Teoria kultury - zagadnienia do egzaminu.

Ogólniki (czyli jak nie wiedziałem, gdzie coś wrzucić) :

Definicje kultury: globalne (całościowe); selektywne (składniki kultury); atrybutywne (kultura jako atrybut człowieka); dystrybutywne (kultury kontekstualne, konkretne np. k. śląska); na podstawie różnych definicji powstają różne teorie kultury; kultura - jest to pojęcie rozproszone (migotliwe) między różnymi dyscyplinami; antropologia kultury - badanie człowieka i jego kultury, interdyscyplinarność, Tylor określał antropologię jako rodzaj plecaka, do którego wkłada się wszystkie rozproszone elementy wiedzy o człowieku; nauki idiograficzne - zajmują się tym, co powtarzalne, opisują fakty niezależne od siebie; nauki nomotetyczne - badają prawidłowości i związki zachodzące między rzeczami, aby na ich podstawie dochodzić do praw ogólnych i niezmiennych; antropologia ma być czymś pomiędzy;

Historiozofia - filozoficzny namysł nad procesami determinującymi ludzkość;

Wielkie odkrycia geograficzne.
Problem postrzegania ludzi z innych kultur; moda na egzotykę, poszukiwanie sensacji; tubylcy jako dziwy przyrody - wypaczony obraz „dzikich”, patrzenie na nich z europejskiej perspektywy; kwestie religijne: czy „dzicy” pochodzą od Adama i Ewy i czy są wolni od grzechu pierworodnego? Bulle papieskie uznawały „dzikich” za ludzi, ale nie były zbytnio przestrzegane;

Obrona „dzikich”: 1) Bartolome de Las Casas - obrona Indian; porównanie Indian do biczowanego Chrystusa; oddzielenie systemu gospodarczo-politycznego od pracy misjonarsko-ewangelicznej; wskazuje na podobieństwa między zwyczajami Indian a zwyczajami starożytnej Europy; 2) Joseph-Francois Lafitau - metoda porównawcza; rzetelny opis zwyczajów Indian; odkrycie sytemu matriarchalnego; religia jako zjawisko zarówno duchowe, jak i społeczne;

3) Michel de Montaigne - kultury dzikie tworzą alternatywne światy, rządzące się własnymi prawami; jeśli coś jest inne, nie oznacza, że jest gorsze; dzicy posługują się prawem naturalnym - nie są skażeni przez cywilizację; harmonia, życie blisko natury; symbol Cudzoziemca - który dziwi się prawom europejskim (uwypuklenie absurdów europejskich); 4) Monteskiusz - „Listy perskie” - krytyka kultury europejskiej (społeczeństwa francuskiego); odróżnia obyczaje od praw; chce poznać charakter obyczajów ludzi „dzikich”; metoda porównawcza; prawo natury - jako prawo doskonałe; determinizm geograficzny - klimat determinuje charakter i temperament ludu, wpływając na jego obyczaje; 5) Wolter - odróżnia obyczaje od natury; w stanie naturalnym wszyscy jesteśmy tacy sami - to kultura nas różnicuje; docenia czystość natury „dzikich”; 6) Thomas Hobbes - człowiek wg niego jest zły i egoistyczny - pokazuje to na przykładzie dzikich, którzy nie mają praw; 7) Jean-Jacques Rousseau - koncepcja szlachetnego „dzikiego”, żyjącego w zgodzie z naturą; brak własności prywatnej = brak zazdrości i pożądania; harmonia; normy społeczne jako czynnik deprawujący; koncepcje te zakładają, że prawa zostały wprowadzone wtórnie (naturalnie nie mamy praw); 8) David Hume - nie ma czegoś takiego jak „naturalny stan człowieka”; społeczeństwo nie mogło powstać w wyniki umowy społecznej (człowiek musiały najpierw znać korzyści płynące z życia w społeczeństwie); tworzenie społeczeństwa jest procesem historycznym - człowiek jest skazany na stworzenie społeczeństwa;

Vico - przeciwny racjonalizmowi Kartezjusza; humanistyka jako podstawa badań nad człowiekiem; prawda jest czymś relatywnym; porównuje zachowania i obyczaje ludzie w różnych epokach (3 powtarzające się obyczaje: religia, małżeństwo, rytualne pochówek); epoki: epoka bogów -> bohaterów -> ludzi -> upadek -> ewentualne odrodzenie (regularność procesu historycznego);

Condorcet - idea postępu naukowego; matematyka społeczna - nauki o człowieku oparte na naukach przyrodniczych; wiedzę zdobywamy poprzez oddziaływanie faktów z zewnątrz; porównywanie społeczeństw, obserwowanie praw rządzących społeczeństwami;

Auguste Comte - twórca terminu „socjologia”; filozofia pozytywna - jako użyteczna, pragmatyczna, filozofia jako teoria nauki; dzieje umysłu ludzkiego podzielone na 3 fazy: 1) teologiczna (od fetyszyzmu przez politeizm do monoteizmu), pytanie „dlaczego” - odpowiedź: „bo bóg tak chciał” 2) metafizyczna - odpowiedź na pytanie „dlaczego?” nie odwołuje się do boga, a do obserwowanych zjawisk, 3) pozytywna - pytanie „jak?” zamiast „dlaczego?” - analiza reguł rządzących rzeczywistością; podział nauk: 6 nauk: matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia; teoria społeczna - przedmiotem badań socjologii jest społeczeństwo, metoda ta ma badać całość społeczeństwa, a nie wyizolowane fragmenty; socjologia = dynamika społeczna (zasady historyczne; rozwój zasad społecznych, postęp),

+ statyka społeczna (dookreśla zasady budowy społeczeństwa, ład społeczny);

Jean-Baptiste de Lamarck - gatunki zmieniają się pod wpływem czynników zewnętrznych; używanie organu prowadzi do jego rozwoju, nie używanie - do zaniku (ewolucja zatem nie musi oznaczać postępu);

Charles Darwin (ewolucjonizm) - nie wskazuje celu w rozwoju gatunków (brak teleologii, czyli porządku celowego); świat jako drabina jestestw (systematyzacja od najmniejszych organizmów, przez rośliny zwierzęta, ludzi itd.)

Herbert Spencer (ewolucjonizm) - całościowa teoria ewolucji (teleologia) - uznaje ewolucjonizm za bardziej prawdopodobny od kreacjonizmu; dedukcja; stosuje prawo ewolucji do wielu dziedzin (biologia, socjologia, etyka); wszystko jest zmienne; 3 poziomy ewolucji: 1) organiczny - fauna, flora 2) nieorganiczny - przyroda nieożywiona 3) ponadorganiczny - wymiar kosmiczny (planety itd.); ewolucja jest celowa, oznacza postęp; ewolucja to przejście od niespójnej homogeniczności do spójnej heterogeniczności; każdy układ rozbudowuje się, dąży do utrzymania równowagi - to samo jest w ewolucji społecznej; porównanie organizmu do społeczeństwa: w miarę rozwoju rośnie jego masa (ilość elementów) -> coraz większa komplikacja układu -> łączenie się i uzależnianie od siebie elementów -> podział funkcji/podział pracy; życie społeczne jest dłuższe od życia jednostki; 3 etapy poznania świata: 1) prawdy proste - oczywiste (ludzie „dzicy”) 2) prawdy złożone (ludzkość na „wyższym poziomie”) 3) uogólnienia typu filozoficznego;

Edward Burnett Tylor - “Antropologia. Wstęp do badań człowieka i cywilizacji” (ewolucjonizm)

Ojciec założyciel naukowej antropologii; definicja kultury: kultura - cywilizacja w najszerszym znaczeniu etnograficznym, obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje, zdolności i przyzwyczajenia zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa; survivals - „przeżytki” - czynności, zwyczaje, pojęcia wprowadzone siłą przyzwyczajenia do nowego stanu społeczeństwa, odmiennego od tego, z którego się wywodzą; schemat rozwoju ludzkości: dzikość -> barbarzyństwo -> cywilizacja; gradualizm - etapowy rozwój kultury; ewolucjonizm - przekonanie o monogenetyzmie gatunkowym; unilinearyzm kultury; ewolucja - przejście od formy mniej spójnej do bardziej spójnej, wywołane przez rozproszenie ruchu i integrację materii; podział społeczeństw: a) społeczeństwo homogeniczne - zbiór jednostek na tym samym poziomie, bez podziału na funkcje; jedynym wyróżnikiem jest płeć; b) społ. heterogeniczne - podział na funkcje; specjalizacja przemysłowa; rodzaje władzy: a) bez przywódcy b) przywództwo przypadkowe c) przywództwo niestałe, przenośne d) przywództwo stałe; Tylor sięga do językoznawstwa, aby zajrzeć głębiej; chce odkryć ogólny naturalny rozwój ludzkości, proces ewolucji człowieka;

Adolf Bastian - elementargedanken - elementy podstawowe - zjawiska środowiskowe - interpretowane i wykorzystywane przez lud (volker) - stają się volkergedanken - elementami kulturowymi;

Thomsen - klasyfikacja epok: kamienia, brązu, żelaza;

John Lubbock - podział epok na mniejsze cząstki (np. neolit jako fragment epoki kamienia); etapy rozwoju religii: 1) ateizm - brak skonkretyzowanych pojęć o bóstwach; 2) fetyszyzm - wiara w magię, bóstwem można manipulować; 3) totemizm - kultury przedmiotów naturalnych (kamienie, drzewa); 4) szamanizm - bóstwa jako silniejsze od człowieka; tylko szaman może się z nimi kontaktować; 5) bałwochwalstwo - antropomorfizm bóstw; bóstwa są silniejsze od człowieka; mogą wysłuchiwać i spełniać prośby ludzi; 6) bóstwo jako twórca świata i człowieka; 7) religia: moralność i etyka; religia to nie tylko system sił, ale także wyznacznik etyczny;

Andrzej Waligórski - „Antropologiczna koncepcja człowieka” - tylko, że generalnie to jest o Lewisie Henrym Morganie, si?

5 cech ewolucjonizmu: 1) jedność natury ludzkiej - człowiek ma taki sam potencjał, myśli tak samo mimo innych warunków naturalnych; 2) unilinearyzm, gradualizm - stadia rozwoju, paralelizm - kultury rozwijają się równolegle, wg tego samego schematu (różnice w rozwoju wynikają nie z mniejszych możliwości, ale z nierównoczesności; 3) stosowanie metody porównawczej - porównywanie poszczególnych etapów rozwoju w różnych kulturach, aby odtworzyć uniwersalny schemat rozwoju; 4) rola przeżytku - pozwalają określić stadia rozwoju 5) szukanie genezy zjawisk - żeby zrozumieć dane zjawisko - trzeba dotrzeć do jego początkowych form i zastosowań (podejście historyczne - ewulocjonistyczne);
fazy rozwoju ludzkości : dzikość - a) od powstania człowieka do ognia i rybołówstwa b) do łuku i strzały c) do wynalezienia garncarstwa -> barbarzyństwo a) do oswojenia zwierząt tudzież uprawy roślin; b) do wydobywania surowców, jak ruda żelaza; oswojenie zwierząt c) do pisma -> cywilizacja: a) starożytna b) nowożytna (alfabet fonetyczny i pismo);
System ewolucjonistyczny rodziny:

IDEA RZĄDU	RODZINA	SYSTEM POKREWIEŃSTWA	METODA
Oparta na płci (plemienna)	Kazirodcza - małżeństwo zawierane w jednej grupie pokoleniowej	Malajski - syn mojego brata jest moim synem	klasyfikacyjna Brak stosunku indywidualnego;
Organizacja rodowa Bardziej skomplikowana organizacja rodowa	Swoista - kilku braci może mieć te same żony - ale z innego rodu Parzysta - mężczyzna i kobieta, bez stałych więzów (bez stałego miejsca zamieszania); Patriarchalna - mężczyzna + kilka kobiet	System turański - syn brata jest moim synem, ale syn siostry jest moim siostrzeńcem, bo siostra żeni się z kimś spoza rodu
Organizacja polityczna - oparta na idei własności i terytorium (dziedziczenie majątku i ziemi) prawo we władzy mężczyzn	Monogamiczna - 1 mężczyzna + 1 kobieta; dalej dominacja męska;	System aryjski - rozróżniamy siostrzeńca, siostrzenice, bratanka, bratanice;	Opisowa - krewni opisywani za pomocą kilku kategorii i ich kombinacji;

James George Frazer
poszukiwanie genezy zjawisk; metoda porównawcza (metoda ewolucjonistyczna) - czerpanie danych ze wszystkich dostępnych źródeł; schemat rozwojowy: magia -> religia -> nauka; magia jako „bękarcia siostra” nauki - złe interpretowanie praw natury; magia sympatyczna - prawo powinowactwa/związek idei, dzieli się na 1) magię homeopatyczną - podobne przyciąga podobne - skutek jest podobny do przyczyny, sposoby użycia: niszczenie wrogów, leczenie chorób, akt adopcji, oraz na 2) magię przenośną - zasada styczności; u podstaw magii i nauki leży wiara w ład nauki; magia to fałszywa interpretacja prawa natury; magia dzieli się na prywatną i publiczną;

Thor Heyerdahl

Izolacjoniści (poligeneza kulturowa) i dyfuzjoniści (monogeneza kulturowa); dyfuzja - może być nieintencjonalna - dotyczy elementów o charakterze materialnym i zachowaniowym, które są wcielane w życie, dyfuzja jest wielokierunkowa (prawie zawsze), ale raczej jest niesymetryczna; może dotyczyć tylko jednego obszaru życia; im dłużej trwa kontakt - tym więcej elementów poddaje się dyfuzji; element musi zostać zaadaptowany do danej kultury;

Kryteria pomocnicze: kryterium ciągłości - pokazanie wspólnych elementów między odseparowanymi kompleksami kulturowymi; kryterium stopnia pokrewieństwa - pokazanie, co kultury mają wspólnego; cechy pierwszorzędne - wynikające z materiału, przeznaczenia, istoty danego elementu; cechy drugorzędne - niezwiązane z pragmatycznym przeznaczeniem przedmiotu (np. ozdoby); kryterium formy i jakości; krąg kulturowy - ma znaczenie przestrzenne i treściowe; jest określany przez dane elementy kulturowe;

Marcel Mauss

Całościowe zjawiska społeczne - wszelkiego rodzaju instytucje (religijne, prawne), które są zarazem rodzinne i polityczne, gospodarcze i estetyczne;

Potlacz (patrz: Malinowski - generalnie sporo tematyki się pokrywa z Bronkiem - potlacz, kula, do ut des itd.);

Taonga - są związane z osobą, klanem, ziemią. Są nośnikami magicznej mocy; na wypadek nie przestrzegania prawa zwrotu - hau (czyli duch, moc) ściga „winowajcę”, aż taonga wróci do rąk właściciela; ofiarować coś komuś to ofiarować część siebie; Obowiązek dawania i przyjmowania: obowiązek odwzajemniania otrzymanych darów, obowiązek dawania podarunków, obowiązek przyjmowania podarunków;

Emil Durkheim

Warunkiem do powstania nauki jest zaistnienie: a) przedmiotu badań b) zasad badań; rzecz nie jest równa idei; postulat metodologicznej niewiedzy - odrzucenie praenationes (wyobrażeń przednaukowych) -> ustalenie kontekstu -> próba klasyfikacji/pogrupowania;

Fakt społeczny - wszelki sposób postępowania, niezależny od jednostkowej manifestacji, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (czyli ważne są zachowania ludzkie w kontekście całego społeczeństwa; jeśli coś jest powszechne - tzn. że jest zbiorowe; narzucanie reguł, praw)

Franz Boas

Ojciec założyciel amerykańskiej antropologii; nie stworzył jednej, konkretnej teorii - opierał się na indukcjonizmie i empirii; inspiracje: 1) antropologia fizyczna - badanie uwarunkowań fizycznych człowieka, 2) lingwistyka -kulturę pojmujemy przez jej język, 3) archeologia - pozostałości po lokalnych amerykańskich kulturach (relikt - pozostałość po kulturze), które jeszcze nie wymarły, 4) antropologia kulturowa - tradycja i zwyczaje jako czynniki tworzące kulturę; tradycja jest istotą kultury; relatywizm kulturowy (podejście partykularne - każda kultura jest inna); metody badawcze: całościowe badania terenowe;

Bronisław Malinowski - „Argonauci Zachodniego Pacyfiku” „Szkice z teorii kultury”

Kultura jest integralną całością składającą się z: narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, ludzkich idei i umiejętności, obyczajów, wierzeń itp. Układają się one w aparat częściowo materialny, ludzki i duchowy.

Silne powiązanie praktyki badawczej z teorią; survey - rodzaj badań ankietowych - powierzchniowo pokazuje ramy pewnego zjawiska; zasady badań etnograficznych - podstawy teoretyczne, mieszkanie wśród tubylców, znajomość języka, figura „informatora”, zadawanie pytań - odniesienia do konkretnych przypadków, bez abstrakcji; imponderabilia aktualnego życia - zjawiska, które można zaobserwować, dotyczące życia codziennego, ubioru, pielęgnacji ciała, rozmów, stosunków w grupie; corpus inscriptionum - tubylcze poglądy, opinie, reakcje uczuciowe, komentarz tubylców - ilustracja tubylczej mentalności;

Instytucja Kula - nie jest to typowa wymiana handlowa, a dobrowolna wymiana; obrzędowa wymiana soulava i mwali; wartość przedmiotów wymienianych wynika z ich historii i wiedzy, a nie materialności; korzyść z kula - możliwość bezpiecznego przekraczania granic, nawiązywanie kontaktów, sojuszy, małżeństw, zdobywanie prestiżu; zasada do ut des - „daję, byś ty dał”; zasada „raz w kula, zawsze w kula”; soulava - długie naszyjniki z czerwonych muszli; mwali - bransolety lub naramienniki z białych muszli; potlacz - rozdawanie przedmiotów tudzież niszczenie ich w celu zyskania prestiżu; 3 rodzaje wymiany kula - zamorska (łączy dwa terytoria), wewnątrz społeczności oraz między dwiema sąsiadującymi społecznościami;

Podstawowe potrzeby człowieka: metabolizm -> reakcja kulturowa: zdobywanie pożywienia; reprodukcja -> r.k.: pokrewieństwo; odpowiednie warunki fizyczne -> r.k.: budowanie miejsc zamieszkania; bezpieczeństwo -> r.k.: formy obrony człowieka; ruch -> r.k.: działalność kulturowa; rozwój -> r.k.: wychowanie, kształtowanie rozwoju; zdrowie -> r.k.: szeroko rozumiana higiena;

Schemat zaspokajania potrzeb (ciągi życiowe): Impuls (biologiczny) -> czynność (uwarunkowana kulturowo) -> Zaspokojenie potrzeby (biologiczne).

Funkcja - jest to zaspokajanie potrzeb człowieka;
Potrzeby wtórne - są efektem działania kultury -> typy działalności: ekonomiczna, normatywna, wychowawcza, polityczna;

Potrzeby integratywne - służą zachowaniu danego systemu kulturowego - potrzeba symbolizacji; potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka;

Nauka, magia, religia.
Sfera sakralna = magia, religia/ sfera świecka = nauka; nauka wg Malinowskiego to doświadczenie, wiedza teoretyczna, przeżywanie, obserwacja - wiedza teoretyczna wynikająca z doświadczenia; nauka = teoria + praktyka;

Magia - ma określony cel - używamy jej, gdy nie jesteśmy czegoś pewni (gdy ma się pewność, nie ma potrzeby użycia magii); magia, nauka i religia są nierozerwalnie związane z codzienną działalnością człowieka - współistnieją; magia - jej celem jest uzyskanie czegoś, codzienność, jednostkowość, wymaga pewnej specjalistycznej wiedzy, utylitaryzm, wyrasta z sytuacji wywołujących emocje, złożone działania magiczne - ryzyko popełnienia błędu; religia - akt religijny jest celem samym w sobie, często występuje podczas wydarzeń kryzysowych lub istotnych w życiu; magia i religia oferują sposoby rozwiązywania spraw poza środkami empirycznymi; mit - przekazuje wiedzę, umacnia tradycję, opowiada o stworzeniu rzeczy i nadaje im sens; Teoria funkcjonalistyczna / instrumentalna - schemat:

zasada naczelna - determinuje/wskazuje cel funkcji/instytucji

personel - ludzie i ich odpowiednie funkcje normy - zasady funkcjonowania instytucji

urządzenia materialne (narzędzia)

określona działalność (czynności prowadzące do celu)

Funkcja (całościowe zaspokojenie potrzeb = efekt)

Lucien Levy-Bruhl

Chciał zbadać sposoby myślenia społeczeństw pierwotnych - ustalenie typów umysłowości i społeczeństw; wg niego ludy pierwotne myślą zupełnie inaczej niż my, ale równie dobrze (posługują się innymi kategoriami); partycypacja mistyczna - „dzicy” nie posługują się myśleniem przyczynowo-skutkowym, myślą zasadniczo; myślenie prelogiczne - „dzicy” stosują inną logikę - relatywizm kulturowy;

Postrzeganie mistyczne (partycypacja mistyczna) - nie chodzi tu o obiektywność, ale o właściwości mistyczne i magiczne; np. obrazy stanowią nie tylko podobiznę kogoś, ale SĄ tym kimś (totemy, portrety) - mają taką samą moc (lub nawet większą) jak żywi;

Friedrich Ratzel - “Antropogeografia”

Rozpatrywanie człowieka uwzględniając warunki środowiskowe, w których żyje; metody badawcze: 1) wskazanie obszarów występowania danych ludów; 2) prześledzenie ruchów ludności w zależności od zjawisk geograficznych 3) odtworzenie następstwa migracji - jako ruchu dziejowego; szeregi chronologiczne - pojawianie się danych wynalazków w pewnych obszarach w danym czasie; kryterium formy - podobieństwo cech 2-rzędnych; kryterium ciągłości; Dyfuzjonizm - relacja między kulturą a przestrzenią;

Ruth Benedict

Powinno się badać kultury obce - odrębne od naszej (własna kultura jest dla nas naturalna, nie potrafimy dostrzec w niej pewnych cech różnicujących); jest przeciwna europocentryzmowi; krytyka ewolucjonistów; antropologia ma badać zwyczaje; relacja między jednostką a kulturą; etnologia nie może opierać się na spekulacjach; sprzeciwia się ujęciu atomistycznemu - nie można badać zwyczajów wyrwanych z kontekstu; kultura nie jest dziedziczna - jest nabywana społecznie; naśladowanie/instruktaż - formy nauki kultury; naczynie (kubek) z wodą życia - naczynie to jest wzorem kultury, każdy z nas otrzymuje inny - ale woda życia - podstawa naturalna - jest taka sama dla nas wszystkich;

wzór kultury równa się danej kulturze (np. Zuni - rytualizm, Kwakwiutle - rywalizacja, honor; Dobu - bojaźliwość;); etnopsychologizm - ujęcie wzoru w ujęciu psychologicznym, wzorzec kulturowy jako właściwe społeczeństwom postawy psychologiczne; cecha kulturowa - składa się z elementów kultury będących w danej konfiguracji; wzór kulturowy - konfiguracja cech; konfiguracjonizm - zjawiska wpływają na siebie i warunkują nawzajem; kompleks kulturowy - zespół cech kulturowych; konfiguracja kulturowa - zespół kompleksów;

Alfred Radcliffe-Brown - “Wyspiarze z Andamanów”

Badania terenowe na Andamanach przyniosły raczej średnie efekty - brak aparatury, słaba znajomość języków, problemy z genealogią;

Inspiracja Durkheimem i Spencerem;

Metoda badawcza: antropologia społeczna - sytuacja/struktura społeczna jako podstawa; społeczeństwo jako struktura; funkcja - połączona ze strukturą - elementy są sfunkcjonalizowane; interesują go prawa rządzące społeczeństwem, a nie pojedynczy ludzie; struktura - specyficzny system stosunków zachodzących między osobami i zbiorami osób; funkcja społeczna - zapewnienie ciągłości/regulowanie struktury społecznej (rola danej czynności w całości życia społecznego); joking relationship - żartobliwa poufałość w relacji wuj-siostrzeniec (dokuczają sobie, żartują z siebie, ale się na siebie nie obrażają); equilibrium - ekwilibrium - stan równowagi społecznej; uważał, że dobry szkielet społeczny jest podstawą zrównoważonej kultury; zarzucano mu, że ignoruje cechy biologiczne ludzi;

R.B. pyta o znaczenie i cel zwyczajów, nie o ich genezę; wymienia 3 typy zwyczajów: a) techniki b) reguły zachowań c) zwyczaje obrzędowe; stałość zwyczajów zapewnia stałość struktury społecznej; jest to mechanizm samoregulujący się;

Metoda porównawcza - zestawienie całych systemów instytucji, zwyczajów i wierzeń występujących w danym społeczeństwie, a nie pojedynczych, wyrwanych z kontekstu zwyczajów - ważne są całe systemy, nie pojedyncze przypadki;

Badania na Andamanach: rodzaje mieszkańców: mieszkańcy wybrzeży, mieszkańcy lasów i dżungli; grupa lokalna - kilka rodzin działających niezależna, prawo do ziemi, tereny łowieckie; plemię - składa się z kilku grup lokalnych, wspólny język, własna nazwa, semi-koczowniczy tryb życia; Plan wioski andamańskiej - rysunek po prawej.

Obozy tymczasowe budowano na planie wioski; same chaty również były okrągłe i też odzwierciedlały plan wioski;

Podział pracy - ze względu na płeć; kultura horyzontalna - ważny jest zawód szamana;

Występowanie totemów opozycyjnych - np. kruk vs jastrząb;

Forma społeczna - zwyczaje, normy, w oparciu o które działają ludzie; jest stała; nowi członkowie społeczności uczą się jej;

Koaptacja - wzajemne dostosowywanie się członków społeczeństwa do form społecznych; system jest stały - zmieniają się ludzie;

System sentymentów: egzystencja społeczności zależy od obecności w umysłach jej członków pewnego systemu sentymentów, dzięki któremu zachowanie jednostki jest regulowane potrzebami wspólnoty; każda rzecz, która wpływa na pomyślność i spójność społeczeństwa staje się sentymentem; nie są one wrodzone, rozwijają się w jednostce w wyniki oddziaływania społeczeństwa;

Zygmunt Schlomo Freud - „Totem i tabu” *

TABU - dwa znaczenia: świętość vs nieczystość; istnieją różne kategorie tabu (tabu wodzów, kapłanów, ochrony słabych, totemiczne); tabu zabezpiecza porządek społeczny; tabu dzieli się na czasowe (kobiety w ciąży) i trwałe (władcy); tabu zmarłych - ambiwalencja - za życia nienawidzimy kogoś, a po jego śmierci odczuwamy poczucie winy; pojęcie hordy pierwotnej - gdy ojciec zachowuje wszystkie samice dla siebie, wypędzając synów, którzy później wracają, zabijają ojca i robią ucztę totemiczną (powtórzenie czynów);
Znaczenia terminu „Psychoanaliza”: 1) empiryczna obserwacja psychicznych determinantów osobowości, które objawiają się w różnych zachowaniach i które są nieświadome; 2) metoda badająca nieświadome czynniki psychiczne, w celu leczenia zaburzeń psychicznych; 3) model teoretyczny stworzony przez Freuda, dotyczący psychiki ludzkiej; psychika jest jak góra lodowa;

psychika i kultura jako przeciwieństwa - kultura jest systemem zakazów i norm ograniczających popędy psychiki (->„Kultura jako źródło cierpień”); kultura = cywilizacja; kultura nakłada na nas pewne kajdany, ale to nam nie przeszkadza, bo dzięki temu opanowujemy własne libido (potrzeba poczucia bezpieczeństwa); sublimacja pozwala na budowanie kultury, a zarazem kultura pozwala w bezpieczny sposób wyładować libido; (czyli tworzy się pewnego rodzaju zamknięte koło; patrz: koło hermeneutyczne - człowiek bada kulturę, bo w ten sposób jest w stanie zrozumieć samego siebie) -> metoda pracy analityczno-interpretacyjnej;

Ego - świadomość, racjonalizm, postawa społeczna; Id - treści nieświadome, libido; Superego - wewnętrzny cenzor, sumienie, kontrola;

Procesy psychiczne są: alogiczne , aczasowe, aprzestrzenne - wszystkie niezależne od logiki, wykraczają poza świadomość;

Mechanizmy obronne: 1) opór i stłumienie - każdy impuls libido, który nie może być zrealizowany, zostaje stłumiony i „wrzucony” do nieświadomości; procesy świadome 2) represja i wyparcie - nieświadome, ciągle tłumienie i blokowanie, wypieranie impulsów libido;

Bezpieczne sposoby wyładowywania libido: 1) sublimacja - kierowanie energii libido na cele użyteczne, kulturowo potrzebne (sztuka, rzemiosło, sport); 2) kompensacja - projekcja naszych dążeń na otaczającą rzeczywistość, środki zastępcze wytwarzane przez cywilizację/kulturę (sztuka, religia);

Struktura snu: 1) jawna treść (to, co widzieliśmy) 2) treść ukryta (ukryte znaczenie snu)

3) praca snu (to aktywność psychiczna przemieniająca myśl ukrytą w jawną treść marzenia sennego będącym uzewnętrznieniem wewnętrznego procesu; tłumaczenie treści ukrytych na treści jawne);

Religia - jest złudzeniem; jest powrotem do oceniającego cenzora - stanu dziecka niewidzącego różnicy między sobą a światem; jest iluzją, neurozą;

Carl Gustav Jung - „Próba psychologicznej interpretacji dogmatu o trójcy świętej” *

Trójca święta jest symbolem, który można zanalizować; nieświadomość zbiorowa - dziedzictwo duchowego rozwoju ludzkości; nieświadomość indywidualna - treści zapomniane, wyparte impulsy; świadomość - pierwotna forma archetypu, jest zmienna; archetypy objawiają się w różnych symbolach, są poza czasem, niezmienne, poza przemijalnością jednostki; homouzja - jednoosobowość trójcy świętej; duch święty - łącznik między tym, co ludzkie i boskie - łącznik Syna z Ojcem - pojawia się w momencie zniknięcia Syna; Syn (oraz jego przeciwieństwo - Szatan) pojawia się, gdy człowiek zadaje pytanie o źródło zła -> idea czwórcy -> Szatan odpowiada czwartej funkcji ludzkiego umysłu- nieuświadomionej; diabeł = psychologiczna podstawa istnienia Cienia; odpowiada to stanom ludzkiej świadomości: 1) przed narodzeniem - świat nieświadomości (jednia; bezrefleksyjnośc); 2) rozbicie osobowości na dwa bieguny: świadomości i nieświadomości (jak Syn i Diabeł); 3) ponowna pełnia - połączenie biegunów (duch święty); proces indywiduacji - etap I, czyli uświadomienie sobie obecności Cienia - dążenie człowieka do zrozumienia siebie; symbol atanazjański - wyznanie wiary, potwierdzenie homouzji; mandala - symbol jedności, całości; Archetyp - schematyczne, receptywne obrazy nieświadomości zbiorowej (z wiki: „W psychologii pierwotne wyobrażenie i wzorzec zachowania, obejmujący także sferę myślową i niosący ze sobą znaczny ładunek emocjonalny, którego źródłem są utrwalone w psychice zapisy powtarzające się w doświadczeniach wielu pokoleń. Jest odbiciem instynktownych reakcji na określone sytuacje. Wraz z wzorcami zachowań popędowych (instynktami) archetypy mają stanowić strukturalne składniki nieświadomości zbiorowej, jej zasadniczą treść.”); Mit jest projekcją nieświadomości zbiorowej (czyli archetypu?), posługuje się językiem symboli; 4 funkcje psychiki - myślenie (określanie danej rzeczy) i uczucia (wartościowanie) - racjonalne, odczucia (percepcja; umiejętność stwierdzenia, że coś istnieje) i intuicja (percepcja pozazmysłowa - stwierdzenie czasowego aspektu cielesności) - irracjonalne (opozycyjność); podstawowe archetypy: Cień, Anima, Animus, Stary Mędrzec, Wielka Matka, Jaźn (pełnia);

Psychika - jaźń, składa się ze świadomości i nieświadomości (która jest niedostępna człowiekowi);

Rudolf Otto - „Świętość”

NUMINOSUM - coś irracjonalnego, dostępnego jedynie w pewnej specyficznej relacji uczuciowo-religijnej, poczucie transcendencji; istota religii jest więc irracjonalna; konstytutywne składniki religii: 1) element lęku - bojaźń, poczucie zależności; 2) element majestatu (majestas) - poczucie wszechmocy i wyższości bóstwa 3) element tajemnicy (mysterium) - bojaźń przed tym, co nieznane; 4) element mocy - popęd, napięcie, dynamizm, gorliwość, podkreśla witalność numinosum; hymny numinotyczne - wyrażają uczucia, wychwalają numinosum; fascinas - element oczarowania, zauroczenia, fascynacji bóstwem (dionizyjskość) człowiek odczuwa bojaźń, ale też coś przyciąga go do bóstwa; augustum - poczucie wzniosłości, szacunek - i sanctum - świętość; zmysł dywinacji - poczucie świętości;

Mircea Eliade - „Sacrum, mit, historia”

Rozumiał archetyp w sposób metaforyczny (nie tak konkretnie jak Jung); koncepcja i symbolizm „środka” - axis mundi=oś świata (w „centrum” znajdują się świątynie itp.), miejsca święte są miejscami kontaktu z siłami wyższymi; mit - wyraża potrzeby człowieka, jest rodzajem sakralnej opowieści, Mit jest wzorcem, opowiada o początkach czasu (pokazuje co zrobić aby zrekreować świat)- jest wzorcem zachowania, instrukcją co zrobić; czas - sakralny (cykliczny, odwracalny) i świecki (linearny, nieodwracalny); epifania -objawienie; hierofania - objawienie świętości; teofania - objawienie boga; hierogamia - połączenie się dwóch bóstw; imago mundi - obraz świata (np. świątynia - jest przedstawieniem świata); Powtarzalność- wartość poczynań ludzkich tkwi w tym, że odtwarzają pewien akt pierwotny- odwołują się do prototypów mitycznych; PS. Nienawidzę Eliadego.

Erich Fromm - „Zapomniany język”

Odwołuje się do psychoanalizy Freuda - chce skorzystać z takich jej elementów, dzięki którym będzie można badać kulturę; Utraciliśmy dar dziwienia się czemukolwiek; Przekazy mityczne (kulturowe) i senne (indywidualne) - oba posługują się językiem symbolicznym; Freud zwrócił uwagę na to, że sny to tłumione popędy; relacja kultura-człowiek; kultura=hałas-> presja otoczenia, która wpływa na nasze opinie; uważa, że społeczeństwo jest chore, krytykuje kulturę; natura człowieka jest dynamiczna i złożona, podlega wpływom społecznym, ale też opiera się na egzystencjalnych dychotomiach (dualizm - człowiek jako ciało + coś w rodzaju ducha - tj. świat społeczny vs indywidualizm) oraz uniwersalnych potrzebach; 5 potrzeb człowieka: a) potrzeba więzi z innymi b) potrzeba transcendencji (przekroczenie samego siebie) c) potrzeba uczucia identyczności d) potrzeba posiadania układu odniesienia (np. zbiór praw) e) potrzeba miłości; charakter społeczny - rdzeń struktur charakterystyczny dla danego społeczeństwa - składa się na niego wypadkowa natury ludzkiej oraz struktury społeczno ekonomicznej; ucieczka od wolności - przekazujemy naszą wolność społeczeństwu (np. rodzicom); receptą na ucieczkę od wolności jest świadomość dychotomii - nie należy się izolować, z miłością należy otworzyć się na świat; humanistyczny socjalizm - utopijna koncepcja Fromma - wszyscy żyją w miłości, np. funkcje robotnika i dyrektora przenikają się; każdy jest współodpowiedzialny; Miłość - a) jest dynamiczna, to proces, reakcja na otoczenie, b)jest to postawa względem świata, c) warunkowość - nie zatracamy indywidualizmu- posiadamy równe prawa, d) pluralizm - nie skupianie się na jednym elemencie;

język symboliczny - to język, w którym wyrażamy wewnętrzne doświadczenie jakby było ono doświadczeniem zmysłowym; sen posługuje się własną logiką (jest wolny od logiki czasoprzestrzennej); podobieństwo snu do mitów (nieprawdopodobne wydarzenia; język symboliczny); sny mówią nam o nas samych; Symbole: 1) konwencjonalne - znaki językowe, obrazy - jedynym powodem, dla którego symbol coś oznacza jest konwencja nadająca określonej rzeczy określoną nazwę, 2) akcydentalne - związane z uczuciem; brak wewnętrznego pokrewieństwa między symbolem a tym, co symbolizuje; indywidualne doświadczenia z czymś zespolone (symbole nastroju), 3) uniwersalne - zachodzi wewnętrzne pokrewieństwo między symbolem a tym, co przedstawia; zakorzenione w ludzkim doświadczeniu (np. ogień i woda); Mit o Edypie - konflikt między patriarchatem (posłuszeństwem-kulturą) a matriarchatem (naturą);

Johan Huizinga - „Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury”

Zabawa to samodzielna kategoria; istnienie zabawy nie jest związane z żadnym stopniem kultury, z żadnym światopoglądem; zabawa nie jest rozumna; nie ma funkcji moralnej; cechy zabawy: wolność (nie jest obowiązkiem), świąteczność/niezwykłość (jest wyrwana z życia codziennego), bezinteresowność (nie zaspokaja konieczności i żądz), odrębność (rozgrywa się w obrębie określonych granic czasu i przestrzeni), powtarzalność (może zostać powtórzona), ład (przestrzeganie reguł), napięcie (wystawia na próbę zdolności gracza); pojęcia „popsuj-zabawy” oraz „fałszywego gracza”; zabawa jako funkcja kulturotwórcza; związki zabawy z systemem prawnym, wojną, wiedzą, poezją, filozofią, sztuką; Definicja zabawy: Zabawa jest dobrowolną czynnością lub zajęciem, dokonywanym w pewnych ustalonych granicach czasu i przestrzeni według dobrowolnie przyjętych, lecz bezwarunkowo obowiązujących reguł, jest celem sama w sobie, towarzyszy jej zaś uczucie napięcia i radości i świadomość „odmienności” od „zwyczajnego życia”.

Ernst Cassirer - „Esej o człowieku”

Organizmy żywe są monadami (->Leibniz, ->Uexkull); nie hierarchizuje organizmów; anatomia porównawcza - ludzi porównuje do zwierząt; zwierzęta - system receptorów i efektorów; u człowieka -> receptory + system symboliczny + efektory (reakcję poprzedza proces myślowy, bodziec nie musi wywoływać natychmiastowej reakcji); zwierzęta nie wytwarzają pojęć - tylko człowiek tworzy język twierdzeń (posługiwanie się symbolem jako cecha typowo ludzka - animal symbolicum zamiast animal rationale); Cassirer uważał, że symbol jest zawsze uniwersalny, bo w każdej kulturze znaczy to samo (co nie do końca jest prawdą, bo kultury wytwarzają różne symbole); Przestrzeń i czas: 1) organiczna - orientacja w przestrzeni; 2) postrzeżeniowa - doświadczenia zmysłowe, 3) symboliczna/abstrakcyjna - tylko u człowieka (np. geometria); człowiek żyje w 3 czasach; kultura jest wynikiem symbolicznego działania ludzkiego umysłu; sfera symboliczna to: język, mit, sztuka, nauka;

Rene Noel Teofil Girard - „Kozioł ofiarny”

Strukturalizm amerykański; chciał stworzyć teorię, która obejmie wszystko; „kozioł ofiarny” - pochodzenie określenia: Księga Kapłańska; mechanizm kozła ofiarnego to struktura

4-elementowa: 1) kryzys społeczny - zachwianie równowagi (klęski, które powodują kryzys społeczny) 2) odróżnorodnienie - zanik różnic między ludźmi, utrata hierarchii społecznej 3) szukanie przyczyn/oskarżenie - zbrodnie odróżniające (zbrodnie na tle seksualnym, zbrodnie wobec autorytetu); ofiarą zostają często mniejszości etniczne/religijne/każdy kto odbiega od średniej, 4) stereotyp przemocy - kolektywny mord; mity są dokumentami prześladowań (Mit o Edypie); kozioł ofiarny określa niewinność ofiary oraz kolektywną nienawiść; motyw kręgu - krąg morderców otaczających ofiarę; mechanizm kozła ofiarnego jest fundamentem porządku społecznego; pragnienie trójkątne - pragnienie czegoś, bo ktoś coś ma; mimesis - nasze pragnienie powstaje z czyjegoś pragnienia, które bierzemy sobie za wzór;

Władimir Propp - „Morfologia bajki”

Posiłkuje się Frazerem i Boasem; ewolucjonizm, metoda porównawcza; genetyzm - sięganie do początków; bada bajkę magiczną - pochodzącą z folkloru, pisaną prozą, w której istotny jest przedmiot magiczny, bohaterem jest postać, która poniosła jakąś stratę (motyw braku); wg niego w bajce stałe są funkcje oraz kręgi postaci działających (bohater pokrzywdzony, poszukiwacz, bohater właściwy); czynność postaci jest ważna ze względu na efekt tej czynności; Funkcja - jest postępowaniem postaci, które jest określane z punktu widzenia znaczenia dla toku akcji; kolejność elementów występujących w bajce jest stała - następstwo funkcji jest jednakowe; metoda badawcza: dedukcja (bada 100 bajek); Propp wyróżnił 31 funkcji; podzielił je na 3 grupy: funkcje przygotowawcze, związujące oraz rozwiązujące; antagonista (szkodzi bohaterowi); donator (przekazuje przedmiot magiczny);

Claude Levi-Strauss - „Struktura mitów”

Strukturalizm jako gałąź semiologii; kultura jako system znakowy; kultura - porządek, natura - chaos; kultura ma porządkować naturę w sposób płynny; myślenie oparte jest na opozycjach binarnych (opozycyjność); mowa jako generator strukturalności; dźwięk - jest elementem naturalnym, dopiero system mowy przekształca go w system znaków; mit jest prostym tłumaczeniem świata, nie wyraża uczuć; mit ma dokonać przejścia między naturą a kulturą - jest mediatorem; arbitralność znaku językowego- między znaczącym a znaczonym nie ma związku koniecznego (treść nie wyraża formy); badając mit - musimy badać wszystkie jego wersje (nie istnieje jedna prawdziwa wersja - nadawcy produkują różne wersje mitu, aby zachować jego znaczenie); mitem - jednostka składająca się na mit, wiązka relacji; mit dokonuje mediacji między kulturą a naturą (osłabia siłę pierwotnych opozycji); diachronia (od lewej do prawej; linearność) i synchronia (od góry do dołu; jednoczesność); poznanie mitu jest możliwe dzięki słownej realizacji kolejnej wersji mitu - mit zatem jest równocześnie w języku naturalnym i poza nim - ze względu na system języka (langue) znajduje się w czasie odwracalnym, ale będąc opowiadanym (parole) - znajduje się w czasie nieodwracalnym. Jest historyczny i ahistoryczny - istnieje na 3 płaszczyznach czasowych - opowiada o przeszłości, ale opowiadany jest teraz i ma wpływ na to, co zdarzy się w przyszłości; ważna jest struktura, nie zaś same elementy mitu; metody badania mitu: 1) zgromadzenie wszystkich wersji 2) analiza każdej z wersji 3) odczytanie diachroniczne (treść) i synchroniczne (struktura) 4) porównanie wszystkich wersji mitu (co daje obraz trójwymiarowy i pozwala odkryć sens mitu);
L-S miał okazję spotkać się z tzn. „prawdziwymi dzikimi” - uważał, podobnie jak Rousseau, że możemy się od nich dużo nauczyć (cywilizacja jako degeneracja naszej, europejskiej, kultury);

Superracjonalizm - L-S badał racjonalizm człowieka, więc musiał stworzyć system, który jest ponad racjonalizmem; umysł ludzki zawsze dąży do stworzenia jakiegoś porządku;

Inspiracje: geologia - badanie tego, co znajduje się w głębi, pod powierzchnią; psychoanaliza - psychika ludzka nie jest dana wprost, musimy ją analizować i interpretować; marksizm - tzw. „geologia społeczna” - jednostka definiowana jest przez relacje ekonomiczne;

Uważał, że w każdej kulturze myślimy równie dobrze - tylko inaczej wykorzystujemy środowisko zewnętrzne; (np. my myślimy przyczynowo-skutkowo A->B->C->D, ale inne ludy opierają się na innych podstawach myślowych - co nie znaczy, że są one gorsze; np. Indianie Bororo myślą równocześnie A<->B<->C itd.)

Pojęcie struktury wg L-S: Struktura jest całością; podlega przekształceniom (dynamizm, zmiany w relacjach); jest samosterowna - sama siebie przekształca; Struktura jest to wewnętrzny, spójny system, kierujący się przede wszystkim wewnętrzną logiką, którą odkrywamy w relacjach między poszczególnymi elementami;

Kultura, paradoksalnie, dąży do tego, aby być naturalna (nie jesteśmy świadomi sztuczności systemu); np. zakaz kazirodztwa: jest instynktowny - ochrona genów jako prawo pochodzące z natury; ale też jako zakaz kulturowy - małżeństwo; tym samym - natura jest bezwzględna, uniwersalna, spontaniczna, zaś kultura jest partykularna, jednostkowa i relatywna; Tak więc taki zakaz kazirodztwa jest łącznikiem między naturą a kulturą - kobieta zaspokaja swoje potrzeby naturalne (seksualność, potomstwo) i kulturowe (kobieta jest wartością ekonomiczną - np. wymienianie się kobietami w jakiś plemionach; staje się znakiem - na podstawie tej znakowości tworzona jest organizacja społeczna - która, przecież, pierwotnie, wywodzi się z natury);

Systemy totemiczne: totem jest jednocześnie związany z naturą (symbol zwierzęcia) ale i kulturą (symbol przodka);

Bricolage - intelektualne majsterkowanie, które ma wprowadzać w świat ludzkich znaków porządek;

Koncepcja historii L-S: nowe podejście do historii; czas linearny płynie w każdej kulturze; ale nie należy utożsamiać historii z czasem linearnym, gdyż historia jest systemem porządkującym (patrz: różne zapisywanie dat: 1920, XIX w.,) - upływ czasu jest synchroniczny; historia jest tylko systemem klasyfikującym czas;

Czuringa (tju - ukryty, ringa - coś własnego, prywatnego) - symbolicznie przedstawione ciało przodka; podłużny kamień z rysunkiem, na sznurku - jest to forma archiwizacyjna u Aborygenów;

Metoda badawcza: badacz musi mieć dystans do samego siebie - zaprzecza sobie samemu, by być obiektywnym (nie powinien nakładać własnych zasad na przedmiot badania); stara się identyfikować z badanymi „innymi”; zdaniem L-S nie powinniśmy ingerować w inne kultury (nie powinniśmy na siłę ich „cywilizować”, uważając, że w ten sposób naprawiamy świat)

Roland Barthes - „Mit i znak”

Poststrukturalizm, semiologia; Brak substancjalnych granic mitu -wszystko może być tworzywem mitu (wszystko może być podstawą mowy mistycznej); granice formalne - tworzenie mitu z jakiegoś tworzywa musi przybrać odpowiednią formę; element znaczący - forma - signifiant - coś, co przedstawia (obraz, dźwięk); element znaczony - treść, pojęcie - signifie; Znak - napięcie między formą a treścią; znak nabiera znaczenia w kontekście; mit realizuje się w słowie; gdy znak nie odsyła do kontekstu (kontekst zostaje odebrany) - nadajemy nowy kontekst tworząc mit; zadaniem mitu jest uruchomienie wtórnych znaczeń semiologicznych; wtórny (WSS) i pierwotny system semiologiczny (PSS); 1) PSS (język) - znaczące + znaczone = znak. 2) odebranie kontekstu (treści) 3) w WSS - nadanie nowego kontekstu; jednemu przedmiotowi możemy nadać różne znaczenia; wg Barthesa mity zawsze są historyczne, nie ma uniwersalnych (ale ustaliliśmy, że tak nie jest, patrz: kobieta z dzieckiem); 3 typy odczytania mitu: 1. skupienie na pustym elemencie znaczącym, odczytujemy samo zdjęcie, zdanie (bez kontekstu), mit staje się symbolem, przykładem 2. skupienie się na pełnym elemencie znaczącym - odczytuje sens i formę (mitolog widzi, że sens nie równa się formie ) widzę deformację, zniekształcenie - jakie jedno narzuca drugiemu; 3. skupienie się na elemencie znaczącym mitu jako na nierozerwalnej całości sensu i formy ( murzyn staje się obecnością, naturą); mit jest dynamiczną reaktywacją przekonania - stereotyp osądza;

Schemat mitu: „język zostaje zagarnięty przez mit budujący na nim swój własny system; (...) mit jest językiem wtórnym”

Język --------------// MIT	I. znaczące (signifiant) 2. znaczone (signifie)
		3. Znak I. ZNACZĄCE	II. ZNACZONE
		III. ZNAK

Jurij Łotman i Borys Uspieński - „O semiotycznym mechanizmie kultury”

Kultura jest generatorem strukturalności (każda kultura wymyśla własny model rozumienia, czym jest); matryca - służy do powielania struktury; język naturalny jest rodzajem matrycy, która pozwala strukturalizować elementy kultury; opozycja: kultura-natura; żeby coś zaistniało kulturowo - musi zostać odebrane przez inne osoby; język modeluje nasz sposób myślenia i postrzegania świata; język jest generatorem struktury; kultura jest dynamiczna; kultura nie jest dziedziczna biologicznie; język nie jest pierwotny wobec kultury - powstaje razem z kulturą; system koncentryczny - podział na centrum (widoczna struktura; informacje najważniejsze, oczywiste) i peryferia (wieloznaczność, struktura mniej wyraźna); def. Kultury - kultura to niedziedziczna pamięć społeczeństwa znajdująca swój wyraz w określonym systemie zakazów i nakazów (jest to def. historyczna i normatywna); kultura wytwarza własny model trwałości - ciągłości pamięci; trwałość tekstów wewnątrz kultury tworzy hierarchię (często najważniejsze są teksty najstarsze); trzy typy wypełnienia kultury: 1) ilościowe - zwiększenie obszaru wiedzy (np. nowy wynalazek w systemie) 2) przegrupowanie - coś zostaje zepchnięte do sfery peryferyjnej 3) zapominanie - jedne teksty wypierają inne, część jest zapominana; zapominanie obowiązkowe - np. obowiązek zapominania pewnych faktów historycznych w danej sytuacji (nazizm);

Wtórne systemy modelujące - to struktury nadbudowane nad poziomem języka naturalnego; są nastawione na konstruowanie całościowych ideologicznych i artystycznych modeli świata; teksty powstające w tych systemach zawierają konkretne i cząstkowe modele świata (pochodny charakter wobec języków naturalnych). „zjawiska należące do kultury, mające pochodny charakter w stosunku do języka naturalnego, gdyż wszystko jest generowane w oparciu o ów język naturalny i na jego podstawie, język naturalny to rdzeń w ramach każdej kultury, generator strukturalności”

Umberto Eco - „Semiotyka życia codziennego”

Hiperrealizm - obsesja na punkcie realizmu; hologram; fikcjonalizacja rzeczywistości; figury woskowe itd. - stosunek do przeszłości = zachowanie przeszłości w idealnej formie, w postaci kopii 1:1; tworzenie kopii lepszych od oryginału - kopia jest wartością samą w sobie; diorama - rekonstrukcja w skali; substytut II stopnia- substytut substytutu (np. fotografia dioramy); zacieranie przeszłości/historyczności (poprzez stawianie na równi przedmiotów starych i ich rekonstrukcji); Pałac Żywych Sztuk; totalny eklektyzm (połączenie różnych stylów); kicz; lęk przed próżnią - horror vacui; desygnat - przedmiot, do którego stosuje się nazwa (każda rzecz oznaczona przez dany wyraz/znak);

Edward Twitchell Hall - „Poza kulturą”

Kultura jest systemem ekstensji, który wpływa na całe nasze życie (przerażające jest to, z jak wielu rzeczy możemy sobie nie zdawać sprawy); ekstensja - proteza człowieka, każdy element usprawniający działanie człowieka; ekstensje materialne, np. pismo, okulary, samochód; ekstensje mentalne, np. wzory zachowań, religia, język, nauka; ekstensje mają granice (są bardziej wyspecjalizowane - np. samochód, jako ekstensja nóg, nie pozwoli nam się wspinać po górach); przyzwyczajamy się do ekstensji - przez co przestajemy je zauważać - tak więc warto uświadomić sobie, co istnieje poza ekstensjami, z czego one powstały;

system pokrewieństwa: pokrewieństwo opisowe (deskryptywne) i klasyfikacyjne; krewni linearni (ojciec-syn) i kolateralni (brat-siostra); podział czasu na monochroniczny - sformalizowany, linearny, akcentuje planowość, segmentacja czasu, jest logiczny, izoluje ludzi i polichroniczny - równoległy; robienie kilku czynności na raz; zaangażowanie ludzi; interakcja; liczy się ukończenie zadania w ogóle, a nie w terminie; Kontekstowanie kultur - podział kultur na niskiego - kultura jest zindywidualizowana, fragmentaryczna, nastawiona na ekstensje; abstrakcje, tworzenie pojęć; informacja często wymaga dodatkowego komentarza, aby została zrozumiana; nastawienie na celowość; i wysokiego kontekstu - proste informacje przepływają swobodnie; interakcyjność; odczytanie informacji zależy od naszego zaangażowania; konkret zamiast abstrakcji; informacje nie wymagają dodatkowego komentarza; bezpośredniość; wykorzystanie analogii sytuacyjnych zamiast słów; kultury nie są czyste kontekstowo - konteksty mieszają się;

Kontekst kultury nie sprowadza się do tego, co formalne - jest to rzeczywistość, w której żyjemy, coś w rodzaju prawdziwej realizacji wzorca kulturowego; mechanizm kontekstowania - sposób zarządzania nadmiarem informacji (segregujemy i wartościujemy informacje przez pryzmat naszego kontekstu kulturowego - chroni nas to przed nadmiarem informacji i bodźców); Nie jesteśmy w stanie zwerbalizować wszystkich bodźców; posiadamy dwa poziomy kontekstowania: rozumowy (odbiór symboliczny dobywa się na poziomie podświadomym - niezwerbalizowanym) oraz sytuacyjny;

Przeniesienie ekstensji - mylenie symbolu z tym, co symbolizowane; Irracjonalizmy - wszystko to, co nie mieści się w naszym zracjonalizowanym, opartym na przeniesieniu ekstensji modelu kontekstowania (np. w sytuacji, w której przenosimy własne konteksty kulturowe do innych kultur - robi się zgrzyt - bo nie potrafimy zrozumieć innej kultury patrząc przez pryzmat własnego kontekstu)

System kultury: 1) zdolność do autoanalizy (każda kultura jest w stanie scharakteryzować samą siebie) 2) biologiczność 3) funkcjonalność 4) części systemu łączą się ze sobą; elementy odzwierciedlają całość kultury;

Systemy przekazu w ramach kultury: 1) interakcja 2) wspólnota 3) pożywienie 4) dwupłciowość 5) przestrzeń 6) czas 7) edukacja 8) zabawa 9) obrona 10) technika;

3 elementy sytemu komunikacyjnego kultury: a) zbiór - zestaw 2 lub więcej składników, wyodrębniający się spoza innych rzeczy; jest naturalny; nabiera znaczenia w ramach wzorca; b) wzorce - większe całości; reguły funkcjonowania; „reguły organizujące reguły”; reguły interpretacyjne;

c) diakryt - niedookreślony znak odróżniający; pozwala na odróżnienie od siebie elementów kultury (wprowadza różnice w dany system kulturowy); posługujemy się nim intuicyjnie (przykład: odróżnienie zwykłego „u” od „ü” );

Model przestrzeni nieformalnej - posługiwanie się ciałem w przestrzeni różnych sytuacji. Hall rozróżnił 4 dystanse: a) intymny - do 45 cm; zaufanie, bezpieczeństwo, węch b) osobniczy - 45-120 cm; dystans przyjacielski, dopuszczamy do niego osoby, które darzymy dużą sympatią, c) społeczny - 120-360cm; bardziej sformalizowany; d) publiczny - 360-do nieskończoności; bardzo oficjalny; zmiana kształtowania wypowiedzi werbalnych (np. przemowa, wykład); każdy z dystansów posiada fazę bliższą i dalszą - istotny jest też kontekst każdej sytuacji; różnice kulturowe przekładają się na różnice w dystansach (na Wschodzie - mniejsze dystanse); każda kultura wykształca sobie swój model;

---