodowej, miejsce zamieszkania, informacje o czasie pobytu w szpitalu, szczegółowe rozpoznanie choroby lub w przypadku zgonu, wynik badania sekcyjnego.

• statystykę szpitalną prowadzi się zgodnie z organizacją szpitala, w związku z tym za chorobę zasadniczą należy uważać tę chorobę, którą lekarz leczący na danym oddziale szpitalnym uznał za najważniejszą,

• na oddziale wewnętrznym będzie to choroba wewnętrzna,

• na oddziale okulistycznym choroba oczu itd.

53. Statystyki lecznictwa otwartego.

• statystyki ogólnej zachorowalności oparte są na danych z różnych przychodni i ambulatoriów,

• „zachorowalność" w statystykach lecznictwa otwartego rozumiemy każde po raz pierwszy zarejestrowane w danej przychodni, nowe lub ponowne zachorowanie danej osoby na jakąś chorobę,

• w chorobach przewlekłych rejestruje się natomiast tylko pierwsze zachorowanie, które zostało odnotowane w danej przychodni,

• w celu określenia chorobowości w danym roku dla każdego chorego zgłaszającego się do przychodni z daną chorobą po raz pierwszy w roku kalendarzowym wystawia się kartę statystyczną, ale z zaznaczeniem, że nie jest to pierwsze rozpoznanie.

54. Dane dotyczące inwalidztwa.

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych zbiera dane dotyczące liczby inwalidów oraz chorób i wypadków, które spowodowały kalectwo,

• informacje te nie są jeszcze w pełni wykorzystane do obliczania strat i szkód zdrowotnych, które wyrządzają choroby i wypadki,

55. Badania profilaktyczne.

• masowe badania profilaktyczne ludności są prowadzone w celu wczesnego wykrywania chorób i podejmowania ich leczenia,

• typowym przykładem są masowe badania radiofotograficzne, prowadzone przez przychodnie pulmonologiczne, badania cytologiczne kobiet w kierunku wykrycia wczesnego raka szyjki macicy i inne,

• celom tym służą również badania nowo przyjętych do pracy i badania okresowe pracowników, młodzieży szkolnej i studentów,

---